Жамият ва инновациялар –
Общество и инновации –
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Concepts of corruption and corruption risk in higher education
Zafarjon KUCHKAROV
1
Academy of the Prosecutor General’s office of the Republic of Uzbekistan
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received June 2021
Received in revised form
20 June 2021
Accepted 15 July 2021
Available online
15 August 2021
In recent years, special attention in the sphere of education in
the country has been paid to the training of independent,
competitive personnel with high moral and ethical qualities
through the formation of an intolerant attitude towards
corruption.
The article provides a scientific analysis of the concepts of
“corruption”, “corruption in higher education” and “corruption
risk”, and gives definitions of these concepts.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
“corruption”,
“corruption in higher
education” and
“corruptionrisk”.
Олий таълим соҳасида коррупция ва коррупциявий хавф-
хатар тушунчалари
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
коррупция”,
“олий таълим соҳасидаги
коррупция” ва
“коррупциявий
хавф-хатар”.
Сўнги йилларда мамлакатимизда таълим соҳасида
коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллан-
тириш орқали мустақил фикрлайдиган, юксак маънавий-
ахлоқий фазилатларга эга, рақобатбардош кадрларни
тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Мақолада “коррупция”, “олий таълим соҳасидаги
коррупция” ва “коррупциявий” хавф-хатар тушунчалари
илмий жихатдан таҳлил қилинган бўлиб, ушбу тушунча-
ларга таърифлар берилган.
1
PhD candidate, Academy of the Prosecutor General’s office of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan.
E-mail: jasperlawyer@mail.ru.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
139
Понятия коррупции и коррупционого риска в высшем
образовании
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
«коррупция»,
«коррупция в высшем
образовании» и
«коррупционный риск».
В последние годы в нашей стране в сфере образования
особое внимание уделяется подготовке самостоятельных,
конкурентоспособных кадров с высокими морально-
этическими качествами через формирование нетерпимого
отношения к коррупции.
В статье даются научный анализ понятий «коррупция»,
«коррупция в высшем образовании» и «коррупционный
риск», а также определения этих понятий.
Таълим соҳасида коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллан-
тириш, коррупциявий ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш ва коррупциявий хавф-
хатарларни бахолашда соҳасини илмий тадқиқ қилиш мухим ўрин эгаллайди. Ушбу
мухим омилни хисобга олган ҳолда олий таълим соҳасида коррупцияга оид назарий
жихатдан таҳилил қилиш алоҳида эътибор қаратдик.
Олий таълим соҳасида коррупциявий хавф-хатар тушунчасини ёритишдан
аввал “коррупция” тушунчасига тўхталиб ўтиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Коррупция атамаси лотинча “corruption” сўзидан келиб чиққан бўлиб, “пора эвазига
оғдириш” деган маънони англатади. Кейинги қарашларга кўра, коррупция атамаси
лотинча “corrumpere” сўзидан келиб чиққан бўлиб, “бузилиш, айниш, таназзул”
деган маъноларни англатади.
Коррупция тушунчасига бир қатор халқаро ҳужжатларда турлича тариф
берилган бўлиб, ҳар бир тариф коррупция тушунчаси билан боғлиқ алоҳида
хусусиятларни очиб берган.
Хусусан, Коррупция муаммолари бўйича Европа Кенгаши Гуруҳларининг
1995 йил 22–24 февралда Страсбург шаҳрида ўтказилган 1-сессиясида коррупция
тушунчасига – пора олиш (ўзига оғдириш), давлат ёки хусусий соҳада муайян
ваколатга эга бўлган шахс, мансабдор шахснинг ёки хусусий соҳада фаолият
юритадиган шахс ёки мустақил агентнинг ўз мансаб вазифасидан ёки шунга ўхшаш
муносабатлардан келиб чиқадиган мажбуриятларини бузадиган, шунингдек, ўзи
ёхуд ўзга шахслар манфаати учун ҳар қандай шаклдаги афзалликларга эга бўлиш
мақсадида ифодаланган хатти-ҳаракат сифатида тариф берилган.
