№ 7/S (2022) “Jamiyat va innovatsiyalar” fanlararo elektron ilmiy jurnalining maxsus soni

Мақолада инвестицион қўйилмалар бутун бир макро-иқтисодий тизимнинг ижтимоий-иқтисодий ривож-ланишига таъсир этувчи асосий омиллардан бири экан-лигига эътибор қаратилган. Иқтисодиётни модерниза-циялаш шароитида инвестицион ривожланишнинг амалий механизмини шакллантириш жараёни мураккаблашувига нафақат алоҳида ҳудудлар, соҳа ва тармоқлар фаолиятини ҳар томонлама баҳолаш имконининг мавжуд эмаслиги, балки самарали инвестицион сиёсатни шакллантириш жараёнида мавжуд номутаносибликлар ҳам таъсир этиши ёритилган. Шу аснода турли усулларни қўллаш орқали ҳудудлар ривожланишини нисбатан тенг даражада ушлаб туриш имконияти юзага келади. Шу билан бирга, амалда давлатнинг ҳудудий сиёсатининг амалга оширилиши муҳим ҳисобланиб, у, хусусан, бир тармоқ ичида, лекин турли ҳудудий тузилмалар ўртасида инвестицион жараён-ларни амалга оширишга кўмаклашиш мақсадида миллий ижтимоий стандартларни шакллантиришга имкон бериши керак.

Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi qoshida Falsafa va huquq institutining tashkil topishi va O‘zbekiston forobiyshunosligining shakllanishi va rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan forobiolog olimlarga bag‘ishlangan ilmiy maqola mualliflari xususida so‘z boradi.

O‘zbekiston Respublikasida forobiyshunoslikning shakl-lanishi XX asrning 60-yillariga to‘g‘ri keladi. Ana shu davrda Fanlar akademiyasi qoshida Falsafa va huquq instituti tashkil etilgan. Ushbu institutning tashkil etilishi falsafa fanlari doktori, professor, Fanlar akademiyasi akademigi Mo‘minov Ibrohim Mo‘minovichning ilmiy faoliyati bilan bog‘liq.

Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazida olib borilgan ilmiy ishlar davomida mualliflar bir qancha tarixiy shaxslarning O‘zbekiston Respublikasida forobiyshunoslikning shakllanishi va rivojlanishiga oid merosi bilan tanishish imkoniga ega bo‘ldilar (I.M. Moʻminov, T.N. Qori-Niyozov, S.H. Sirojiddinov, A. Fayzullayev, M.M. Xayrullayev, M.B. Baratov va b.).

Ushbu maqola Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi negizida shu nomdagi xalqaro stipendiya doirasida tayyorlangan.

Бренднинг замонавий жамиятдаги роли ва ўрни инсоният цивилизацияси ривожланишининг узоқ даврида шаклланган. Келажакдаги товар белгиларининг алоҳида протоэлементлари ибтидоий жамоа даврида пайдо бўлган бўлиб, унинг мавжудлик даври белги рамзийлигининг келиб чиқиши билан ажралиб туради. Байрам кийимлари, кашта тикиш, безаклар, туморлар, татуировкалар ва қоятош расмлари турли семантик маъноларга эга бўлган ғайриоддий символизмнинг дастлабки шакллари эди. Ушбу мақолада брендларнинг лингвистик хусусиятларини илмий-назарий нуқтаи назар билан атрофлича текшириш, кузатиш, таҳлил қилиш ҳамда тегишли илмий-назарий хулосалар чиқаришга қаратилди ва брендларнинг лингвистик хусусиятлари ҳақида олимларнинг назарий манбаларига асосланган ҳолда маълумотлар келтирилди.

Мазкур мақолада тадқиқ этишнинг мантиқийлик, индукция, дедукция, тизимлилик, мантиқий-юридик, қиёсий-ҳуқуқий методларидан кенг фойдаланилган. Жумладан, биринчи навбатда жиноят таркиби муҳим элементларидан бири бўлган жиноят объектив томонининг зарурий белгиси умумий тавсифи очиб берилган бўлиб, у тўғрисидаги олимларнинг илмий қарашлари, тадқиқотлари, улар ўртасидаги ўзаро ўхшаш ва фарқли жиҳатлар ҳақида атрофлича баён қилинган. Шунингдек, жиноят объектив томонинниг зарурий белгиси ижтимоий хавфли қилмиш унинг бошқа белгилари билан қиёсий таҳлил қилиниб, улардаги муаммоли жиҳатлар аниқланди ва кетма-кет тавсифлаб берилди. Ушбу мақолада асосий эътибор жиноят объектив томони зарурий белгиси бўлган ижтимоий хавфли қилмишга қаратилган бўлиб, у инструментал ва қиёсий таҳлил қилинган. Мазкур белгида мавжуд муаммолар аниқланиб, уларнинг назарий ва амалий ечимлари ўрнатилган ва топилган. Шу билан бирга, жиноят ҳуқуқи доктринаси ва ривожланган хорижий давлатлар жиноят қонунчилиги таҳлил этилиб, бу борада Ўзбекистон Республикаси жиноят қонунчилигини такомиллаштириш бўйича аниқ таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақолада давлат фуқаролик хизматчилари фаолияти-нинг мазмуни, принциплари, давлат фуқаролик хизматчи-лари фаолиятининг ҳуқуқий кафолатлари, давлат фуқаро-лик хизматида қонунийликни ва самарадорликни таъмин-лаш масалаларини ҳуқуқий тартибга солиш хориж тажриб-асини ўрганган ҳолда қиёсий-ҳуқуқий таҳлил этилган. Шунингдек, давлат фуқаролик хизматчиси фаолиятининг кафолатларини янада кучайтириш, улар фаолиятининг самарадорлигини ошириш ва кафолатларини такомил-лаштириш, уларнинг меҳнатини самарали ташкил этиш ҳамда давлат фуқаролик хизматида янада малакали кадрлар корпусини шакллантиришга қаратилган таклиф-лар ишлаб чиқилган.

