No. 2 (2025) ILM FAN XABARNOMASI

 Mazkur maqolada buyraklarning organizmda suyuqlik va elektrolit muvozanatini boshqarishdagi asosiy fiziologik rollari chuqur yoritilgan. Nefronlar faoliyatiga asoslangan filtratsiya, qayta so‘rilish, sekretsiya va siydik konsentratsiyalash mexanizmlari orqali buyraklar suyuqlik miqdori va ion tarkibini barqaror holatda ushlab turadi. Antidiuretik gormon (ADG), aldosteron, atriy natriuretik peptid (ANP) va paratireoid gormon kabi gormonlar buyrak naychalari faoliyatini tartibga solib, suv va ionlar (natriy, kaliy, xlor, kalsiy) balansiga ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, buyraklar kislota-ishqor muvozanatini ham nazorat qilib, pH darajasini barqarorlashtiradi. Maqolada tashqi muhit omillari, ichimlik suvi miqdori, jismoniy faollik va buyrak kasalliklari suyuqlik va elektrolit muvozanatiga qanday ta’sir ko‘rsatishi ilmiy asosda bayon etilgan. Buyraklar faoliyatining muvozanatli yurishi ichki muhit barqarorligini saqlash va organizmning hayotiy faoliyatini ta’minlashda hal qiluvchi omil ekani isbotlab berilgan.

 Ushbu maqola Xitoyning Janubiy Osiyo mintaqasidagi geostrategik manfaatlari va mintaqada olib borayotgan siyosiy yondashuvlarini tahlil etadi. Janubiy Osiyo o‘zining strategik joylashuvi, aholisi va iqtisodiy salohiyati bilan global siyosat va iqtisodiy aloqalarning asosiy hududiga aylangani sayin Xitoy bu mintaqani o‘zining kengroq tashqi siyosati va global maqsadlari doirasida tobora ustuvor yo‘nalishga aylantirmoqda. Maqolada Xitoyning Janubiy Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy islohotlarning savdo va investitsiya munosabatlarini rivojlantirishdagi oʻrni tahlil qilinadi, ayniqsa “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusining mintaqadagi infratuzilma rivoji va mintaqaviy integratsiyani kuchaytirishdagi ahamiyatiga alohida e’tibor qaratiladi. Maqolada Xitoy-Hindiston munosabatlarining murakkab jihatlari, Janubiy Osiyodagi boshqa davlatlar bilan strategik hamkorliklari hamda “qarz tuzog‘i” diplomatiyasi atrofidagi bahslar muhokama qilinadi, Xitoyning Hind okeaniga chiqish imkoniyati, harbiy hamkorlik va mintaqadagi xavfsizlik bo‘yicha Xitoyning kuchayib borayotgan pozitsiyasini ham ko‘rib chiqiladi, energiya va tabiiy resurslar xavfsizligini ta’minlash harakatlari, AQShning Hind-Tinch okeani strategiyasi bilan raqobat hamda Xitoyning uzoq muddatli geostrategik maqsadlari ham ushbu tahlil doirasida yoritiladi.

This paper explores the dual impact of motivation and psychological barriers in the acquisition of English as a Foreign Language (EFL). While motivation has been identified as a key driving force behind successful language learning, psychological factors such as anxiety, fear of failure, and lack of self-confidence often act as significant deterrents. Drawing on both theoretical frameworks and empirical findings, this study investigates how these factors interplay to influence language acquisition. The paper concludes with pedagogical implications and practical strategies to foster motivation and mitigate psychological obstacles in the EFL classroom.

Mazkur maqolada professional ta’lim tizimida o‘quvchilarning kasbiy kompetentligini takomillashtirishga doir zamonaviy yondashuvlar va metodlar tahlil qilinadi. Xususan, ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni joriy etish, amaliy mashg‘ulotlar sifatini oshirish, malakali ustozlar ishtirokini ta’minlash va ish beruvchilar bilan hamkorlikda o‘quv dasturlarini takomillashtirish kabi yo‘nalishlar yoritiladi. Shuningdek, kompetent yondashuv asosida o‘quvchilarda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishning samarali usullari ko‘rib chiqiladi. Maqolada ilg‘or xorijiy tajribalar tahlili asosida mahalliy professional ta’limni modernizatsiya qilish bo‘yicha tavsiyalar berilgan.