Шунингдек, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 1979 йил 17 декабрдаги
мансабдор шахсларининг обод-ахлоқ Кодексида, коррупция – мансабдор шахс
томонидан муайян ҳаракат ёки ҳаракатсизлик содир этиш (этмаслик) эвазига
моддий манфаатдор қилаётган шахснинг манфаатини кўзлаб мансаб вазифасини
бузган ёзи бузмаган ҳолда, турли шаклда моддий қимматликлар олиши ёхуд
мулкий наф кўриши деб белгиланган.
Келтирилган биринчи тарифда коррупциянинг содир этилиш соҳалари, уни
содир этувчи субъектларга урғу берилган бўлса, иккинчи тарифда кўпроқ
коррупциянинг содир этиш усулига алоҳида эътибор қаратилган.
Коррупция тушунчасига келтирилган барча тарифларда коррупция ва
мансабдор шахс ваколатлари ўртасида боғлиқликка алоҳида эътибор қаратилган,
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
140
чунки коррупция ва мансаб ваколати бир-бирини тақозо этувчи омиллар
ҳисобланади.
Transparency International халқаро нодавлат ташкилоти томонидан берилган
тарифга кўра, коррупция – ишониб топширилган ваколатни шахсий манфаат
йўлида суистеъмол қилиш ҳисобланса, Жахон Банки томонидан келтирилган
тарифда эса, коррупция – ишониб топширилган мансаб ваколатини шахсий
манфаат йўлида суистеъмол қилиш сифатида ёритилган.
Жахон банки томонидан берилган тариф коррупцияни фақат давлат
мансабдор шахсларининг ваколатлари билан боғлиқ бўлишини белгилайди, бироқ,
ушбу тарифда хусусий секторда фаолият кўрсатувчи субъектлар томонидан содир
этиладиган коррупциявий ҳуқуқбузарликлар қамраб олинмаган. Бу ўринда
Transparency International халқаро нодавлат ташкилоти томонидан берилган тариф
давлат ва хусусий сектордаги коррупцияни тўлиқ қамраб олган.
Интерполнинг коррупция бўйича экспертлар гуруҳи томонидан коррупция
тушунчасига – давлат ёки хусусий сектордаги ҳар қандай шахс ёҳуд ташкилотнинг
манфаат ёки даромад эвазига қонун ёки ишончни бузадиган ҳар қандай ҳаракат ёки
ҳаракатсизлик сифатида тариф берилган.
Миллий қонунчиликда коррупция тушунчасига дастлабки тариф Ўзбекистон
Республикасининг 2017 йил 3 январдаги “Коррупцияга қарши курашиш
тўғрисида”ги Қонуннинг 3-моддасида берилган бўлиб, унга асосан коррупция –
шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга
шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида
қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни қонунга
хилоф равишда тақдим этиш ҳисобланади.
Қонунда берилган тарифда мансаб ваколатини суистеъмол қилиш ҳолати
кўрсатилмаган, чунки амалдаги Жиноят Кодексида мансаб ваколатини суистемол
қилиш коррупциявий жиноят сифатида баҳоланмаган. Бироқ, БМТнинг 2003 йил
31 октябрдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисидаги конвенция”нинг
19-моддасида, мансаб ваколатини суистеъмол қилиш коррупциявий жиноят
сифатида келтирилган.
Коррупция тушунчасига дастлабки илмий тариф 1970 йилда Graham Brooks
томонидан берилган бўлиб, унинг фикрига асосан коррупция – оз ёки кўп
миқдордаги шахсий манфаат кўриш мотиви билан белгиланган мажбуриятларни
қасддан нотўғри бажариш ёки бажармаслик ёхуд мансаб ваколатидан асоссиз
фойдаланиш ҳисобланади.
Илмий доира вакиллари орасида коррупция тушунчасига тариф беришда
назарий жиҳатдан икки ҳил ёндашув мавжуд, яъни кенг ва тор маънолардаги
ёндашувлар.
Тор талқин тарафдорлари коррупцияни хукумат вакилларининг порахўрлиги
деб аташади. Масалан, Н.Ф. Кузнецова “коррупция салбий ижтимоий ҳодиса, бир
шахсни бошқаси томонидан пора эвазига сотиб олиниши”, деб ҳисоблайди.
