№ 7/S (2023) “Jamiyat va innovatsiyalar” fanlararo elektron ilmiy jurnalining maxsus soni

Ushbu maqolada o‘rta asrlarning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Beruniy hamda – uning astranomiya, matematika, geografiya, o‘simlikshunoslik, madanshunoslik, tarix, adabiyotshunoslik, sotsiologiya, falsafa geodeziy, formakognoziya, mineralogiya kabi sohalarga doir yozgan asarlari haqida ma’lumotlar taqdim etiladi.

Ушбу мақолада ҳозирги кундаги соғлиқни сақлаш соҳасида ходимнинг коммуникатив маданиятининг асосий кўрсаткичлари қуйидагиларда ўз аксини топадиган, жумладан, эмотив жиҳатдан, суҳбатдошнинг мулоқотга муносабати ва мулоқот вазияти, мулоқотдошнинг ҳис-туйғуларини ифодалашда суҳбатдошга ёрдам бериш, ўз ҳис-туйғуларини билдириш, суҳбатдошнинг бирор маълумотга реакциясини диққат билан кузатиш, шерик ҳис-туйғуларини тушунишни намойиш этиш каби коммуникатив мулоқотлар ҳақида баён этилган.

Ушбу мақолада тўловга қобилиятсизликка оид қонунчиликдаги ўзгаришлар билан боғлиқ нормаларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши таҳлил қилинган. Хусусан, фуқаролик қонун ҳужжатлари таркибида тўловга қобилиятсизликнинг тартибга солиниши, махсус қонунлар – “Банкротлик тўғрисида”ги ва “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонунларнинг қабул қилиниши ва янгиланиб борилиши, шунингдек, тўловга қобилиятсизлик билан боғлиқ қонуности ҳужжатларнинг нормалари ўрганилган ва уларни такомиллаштириш масалалари ёритилган.

Maqola jinoyat ishlari bo'yicha sud ekspertizasini tayinlash va ishlab chiqarish bo'yicha protsessual protseduraning zamonaviy muammolariga bag'ishlangan.

Мақолада ҳозирги куннинг энг долзарб муаммоларидан бири Интернет тармоғида содир этиладиган фирибгарлик жинояти ва уни содир этиш усуллари очиб берилган. Шунингдек, ушбу жиноятни содир этишда одатда қўлланиладиган фирибгарлик турлари ва сўнгги 5-6 йил ичида унга қизиқувчи аудиториянинг кўпайиши натижасида сезиларли даражада ўсган онлайн-ўйин фирибгарлиги ҳақида сўз юритилади.

Ushbu maqolada quyidagi mavzularga e’tibor qaratilgan: Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va xorijiy parlamentlar qo‘mitalari faoliyatining huquqiy holati; ularning shakllanish ketma-ketligi; qo‘mitalar faoliyat yo‘nalishlari; qo‘mitalar faoliyatida xorijiy tajriba.

Parlament qo‘mitalari qonun ijodkorligi, ijro hokimiyati faoliyatini nazorat qilish va xalq manfaatlarini ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Parlament qo‘mitalarining tarkibi va vakolatlari har bir mamlakatda farq qilsada, biroq ularning barchasining umumiy maqsadi hukumatning xalq oldidagi mas’uliyatini ta’minlashdan iboratdir.

Muallif parlament qo‘mitalari faoliyatining qonunchilik sifati va nazorat samaradorligiga ta’sirini baholagan. Shuningdek, maqolada O‘zbekiston va xorijiy davlatlar parlament qo‘mitalari oldida turgan muammolar ko‘rib chiqilgan. Bunday muammolarga qaramay, parlament qo‘mitalari demokratik jamiyatda muhim rol o‘ynaydi, degan xulosaga kelingan. Shuningdek, ushbu maqolada qo‘mitalar faoliyatini takomillashtirish yuzasidan taklif va tavsiyalar berilgan.

