Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Didactic possibilities of computer games in the
development of dialogic speech of pre-school children
Kamola MAKHMUDOVA
1
Institute for Retraining and Advanced Training of Principals and Specialists of Preschool Educational
Organizations
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received July 2023
Received in revised form
15 August 2023
Accepted 25 August 2023
Available online
15 September 2023
This article highlights the didactic possibilities of using
computer games in the development of dialogic speech in
preschool children. An analysis of psychological and
pedagogical resources dedicated to the problem of
computerization of preschool education is presented. Computer
games help children to rely on a visual plan while actively
incorporating speech. It is noted that this is very important in
teaching children who have a delay in the development of
speech, as well as deaf, autistic, and some mentally retarded
children.
2181-
1415/©
2023 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol4-iss7/S-pp243-249
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
preschool education,
computerization,
computer games,
dialogic speech,
modern educational
technologies.
Maktabgacha yoshdagi bolalar dialogik nutqini rivojlantirishda
komputеr o‘yinlarining didaktik imkoniyatlari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
maktabgacha ta’lim,
komputerlashtirish,
komputer o‘yinlari,
dialogik nutq,
zamonaviy ta’lim
texnologiyalari.
Ushbu maqolada maktabgacha yashdagi bolalar dialogik
nutqini rivojlantirishda komputer o‘yinlaridan foydalanishning
didaktik
imkoniyatlari yoritib berilgan. Maktabgacha ta’limni
komputerlashtirish muammosiga bag‘ishlangan psixologik va
pedagogik manbalarning tahlili keltirilgan. Shuningdek,
komputer o‘yinlari, bolalarga tasviriy rejaga tayanishga yordam
berib, shu bilan birga nutqni faol ravishda qo‘shishni o‘z ichiga
olishi, bu esa nutqning rivojlanishida kechikish bo‘lgan,
shuningdek, kar, autist va ba’zi aqliy zaif bolalarni o‘qitishda
juda muhimligi to‘g‘risida ma’lumotlar taqdim etilgan.
1
Basic Doctoral Student, Institute for Retraining and Advanced Training of Principals and Specialists of Preschool
Educational Organizations. E-mail: kamola_maxmudova@mail.ru
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
244
Дидактические возможности компьютерных игр в
развитии диалогической речи дошкольников
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
дошкольное образование,
компьютеризация,
компьютерные игры,
диалогическая речь,
современные
образовательные
технологии.
В
данной
статье
освещаются
дидактические
возможности использования компьютерных игр в
развитии диалогической речи дошкольников. Представлен
анализ психолого
-
педагогических ресурсов, посвященных
проблеме компьютеризации дошкольного образования.
Компьютерные игры помогают детям опираться на
зрительный план при активном включении речи.
Отмечено, что это очень важно при обучении детей с
задержкой развития речи, а также глухих, аутичных и
некоторых умственно отсталых детей.
Pedagogika tarixida o‘yinlar eng ilg‘or
tarbiyachilar va psixologlar tomonidan
tasdiqlanganidan tortib maktabgacha ta’limni modernizatsiya qilish jarayonida ularning
zarurligini to‘liq tan olishigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdilar. Biroq, o‘yin texnologiyasi
hali maktabgacha ta’lim tashkilotlari o‘quv jarayonining barcha jabhalarida munosib o‘rin
egallamagan. Xususan, pedagogik o‘yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarning dialogik
nutqini rivojlantirish muammolarini hal qilish uchun hali to‘liq foydalanilmaydi. Bu
komputer o‘yinlariga ham tegishli. Ular
dan
ta’limda
foydalanish endi kam uchraydigan
holat emas. Ta’lim muassasalariga komputerlarning kelishi yangi zamonaviy ta’lim
texnologiyalarining paydo bo‘lishi nuqtai nazaridan katta orzu va umidlarni uyg‘otdi.
Maktabgacha
ta’limni
komputerlashtirish
o‘rta
va
oliy
maktablarni
komputerlashtirishdan
ancha
kechroq
boshlandi.
Maktabgacha
ta’limni
komputerlashtirish tarixini shartli ravishda bir necha bosqichlarga bo‘lish mumkin.