Кенг талқин тарафдорлари коррупцияни фақатгина мансабдор ва шахс
ўртасидаги жиноий битимгина эмас, балки мансабдор шахс манфаатига хизмат
қиладиган ҳар қандай ҳаракати сифатида бахолайди. Мисол учун, В.С.Комиссаров-
нинг тарифича, коррупция – бошқарув субъектларини ҳокимият ваколатларидан
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
141
фойдаланишда шахсий манфаатларни хизмат манфаатларидан устун қўйиши
тушунилади.
Кўпчилик ташкилотлар қуйидаги қисқа тарифидан фойдаланадилар
“коррупция – шахсий даромад олиш учун давлат ва хусусий сектордаги ваколатни
суиистеъмол қилиш тушунилади”.
“Коррупция” жуда кенг тушунча бўлиб, у ўзида бир қанча ҳатти-ҳаракатларни
қамраб олади ва уларнинг айримлари қонуний, айрималари ноқонуний ҳисоб-
ланади. Тадқиқотлар натижаси “коррупция” тушунчасининг 50 дан ортиқ тариф-
лари мавжудлигини кўрсатди. Коррупция тушунчаси кенг ва турли кўринишдаги
ҳаракатларни қамраб олгани сабабли мазкур тушунчага тариф беришда турлича
ёндашув ва тортишувлар мавжуд.
Олий таълим соҳасида “коррупция” тушунчаси умумий хусусиятларни ўз
ичига олиш билан бирга махсус соҳага оид хусусиятларини ҳам қамраб олади.
Олий таълим соҳасида “коррупция” тушунчасига дастлабки илмий йўналиш-
даги тарифни тадқиқотчи олим Stephen Heyneman берган бўлиб, унинг фикрига
кўра, олий таълимда коррупция шахсий ва моддий манфаат учун ваколатни
суистеъмол қилиш ҳисобланади. У таълимни энг мухим давлат бойликларидан
бири сифатида баҳолаб, ушбу соҳадаги коррупция моддий манфаатдорлик билан
бирга шахсий манфаатни (номоддий) ҳам қамраб олишига алоҳида урғу берган.
Frank Anechiarico and James B. Jacobs таълим соҳасидаги коррупцияга моддий
манфаат учун ваколатни суистеъмол қилиш сифатида тариф берган.
Вандербилт Университети профессори А. Osipian олий таълим соҳасида
коррупцияни давлат ёки корпоратив ишончни суистеъмол қилиш орқали
таъқиқланган моддий ёки номоддий бойликлар олишдаги муносабатларни
тартибга солиш учун яратилган норасмий алоқалар тизими деб ҳисоблайди.
Юқорида берилган тарифлар айрим жихатлари бўйича бир бирини
тўлдирсада, олий таълим соҳасидаги “коррупция” тушунчасини умумий коррупция
тушунчасидан фарқловчи хусусиятлари очиб берилмаган.
Украинанинг Таълимни режалаштириш халқаро институти илмий ходимлари
А. Базхал, Т. Галковская, О. Скрипкин “олий таълимдаги коррупцияни давлат
хизматчиси томонидан мансаб ваколатини сусистемол қилиши натижасида таълим
олиш ҳуқуқига, сифатига, тенглигига салбий таъсир қилувчи ҳаракатлар”, деб
баҳолайди.
Мазкур тарифда олий таълим соҳасидаги “коррупция” тушунчасининг ўзига
хос хусусиятлари очиб берилган бўлсада, тарифда фақатгина соҳадаги коррупция-
нинг салбий оқибатларини ёритиш билан чекланилган.
Халқаро олий таълим маркази тадқиқотчиси E. Denisova олий таълим
соҳасидаги “коррупция” тушунчасига “академик ҳалолликни мавжуд эмаслигини”
деб тариф берган. Унинг фикрича коррупция тушунчаси замон билан бир меёрда
ўзгариб боради. Мисол учун, ўрта асрларда Европа университетларида талабаларни
ўқитувчилар ва университет мансабдорларига одатий тўловлар беришган бўлса,
ўтган асрнинг бошларида Германияда плагиат тушунчасига “фақат илмий муаммо”
сифатида қаралган.