Ушбу мақолада жиноят иши бўйича терговга қадар текширув ўтказишнинг долзарб масалалари кўриб чиқилади. Жаҳон жиноят процессида "шахснинг оқилона вақт ичида суд муҳокамасига бўлган ҳуқуқини" таъминлаш, жиноят-процессуал шаклини фарқлаш мезонлари ва шаклларини такомиллаштириш, амалдаги процессуал шаклларни танқидий баҳолаш, жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги асосида янги процессуал шаклларни жорий этиш, жиноят-ҳуқуқий низоларни ҳал қилишнинг самарали механизмларини яратишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шу муносабат билан миллий жиноят-процессуал қонунчилигидаги баъзи институтларни ва тергов ҳаракатларининг процессуал тартибини такомиллаштиришга шошилинч эҳтиёж бор.

Мазкур мақолада МЧЖ фаолиятини фуқаролик-ҳуқуқий тартибга солишни такомиллаштириш билан боғлиқ масалалар, Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги асосида МЧЖнинг фуқаролик-ҳуқуқий мақомининг илмий-назарий муаммолари, МЧЖнинг вужудга келиши ва қайта ташкил этилишининг ҳуқуқий асослари ва ундаги муаммолар кўриб чиқил

Ушбу мақолада жиноят процесси иштирокчилари хавфсизлигини таъминлашнинг пайдо бўлиш тарихи, Қадимги Юнонистон, Қадимги Рим, шунингдек ўрта асрларда Европа, шунингдек ислом ҳуқуқида жиноят процесси иштирокчилари, хусусан, гувоҳ ва жабрланувчилар қандай ҳимоя қилинганлиги ҳақида ёритилади.

Бугунги кунга келиб республикамиз жиноят-судлов қонунчилигида суд томонидан рухсат бериладиган процессуал мажбурлов ва тергов ҳаракатларининг сони 10 турга етди. Буларга қуйидагилар киради: қамоққа олиш, лавозимидан четлаштириш, тиббий муассасага жойлаштириш, амнистия актини қўллаш, уй қамоғи, қамоқда сақлаш ёки уй қамоғи муддатини узайтириш, айбланувчининг тиббий муассасада бўлиши муддатини узайтириш, паспортнинг (ҳаракатланиш ҳужжатининг) амал қилишини тўхтатиб туриш, почта-телеграф жўнатмаларини хатлаш, мурдани эксгумация қилиш. Шу билан бирга, суд назорати институти доимий равишда ривожланиб бормоқда ва ҳозирда унинг қамровини кенгайтириш назарда тутилмоқда. Жумладан, тинтув ўтказиш, телефонлар орқали олиб бориладиган сўзлашувларни эшитиб туриш, мол-мулкни хатлаш ваколатини судларга бериш режалаштирилмоқда. Ушбу мақолада суд назорати тўғрисида олимларнинг фикрлари ва қарашлари таҳлил қилинади, шунингдек адолатли ҳукмнинг қарор топиши учун жиноят иши устидан суд органларининг ролини ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар берилди.

Ушбу мақолада маданий бойликларни ҳимоя қилишнинг алоҳида масалалари, яъни “маданий бойликлар” ва “маданий мерос” тушунчаларининг мавжуд илмий ва норматив дефинициялари, турли халқаро ҳуқуқий актларда мавжуд дефиницияларнинг мутаносиблиги, ҳамда маданий бойликларни ҳимоя қилишнинг мавжуд халқаро ҳуқуқий режими тадқиқ этилган. Шунингдек, мақолада маданий бойликларни ҳимоя қилишга нисбатан мавжуд бўлган методологик ёндашувларнинг хусусиятлари очиб берилган, халқларнинг бутунжаҳон маданий мероси концепциясини Ўзбекистон Республикаси миллий қонунчилигига трансформациясининг асосий йўналишларини ўз ичига олган таклифлар берилган.

