No. 2 (2025) ILM FAN XABARNOMASI

 Ushbu maqolada atmosferaning ifloslanishiga sabab bo‘luvchi antropogen va tabiiy omillar tahlil qilinadi. Sanoat, transport va qishloq xo‘jaligi faoliyatidan kelib chiqadigan inson faoliyati natijasida yuzaga kelgan ifloslantiruvchi moddalarning ta’siri hamda vulqon otilishlari, o‘rmon yong‘inlari kabi tabiiy jarayonlarning havo sifatiga ta’siri o‘rganiladi. Maqola atmosferaning ifloslanishi bilan bog‘liq ekologik muammolarni aniqlash va kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar taklif etishga qaratilgan.

Mazkur maqolada Orolbo‘yi hududida joylashgan ilk sak qabilalariga oid arxeologik yodgorliklarning geografik tarqalishi hamda ularning etnogeografik xususiyatlari tahlil etilgan. Tadqiqotda Chirik-Rabot, Janbasqal’a, Qo‘ng‘ir-adyr, Tegisken, Uyg‘arak kabi yirik yodgorliklar asosida Orolbo‘yi mintaqasining qadimgi aholi punktlari va dafn marosimlari tizimi o‘rganiladi. Shuningdek, yodgorliklarning joylashuvi orqali qadimgi saklar ijtimoiy hayoti, migratsion harakatlari va madaniy aloqalari aniqlanadi. Maqolada geolokatsion tahlil, tarixiy-geografik yondashuv va arxeologik topilmalar asosida ushbu hududda shakllangan saklar etnografik tuzilmasi va ularning tabiiy-geografik muhit bilan o‘zaro bog‘liqligi yoritib berilgan. Ushbu tadqiqot Orolbo‘yi mintaqasining miloddan avvalgi birinchi ming yillikdagi etno-madaniy landshaftini yanada chuqurroq anglashga xizmat qiladi.

 Ushbu maqolada gibrid avtomobillarni ishlab chiqarish loyihalarining istiqbollari, ularning ekologik va iqtisodiy afzalliklari hamda O‘zbekistonda joriy etish imkoniyatlari yoritilgan. Gibrid texnologiyalarining zamonaviy avtomobilsozlikdagi o‘rni, xorijiy tajribalar va milliy rivojlanish strategiyalari asosida tahlil qilingan. Shuningdek, ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishdagi mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari ko‘rib chiqilgan. Maqolada ushbu yo‘nalishni rivojlantirish bo‘yicha amaliy takliflar keltirilgan.

x

x

x

Mazkur maqolada zamonaviy ta’lim muhitida o‘quvchilarning psixologik ehtiyojlarini aniqlash, ularning hissiy barqarorligini ta’minlash va bilim olishga bo‘lgan ichki motivatsiyasini rivojlantirish masalalari yoritilgan. O‘quvchilarning o‘quv jarayonida psixologik qulaylik va emotsional barqarorlikni his qilishi — ularning bilimlarni muvaffaqiyatli egallashida muhim omil bo‘lib xizmat qilishi ta’kidlanadi. Shu bilan birga, maqolada motivatsiyani oshirishga qaratilgan psixopedagogik yondashuvlar, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini inobatga olish usullari va ularni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha samarali strategiyalar tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari ta’lim tizimi vakillari — psixologlar, pedagoglar va sinf rahbarlari uchun amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, o‘quvchilarning sog‘lom ruhiy rivojlanishini ta'minlashga xizmat qiladi.

This article examines effective strategies for improving the vocabulary levels of young learners, emphasizing the significance of early vocabulary acquisition for academic and cognitive development. Employing a mixed-methods approach, the study investigates the impact of a multifaceted vocabulary instruction program involving explicit teaching, contextual learning, and playful activities such as storybook reading and word games. Results demonstrate that this comprehensive approach leads to significant gains in receptive vocabulary and enhances student motivation. The findings further highlight the importance of parental involvement and resource availability, suggesting that sustainable vocabulary development requires cooperation among teachers, families, and communities. The study underscores the value of evidence-based instructional practices in supporting language growth among children from diverse backgrounds.