Талқиқотчи E. Denisova томонидан берилган тариф олий таълим соҳасида
берилган ўзига хос тарифлардан бири бўлиб, соҳадаги барча коррупциявий
ҳолатларни қамраб олиши мумкин. Бироқ, тариф жуда умумий шаклда берилган.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
142
Фикримизча, олий таълим соҳасида коррупция – олий таълим соҳасида
фаолият кўрсатувчи шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаат-
ларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф
олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши (ҳаракат ёки ҳаракатсизли),
мансаб лавозимини суистеъмол қилиши, худди шунингдек, бундай нафни қонунга
хилоф равишда тақдим этиш ҳисобланади.
Олий таълим соҳасидаги коррупциявий ҳуқуқбузарликлар бошқа соҳадаги
коррупциявий ҳуқуқбузарликлардан ижтимоий муносабатлар объекти, муносабат
субъектлари, ҳуқуқбузарлик мотиви ва мақсади қараб фарқ қилади. Бироқ, ушбу
фарқловчи омилларнинг барчаси бир вақтда намоён бўлган ижтимоий муносабат-
лар бўлиши лозим.
Мисол учун, олий таълим муассасси ўқитувчи томонидан талабага моддий
манфаатдорлик эвазига аъло бахо қўйиши олий таълим соҳасидаги коррупция
хисобланади. Кўришимиз мумкинки, талаба, ўқитувчи олий таълим соҳасидаги
коррупциявий муносабат субъектлари, аъло баҳо қўйиш фаолияти олий таълим
соҳасидаги коррупциявий муносабат объекти, коррупциявий усулдан фойдаланиб
аъло бахо олишга уриниш олий таълим соҳасидаги коррупциявий муносабат
мотиви хисобланади.
Олий таълим соҳасида содир этилаётган айрим ҳуқуқбузарликларни
коррупциявий ҳуқуқбузарликдан фарқлашда иккиланишлар мавжуд. Масалан,
абитуриент олий таълим муассасасига кириш имтихонларига уяли алоқа
воситасидан яширинча фойдаланиши ёки магистрлик диссертацияси ёзишда
кўчириб ёзиш (плагиат) каби ҳуқуқбузарликларни коррупциявий ҳуқуқбузарлик
сифатида бахолаб бўлмайди. Агарда олий таълим муассассининг масъул ходими пул
эвазига абитуриентга имтихонда фойдаланиш учун телефон олиб кириб бериши
ёки малакали ўқитувчи магистрга пул эвазига диссертация ишини ёзиб бериши
коррупциявий ҳуқуқбузарлик хисобланади.
Демак, коррупциявий ҳуқуқбузарликда моддий ёки номоддий кўришдаги
манфаатдорлик, ваколатларни суистеъмол қилиш хусусиятлари мухим хисоб-
ланади ва бу хусусиятлар олий таълим соҳасидаги коррупциявий ҳуқуқбузар-
ликларни аниқлашда ҳам алоҳида аҳамиятга эга бўлади.
“Коррупциявий хавф-хатар” тушунчаси “коррупция” тушунчасидан тубдан
фарқ қилади. Коррупция якуний салбий оқибатга эга бўлган маълум бир
ҳуқуқбузарлик тури бўлса, коррупциявий хавф-хатар айнан шу ҳуқуқбузарлик
содир этилиш сабаб ва омиллари, юз бериш эҳтимоли ҳисобланади.
Коррупциявий хавф-хатарлар коррупциявий ҳуқуқбузарликларни келиб
чиқишига ёки уларни кенг ёйилишига хисса қўшадиган ҳодиса ёки ҳодисалар
йиғиндисидир ҳисобланади. Шунга ўхшаш тарифни О. Казаченкова келтириб ўтган
бўлиб, унинг фиркича, коррупциявий хавф-хатарлар давлат органлари ва давлат
хизматчилари фаолиятини амалга оширишда коррупциявий ҳуқуқбузарликларни
келиб чиқишига сабабчи бўладиган ҳолатлар, ҳодисалар ва омиллар ҳисобланади.
