№ 7/S (2021) «Жамият ва инновациялар» фанлараро электрон илмий журналнинг махсус сони

Ушбу мақолада ҳамдўстликдаги Ўзбекистон-Корея таълим муносабатларининг тарихи ва уларнинг янада ривожланиши интернет маълумотлари ва манбалардан фойдаланган ҳолда батафсил таҳлил қилинган. Тадқиқотда, шунингдек, икки мамлакатнинг молиявий тузилмалари, давлат раҳбарининг Корея Республикаси Миллий Aссамблеяси спикери ва Бош вазири билан учрашгани ва етакчи иқтисодий компаниялар раҳбарлари иштирокидаги Ўзбекистон-Жанубий Корея бизнес-форумида қатнашиши ҳақида янги маълумотлар тақдим этилган.

Мақолада VI-VIII асрларда Турк хоқонлигининг қандай ва қайси ҳудудларда вужудга келиши, Турк хоқонлигининг ташқи сиёсати ва айниқса Хитой билан аълоқалари батафсил ёритиб берилган. Бундан ташқари Турк хоқонларининг қайсилари даврида Хитойликлар устидан ҳукмронлик мавкеида бўлганлиги ва аълоқаларнинг гуллаб яшнаганлиги туғрисидаги маълумотлар ҳам атрофлича ёритиб берилган.

O'ttiz yildan oshiq davom etgan afg'on mojarosi 2011-2012 yillar oxirida o'z evolyutsiyasining yangi tsiklidan o'tdi. 2011 yil iyun oyida Amerika qo'shinlarining mamlakatdan chiqarilishi va shu bilan birga - AQShning Tolibon bilan to'g'ridan -to'g'ri muzokaralari boshlanishi haqida e'lon qilindi. Kuzatuvchilar AQSh qo'shinlarining 2014 yildagi to'liq xulosasi mojaroni tugatmaydi, balki uning yangi bosqichiga o'z hissasini qo'shishi mumkin, degan fikrga kelishdi. 70-yillarning o'rtalarida eng uzoq davom etadigan va xalqaro miqyosdagi zamonaviy mintaqaviy to'qnashuvlardan biri boshlangan deb o'ylaydiganlar kam. Murakkabligi bilan uni Koreya yarim orolidagi vaziyat va Yaqin Sharqdagi mojaro bilan solishtirish mumkin. Shunisi e'tiborga loyiqki, Afg'oniston vaziyatining tashqi ishtirokchilarining hech biri to'liq o'chira olmadi, hatto qo'shinlar olib ketilsa ham, Afg'oniston ko'plab xalqaro urinishlarning chegaralarini ko'rsatdi.

Ушбу мақолада ҚҚС механизми самарадорлигини баҳолаш ва уни ошириш йўлларига доир назарий адабиётлар шарҳи ёритилган. Шунингдек, мавжуд методологиялар асосида Ўзбекистон ҚҚС механизмининг самарадорлик  даражаси ва унга таъсир этувчи омиллар тадқиқ этилган.

ҚҚС механизмининг фискал салоҳияти С-самарадорлик кўрсаткичи орқали баҳоланди. Ушбу кўрсаткич ҳақиқий ҚҚС тушуми ва иқтисодиётдаги барча якуний истеъмол харажатларини ягона ставкада солиққа тортишни назарда тутувчи идеал солиқ механизми асосида йиғилиши мумкин бўлган ҚҚС ҳажми орасидаги фарқни баҳолашга асосланади. Таҳлил натижаларига кўра Ўзбекистон ҚҚС механизми ўзининг идеал салоҳиятига нисбатан икки баравар самарасиз эканлиги аниқланди.

ҚҚС механизми самарадорлигининг пастлиги асосан солиқ сиёсатидаги тафовут (турли хил имтиёз ва енгилликларнинг мавжудлиги) ва комплаенсдаги тафовут (солиқ мажбуриятларини ўз вақтида ва тўлиқ бажариш даражасининг пастлиги) каби иккита омилга боғлиқлиги аниқланди.