The integration of speech recognition technology into English as a Foreign Language (EFL) instruction has opened new possibilities for improving learners’ listening comprehension and pronunciation. This study investigates the potential of Artificial Intelligence (AI)-driven speech recognition tools to support Uzbek learners in developing their auditory and oral language skills. Drawing on current practices, learner needs, and the pedagogical limitations of traditional classrooms, the article explores how AI applications such as Duolingo, Elsa Speak, and Google’s Speech-to-Text contribute to more autonomous, personalized, and effective language acquisition. These tools provide real-time corrective feedback, interactive listening input, and pronunciation assessment tailored to individual learners. Uzbek students, often challenged by the phonological differences between English and Uzbek, benefit from repeated exposure, accent variation, and targeted error correction. Despite significant advantages, the implementation of such tools in Uzbekistan faces challenges, including unequal access to technology, limited teacher training, and language interface barriers. The study concludes that, with proper infrastructural and methodological support, speech recognition AI can serve as a valuable aid in enhancing both listening and speaking outcomes in the Uzbek EFL context.

Antibiotiklarga rezistentlik global salomatlik muammosiga aylangan. Bakteriyalar tomonidan rezistentlik mexanizmlarining rivojlanishi natijasida ko‘plab mavjud antibiotiklar samarasiz bo‘lib qolmoqda. Yangi avlod antibakterial vositalarni yaratish va ularning farmakokinetik, farmakodinamik xususiyatlarini aniqlash orqali klinik amaliyotda yuqori samaradorlikka erishish mumkin. Ushbu maqolada antibiotiklarga rezistentlikning patogenetik mexanizmlari va yangi avlod preparatlarining asosiy farmakologik afzalliklari tahlil qilinadi.

Geriatriya amaliyotida arterial gipertoniya keng tarqalgan muammolardan biri bo‘lib, uni davolashda antigipertenziv dorilarni tanlash va individual dozalash katta ahamiyatga ega. Yoshga bog‘liq farmakokinetik va farmakodinamik o‘zgarishlar, polimorbidlik va polipragmaziya xavfi bu guruh bemorlarda muolajani murakkablashtiradi. Mazkur maqolada keksalarda qon bosimini nazorat qilishdagi zamonaviy yondashuvlar, dori tanlash mezonlari, dozalash prinsiplari va xavfsizlik choralari tahlil etiladi.

 Polipragmaziya — bir vaqtda kamida besh va undan ortiq dori vositalarini qabul qilish holati — keng tarqalgan. Ushbu maqolada geriatriya amaliyotida polipragmaziyaning tarqalishi, xavfli oqibatlari, klinik farmakologik va tashkilotchilik nuqtai nazaridan tahlil etiladi. Qariyalarda farmakokinetik va farmakodinamik o‘zgarishlar, nojo‘ya ta’sirlar va dori-dori o‘zaro ta’siriga moyillik polipragmaziyani yanada xatarli qiladi. Maqolada shifokorlar uchun amaliyotiy tavsiyalar va depreskraybing strategiyalariga asoslangan yondashuvlar keltirilgan.

Polimorbid bemorlarda dori vositalarini ko‘p miqdorda qabul qilish (polipragmaziya) holatlari nafaqat samarasiz farmakoterapiyaga, balki nojo‘ya ta’sirlar va dori-dori o‘zaro ta’siri xavfining ortishiga ham sabab bo‘ladi. Ushbu maqolada polimorbidlik va polipragmaziya o‘rtasidagi bog‘liqlik, uning oqibatlari va klinik farmakologiya nuqtai nazaridan muammoni hal qilishdagi yondashuvlar tahlil qilinadi. Shuningdek, dori tarkibini optimallashtirish, klinik farmakolog maslahatlari va elektron retseptlash tizimlarining ahamiyati yoritiladi.

Mazkur maqolada antik davrdagi O‘rta Osiyo hududining taraqqiyotiga sabab bo‘lgan siyosiy tuzumlar, ichki va tashqi madaniy integratsiya jarayonlari hamda tabiiy resurslardan foydalanish amaliyoti tahlil qilinadi. Qadimgi davlatlararo aloqalar, resurslarni boshqarish tizimlari va madaniy almashinuvlar asosida hudud taraqqiyotining ichki mexanizmlari yoritiladi. Maqola tarixiy-hududiy metod asosida yozilgan bo‘lib, an’anaviy tarixiy manbalar bilan uyg‘un yondashuvni o‘z ichiga oladi.

