ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
161
ATMOSFERANING IFLOSLANISHI VA GLOBAL ISIB KETISH SABABLARI
Turopova Nigora
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Niyozaliyeva Nilufar Zafar qizi
Terdu, iqtisodiyot va turizm fakulteti, buxgalteriya hisobi va audit yo’nalishi talabasi
Annotatsiya
Ushbu maqola atmosferaning ifloslanishi va global isib ketishning asosiy sabablari,
uning oqibatlari va ularga qarshi kurashish usullarini o‘rganadi. Atmosferaning
ifloslanishi bugungi kunda global muammo bo‘lib, uning iqlim o‘zgarishiga ta’siri ham
oshib bormoqda. Maqolada, shuningdek, atmosfera ifloslanishini kamaytirish bo‘yicha
amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar va siyosatlarning samaradorligi tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar.
Atmosferaning ifloslanishi, global isib ketish, iqlim o‘zgarishi,
issiqxona gazlari, yashil energetika, barqaror rivojlanish.
Abstract
This article examines the main causes of air pollution and global warming, its
consequences, and ways to combat them. Air pollution is a global problem today, and its
impact on climate change is increasing. The article also analyzes the effectiveness of the
measures and policies implemented to reduce air pollution.
Keywords.
Air pollution, global warming, climate change, greenhouse gases, green
energy, sustainable development.
KIRISH
Atmosferaning ifloslanishi va global isib ketish masalasi XXI asrning eng dolzarb
ekologik muammolaridan biriga aylanib, insoniyatning hayoti uchun tahdid solmoqda.
O‘tkazilgan tadqiqotlar va monitoringlar atmosferada ifloslantiruvchi moddalar, xususan,
karbon dioksid (CO₂), metan (CH₄), azot oksidlari (NOx) kabi issiqxona gazlarining
ortishi natijasida global isib ketish jarayoni jadallashtirilganini ko‘rsatmoqda. Bu holat
nafaqat tabiatga, balki inson salomatligi, iqtisodiyotni rivojlantirishga, qishloq xo‘jaligi
va suv resurslariga ham salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu maqolada atmosferaning
ifloslanishi va global isib ketish sabablari tahlil qilinib, global ekologik inqirozga olib
keluvchi jarayonlar va ularni bartaraf etish bo‘yicha usullar ko‘rib chiqiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
162
Atmosferaning ifloslanishi va global isib ketish mavzusiga doir ko‘plab ilmiy
ishlanmalar mavjud. Xalqaro iqlim o‘zgarishlari bo‘yicha hukumatlararo panel (IPCC)
tomonidan taqdim etilgan hisobotlarda atmosferaning ifloslanishi va uning oqibatlari
haqida keng ma'lumotlar berilgan. Shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)
tomonidan ishlab chiqilgan Barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG) ichida iqlim
o‘zgarishiga qarshi kurashish va energiya samaradorligini oshirishga alohida urg‘u
berilgan. Bir nechta ilmiy tadqiqotlar, xususan, ekologik muammolar va global isib
ketishning sabablarini tahlil qilishda, ularning asosiy manbalaridan biri sifatida sanoat
chiqindilari, avtotransport va dehqonchilik faoliyati ko‘rsatilgan.
Maqolada statistik va qiyosiy tahlil usullari qo‘llanildi. Iqlim o‘zgarishi va
atmosferaning ifloslanishiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish uchun 1990–2023 yillar
oralig‘ida O‘zbekiston va dunyo bo‘yicha CO₂ chiqindilari bo‘yicha ma’lumotlar
bazasidan foydalanildi. Shuningdek, atmosferaning ifloslanishini kamaytirish uchun
amalga oshirilayotgan ekologik siyosatlar va chora-tadbirlar ko‘rib chiqildi. Iqlim
o‘zgarishining iqtisodiy va ekologik ta’sirini baholashda asosiy e’tibor issiqxona
gazlarining salbiy ta’siriga qaratildi.
NATIJALAR
Atmosferaning ifloslanishi va global isib ketishning asosiy sabablarini aniqlash
uchun amalga oshirilgan tahlil quyidagi natijalarga olib keldi:
Issiqxona gazlarining ortishi: O‘zbekistonning 1990–2023 yillar davomida CO₂
chiqindilari 30% ga oshdi. Bu, asosan, energetika va transport sohasidagi noxush
o‘zgarishlar, shuningdek, sanoat ishlab chiqarishning ortishi bilan bog‘liq.
Sanoat chiqindilari: Sanoatning rivojlanishi va energiya iste'molining ortishi
atmosferaga chiqarilayotgan zararli gazlar miqdorining ko‘payishiga sabab bo‘lmoqda.
Shu bilan birga, sanoatdan chiqadigan ifloslantiruvchi moddalar nafaqat global isib
ketishga, balki kislotalashgan yomg‘irlar, tuproqning ifloslanishi va biologik xilma-
xillikning kamayishiga ham olib kelmoqda.
Transport va avtotransportlar: Avtomobillar va boshqa transport vositalari
atmosferaga chiqarayotgan CO₂ gazlari 20% ni tashkil etadi. Shuningdek, benzin va dizel
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
163
yoqilg‘ilari bilan ishlovchi transport vositalari ozon qatlamining yomonlashishiga olib
keladi.
Qishloq xo‘jaligi va metan gazlari: Qishloq xo‘jaligi faoliyati (ayniqsa,
chorvachilik) atmosferaga metan (CH₄) gazining chiqarilishiga sabab bo‘lmoqda. 2023-
yilgi statistikaga ko‘ra, metan chiqindilari global issiqlikni oshirishda 20% rol o‘ynaydi.
Global isib ketish va o‘simliklar hayoti: Global isib ketish iqlim o‘zgarishlariga olib
kelganligi sababli, o‘simliklar hayoti, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi va o‘rmonzorlarida jiddiy
o‘zgarishlar yuz bermoqda. Shuningdek, o‘simliklarning karbonsizlanish qobiliyati
kamaymoqda, bu esa atmosferadagi issiqxona gazlarining ko‘payishiga olib keladi.
1-jadval. Atmosferaning ifloslanishi va global isib ketishning ba'zi muhim
omillari
Omil
Ta'sir miqdori (%)
Issiqxona gazlarining ortishi
35%
Sanoat chiqindilari
25%
Avtotransport gazlari
20%
Qishloq xo‘jaligi va metan
15%
O‘simliklar va biologik xilma-xillik
5%
XULOSA
Atmosferaning ifloslanishi va global isib ketishning asosiy sabablaridan biri – inson
faoliyatining salbiy ta’siri hisoblanadi. Buning oldini olish uchun, ekologik siyosatlar va
energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan islohotlar zarur. Avtomobillarni elektr
energiyasiga o‘tkazish, qayta tiklanadigan energiya manbalarini joriy etish va sanoat
chiqindilarini kamaytirishga yo‘naltirilgan tashabbuslar muhim ahamiyatga ega.
Shuningdek, xalqaro miqyosda ekologik siyosatlarni kuchaytirish, iqlim o‘zgarishiga
qarshi kurashishning samarali strategiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish zarur.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
164
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
BMT. (2022). The 2030 Agenda for Sustainable Development. United
Nations.
2.
IPCC. (2023). Climate Change 2023: The Physical Science Basis.
Intergovernmental Panel on Climate Change.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish
qo‘mitasi. (2023). O‘zbekistonda ekologik barqarorlikni ta’minlash. O‘zbekiston
nashriyoti.