Birinchi bosqichda maktabgacha yoshdan boshlab komputer texnologiyalarining
maqbulligi g‘oyasi jamoatchilik qatlamlarida keng anglashildi. Tadqiqotchilar
ta’kidlaganidek, ushbu bosqich uchun, bir tomondan, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
komputerlardan foydalanish maqsadga muvofiqligini tan olishda ehtiyotkorlik xos edi,
boshqa tomondan, dasturlar va ulardan foydalanish usullarini tanlashda ma’lum bir
mas’uliyatsizlik kuzatildi [2].
Maktabgacha ta’limni komputerlashtirishni rivojlantirishning ikkinchi bosqichida
ushbu tushuncha asosida dasturiy va uslubiy vositalarni, o‘yin
jihozlari namunalarini har
tomonlama ishlab chiqish tashkil etildi. Shu bilan birga, maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida bolalar bilan ishlash uchun mutaxassislar tayyorlash dasturlari amalga
oshirila boshlandi. “Komputer va bolalik” assotsiatsiyasi mutaxassislari yo‘nalishi
quyidagilardan iborat bo‘lgan asosiy leytmotivni tanladilar: Komputer maktabgacha
tarbiyalanuvchilarning yetakchi faoliyati sifatida, birinchi navbatda, o‘yin vositasi bo‘lgan
bola faoliyati vositasiga aylanishi kerak (A.N. Leontev, A.V. Zaporojes, D.B. Elkonin).
Assotsiatsiya mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan komputer dasturlari, uslubiy va
sertifikatlashtirish bo‘yicha tavsiyalar hozirgi kunda minglab maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining amaliy ishlarida qo‘llanilayotganligi ushbu sohaning hayotiyligini
tasdiqladi [9, 11, 14].
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
245
Maktabgacha
ta’limni
komputerlashtirishning
uchinchi
bosqichi,
mutaxassislarning fikriga ko‘ra, bolalar bog‘chasida ta’lim va tarbiya mazmuni va
usullarini tubdan o‘zgartirishga olib kelishi kerak. Maktabgacha komputerlashtirishni
qo‘llab
-
quvvatlovchi mahalliy olimlar va mutaxassislar maktabgacha ta’limda komputer
dasturlaridan foydalanishning psixologik va pedagogik imkoniyatlarini o‘rganishga
bag‘ishlangan chet el tadqiqotlari ma’lumotlariga e’tibor qaratdilar. Ushbu ma’lumotlar
shuni ko‘rsatdiki, ularning qo‘llanilishi tufayli bolalar keng tarqalgan tasavvurlar bilan
aqliy faoliyat, turli intellektual muammolarni hal qilish qobiliyatiga ega bo‘ldilar [7].
Komputerdan foydalanish bolaning bilim qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradi: turkumlashtirish, muammoning muhim elementlarini baholash, muammoning
aqliy tasavvurini tanlash va yechimni topish. Komputer ko‘nikmalarini o‘rgangan
bolalarda o‘zlariga bo‘lgan ishonch va hurmat oshadi. Mikrokomputerlardan bolalarda
miqdor, o‘xshashlik va farqlarni ajratish tushunchalarini shakllantirishda muvaffaqiyatli
foydalaniladi [3].
O‘yinli rivojlantiruvchi komputer dasturlarini qo‘llash bo‘yicha motivatsiyani, aqliy
qobiliyatlarni, faoliyatning operatsion tarkibiy qismlarini va boshqalarni rivojlantirishga
yo‘naltirilgan mahalliy va xorijiy tajribalar shundan dalolat beradiki, ular maktabgacha
umumiy ta’lim amaliyotida ta’lim va tarbiyaning yaxlit vositasi sifatida muvaffaqiyatli
ishlatilishi mumkinligini ko‘rsatdi [8]. Ko‘p jihatdan, bu komputer o‘yinlariga tegishli.