Mazkur maqolada korporativ darajada ishlab chiqilayotgan inson resurslarini boshqarish strategiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri tahlil qilinadi. Xususan, tashkilot ichida xodimlarni rejalashtirish, rivojlantirish, rag‘batlantirish va samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan strategik yondashuvlarning umumiy iqtisodiy o‘sishga qanday hissa qo‘shishi ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, innovatsion salohiyat, mehnat unumdorligi va raqobatbardoshlik kabi omillar orqali inson kapitalining milliy darajadagi iqtisodiy barqarorlikka ta’siri yoritiladi.

Ushbu maqola ingliz va o’zbek tillarining leksik va semantik sathlarida graduonimiya hodisasini psixolingvistik nuqtai nazardan tahlil qiladi. Tadqiqotda tilning vaqt o’tishi bilan qanday o’zgarishi, so’zlarning ma’no kengayishi yoki torayishi, yangi so’zlarning kirib kelishi va eski ma’nolarning yo’qolishi kabi jarayonlar o’rganiladi. Psixolingvistik nazariyalar asosida, so’zlarning o’zgarishi kognitiv jarayonlar, tilni ishlatishdagi iqtisodiylik va ijtimoiy o’zgarishlarga bog’liq ekanligi ko’rsatiladi. Ingliz va o’zbek tillaridagi graduonimiya hodisasi, tilning ijtimoiy va madaniy ehtiyojlarga moslashishi sifatida tahlil qilinadi. Maqola, tilning evolyutsiyasi va graduonimiya jarayonlarini tushunishda psixolingvistik yondashuvning ahamiyatini ta’kidlaydi.

 Mazkur maqolada o‘zbek badiiy adabiyotlarida ta’lim-tarbiyaga oid leksik birliklarning ishlatilish holati tahlil qilinadi. Asarlar tahlili orqali pedagogik, tarbiyaviy va ma’rifiy mazmundagi so‘zlarning mualliflar tomonidan qanday maqsad va uslubda qo‘llangani, ularning obrazlar, g‘oyalar va milliy tafakkur shakllanishidagi roli yoritiladi. Tahlil natijalariga ko‘ra, bunday leksik birliklar o‘zbek yozuvchilarining didaktik niyatlarini ifodalashda, ijtimoiy tanqidni amalga oshirishda va axloqiy qadriyatlarni targ‘ib qilishda muhim vosita bo‘lib xizmat qilgani aniqlanadi.

 Ushbu maqolada Alisher Navoiyning “Arbain” asari tahlil qilinib, undagi diniy-tasavvufiy qarashlarning mazmun-mohiyati ochib beriladi. Asarga singdirilgan  tasavvufiy g‘oyalar, xususan, Allohga muhabbat, ruhiy poklik, sabr, tavba, va ma’rifat yo‘lidagi ichki kurash kabi tushunchalarni Navoiy ijodidagi she’riy ifodalar orqali tahlil etadi. Shuningdek, Navoiy uslubiyatining badiiy va ruhiy qatlamlari o‘rganilib, uning o‘ziga xos poetik uslubi, badiiy san’at vositalaridan foydalanishi va diniy-falsafiy g‘oyalarni yuksak badiiyat bilan ifoda etish mahorati yoritiladi. Maqola Navoiy ijodini chuqurroq anglashga va tasavvufiy adabiyotning estetik va ruhiy boyliklarini qadrlashga xizmat qiladi.

Urbanization has led to a significant reduction in accessible green spaces, coinciding with a rise in mental health issues among youth. This article explores the relationship between urban green spaces and the mental well-being of young people. Drawing from recent studies and real-world examples, it highlights the psychological, cognitive, and social benefits of green spaces for youth. The article also discusses the challenges of equitable access to green spaces and offers policy recommendations to integrate nature into urban planning for the betterment of youth mental health.

Ushbu maqolada O‘zbekiston yoshlari orasida chet tillarini o‘rganishga bo‘lgan ortib borayotgan qiziqish sabablari, bu jarayonning ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy ta’siri hamda kelajakdagi roli yoritilgan. Til o‘rganish bugungi kunda shaxsiy va kasbiy muvaffaqiyat omiliga aylangani, global muloqotga chiqish imkonini bergani, yoshlarning dunyoqarashini kengaytirayotgani tahlil etiladi. Shuningdek, zamonaviy texnologiyalarning ta’lim jarayonidagi o‘rni va chet tilini o‘rganish bo‘yicha olib borilayotgan islohotlar ham ko‘rib chiqiladi.