Ushbu maqolada sport musobaqalarini tashkil etishda fixtovanie (jadval tuzish) jarayonining sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalar yordamida optimallashtirilishi yoritilgan. Yangi texnologiyalar asosida ishlab chiqilgan algoritmlar yordamida adolatli, samarali va murakkab cheklovlarga mos keluvchi jadval tuzish imkoniyatlari tahlil qilinadi.

Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining shaxsiy fazilatlari, nutq madaniyati, sabr-toqati, mehribonligi, emotsional barqarorligi va pedagogik yondashuvi boshlang‘ich sinf o‘quvchilari rivojlanishiga qanday ta’sir etishi o‘rganiladi. O‘qituvchi shaxsi bolaning darsga, maktabga va bilimga bo‘lgan munosabatini shakllantiruvchi muhim omil sifatida yoritilgan. Shuningdek, samarali pedagogik yondashuv namunalariga tayanilgan holda tavsiyalar keltiriladi.

Giperyurikemiya — qonda siydik kislotasi miqdorining ortishi — podagra kasalligiga sabab bo‘ladigan klinik muammo bo‘lib, yurak-qon tomir kasalliklari uchun asosiy xavf omili sifatida qaraladi. Ksantin oksidaza (KO) fermenti purinlar almashinuvi jarayonida siydik kislotasini hosil qiladi, shuning uchun yangi KO ingibitorlarini kashf etish giperurikemiya va podagrani davolashda samarali terapiya ishlab chiqish uchun muhim strategiya hisoblanadi. Ilmiy izlanishlardan shu ma’lim bo’ldiki 3,4-digidroksi-5-nitrobenzaldegid (DGNB) moddasi — tabiiy birikma boʻlgan protokatexein aldegidining hosilasi — KO faolligini kuchli tarzda ingibitsiya qilishini aniqlaniladi; uning IC₅₀ qiymati 3 μM ni tashkil etdi. DGNB KO faolligini ma'lum vaqt mobaynida susaytirdi, bu jihatdan u klinik amaliyotda ishlatiladigan KO ingibitori allopurinolga oʻxshash edi. DGNB KO fermentiga nisbatan kuchli aralash tipdagi ingibitsiyalovchi ta’sir ko‘rsatdi va past konsentratsiyada allopurinol bilan birgalikda additiv ta’sir ko’rsayadi. DGNB moddasining strukturaviy-faollik bogʻliqligi boʻyicha o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, KO ingibitsiyasi uchun uning aldegid guruhi, katexol guruhi va 5- nitro-guruh mavjudligi muhim ahamiyatga ega. DGNB KO fermentining molibden markazi bilan o‘zaro ta’sirlashadi va sekinlik bilan karboksilik kislota shakliga aylanadi, aylanish tezligi 10⁻¹⁰ mol/L/s ni tashkil etadi. Bundan tashqari, DGNB erkin radikal DPPH va reaktiv kislorod turlari (ROS), jumladan ONOO⁻ va HOCl ni bevosita neytrallaydi. DGNB allantoksanamid bilan chaqirilgan giperurikemiyali sichqonlarda zardobdagi siydik kislotasi miqdorini samarali kamaytirdi. Bundan tashqari, katta doza (500 mg/kg) DGNB qabul qilgan sichqonlarda hech qanday nojo‘ya ta’sirlar kuzatilmadi, holbuki allopurinol bilan davolangan sichqonlarning 42 foizi nobud bo‘lgan va ularning naslida soch to‘kilishi qayd etilgan. Shunday qilib, DGNB yuqori faollik, past toksiklik, antioksidant xususiyatlar va allopurinoldan farqli kimyoviy tuzilishga ega boʻlgan yangi avlod KO ingibitori sifatida istiqbolli nomzod bo‘lishi mumkin.