Komputer o‘yinlari ta’limda haqiqiy inqilobga erishishga imkon beradi: ta’limda
reproduktiv ko‘rsatkichni almashtirish (yodlash, ko‘nikmalarni egallash, xatti
-harakatlardagi
avtomatizm, shartli reflekslar va boshqalar) aqliy rivojlanish (konstruktiv-dialektik va
gipotetiko-
deduktiv fikrlash va o‘yin faoliyatini rag‘batlantirish) orqali [10].
Komputer o‘yinlari displeydagi turli vaziyatlarni bilvosita klaviatura, “sichqoncha”,
“joystik” manipulyatorlari va boshqalarni boshqarish qobiliyatini shakllantiradi.
Psixologlarning fikriga ko‘ra, bu mashina va mexanizmlarning ishlashini boshqarish
bo‘yicha umumlashgan ko‘nikmalardir.
Komputer o‘yinlari sharoitida o‘z harakatlarini rejalashtirish, natijasini oldindan
bilish qobiliyati alohida ahamiyatga ega bo‘ladi. Ko‘pincha, u yoki bu tugmachani bosish
natijasi darhol ta’sir qilmaydi va o‘zini juda bilvosita, murakkab shaklda namoyon qiladi
va bu ekrandagi voqealar zanjirli reaksiyasini keltirib chiqaradi.
Bolaning qo‘l harakatlari va ularning natijalari o‘rtasida tubdan yangi aloqa
yaratiladi. Aynan shu lahza o‘z faoliyatining tobora murakkab tuzilmalarini qurish
qobiliyatining rivojlanishiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu qobiliyat, Y.M.Gorvitsning
fikriga ko‘ra, o‘zini o‘zi boshqarish qobiliyatining shakllaridan biri sifatida qaralishi
mumkin [6. 28-b.].
Komputer o‘yinlaridan foydalanish, shuningdek, faoliyat maqsadi va unga erishish
shartlari o‘rtasidagi mavjud ziddiyatli munosabatlarni yengib o‘tishni rag‘batlantiradi.
Bolalar asosiy maqsadni yordamchi maqsadlarga ajratishni, ular o‘rtasida aloqa
o‘rnatishni o‘rganadilar. Mavjud bir qator o‘yinlar bolalarning maqsadlarni mustaqil
belgilash va ularga mustaqil ravishda erishish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan.
Ushbu jarayonda ijodiy eksperimentning juda muhim faoliyati shakllanadi [4].
Komputerni o‘zlashtirish bola shaxsini shakllantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va
unga yuqori ijtimoiy maqom beradi. Uyda, hovlida, u o‘z o‘rtoqlariga komputer
o‘yinlarining barcha “
nozikliklari
”
haqida g‘urur bilan so‘zlab beradi. Shu bilan birga,
bolaning o‘zini o‘zi qadrlashi, hayotni yanada qoniqarli his qilish va emotsional qulaylik
hissi kuchayadi [3].
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
246
Maktabgacha ta’limni komputerlashtirish muammosiga bag‘ishlangan psixologik
va pedagogik manbalarni tahlilidan ko‘rinib turibdiki, komputer o‘yinlari maktabgacha
ta’lim sohasidagi qo‘shimcha pedagogik vosita, bolaning rivojlanishini kuchaytirish
vositasiga aylanmoqda. Komputer o‘yinlarining muvaffaqiyati displeyda yaratiladigan
tasviriy effektlarning yangiligi, rangliligi va realligi, komputerning odam bilan faol
aloqada bo‘lish qobiliyatiga bog‘liq.
Ta’kidlash joizki, psixologlar va tarbiyachilar tomonidan ishlab chiqilgan
zamonaviy komputer o‘yinlari yuqorida aytib o‘tilgan kamchiliklardan xoli. Maktabgacha
ta’lim tashkilotlarining o‘quv jarayonida ularni qo‘llashning afzalliklari olib borilayotgan
izlanishlar va psixologik-
pedagogik tajribaning mavjudligidan dalolat beradi. O‘yin
komputer dasturlarining zamonaviy ishlab chiqaruvchilari bolalarning yosh
xususiyatlarini, o‘quv jarayoniga bo‘lgan ehtiyojlarni va komputerning mavjud
imkoniyatlarini hisobga oladi. Mavjud talablar va tavsiyalarga muvofiq foydalaniladigan
sertifikatlangan komputer o‘yinlari bolalarni o‘qitish va tarbiyalash usullari va tashkiliy
shakllarini rivojlantirish, bolalar faoliyati va pedagogik jarayonni boyitish uchun ideal
imkoniyatlarni ochib beradi.