Шунингдек, мақолада амалдаги Ўзбекистон ҚҚС механизми самарадорлик даражасини ошириш юзасидан хулосалар ва таклифлар шакллантирилган.

Мақолада ёшларнинг иқтисодий тафаккурини шакллантиришга доир назарий масалалар ижтимоий-фалсафий нуқтаи назардан тадқиқ этилган. Шунингдек, мақолада ёшларнинг иқтисодий тафаккурини шакллантиришга доир назарий хулосалар ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Maqola Zaxar Prilepinning hikoyalaridagi qahramon qiyofasini tushunishga bag’ishlangan. Adabiy asarni tahlil qilishning tipologik va yaxlit usullari yordamida yozuvchi asarlaridagi “yangi qahramon”ni tavsiflovchi eng muhim xususiyatlar aniqlandi: hayotiylik chegarasi, aniq hayotiy ko’rsatmalari yo’qligi, fikrlashga moyillik. Taqdirning “farqi” bilan – “Gunoh” to’plamining bosh qahramonlari: Zaxar (“Serjant”) fojiali harbiy tajribani boshdan kechirmoqda, u o’z askarlarining qutqaruvchisiga aylanadi. “Gunoh” to’plamining hikoyalarida birlashtiruvchi bo’g’in – bosh qahramonlarning ismi – Zaxar bo’lib, ular chinakam tasvirlangan, yangi ijtimoiy – madaniy voqelikda o’z o’rnini izlovchi obrazlardir.

Мақолада ўзбек болалар адабиёти генезиси қадим замонлардан бери мавжудлиги ўзбек халқ оғзаки ижодидан эртак, мақол, ўзбек мумтоз адабиёт намуналаридан Абу Наср Форобий, Юсуф Хос Ҳожиб, Алишер Навоий асарлари мисолида очиб берилган. Шунингдек, “болалар адабиёти” атамаси илмий жиҳатдан таърифланган. Бунда шу пайтгача мавжуд баъзи манбаларга таянилган. Муаллиф ҳар бир илмий мулоҳазага ўзининг шахсий муносабатини билдирган ва олимлар билан илмий мунозарага киришган.

Mazkur maqolada hissiyotlarni ifodalashda leksik vositalar, ularning asosiy turlari ko’rib chiqildi. Mutafakirlar, tilshunoslar va boshqa soha vakillari tomonidan tatbiq qilingan tushunchalar, nazariyalar o’rganildi. Ingliz va o’zbek badiiy adabiyotidan ayrim misollar keltirilib, tahlil qilindi.

Сўнги йилларда мамлакатимизда таълим соҳасида коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш орқали мустақил фикрлайдиган, юксак маънавий-ахлоқий фазилатларга эга, рақобатбардош кадрларни тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Мақолада “коррупция”, “олий таълим соҳасидаги коррупция” ва “коррупциявий” хавф-хатар тушунчалари илмий жихатдан таҳлил қилинган бўлиб, ушбу тушунчаларга таърифлар берилган.

Мақолада безориликнинг профилактикаси турлари, ушбу профилактика турлари доирасида қўлланиладиган профилактик восита ва усуллар, безорилик профилактикасига хос бўлган функциялар, безорилик профилактикасининг ташкилий асосларини ҳуқуқий тартибга солишдаги муаммолар илмий таҳлил қилинган. Муаллиф томонидан безориликнинг якка тартибдаги ҳамда виктимологик профилактикаси чора-тадбирлари тизими шакллантирилган.

Ушбу мақолада электрон ёки рақамли далил тушунчалари илмий-назарий жиҳатдан таҳлил этилган. Хусусан, рақамли далилларнинг ҳуқуқий ва техник хусусиятлари, уларни тўплаш, сақлаш, текшириш, транспортировка қилиш ва баҳолашга оид масалалар тадқиқ этилган. Шу билан бирга, рақамли далиллар билан ишлаш соҳасида миллий қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётида юзага келаётган муаммолар ҳамда бўшлиқлар танқидий кўриб чиқилган. Уларни бартараф этишнинг илмий асосланган йўллари ва мезонлари  ишлаб чиқилган.

