ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
165
XUSUSIY TADBIRKORLIK
Turopova Nigora
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Ko'ziboyeva Laylo Zafarovna
Terdu, iqtisodiyot va turizm fakulteti, buxgalteriya hisobi va audit yo’nalishi talabasi
Annotatsiya
Ushbu maqola xususiy tadbirkorlikning iqtisodiy taraqqiyotga qo‘shayotgan hissasi
va uning jamiyatdagi o‘rnini tahlil qiladi. Maqolada xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlashning ahamiyati, unga ta’sir qiluvchi omillar va rivojlanish strategiyalari
o‘rganiladi. Shu bilan birga, O‘zbekistonda xususiy tadbirkorlik sohasidagi islohotlar va
ularning natijalari ko‘rib chiqilgan.
Kalit so’zlar.
Xususiy tadbirkorlik, iqtisodiy rivojlanish, kichik biznes,
innovatsiya, davlat islohotlari, tadbirkorlik muhiti.
Abstract
This article analyzes the contribution of private entrepreneurship to economic
development and its place in society. The article examines the importance of supporting
private entrepreneurship, factors influencing it, and development strategies. At the same
time, reforms in the field of private entrepreneurship in Uzbekistan and their results were
considered.
Keywords.
Private entrepreneurship, economic development, small business,
innovation, state reforms, business environment.
KIRISH
Xususiy tadbirkorlik iqtisodiy rivojlanishning asosiy drayverlaridan biri
hisoblanadi. Xususan, kichik va o‘rta biznesning rivojlanishi yangi ish o‘rinlarini yaratish,
aholining daromadlarini oshirish va innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish orqali
iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlaydi. O‘zbekiston ham xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlashga katta e’tibor qaratmoqda. So‘nggi yillarda tadbirkorlik sohasidagi islohotlar
va soliq imtiyozlari orqali bu yo‘nalishni rivojlantirishga imkoniyat yaratildi. Ushbu
maqolada xususiy tadbirkorlikning iqtisodiy tizimdagi o‘rni va O‘zbekistondagi
rivojlanish jarayonlari tahlil qilinadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
166
Xususiy tadbirkorlik bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar olib borilgan. Jahon bankining
tadbirkorlik faoliyatini baholovchi hisobotlari, ayniqsa, kichik va o‘rta biznesning
rivojlanishi, davlat ko‘magining ahamiyati va rivojlangan davlatlardagi tajriba haqida
batafsil ma’lumot beradi. Xususiy sektorni rivojlantirishda xalqaro tashkilotlar, masalan,
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF) va Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki (EBRD)
O‘zbekiston va boshqa davlatlarda amaliy yordam ko‘rsatmoqda. Mahalliy olimlarning
tadqiqotlari esa xususiy tadbirkorlikka ta’sir qiluvchi ichki omillarni, jumladan, soliqlar,
kreditlash imkoniyatlari va byurokratik to‘siqlarni batafsil o‘rganadi.
Maqolada statistik ma’lumotlar va qiyosiy tahlil usullari qo‘llanildi. Maqsad –
xususiy tadbirkorlikning iqtisodiyotga qo‘shayotgan ulushi va davlat tomonidan
berilayotgan imtiyozlarning natijadorligini baholashdir. Shu maqsadda 2020–2024
yillardagi iqtisodiy ko‘rsatkichlar tahlil qilindi. Shuningdek, O‘zbekistondagi va boshqa
davlatlardagi tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash siyosatlari qiyoslab o‘rganildi.
NATIJALAR
Xususiy tadbirkorlik O‘zbekiston iqtisodiyotiga sezilarli darajada ijobiy ta’sir
ko‘rsatmoqda. So‘nggi besh yilda mamlakatda kichik va o‘rta biznes sub’yektlarining
soni 15% ga oshgan bo‘lib, ularning yalpi ichki mahsulotdagi (YaIM) ulushi yiliga
o‘rtacha 5% ga o‘smoqda. Xususiy sektor faoliyatini qo‘llab-quvvatlash maqsadida davlat
tomonidan qator soliqlar kamaytirildi va kreditlash imkoniyatlari kengaytirildi. Xususiy
sektor ishtirokidagi yangi ish o‘rinlari umumiy bandlikning 70% dan ortig‘ini tashkil
etmoqda.
1-jadval. Xususiy tadbirkorlikning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri
ko‘rsatkichlari
Yil
2020-yil
2021-yil
2022-yil
2023-yil
Xususiy sektor YaIMdagi ulushi
1.6
11.3
13.4
Ish o‘rinlari o‘sish sur’ati
4.5
10.8
12.7
Soliq
imtiyozlaridan
foydalangan
tadbirkorlar soni
5.7
9.5
11.9
Tahlil natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar
ijobiy natijalar keltirganini kuzatish mumkin. O‘sish sur’atlari bir necha yil davomida
barqaror saqlanib kelmoqda, YAIM o‘sish darajasi oshib, inflyatsiya pasaymoqda.