O‘yin amaliy fikrlash shakllaridan biridir. O‘yinda bola o‘z bilimi, tajribasi,
taassurotlari bilan harakat qiladi, o‘yinning mazmun sohasida ma’no kasb etadigan,
harakatning ijtimoiy ko‘rinishida namoyish etiladigan o‘yin usullarini, o‘yin belgilarini
aks ettiradi. O‘yin, ongli faoliyatning o‘ziga xos xususiyatlariga ega bo‘la turib va bolaning
atrofidagi tabiiy va ijtimoiy voqelikni anglashni aks ettirishning amaliy shaklini ifodalay
turib, unga, majoziy aytganda, “o‘z qobiliyatining qanotlarini” yoyishga imkon beradi.
Dunyo haqidagi fikrlash bo‘yicha o‘yin jarayonida bola o‘yinda voqelikni aks ettirish
uchun belgili (ramziy) tizimidan foydalanadi. O‘yinda bola tomonidan voqelikni aks
ettirish alomatlari iyerarxik tuzilishga ega bo‘lib, u tashqi belgida
- predmet, tasvir, ramz,
shu jumladan so‘z bilan voqelik tasvirini aks ettiradi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bola o‘yinning ongli maydonida neytral (hozirgi
vaqtda) ob’yektga ega bo‘lish qobiliyatini ochib beradi. Aynan shu qobiliyat, komputerni
maktabgacha yoshdagi bolaga o‘yin vositasi sifatida kiritish uchun asosiy psixologik
asosdir. Ekranda paydo bo‘lgan tasvirni bola o‘zi o‘yinning sujetini tuzishda, komputer
dasturining badiiy va funksional imkoniyatlaridan foydalangan holda o‘ynashda ma’noga
boyitishi mumkin [6, 7].
Bolalarning o‘yinidagi haqiqiy predmetni unga real ma’noni berish orqali o‘yin
predmetiga almashtirish, real harakatni esa o‘yin harakatiga almashtirish qobiliyati
komputer ekranidagi ramzlar bilan mazmunli ishlash qobiliyatiga asoslanadi. Shuning
uchun komputer o‘yinlari oddiy o‘yinlar bilan uzviy bog‘liq bo‘lishi kerak.
Agar oddiy o‘yinda bola haqiqatni “belgilovchi”, ammo juda aniq predmetlar
yordamida aks ettirsa, u komputer bilan o‘ynashda maxsus ishlab chiqilgan
rivojlantiruvchi o‘yin dasturidan foydalanib, o‘zining tasavvuridagi tasvirga asoslangan
funksional “video ketma
-
ketlikni” yaratishi mumkin.
Ushbu yondashuvning maqsadga muvofiqligini eksperimental tasdiqlash katta
yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar (5-
7 yosh) bilan ishlashda komputer o‘yin
dasturlaridan foydalanish paytida olingan, uning tuzilishi bolaning o‘yin faoliyatining
intellektual tuzilishi bilan bog‘liqdir. Ushbu dasturlar mashhur dasturlarga nisbatan
tubdan yangi bo‘lib, labirint tamoyili, yo‘nalishni tanlash va savol
-javob shaklini tanlash
tamoyiliga asoslanadi. Bunday dasturlardan rejissyorlik o‘yinlarini namoyish etishda va
ularni predmet rejali, sujet-rolli va sujet-
didaktik o‘yinlariga “kiritish” uchun tarkibiy
material sifatida foydalanish mumkin.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
247
Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, o‘yinning yangi turi –
ijodiy komputer o‘yinlari yoki
komputer o‘yinlari yaratilmoqda, u o‘z tarkibiga komputer o‘yin dasturidan foydalanadigan,
o‘yinning komponentlari cheklangan miqdorini oladi. Faqat bu holda komputer o‘yinlari va
o‘yinchoqlardan foydalanish bolalar bog‘chasining didaktik tizimining ajralmas qismiga
aylanadi. Komputer o‘yinlari oddiy o‘yinlarning o‘rnini bosmaydi, aksincha pedagogik
jarayonni yangi imkoniyatlar bilan boyitib ularni to‘ldiradi [8. 24
-b.].