Баъзи олимлар “коррупциявий хавф-хатар” тушунчасини коррупциявий
муаммонинг синоними ёки давлат ва жамият фаолиятида қийинчиликлар келтириб
чиқарувчи омил сифатида баҳолашган.
Коррупция ва унга қарши курашишга оид атамалар ҳамда иборалар изоҳли
луғатида “коррупциявий хавф-хатар” тушунчасига давлат, маҳаллий ўз-ўзини
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
143
бошқариш органлари, улар мансабдор шахслари ва ходимлари фаолиятини ташкил
этишда коррупция ҳолати ва имкониятларини келтириб чиқарадиган шарт-
шароитлар, вазиятлар сифатида тариф берилган.
Юқорида келтирилган тарифларда “коррупциявий хавф-хатар” тушунча-
сининг хусусиятлари очиб беришга ҳаракат қилинган бўлсада, фақатгина давлат
секторида юз бериш эҳтимоли билан чекланилган ва хусусий сектордаги
коррупциявий хавф-хатарлар тушунчасига эътибор берилмаган.
В. Астанин мазкур тушунчани давлат хизматчиси фаолияти билан боғлаб,
унга давлат хизматчиси томонидан вазифаларини амалга оширишда белгиланган
мажбуриятлар,
таъқиқлар
ва
чекловларга
риоя
қилмаслик
шаклидаги
коррупциявий ҳулқ-атворларни деб таъриф берган.
Ушбу тарифда коррупциявий хавф-хатар тушунчаси фақатгина давлат
хизмати фаолияти билан боғланган ҳолда унинг асосий хусусиятини давлат
хизматчисининг коррупциявий хулқ-атвори билан боғлаган.
В. Георгиев эса, коррупциявий ҳуқуқбузарликларни содир бўлишининг
эҳтимоллик даражаси деб баҳолаган.
Олий таълим соҳасидаги коррупциявий хавф-хатар тушунчасини профессор
A. Osipian тизимда коррупцияга дуч келиш эҳтимоли сифатида баҳолаб, уни
товламачилик ва пора олиш зарурати билан боғлиқ деб ҳисоблаган.
В. Георгиев ва A. Osipianлар томонидан берилган тарифларда коррупциявий
хавф-хатарни содир бўлиш эҳтимолийлиги ва такрорйлигига урғу берилган.
Фикримизча коррупциявий хавф-хатарлар тушунчасига икки ҳил ёндашув
асосида тариф бериш мумкин.
Биринчидан, коррупциявий хавф-хатарларни коррупциявий ҳуқуқбузар-
ликлар содир этилишига олиб келиши мумкин бўлган ҳолатлар ва шароитлар
сифатида баҳолаш мумкин. Университет биносини капитал таъмирлаш ректорнинг
укасига тегишли бўлган қурилиш корхонаси томонидан амалга оширилиш
ҳолатини бунга яққол мисол сифатида келтиришимиз мумкин. Бу ҳолат давлат
маблағларини ўзлаштириш билан боғлиқ коррупциявий ҳуқуқбузарлик содир
этилиш эҳтимолини, яъни хавфни келтириб чиқариши мумкин.
Иккинчидан, коррупциявий хавф-хатарларни бевосита коррупциявий
ҳуқуқбузарликлар содир этилиши натижасида юзага келадиган салбий оқибатлар
сифатида тушунишимиз мумкин. Масалан, коррупциянинг юқори даражаси
натижасида давлатда юз берадиган иқтисодий инқироз, фуқароларнинг ижтимоий
ҳимояси таъминланмаслиги, сиёсий инқилоб ва бошқалар.
Тадқиқотда коррупциявий ҳавф-хатарларни биринчи ёндашув бўйича
ўрганамиз, чунки коррупциянинг оқибатлари билан курашишдан кўра уни олдини
олиш самаралироқ.
Мазкур тушунча “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуннинг
24-моддасида, “норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қўллаш жараёнида коррупция
хусусиятига эга хавфларнинг юзага келиши эҳтимолини прогноз қилиш шаклида”
келган.
Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирининг 2021 йил 24 февралда қабул
қилинган 2-мҳ-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар
ва улар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизасини ўтказиш тартиби
тўғрисидаги” Низомда, коррупциявий хавф-хатар тушунчаси коррупциявий омил
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
144
сифатида келтирилган бўлиб, коррупциявий омил – коррупцияга оид ҳуқуқбузар-
ликларни содир этиш имкониятини яратадиган, коррупцияни юзага келтирадиган
ҳуқуқий нормалар сифатида тариф берилган.
Кўриш мумкинки, буйруқда келтирилган тариф фақатгина норматив-ҳуқуқий
ҳужжатларни шакллантиришда коррупциявий ҳуқуқбузарликлар содир этилиши
хавфни ёритиш билан чекланилган.
Аслида коррупциявий хавф-хатар тушунчаси коррупция тушунчасига ўхшаб
жуда кенг тушунча хисобланади. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардаги бўшлиқлар,
шахсларнинг коррупциявий хулқ-атвори, ходимларнинг ижтимоий химояси
пастлиги, давлат хизматида инсон омилининг мавжудлиги каби ҳолатлар
коррупциявий хавф-хатарларга яққол мисол бўла олади.
Хулоса қилинса, коррупциявий хавф-хатар тушунчаси турли хил кўринишда
бўлади. Мисол учун, Адлия вазирлиги томонидан 2021 йилнинг биринчи чорагида
ўтказилган қурилиш, соғлиқни сақлаш, олий таълим ва давлат харидлари соҳа-
ларига оид амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг коррупцияга қарши
экспертизаси натижалари таҳлил қилинганда юқоридаги соҳаларни тартибга
солувчи 226 та қонунчилик ҳужжатларининг 75 тасида (33 фоизи) 302 та
коррупциявий омиллар мавжудлиги аниқланган. Хусусан, олий таълим соҳасидаги
96 та қонунчилик ҳужжатларининг 27 тасида (28 фоизи) 91 та коррупциявий
омиллар аниқланган.
Олий таълим соҳасидаги коррупциявий ҳуқуқбузарликлар каби хавф-
хатарлар ҳам ўзининг хусусиятлари, субъектлари, ижтимоий муносабатлар объекти
бўйича бошқа соҳадаги хавф-хатарлардан фарқ қилади.
Барча тарифларни умумлаштирган ҳолда олий таълим соҳасидаги
коррупциявий хавф-хатарларни – олий таълим соҳадасиги давлат ҳокимияти
органлари, таълим муассасалари (давлат ёки хусусий) ходимлари, талабар ва бошқа
иштирокчилари фаолият жараёнида юзага келадиган, коррупцияга оид
ҳуқуқбузарликни содир этиш имкониятини яратадиган ҳолатлар, омиллар ва
ҳаракатлар сифатида баҳолаш мумкин.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, олий таълим соҳасидаги “коррупция” умумий
“коррупция” таркибига кирувчи коррупциявий ҳуқуқбузарлик турларидан бири
ҳисобланса, “коррупциявий хавф-хатар” коррупциявий ҳуқуқбузарликлар содир
этилишининг сабаб ва омиллари хисобланади.
“Коррупция”, олий таълим соҳасидаги “коррупция” ва “коррупциявий хавф-
хатар” тушунчаларига аниқ тариф шакллантириб олиш тадқиқот объекти чегара-
ларини белгилаб олишга, тадқиқотнинг бошқа назарий тушунчаларини тўғри
ўрганишга хизмат қилади.
Мазкур тушунчалар ўранилаётган мавзунинг фундаментал назарий асослари
бўлиб, олий таълим соҳасидаги коррупциявий ҳуқуқбузарликларни бошқа соҳалар-
даги коррупциявий ҳуқуқбузарликлардан фақлаш имкониятини беради.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлар маълумотлари миллий базаси,
2019 й., 3/19/542/3177-сон. URL: https://lex.uz/docs/3088008.
2.
БМТнинг 2003 йил 31 октябрдаги “Коррупцияга қарши курашиш
тўғрисидаги конвенция”, Нью-Йорк, 2004 йил. URL: https://lex.uz/docs/1461327.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
145
3.