Bu maqolada Agata Kristining detektiv bo’lmagan asarlari haqida fikrlar jamlangan. Agata Kristining nodetektiv asarlari - bu hissiyotlarga boy va mualliflik tuyg‘usi bilan to‘yingan romanlar bo‘lib, ularda qahramonlarning, ko‘pincha ayollarning ichki dunyosi, ularning fikrlari va kechinmalari, axloqiy va falsafiy izlanishlari bevosita tasvirlangan

Ushbu maqolada Qashqadaryo viloyatining hunarmandchilik tarixi, uning shakllanishi va rivojlanishi tahlil qilinadi. Qadimgi davrlardan boshlab hunarmandchilik tarmoqlari qanday rivojlanganligi, o‘rta asrlardagi hunarmandchilik markazlari, sovet davridagi o‘zgarishlar va mustaqillik yillaridagi tiklanish jarayonlari yoritib beriladi. Shuningdek, hunarmandchilikning iqtisodiy ahamiyati va uning milliy madaniyatimizdagi o‘rni ham ko‘rib chiqiladi.

The article examines the ethical responsibility of journalists within the field of environmental journalism, principles of truth-telling, accuracy and reliability in reporting environmental issues, as well as the prevention of conflicts of interest. As environmental problems increasingly gain public attention, journalistic ethics play a decisive role in ensuring objective and responsible information dissemination — a position supported by scientific analysis.

Kinematika jismlar harakatining geometrik xususiyatlarini, ya'ni ularning trayektoriyasi, tezligi va tezlanishini harakat sabablarini (kuchlarni) hisobga olmagan holda tadqiq qiladi. Moddiy nuqta modeli, harakat turlari (to'g'ri chiziqli tekis, notekis, aylana bo'ylab) va ularni tavsiflovchi miqdorlar (ko'chish, yo'l, tezlik, tezlanish) batafsil ko'rib chiqiladi. Shuningdek, erkin tushish va murakkab harakatlar, masalan, gorizontga burchak ostida otilgan jism harakati ham tahlil etiladi. Bo'lim nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun grafik usullar va masalalar yechimlari bilan boyitilgan.

Homiladorlik davridagi gipertenziya akusherlikdagi eng dolzarb va xavfli patologiyalardan biri hisoblanadi. Ushbu holat nafaqat ona, balki homilaning salomatligi uchun ham jiddiy xavf tug‘diradi. Antigipertenziv dorilarni tanlashda ularning farmakokinetikasi, farmakodinamikasi va homilaga ta’siri inobatga olinishi shart. Ushbu maqolada homiladorlik davrida gipertenziyani boshqarishga qaratilgan klinik farmakologik yondashuvlar, tavsiya etiladigan va tavsiya etilmaydigan preparatlar, xavfsizlik mezonlari tahlil qilinadi.

Ferroterapiya – temir moddasini dori vositalari orqali tiklashga qaratilgan farmakologik usul bo‘lib, bugungi kunda anemiyani davolashda eng asosiy va samarali yo‘nalish hisoblanadi. Bugungi kunda dori vositalarining turli shakllari — peroral (ogiz orqali) va parenteral (in’eksiya) ko‘rinishdagi ionlashgan va kompleks temir preparatlari klinik amaliyotga keng joriy qilingan. Muammoning yanada dolzarb jihati shundaki, temir preparatlarini tanlashda ularning farmakokinetik va farmakodinamik xususiyatlari, nojo‘ya ta’sirlari va bemorning individual holatini e’tiborga olinish zarur.Ushbu maqolada ferroterapiyaning ushbu turlari qiyosiy tahlil qilinadi, ularning samaradorligi, biologik oʻzlashtirish darajasi, nojo‘ya ta’sirlari va klinik holatlarda qo‘llash xususiyatlari ko‘rib chiqiladi.