I.E.
Ivakinaning tadqiqotida komputer o‘yinlari maktabgacha yoshdagi bolalarning
ijodiy
faolligini rivojlantirishga yo‘naltirilganligi bo‘yicha tasniflanadi.
–
reproduktiv, bunda o‘yin va didaktik vazifalar va ularni hal qilish usullari aniq
ko‘rsatilgan, o‘yin masalasini hal qilishning o‘ziga xos vositalari ishlatilgan, o‘yin
davomida tashqi bosqichma-bosqich nazorat amalga oshiriladi;
–
bosqichma-
bosqich, o‘yin va didaktik vazifalarni tanlash imkoniyati mavjud bo‘lgan,
ularning yechimi eksperiment orqali amalga oshiriladigan, aniq vositalar bilan bir qatorda
umumlashtirilgan usullar qo‘llaniladigan, tashqi yakuniy nazorat amalga oshiriladi;
–
ijodiy, bunda o‘yin va didaktik vazifalarni shakllantirishdagi tashabbus to‘liq
o‘yinchilarga tegishli, ularni hal qilishning asl, nostandart yechimlari mavjud, o‘yin
maqsadiga erishish uchun umumlashtirilgan vositalar qo‘llaniladi, o‘zini
-
o‘zi boshqarish
amalga oshiriladi [10].
Maktabgacha
ta’limda
komputer
o‘yinlaridan
foydalanish
bo‘yicha
qo‘llanmalardagi eng keng tarqalgan pedagogik tasnif Y.M.
Gorvitsning tasnifidir. Unda
o‘yin dasturlari “maqsadlar daraxti”ga muvofiq tuziladi va uchta guruhga birlashtiriladi.
Ular xayolot, tasavvur, maqsadni belgilash, ijodiy faollik, maqsadlarga mustaqil
erishishni rivojlantirishga yordam beradi, bolalarning konstruktorlik faoliyati uchun
vositalar arsenalini boyitadi. Shuningdek, ular ob’yektlarni tekislikda va fazoda xayoliy
yo‘naltirish qobiliyatini shakllantiradi.
Ushbu dasturlar ko‘plab boshqa bolalar faoliyati bilan yaxshi uyg‘unlashadi. Ular
uslubiy usullarning yuqori darajadagi o‘zgaruvchanligi bilan ajralib turadi;
–
bir yoki bir nechta xususiyatlarga ko‘ra ob’yektlarni turkumlashtirish,
birlashtirish, tasniflash va tizimlashtirish tamoyillarini bolalarda rivojlanishiga hissa
qo‘shadigan “Klassifikatorlar” turkumli dasturlari.
Diagnostik xususiyatdagi dasturlar, ular:
–
ekranda va / yoki bosmada natijalar va tavsiyalar berib, har xil e’tibor (qo‘llab
-
quvvatlanadigan, tanlangan), xotira (operativ, uzoq muddatli), idrok va boshqa ruhiy
xususiyatlarni operativ diagnostika qilish va o‘qitish imkoniyatini ta’minlaydilar;
–
bolaning ijodiy qobiliyatlarini sifatli tahlil qilish imkonini beradi;
–
bolalarning bolalar bog‘chasiga kirishga, maktabda o‘qishga tayyorligini
baholashga imkon beradi [5. 15
–
16-b.].
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun barcha komputer o‘yinlari (o‘quv,
rivojlantiruvchi, diagnostik) didaktik, sujet-didaktik, rejissyorlik, teatrlashtirilgan, ermak
o‘yinlar, eksperiment
-
o‘yinlar xarakterini yangilashi mumkin.