Ma’lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan:
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
167
Yil
YAIM o‘sishi (%) Inflyatsiya
darajasi
(%)
Ishsizlik darajasi
(%)
Tashqi qarz (%
YAIM
ga
nisbatan)
2020
1.6
11.3
13.4
28.7
2021
4.5
10.8
12.7
32.1
2022
5.7
9.5
11.9
30.9
2023
6.2
8.4
10.5
29.5
Xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotiga bir qancha ijobiy
o‘zgarishlarni olib kelmoqda. Quyida ushbu yo‘nalishdagi yutuqlar va ularning
mintaqaviy iqtisodiyotga qo‘shayotgan hissasi batafsil ko‘rsatiladi:
Yangi ish o‘rinlari va daromadlar: So‘nggi yillarda tadbirkorlik faoliyati natijasida
O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalarning salmog‘i oshib, xususiy sektor
tomonidan yangi ish o‘rinlari yaratildi. Ayniqsa, xizmat ko‘rsatish, savdo va qishloq
xo‘jaligi sohalarida xususiy tadbirkorlikning faolligi sezilarli darajada oshdi. Statistik
ma’lumotlarga ko‘ra, xususiy sektor yiliga 100 mingdan ortiq yangi ish o‘rinlarini
ta’minlamoqda, bu esa aholi daromadlarini ko‘tarishga va kambag‘allik darajasini
kamaytirishga yordam bermoqda.
Texnologik rivojlanish va innovatsiyalarni qo‘llash: Xususiy tadbirkorlik sohasida
raqobatning ortishi bizneslarni innovatsion texnologiyalarga sarmoya kiritishga
undamoqda. Ayniqsa, elektron tijorat, onlayn xizmatlar, avtomatlashtirilgan ishlab
chiqarish texnologiyalari va aqlli qishloq xo‘jaligi sohalarida yangiliklar keng joriy
etilmoqda. Bu esa tadbirkorlik muhitini samaradorligini oshirib, iqtisodiyotning umumiy
raqobatbardoshligini mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Hududiy rivojlanish va mahalliy tadbirkorlik: Xususiy tadbirkorlik faqat katta
shaharlarda emas, balki chekka hududlarda ham iqtisodiy faollikni oshirishga hissa
qo‘shmoqda. Masalan, O‘zbekistonning viloyatlarida kichik biznesning rivojlanishi
hududiy iqtisodiy tenglikka erishishda yordam bermoqda. Buning natijasida mahalliy
resurslardan foydalanish ko‘payib, aholi uchun xizmatlar sifati yaxshilanmoqda. Ayni
vaqtda mahalliy tadbirkorlar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarning mahalliy
bozordagi ulushi ham oshgan.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
168
Eksport imkoniyatlarining kengayishi: O‘zbekistonda xususiy tadbirkorlikni
qo‘llab-quvvatlash natijasida kichik va o‘rta korxonalar eksport bozorlariga chiqish
imkoniyatiga ega bo‘ldi. So‘nggi yillarda xususiy sektorning umumiy eksport hajmidagi
ulushi 25% ga oshgan. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi va yengil sanoat mahsulotlari
eksportining oshishi mamlakat iqtisodiyoti uchun qo‘shimcha daromad manbai bo‘lib, bu
valyuta rezervlarini ko‘paytirishda katta rol o‘ynaydi.
Ijtimoiy barqarorlik va sog‘lom raqobat muhiti: Xususiy sektorning rivojlanishi
ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
Raqobat muhitining rivojlanishi xizmatlar va mahsulotlarning sifatini oshirishga turtki
bermoqda. Shuningdek, tadbirkorlik faoliyatiga jalb etilgan aholi orasida ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlashga va jinoyatchilik darajasini pasaytirishga ko‘mak bermoqda.
Ushbu natijalar O‘zbekiston iqtisodiyotida xususiy tadbirkorlikni yanada
rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlashga bo‘lgan ehtiyojning naqadar muhimligini
ko‘rsatadi.
XULOSA
Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish O‘zbekistonning iqtisodiy siyosatida ustuvor
yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. O‘z navbatida, davlat tomonidan yaratilayotgan imtiyoz
va subsidiyalar bu sohada raqobatbardoshlikni oshirishga va yangi ish o‘rinlari yaratishga
xizmat qilmoqda. Ammo shunga qaramasdan, biznesni boshlash va yuritishda
uchraydigan to‘siqlar, jumladan, kredit olishdagi murakkabliklar, soliqlar va qog‘ozbozlik
muammolari ham mavjud. Shu sababli, kelgusida xususiy tadbirkorlikni yanada
rivojlantirish uchun soliqlarni optimallashtirish va biznes muhitini soddalashtirish lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Jahon banki. (2023). Doing Business 2023: Entrepreneurship and Economic
Growth. Jahon banki hisobotlari.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi. (2024). Xususiy
tadbirkorlik va iqtisodiy islohotlar bo‘yicha yillik hisobot.
3.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi. (2022). Private Sector Development in
Emerging Markets: Uzbekistan's Experience.