 Ushbu maqolada Alisher Navoiyning “Arbain” asari tahlil qilinib, undagi diniy-tasavvufiy qarashlarning mazmun-mohiyati ochib beriladi. Asarga singdirilgan  tasavvufiy g‘oyalar, xususan, Allohga muhabbat, ruhiy poklik, sabr, tavba, va ma’rifat yo‘lidagi ichki kurash kabi tushunchalarni Navoiy ijodidagi she’riy ifodalar orqali tahlil etadi. Shuningdek, Navoiy uslubiyatining badiiy va ruhiy qatlamlari o‘rganilib, uning o‘ziga xos poetik uslubi, badiiy san’at vositalaridan foydalanishi va diniy-falsafiy g‘oyalarni yuksak badiiyat bilan ifoda etish mahorati yoritiladi. Maqola Navoiy ijodini chuqurroq anglashga va tasavvufiy adabiyotning estetik va ruhiy boyliklarini qadrlashga xizmat qiladi.

Geriatriya amaliyotida arterial gipertoniya keng tarqalgan muammolardan biri bo‘lib, uni davolashda antigipertenziv dorilarni tanlash va individual dozalash katta ahamiyatga ega. Yoshga bog‘liq farmakokinetik va farmakodinamik o‘zgarishlar, polimorbidlik va polipragmaziya xavfi bu guruh bemorlarda muolajani murakkablashtiradi. Mazkur maqolada keksalarda qon bosimini nazorat qilishdagi zamonaviy yondashuvlar, dori tanlash mezonlari, dozalash prinsiplari va xavfsizlik choralari tahlil etiladi.

 Polipragmaziya — bir vaqtda kamida besh va undan ortiq dori vositalarini qabul qilish holati — keng tarqalgan. Ushbu maqolada geriatriya amaliyotida polipragmaziyaning tarqalishi, xavfli oqibatlari, klinik farmakologik va tashkilotchilik nuqtai nazaridan tahlil etiladi. Qariyalarda farmakokinetik va farmakodinamik o‘zgarishlar, nojo‘ya ta’sirlar va dori-dori o‘zaro ta’siriga moyillik polipragmaziyani yanada xatarli qiladi. Maqolada shifokorlar uchun amaliyotiy tavsiyalar va depreskraybing strategiyalariga asoslangan yondashuvlar keltirilgan.

Polimorbid bemorlarda dori vositalarini ko‘p miqdorda qabul qilish (polipragmaziya) holatlari nafaqat samarasiz farmakoterapiyaga, balki nojo‘ya ta’sirlar va dori-dori o‘zaro ta’siri xavfining ortishiga ham sabab bo‘ladi. Ushbu maqolada polimorbidlik va polipragmaziya o‘rtasidagi bog‘liqlik, uning oqibatlari va klinik farmakologiya nuqtai nazaridan muammoni hal qilishdagi yondashuvlar tahlil qilinadi. Shuningdek, dori tarkibini optimallashtirish, klinik farmakolog maslahatlari va elektron retseptlash tizimlarining ahamiyati yoritiladi.

Mazkur maqolada antik davrdagi O‘rta Osiyo hududining taraqqiyotiga sabab bo‘lgan siyosiy tuzumlar, ichki va tashqi madaniy integratsiya jarayonlari hamda tabiiy resurslardan foydalanish amaliyoti tahlil qilinadi. Qadimgi davlatlararo aloqalar, resurslarni boshqarish tizimlari va madaniy almashinuvlar asosida hudud taraqqiyotining ichki mexanizmlari yoritiladi. Maqola tarixiy-hududiy metod asosida yozilgan bo‘lib, an’anaviy tarixiy manbalar bilan uyg‘un yondashuvni o‘z ichiga oladi.