Bizning tadqiqotimiz uchun komputer o‘yinlaridan maktabgacha yoshdagi
bolalarning dialogik nutqini rivojlantirish vositasi sifatida foydalanish imkoniyati
masalasi muhim edi. Komputer texnologiyalarining nutqni rivojlantirishga ta’siri, shu
jumladan, bolalarning dialogik nutqini rivojlantirish bo‘yicha maxsus tadqiqotlar
o‘tkazilmagan, garchi ko‘plab mualliflar komputer o‘yinlarining maktabgacha yoshdagi
bolalarning nutqiy (dialogik) muloqotiga rag‘batlantiruvchi ta’sirini qayd etgan [12].
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
248
Bolalarning dialogik nutqini rivojlantirishda komputer o‘yinlaridan foydalanish
istiqbollari tadqiqotchilarning kuzatuvlari va ulardan foydalanish tajribasini
umumlashtirish orqali tasdiqlanadi.
Komputerlar o‘rnatilgan bolalar bog‘chasida bolalar yangi muloqot yo‘nalishini
egallaydilar: ular yangi komputer o‘yinlari, qiyin ishlarni bajarishda o‘z
yutuqlari va
kamchiliklarini faol muhokama qiladilar. Y.M.
Gorvis ta’kidlaganidek, komputer o‘yinlari
bolalarning bir-birlari va tarbiyachilar bilan muloqotlari mazmunini boyitishga ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, bolalarning so‘z lug‘ati sezilarli darajada boyiydi,
maktabgacha yoshdagi bolalar osonlikcha va mamnuniyat bilan yangi atamalarni
o‘zlashtiradilar. Bu bolalar nutqining rivojlanishiga hissa qo‘shadi [5].
Maktabgacha ta’limni komputerlashtirish sohasidagi nufuzli mutaxassislardan biri
Y.M. Gorvitsning kuzatishlari, bolalarning dialogik nutqini rivojlantirish uchun
komputerdan foydalanish istiqbollarini muhokama qilishga imkon beradi. Uning
ta’kidlashicha, komputer, bolaning harakatlariga tez va aniq javob berish qobiliyati
tufayli, bu bola uchun go‘yoki bir “qandaydir antropomorf mavjudot bo‘lib, bola unga
savol beradi, hayratga tushadi, g‘azablanadi, hayratda qotadi ...” [6
. 13-b.].
Tadqiqotchilarning ta’kidlashlaricha, komputer o‘yinlari bolalar o‘rtasidagi
muloqot va hamkorlikni rivojlantirishga yordam beradi, juftliklar o‘rtasida ijtimoiy
ahamiyatga ega bo‘lgan o‘zaro munosabatlar uchun ideal imkoniyatlarni ochib beradi,
bolaning “ijtimoiy izolyatsiyasidan” xalos bo‘lishga yordam beradi, chunki ular bolaning
imkoniyatlariga ob’yektiv baho beradi [14].
Komputer o‘yinidagi bolalarning o‘zaro munosabatlarini hisobga olgan holda,
tadqiqotchilar boshqa bolalarga yordam so‘rab murojaat qilganda, o‘yinni saqlab qolish
va davom ettirishga intilganda va bolalarning o‘z bilimlari va ko‘nikmalari maqsadga
erishish uchun yetarli emasligi bolalarda hamkorlik zarurati paydo bo‘lishiga e’tibor
qaratadilar. Bunday holda, birgalikdagi faoliyat samarali bo‘ladi: bola sherikning
harakatlarini faol ravishda kuzatib boradi, uning tushuntirishlarini diqqat bilan tinglaydi
va eslatmalarni aniqlashtirish uchun harakat qiladi. Bolalarning bir-biriga yordam
berishining turli xil shakllari juda keng tarqalgan bo‘lib, bu bolalarni ijtimoiy qabul
qilingan murojaat usullariga maqsadli o‘qitish uchun zamin yaratadi [5].
Komputer o‘yin dasturlarining tahlili ularning turli xil dialogik murojaatlarining
namunalarini namoyish etish imkoniyatlarini ochib berdi. Virtual suhbatdoshlarning
luqmalari funksional maqsadi va nutqiy tuzilishi jihatidan turlicha, ular hissiy tarkibi
jihatidan xushmuomala va mazmun jihatidan bag‘rikengdir.