Ушбу мақолада мусодара қилиш ва реквизиция қилиш масаласига оид жиноят-процессуал ҳуқуқининг долзарб муаммолари кўриб чиқилади.  Шунингдек, тартибга солиш нормаларининг хилма-хиллиги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда мусодара қилиш ва реквизицияни қўллаш тушунчалари ва асосларида қўлланиладиган мувофиқликни тармоқлараро ўрганиш зарурлигитўғрисида фикрлар билдирилган.

Ushbu ilmiy maqolada davlatning xalqaro savdo munosabatlarining to‘la huquqli ishtirokchisi sifatida shakllanishi, sheriklik savdo aloqalarining rivojlanishi, shuningdek, xalqaro bozorga chiqish uchun yetakchi xalqaro savdo tashkilotlariga qo‘shilishi haqida ma’lumotlar berilgan. Shuningdek, ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasining Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lishining mumkin bo‘lgan muammolari va istiqbollarini aniqlash, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holatining xususiyatlari, mamlakatning hozirgi holatini rivojlantirish istiqbollari, davlatning tashqi iqtisodiy faoliyatini baholash, O‘zbekiston Respublikasi uchun JSTga a’zo bo‘lishdagi foyda va xavflar muhokama qilinadi.

Ушбу мақолада фуқаролик ҳуқуқи институтларидан бири бўлган даъво муддатининг хорижий давлатлар қонунчилигида қўлланилиш масалалари ёритилган. Шу жумладан, даъво муддати тушунчаси, мазмун моҳияти, унинг тўхтатилиши, узилиши ва даъво муддатини узайтиришга доир қоидаларнинг хорижий давлатлар қонунчилиги нормалари баёни келтирилган.

Ushbu maqolada ant’ye va mantissa mavzusiga doir nazariy va amaliy ma’lumotlar hamda isbotlar algebra va sonlar nazariyasidan keltirilgan. Bir necha  tipik hamda olimpiada darajasidagi  masalalarni   ant’ye va mantissaning xossalaridan foydalangan  holda yechish metodlari tavsiya qilingan.

Мақолада глобаллашув шароитида ахборот маданиятини шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятлари таҳлил этилган. Шунингдек, бугунги глобалл жараёнларда ёшларда ахборот маданиятни шакллантиришнинг муҳимлиги асослаб берилган.

Ушбу мақолада жисмоний фаолликнинг физиологик-биологик, ижтимоий ва педагогик жиҳатларининг қатор омиллари, миллий маънавий меросимизда қайд этиб ўтилган насиҳат ва йўриқларнинг тўғри эканлиги илмий адабиётлардаги маълумотлар ёрдамида  таҳлил қилинган.

Maqolada barkamol ofitser kadrlarni tayyorlash jarayoni shaxsning harbiy-kasbiy sifatlarini shakllantirish va ma’naviy ehtiyojlarini rivojlantirish bilan uzviy bog‘liqligi, ma’naviy ehtiyojlarnini ijtimoiy mohiyati haqida mulohazalar yoritib berilgan.

Ushbu maqolada professional ta’lim jarayonida zamonaviy ta’lim vositalari imkoniyatlaridan foydalanishning pedagogik jihatlari bayon etilgan. Shuningdek, zamonaviy ta’lim vositalarining professional ta’lim jarayonidagi o‘rni va ahamiyati yoritib berilgan. Zamonaviy ta’lim vositalari samaradorligini ta’minlaydigan didaktik tamoyillar tahlil qilingan. Jumladan, mavjudlik, ilmiylik, tasviriylik, onglilik va ijodiy faollik, tizimlilik, ta’limni hayot va amaliyot bilan bog‘lash, bilimlarni o‘zlashtirishning mustahkamligi va o‘quvchilarning kognitiv kuchlarini rivojlantirish kabi tamoyillar keltirib o‘tilgan.