Ushbu maqolada O‘zbekistonda epik janrning zamonaviy ta’limdagi o‘rni yoritilgan. Maktablarda ertak, doston, roman kabi epik asarlarni o‘qitishda an’anaviy va innovatsion usullar (SWOT tahlili, skraybing, qiyosiy tahlil) tahlil qilinib, yoshlarga milliy merosni tushunishda yordam beruvchi metodikalar ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, epik asarlarni raqamli texnologiyalar bilan bog‘lash bo‘yicha takliflar ham keltirilgan.  

Ushbu maqolada Jeyms Klerk Maksvell tomonidan ishlab chiqilgan elektromagnit nazariyasining — xususan, Maxwell tenglamalarining — XIX asrdan boshlab zamonaviy optik tolali aloqa texnologiyalarigacha bo‘lgan ta’siri tahlil qilinadi. Maksvell tenglamalari elektromagnit to‘lqinlarning mavjudligini nazariy asosda isbotlab, radioto‘lqinlardan tortib, lazer nurlari va optik tolali aloqa tizimlarigacha bo‘lgan barcha texnologik yechimlar uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Tadqiqotda bu tenglamalarning fizik mohiyati, ularning yorug‘lik to‘lqini bilan bog‘liqligi, hamda optik tolali aloqa muhitlarida elektromagnit to‘lqinlarning harakatlanishiga qanday asos bo‘lishi tizimli tarzda bayon etiladi. Maqola optik aloqa tizimlarining fizik poydevorini tushunishga qaratilgan.

Mazkur maqolada 6–7 yoshli bolalarda uchraydigan yoshga doir inqiroz holatlari va ularning kelib chiqish sabablari tahlil etiladi. Tadqiqotda bu inqiroz bolaning shaxsiy rivojlanish bosqichidagi tabiiy psixologik o‘zgarishlar natijasi ekanligi, ayniqsa, maktabga tayyorgarlik davrida bola ichki dunyosida ro‘y beradigan emotsional va ijtimoiy murakkabliklar bilan bog‘liqligi ilmiy asosda ko‘rsatib berilgan. Maqolada ota-onalar, pedagoglar va psixologlar uchun bu davrni to‘g‘ri boshqarish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ham keltiriladi.

Ushbu maqolada turizm sohasining yangi ish o‘rinlari yaratishdagi salohiyati, imkoniyatlari va amaliy natijalari tahlil qilinadi. Turizm – ko‘p tarmoqli va mehnat talab qiluvchi soha bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita ish o‘rinlari yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, mehmonxona xo‘jaligi, ovqatlanish xizmatlari, transport, gidlik, hunarmandchilik, agro- va eko-turizm yo‘nalishlarida yangi bandlik imkoniyatlari kengayib bormoqda. O‘zbekiston tajribasida turizmni rivojlantirish orqali yoshlar, xotin-qizlar va qishloq aholisi uchun ish bilan ta’minlash mexanizmlari kuchaymoqda. Maqolada turizm sohasiga yo‘naltirilgan davlat siyosati, investitsiya loyihalari, kasb-hunar tayyorlov kurslari va xususiy sektor tashabbuslari orqali yaratilayotgan ish o‘rinlari misollar bilan yoritiladi. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalar, onlayn xizmatlar va startaplar orqali zamonaviy bandlik shakllari ham tahlil qilinadi.

 Mazkur maqolada buyraklarning organizmda suyuqlik va elektrolit muvozanatini boshqarishdagi asosiy fiziologik rollari chuqur yoritilgan. Nefronlar faoliyatiga asoslangan filtratsiya, qayta so‘rilish, sekretsiya va siydik konsentratsiyalash mexanizmlari orqali buyraklar suyuqlik miqdori va ion tarkibini barqaror holatda ushlab turadi. Antidiuretik gormon (ADG), aldosteron, atriy natriuretik peptid (ANP) va paratireoid gormon kabi gormonlar buyrak naychalari faoliyatini tartibga solib, suv va ionlar (natriy, kaliy, xlor, kalsiy) balansiga ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, buyraklar kislota-ishqor muvozanatini ham nazorat qilib, pH darajasini barqarorlashtiradi. Maqolada tashqi muhit omillari, ichimlik suvi miqdori, jismoniy faollik va buyrak kasalliklari suyuqlik va elektrolit muvozanatiga qanday ta’sir ko‘rsatishi ilmiy asosda bayon etilgan. Buyraklar faoliyatining muvozanatli yurishi ichki muhit barqarorligini saqlash va organizmning hayotiy faoliyatini ta’minlashda hal qiluvchi omil ekani isbotlab berilgan.