Shunday qilib, psixologik-
pedagogik adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatdiki, komputer
o‘yinlarini bolalar bog‘chasining didaktik vositalari tizimiga kiritish bolaning shaxsini
boyitishda va uning dialogik nutqini rivojlantirishda qo‘shimcha omil bo‘lishi mumkin.
Ularning tarkibiga dialogik nutqning majburiy kiritilishi bilan kechadigan an’anaviy va
komputer o‘yinlarining kombinatsiyasi, shubhasiz, bolalarning dialogik ko‘nikmalarni
egallash jarayonini faollashtirishga imkon beradi. An’anaviy va komputer o‘yinlari
majmuasidan foydalanish, yuqori darajadagi motivatsiya, mashg‘ulot mazmunini
o‘zlashtirish uchun ongli ehtiyoj, samaradorlik bilan tavsiflanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI
:
1.
Алифанова Е.М. Формирование коммуникативной компетентности детей
дошкольного и младшего школьного возраста средствами театрализованных игр.:
дис.. канд. пед. наук / Е.М. Алифанова.
-
Волгоград, 2001.
-
175 с.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
07 (2023) / ISSN 2181-1415
249
2.
Арушанова А.Г. Речевые игры: учебно
-
методическое пособие для
педагогов и родителей: 5
-
8 лет / А.Г. Арушанова. М.: Карапуз, 2003.
-
100 с.
3.
Бабаева Т.Н. Игра и дошкольник. Развитие детей старшего дошколного
возраста в игровой деятельности: Книга для воспитателей / Т.Н. Бабаева [и др.].
СПб.: Детство
-
Пресс, 2004.
-
192 с.
4.
N.X.Begmatova,
Maktabgacha
taʼlim
tashkilotlarida
multimediya
texnologiyasidan foydalanishning ilmiy-
metodik asoslari. Ped. fan. nomz …diss. –
Qarshi,
2012.
–
150 b.
5.
Горвиц Ю.М. Развивающие игровые программы для дошкольников . / Ю.М.
Горвиц // Информатика и образование. 1990.
-
№ 4.
-
С. 100
-106.
6.
Горвиц Ю.М. Эргономическое проектирование компьютерно
-
игрового
комплекса для дошкольников.: автореф. дис. . канд. психол. наук / Ю.М. Горвис.
-
М.:
[б. и.], 1994.
-
21 с.
7.
Губанова Н.Ф. Игровая деятельность в детском саду.: программа и
методические рекомендации для занятий с детьми 2
-
7 лет / Н.Ф. Губанова. М.:
Мозаика
-
Синтез, 2006.
-
121 с.
8.
Доманова С.Р. Методы компьютерного обучения (педагогические аспекты
освоения новых информационных технологий в образовании).: дис. . канд. пед.
наук / С.Р. Доманова. Ростов
-
на
-
Дону: [б. и.], 1990.
-
265 с.
9.
Зимняя И.А. Психология слушания и говорения.: автореф. дис.. д
-
ра психол.
наук/И.А. Зимняя.
-
М.: [б. и.], 1973.
-
32 с.
10.
Ивакина И.О.Е. Компьютерные игры индивидуализированное средство
развития творческой активности детей седьмого года жизни .: дис. . канд. пед. наук
/И.О.E. Ивакина.
-
М.: [б. и.], 1996.
-
158 с.
11.
Леонтьев А.А. Язык и речевая деятельность в обшей и педагогической
психологии . / А.А. Леонтьев. М.: МОДEК, 2001.
-
448 с.
12.
Любина, Г.А. Детская речь.: пособие для педагогов дошкольных
учреждений / Г.А. Любина; Научно
-
методический центр учеб. книг и средств
обучения. Мн., 2002.
-
224 с.
13.
Программа и методика развития речи детей дошкольного возраста в
детском саду. / автор
-
составитель: Ушакова О.С. М.: АПО, 1994.
-
63 с.
14.
Эльконин Д.Б. Игра и психическое развитие . / Д.Б. Эльконин //
Психическое развитие в детских возрастах / под ред. Д.И. Фельдштейна.
-
М.: изд
-
во
«Институт практической психологии»; Воронеж: МОДEК, 2001.
-
С.
218-238.