Ushbu maqolada maktabgacha ta’lim tizimi rahbar xodimlari raqobatbardoshligini ta’minlash modeli tahlil qilingan. Shuningdek, pedagogikada model yaratish - bu tizimni tashkil etish va ishlash tamoyillari ishlab chiqariladigan maxsus analoglarni yaratish orqali tizimda haqiqatan ham mavjud bo‘lgan moddiy yoki ruhiy taqlid qilishni anglatishi,   ta’lim maqsadiga erishish uchun maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarlarining raqobatbardoshligini shakllantirishning kasbiy-rivojlanish modelining mazmunli asoslari ratsional ravishda amalga oshirilishi kerakligi haqida fikrlar bayon etilgan.

Ushbu maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda pedagogik faoliyat natijalarini baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari bayon qilingan. Vatanparvarlik eng muhim insoniy fazilatlardan biri bo‘lib, Vatanga muhabbat, uning manfaatlariga xizmat qilishga tayyor bo‘lishni, Vatan manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha konstitutsiyaviy majburiyatlarni bajarishni nazarda tutadi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda maqola juda dolzarb muammolarni ilgari suradi.

Ushbu maqolada maktabgacha yashdagi bolalar dialogik nutqini rivojlantirishda komputer o‘yinlaridan foydalanishning didaktik imkoniyatlari yoritib berilgan. Maktabgacha ta’limni komputerlashtirish muammosiga bag‘ishlangan psixologik va pedagogik manbalarning tahlili keltirilgan. Shuningdek, komputer o‘yinlari, bolalarga tasviriy rejaga tayanishga yordam berib, shu bilan birga nutqni faol ravishda qo‘shishni o‘z ichiga olishi,  bu esa nutqning rivojlanishida kechikish bo‘lgan, shuningdek, kar, autist va ba’zi aqliy zaif bolalarni o‘qitishda juda muhimligi to‘g‘risida ma’lumotlar taqdim etilgan.

Ushbu maqolada mustaqil ta`lim talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashga mavzularni tushunishga qobiliyatini maksimal darajada rivojlanishiga, umumiy dunyoqarashlini kengaytirishga yordam beradi. Mutaxassislar tayyorlash tizimini tubdan qayta qurishda, o`quv-tarbiya jarayonining ahamiyatini oshirishda talabalarning mustaqil ishlari muhim o`rin egallaydi. Tahlillar shuni ko`rsatadiki, mustaqil ishlar deganda shunday o`quv faoliyati tushuniladiki, unda bilimlar egallanishi bilan birga, ko`nikmalar shakllantirish ham mustaqil tashkil etilishi ta`minlanishi haqida aytib o`tilgan. Bu esa amaliyotda xususiy didaktik maqsadiarga bog`liq ravishda amalga oshadi.

Ушбу мақолада хотин-қизлар жиноий хатти-ҳаракатларининг таснифи берилган. Шунингдек, шахс хизмат фаолиятининг аҳамиятини ошириш ва кўрсатишда ҳуқуқ нормаларининг бугунги кундаги таъсири, жиноятнинг олдини олиш ва содир этилган жиноятларнинг сабабларини аниқлаш ҳамда очиб бериш муаммолари, жиноятни олдини олишда таъсирнинг шакл ва усуллари орасида энг самаралиси ишонтириш ва мажбурлаш усуллари келтирилган.

Mazkur maqolada siyosiy-huquqiy madaniyat jamiyat siyosiy-huquqiy tizimi barqarorligini ta’minlovchi eng muhim omil sifatida tahlil qilingan. Shuningdek, jamiyatning ijtimoiy, siyosiy, huquqiy barqarorligining xususiyatlari, siyosiy-huquqiy barqarorligi darajasi va tendensiyalarini baholash, siyosiy-huquqiy madaniyatsiz davlat fuqarolarning tinchligiga va barqaror taraqqiyotiga erisha olmasligini asoslash maqsadlari qo‘yilgan. Davlat hokimiyati bilan fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlarning barqaror rivojlanishida siyosiy va huquqiy madaniyat asosiy omil vazifasini bajarishi ko‘rsatib berilgan.