Мақола рақамли далиллар билан ишлаш соҳасида амалга оширилган илмий-амалий тадқиқотлар, назариётчи олимлар ҳамда амалиётчи ходимлар фикр-мулоҳазалари ҳамда техник тадқиқотлар асосида тайёрланган.

Тадқиқот натижасида рақамли далиллар билан ишлашнинг услубий қоидалари  таҳлил этилди. Миллий қонунчилик, тергов ва суд амалиёти, илғор халқаро тажриба ва амалиётлар ўрганилган, уларнинг ютуқ ва камчиликлари муаллифлик хулосалари асосида асослаб берилган. Шунга асосан рақамли далилларни тўплаш, текшириш ва баҳолаш бўйича қонунни қўлловчи субъектлар учун энг мақбул мезонлар ишлаб чиқилган.

Мақолада соҳада юзага келаётган муаммолар тизимли, ҳуқуқий, илмий-методик жиҳатдан таҳлил этилган, бу юзасидан муаллифлик хулосалари шакллантирилган. Шу билан бирга, рақамли далилларнинг мақбуллигини таъминлаш, уларни идентификация ва аутентификация қилиш, эксперт хулосаларини текшириш ва баҳолашга оид масалалар ҳам ёритилган. Қонун чиқарувчи ва уни қўлловчи субъектлар учун илмий асосланган таклиф ҳамда тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мамлакатимизда сўнгги йилларда таълим сифатини ошириш, таълим муассасаларини моддий-техник базасини такомиллаштириш, таълим жараёнида бугунги фан ва технологияларнинг сўнги ютуқларини ва бу борадаги жаҳоннинг илғор тажрибаларини ўзида мужассам этган дарслик ва ўқув қўлланмаларни янги авлодини яратишга катта эътибор қаратилмоқда. Ушбу мақолада немис тилини иккинчи чет тили сифaтидa мaсофaвий ўқитишдa янги aвлод ўқув aдaбиётлaрини тaкомиллaштириш, немис тилини ўрганиш методлари ва унга мос адабиётлар, уларнинг аҳамияти борасида тўхталиб ўтилган.

фатини ошириш, таълим муассасаларини моддий-техник баъзасини такомиллаштириш, таълим жараёнида бугунги фан ва технологияларнинг сўнги ютуқларини ва бу борадаги жаҳоннинг илғор тажрибаларини ўзида мужассам этган дарслик ва ўқув қўлланмаларни янги авлодини яратишга катта эътибор қаратилмоқда. Ушбу мақолада немис тилини иккинчи чет тили сифaтидa мaсофaвий ўқитишдa янги aвлод ўқув aдaбиётлaрини тaкомиллaштириш, немис тилини ўрганиш методлари ва унга мос адабиётлар, уларнинг аҳамияти борасида тўхталиб ўтилган.

Ushu maqola mazmunida ta’limiy muhit tarixi, chet elda ta’limiy muhit tushunchasining yoritib berilishi, olimlar tomonidan ta’limiy muhit va moslashuvchan ta’limiy muhit tushunchalariga qaratilgan fikrlari, O’zbekistonda ta’limiy muhitni rivojlantirish, moslashuvchan ta’limiy muhitning kelib chiqish asoslari, ixtisoslashtirilgan maktab o’quvchilari uchun moslashuvchan ta’limiy muhitni yaratib berish yo’llari, alohida yordamga muhtoj bo’lgan bolalar ta’lim olish huquqlari va ular uchun yaratilgan shart sharoitlar, ananaviy ta’lim jarayoni va moslashuvchan ta’lim jarayonining alohida yordamga muhtoj bo’lgan bolalar ta’lim tarbiya olishi va ulardagi nuqsonlarini korreksiya qilishdagi ta’siri haqida yoritib berilgan.