Mazkur maqolada korporativ darajada ishlab chiqilayotgan inson resurslarini boshqarish strategiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri tahlil qilinadi. Xususan, tashkilot ichida xodimlarni rejalashtirish, rivojlantirish, rag‘batlantirish va samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan strategik yondashuvlarning umumiy iqtisodiy o‘sishga qanday hissa qo‘shishi ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, innovatsion salohiyat, mehnat unumdorligi va raqobatbardoshlik kabi omillar orqali inson kapitalining milliy darajadagi iqtisodiy barqarorlikka ta’siri yoritiladi.

Ushbu maqola ingliz va o’zbek tillarining leksik va semantik sathlarida graduonimiya hodisasini psixolingvistik nuqtai nazardan tahlil qiladi. Tadqiqotda tilning vaqt o’tishi bilan qanday o’zgarishi, so’zlarning ma’no kengayishi yoki torayishi, yangi so’zlarning kirib kelishi va eski ma’nolarning yo’qolishi kabi jarayonlar o’rganiladi. Psixolingvistik nazariyalar asosida, so’zlarning o’zgarishi kognitiv jarayonlar, tilni ishlatishdagi iqtisodiylik va ijtimoiy o’zgarishlarga bog’liq ekanligi ko’rsatiladi. Ingliz va o’zbek tillaridagi graduonimiya hodisasi, tilning ijtimoiy va madaniy ehtiyojlarga moslashishi sifatida tahlil qilinadi. Maqola, tilning evolyutsiyasi va graduonimiya jarayonlarini tushunishda psixolingvistik yondashuvning ahamiyatini ta’kidlaydi.

 Mazkur maqolada o‘zbek badiiy adabiyotlarida ta’lim-tarbiyaga oid leksik birliklarning ishlatilish holati tahlil qilinadi. Asarlar tahlili orqali pedagogik, tarbiyaviy va ma’rifiy mazmundagi so‘zlarning mualliflar tomonidan qanday maqsad va uslubda qo‘llangani, ularning obrazlar, g‘oyalar va milliy tafakkur shakllanishidagi roli yoritiladi. Tahlil natijalariga ko‘ra, bunday leksik birliklar o‘zbek yozuvchilarining didaktik niyatlarini ifodalashda, ijtimoiy tanqidni amalga oshirishda va axloqiy qadriyatlarni targ‘ib qilishda muhim vosita bo‘lib xizmat qilgani aniqlanadi.

Mazkur maqolada 6–7 yoshli bolalarda uchraydigan yoshga doir inqiroz holatlari va ularning kelib chiqish sabablari tahlil etiladi. Tadqiqotda bu inqiroz bolaning shaxsiy rivojlanish bosqichidagi tabiiy psixologik o‘zgarishlar natijasi ekanligi, ayniqsa, maktabga tayyorgarlik davrida bola ichki dunyosida ro‘y beradigan emotsional va ijtimoiy murakkabliklar bilan bog‘liqligi ilmiy asosda ko‘rsatib berilgan. Maqolada ota-onalar, pedagoglar va psixologlar uchun bu davrni to‘g‘ri boshqarish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ham keltiriladi.

Ushbu maqolada Jeyms Klerk Maksvell tomonidan ishlab chiqilgan elektromagnit nazariyasining — xususan, Maxwell tenglamalarining — XIX asrdan boshlab zamonaviy optik tolali aloqa texnologiyalarigacha bo‘lgan ta’siri tahlil qilinadi. Maksvell tenglamalari elektromagnit to‘lqinlarning mavjudligini nazariy asosda isbotlab, radioto‘lqinlardan tortib, lazer nurlari va optik tolali aloqa tizimlarigacha bo‘lgan barcha texnologik yechimlar uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Tadqiqotda bu tenglamalarning fizik mohiyati, ularning yorug‘lik to‘lqini bilan bog‘liqligi, hamda optik tolali aloqa muhitlarida elektromagnit to‘lqinlarning harakatlanishiga qanday asos bo‘lishi tizimli tarzda bayon etiladi. Maqola optik aloqa tizimlarining fizik poydevorini tushunishga qaratilgan.