Криминология. Учебник. Отв. редактор: Рустамбаев М.Х. – Ташкент: ТГЮИ,
2008. – Б. 219 URL: http://files.tsul.uz/student/13.pdf.
4.
Шарипов М.Л. Коррупция ва у билан боғлиқ жиноятларнинг инсон ва
жамият ҳаётига таҳдидлари // Scientific Journal Impact Factor. 2020. № 4. – 54.
5.
URL: https://journals.indexcopernicus.com/api/file/viewByFileId/1188698.pdf
6.
Kržalid A and others Corruption in higher education: fiction or reality, 2015. – P-
10.
7.
URL: https://www.academia.edu/21691591 / corruption_in_higher_education_
fiction_or_ reality_corruption_in_ higher_education_fiction_or_ reality.
8.
6. Denisova E. Corruption in Higher education: Global Challenges and Responses,
2020. – P-2. URL: https://books.google.co.uz/books?id=hFTqDwAAQBAJ&pg=PP5&hl=
ru&source=gbs_selected_ pages&cad= 2#v=onepage&q&f=false
9.
Кузнецова Н.Ф. Коррупция в системе уголовных преступлений – Вестник
МГУ. – Сер. 11. -1993. № 1. С.21. URL: https://mvd.ru/upload/site120/folder_page/022/
763/887/Mozhina_O.Yu._na_sayt.pdf
10.
Комиссаров В.С. “Уголовно-правовые аспекты борьбы с коррупцией”,
Вестник МГУ. Сер. 11. - 1993. - № 1. С. 26. URL: http://cj.bgu.ru/reader/article.aspx?id=
21340.
11.
Власенко Н.А, Цирин А.М, Спектор Е.И. Словарь-справочник. – М, 2016. –
С. 82. // URL: https://www.twirpx.com/file/2947687/.
12.
Osipian A. Higher Education Corruption in the World Media: Prevalence,
Patterns, and Forms, 2007. – P. 4. // URL: https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED499687.pdf.
13.
Osipian A. Glossary of Higher Education Corruption with Explanations, 2009. –
P. 26. http://people.vanderbilt.edu/~ararat.osipian.
14.
Denisova E. The Global Challenge of Corruption in Higher Education // IAU
Horizons. 2017. № 1. Б. URL: https://www.alexandria.unisg.ch/250907/1/Denisova
%20de%20Wit%20IAU%20Horizons.pdf
15.
Балыков П.Н
и
другие.
Организация
психологической
работы
антикоррупционной
направленности
в таможенных
органах
Российской
Федерации. Методические рекомендации. – СПБ, 2010. – Б. 20. // URL: https://books.
ifmo.ru/file/pdf/739.pdf
16.
Участие институтов гражданского общества в борьбе с коррупцией:
научный и практический пособие / отв. ред. Ю.А. Тихомиров. М., 2013. – С. 82. // URL:
https://izak.ru/upload/iblock/d88/d88054f52046fd4b6862712576c8bb9e.pdf
17.
Georgiev V. Methods and techniques for assessment of corruption risk in
Defence and Security. 2013, Journal of Defense Management, P. 1-2. // URL:
https://www.longdom.org/openaccess/methods-and-techniques-for-assessment-of-
corruption-risks-in-defence-and-security-2167-0374.S3-e002.pdf
18.
Osipian A. Glossary of Higher Education Corruption with Explanations. – 2009.
P. 24. URL: http://people.vanderbilt.edu/~ararat.osipian.
19.
URL: https://www.etymonline.com/word/corruption.
20.
URL: https://www.transparency.org/en/what-is-corruption.
21.
URL: https://www.worldbank.org/en/news/factsheet/2020/02/19/
anticorruption-fact-sheet.
22.
URL: http://www.osvita.org.
23.
URL: https://huquqiyportal.uz/lexicon/index?page=8&per-page=10.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 7 (2021) / ISSN 2181-1415
146
24.
URL: http://pravoteka.ru.
25.
URL: https://m.minjust.uz/uz/press-center/news/101954/.
26.
https://books.google.co.uz/books?id=hFTqDwAAQBAJ&pg=PP5&hl=ru&sour
ce=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false.