Ushbu maqola o'quvchining aqliy dunyosini jalb qilish orqali o'qitish samaradorligini yanada oshirish shuningdek, sinf faoliyati, o'qituvchining darsni qanday olib borishi bolalarning bilim olish imkoniyatlarini qanday ko’tarishi yoki cheklashi mumkinligi nuqtai nazaridan yordam berishga bag'ishlangan. Maqolada ko'plab murakkabliklar, noaniq qoidalar va istisnolar aytilib, talabalar va o'quvchilarni yangi foydali usullar va mashqlar yordamida yanada natijaliroq tilni o'rgatish haqida aytib o’tilgan. Til o’rgatish uchun mazmunli kontekstlardan foydalanish ko’p qo’llaniladigan usullardan ekanligi ma’lum, bunda o'yinlardan foydalangan holda ba’zi o'qituvchilar tushunarsiz ravishda o'rganish imkoniyatini beruvchi kontekstlarni yaratishi mumkin, natijada, o'quvchilarning diqqat-e'tiborlari tilga emas, balki xabarga qaratiladi, shuning uchun ular o'yinga mashg'ulot sifatida to'liq e'tibor qaratganlarida, o’rganuvchilar o'zlari bilganlari singari tilga ega bo'ladilar, ammo grammatika mustasno bo’lib qoladi. Maqolada shu kabi muammolarga alohida urg’u berib o’tilgan.

Bugun dunyo sahnida har bir davlatning obro’ va mavqeyi uning harbiy-iqtisodiy salohiyati, shuningdek aholining axborot kommunikatsiya tizimlaridan hamda zamonaviy texnologiyalardan xabardorlik darajasi bilan o’lchanadi. Shu boisdan bugun barcha sohalarda, shu o’rinda Chaqiriqqacha harbiy ta’lim yo’nalishida ham zamonaviy texnologiyalar va axborot kommunikatsiyalari haqidagi bilimlarni tizimli berib borish dolzarb masala kasb etadi. Ushbu maqolada muallif Chaqiriqqacha harbiy ta’lim yo‘nalishi o’qituvchilarining zamonaviy texnologiyalari asosida kasbiy kompetensiyalarini rivojlantirish borasidagi islohotlar va tahlillar haqida batafsil to’xtalib o’tadi.

Мақолада ҳозирги олий таълим тизимининг долзарб вазифаларидан бири олий таълимни жаҳон андозаларига мослаштириш ҳақида фикр юритилган. Таълим тизимига Европа стандартлари асосида кредит-модуль тизимини жорий қилиш йўллари баён қилинган. Олий таълимда кредит-модуль тизимини технология фани ўқитувчиларини тайёрлашда қўлланиладиган методлар шу жумладан “Материалшунослик” фанидан мустақил ишларни ташкил қилиш методикаси келтирилган. Мустақил ишни вазифаларини ўзига хос хусусиятлари инобатга олинган. Шунингдек, мустақил ишларнинг турлари изоҳлаб берилган.  Кредит-модуль тизимини олий таълимда қўллашнинг афзалликлари ҳам  баён қилинган ҳамда тавсиялар берилган. Мустақил таълимнинг бўлажак педагогларни тайёрлашдаги аҳамияти  ва роли таҳлил қилиб берилган

Birgalikda ta'lim faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun Internetga asoslangan birgalikdagi o'quv muhitlari ishlatiladi. Ushbu maqolada qanday qilib pokistonlik va hindistonlik talabalar o'quv jarayonining sifatini oshirishi va talabalarning topshiriq va boshqa ishlarni bajarish qobiliyatini oshirishlari, MBBS dasturi bo'yicha tibbiyot fakultetiga kirayotgan xalqaro talabalar uchun oliy ma'lumot olishlari tasvirlangan. Biz elektron ta'lim platformalarini joriy etish va ulardan foydalanishni tasvirlaymiz va fakultetimiz misolida bunday platformalardan foydalanish tajribamizni taqdim etamiz. Biz o'quv resurslari va uy vazifalariga kira oladigan elektron o'quv platformasidan foydalanadigan talabalarning ilmiy faoliyatini tahlil qilamiz. Bundan tashqari, ular uy vazifalarini platforma orqali topshirishlari, qat'iy belgilangan muddatlarga rioya qilishlari va o'qituvchilarning fikr -mulohazalaridan foydalanib, uy ishlarining sifatini yaxshilashlari kerak. Ushbu maqola kunduzgi ta'lim tizimida an'anaviy treningdan o'tishda Moodle elektron platformasidan foydalanish bo'yicha o'tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalarini taqdim etadi.

Maqolada "Rus adabiyoti tarixi" fanidan bakalavr talabalari bilan seminar tashkil etish va o'tkazish jarayonida universitetning o'quv jarayonida hamkorlik loyiha yaratishning pedagogik xususiyatlari o'rganiladi. A.S.Pushkinning "Evgeniy Onegin" she'ridagi "Romanning badiiy xususiyatlari" modulining xususiyatlari, "Pedagogik oliy o'quv yurtlarida dars o'tkazish bo'yicha uslubiy tavsiyalar va sinf uchun hamkorlikdagi dizayn va hamkorlik muhitini yaratadi.

 Турли ёшдаги болаларда олиб ташланган аденоидларни ўрганиш ушбу лимфоэпителиал аъзо даражасида болаларнинг ёшга боғлиқ иммун тизимининг морфологик хусусиятлари тўғрисида маълумот олиш учун жуда муҳим имконият сифатида қаралади. Аммо ҳозирги вақтда "қўриқчи" ҳимоя тузилмалари сифатида қараладиган лимфоэпителиал Валдеер ҳалқасининг шаклланишидаги иммун реакциянинг ва реактив ўзгаришларнинг морфологик кўринишлари ёш жиҳатидан етарлича ўрганилмаган.

Eksperimental guruh (GMP) hayvonlarining oshqozon osti bezidan olingan gistologik preparatlarni o'rganishda patologik o'zgarishlar qayd etildi. Morfologik jihatdan oshqozon osti bezida gipertrofiya va giperplaziya, sekretor faollikning ortishi, qon ketish joylari bilan turg'un to'lishligi aniqlangan. Nazorat guruhi hayvonlarida va taqqoslash guruhi kalamushlarining ko'pchiligida (90%) esa oshqozon osti bezining gistologik rasmida patologik og'ishlar bo'lmagan.

Мақолада 1930-йиллардан то ҳозирги кунгача Ўзбекистон миллий балет санъатини шакллантириш ва ривожлантиришнинг йўллари ва асосий босқичлари ҳамда балет саҳнасида миллий қаҳрамон образининг мужассамлашуви ўрганилади. Асосий эътибор Ўзбекистон театр ҳаётида эътиборга молик воқеага айланган энг салмоқли балет спектаклларига қаратилмоқда.

Ушбу мақолада хореография санъатидаги янги ҳаётий бадиий образларни яратишда реализм методининг ўзига хос хусусияти ёритилган.

Мақолада  Ўзбекистонда гендер тенглик сари силжиш масалалари янги минг йилликда ўзига хос тарзда ривожланганлиги баён этилади. Маълумки, гендер муаммоларини ечиш билан бутун мамлакатнинг ривожланиши, унинг халқаро обрўсининг ошишига боғлиқ эканлигини далиллар асосида кўрсатилади. Шу билан бирга жамият тараққиётида аёлларнинг ўрни ва мавқеи, оила, фарзанд, маҳалла ва жамоада алоҳида ўринга эгалиги ёритилган. Жамият ва оилада, бошқариш тизимида эркаклар ва аёлларнинг тенглиги мисоллар орқали ёритилган.

Ushbu maqolada ayollar savodsizligini tugatish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Yangi usul maktablari va rus-tuzem maktablari faoliyati to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan. Ayollar savodsizligini tugatish jarayonidagi turli xil holatlar haqida fikr va mulohazalar yuritilgan.

Ushbu maqola Evropa Ittifoqining mazkur masala bo'yicha tajribasini o'rganish haqida bo'lib, xalqaro tashkilotning konferens-tarjimonlarini tayyorlashga yondashuvlarning bir qator xususiyatlarini ochib beradi.

Evropa Ittifoqining konferens-tarjimonlarni tayyorlash borasidagi tajribasini mahalliy til birikmalarini (xorijiy-ruscha-o'zbekcha) hisobga olgan holda respublikamizning ixtisoslashtirilgan oliy o'quv yurtlarida qo'llash mumkin deb hisoblanadi.