Мазкур мақолада муаллиф ҳаётга қарши жиноятларнинг ижтимоий хавфлилиги унинг қай даражада кенг тарқалганлиги билан эмас, балки қандай оғир оқибатлар келтириб чиқариши билан баҳоланишини қайд этган. Муаллиф томонидан онанинг ўз фарзандини қасддан ўлдириш жиноятини ҳаётга қарши жиноятлар туркумида тутган ўрни, унинг ўзига хос белгилари ҳақидаги доктринал қарашлар таҳлили асосида ушбу жиноятга ҳуқуқий тавсиф берилган. Муаллифнинг фикрича,
ЖК 99-моддасининг энг муҳим белгиси нафақат уни содир этган субъект билан боғлиқ, балки бу ҳолатдасубъектнинг эмоционал-психологик ҳолати ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Bugungi kunda internet nafaqat ma’lumot almashish uchun xizmat qilmoqda, balki u turli xil xizmatlarni taklif qilish vazifasini ham bajarmoqda. Hosting xizmati provayderlarini o‘z veb-saytlari orqali katta hajmdagi ma’lumotlarni taqdim etuvchi onlayn vositachilarning bir turi sifatida tasniflash mumkin. Biroq kimdir o‘z veb-saytidagi noqonuniy kontent haqida xabar bermaguncha, ular qaysi ma’lumotlar noqonuniy ekanligini bilishmaydi. Boshqacha qilib aytganda, hosting xizmati provayderlari noqonuniy kontentga qarshi choralar ko‘rish uchun "haqiqiy bilim”ga ega bo‘lishi kerak. Agar ular haqiqiy bilimga ega bo‘lmasa, ular o‘zlari joylashtirgan noqonuniy kontent uchun javobgar bo‘lmasligi kerak.
Ushbu maqola Yevropa Ittifoqida bildirishnoma va harakat tartibi qanday ishlashini tushuntiradi va uning huquqiy bazasining ba’zi asosiy masalalarini ko‘rsatadi. Birinchi bo‘limda “haqiqiy bilim”ni talqin qilishning turli usullari va uning barcha noqonuniy mazmunga nisbatan gorizontal qo‘llanilishi tahlil qilinadi. Bundan tashqari, maqolada turli xildagi noqonuniy tarkiblarga nisbatan noqonuniy kontentni qanchalik tez olib tashlash yoki o‘chirish kerakligi muhokama qilinadi. Nihoyat, ushbu protsedurani yanada shaffof va adolatli olib borish uchun Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga kelajakdagi ba’zi islohotlar tavsiya qilinadi.

Ривожланган давлатларнинг аксарияти таълимни давлат томонидан қўллаб-қувватлаб, шахснинг билим олиши учун, шу жумладан, олий таълим олиши учун кенг имкониятлар яратади. Шу сабабли ҳам бугун таълимга катта эътибор берган давлатларнинг иқтисодиёти ривожланган, нафақат ички меҳнат бозорини малакали кадрлар билан таъминлай олган, балки ўзининг салоҳиятли кадрларини экспорт қилишга ҳам эришган. Мазкур мақолада олий таълим соҳасидаги давлат органларининг ваколатлари, уларнинг таълим сифатига таъсири ривожланган мамлакатлар тажрибаси асосида таҳлил қилинган.

Ушбу мақолада шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи тушунчаси ва ҳуқуқий табиати маҳаллий ва хорижий олимларнинг илмий ишларини ўрганиш натижасида таҳлил қилинган.
Рақамлаштириш шароитида шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқини ва унинг конституциявий-ҳуқуқий тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятларини комплекс таҳлил қилиш, шунингдек, чет эл мамлакатларида шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқини тартибга солишнинг қонуний асослари ва ўзига хос жиҳатларини таҳлил қилиш ва шахс дахлсизлигига оид Ўзбекистон қонунчилигини такомиллаштириш бўйича таклифларни тақдим этишдан иборат.

Maqolada er-xotin ajrashgan taqdirda ularni yarashtirish instituti muammosi tahlil qilingan. Hujjatda yarashtirish komissiyalari faoliyatining qoniqarli emasligi, fuqarolar yig‘inlarida oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash bo‘yicha yangi tashkil etilgan komissiyalar faoliyati avvalgi komissiyalardan yaxshi emasligi haqida xulosa qilingan. Muallif har bir ishni individuallashtirishni va mediatsiya yordamida oilaviy muammolarni ko‘rib chiqishni taklif qiladi, chunki tomonlar katta jamoatchilik oldida murosaga kela olmaydi. Bundan tashqari, muallif ichki oila qonunchiligini takomillashtirish bo‘yicha ba’zi takliflarni ishlab chiqadi.

Maqola huquqbuzarlik to‘g‘risidagi qonun huquqiy bo‘shliqni to‘ldirishi va agar kelajakdagi ota-onalar surrogatlik to‘g‘risidagi shartnomaga rioya qilmaslikka qaror qilsalar, surrogat ona uchun vositani taqdim etishi mumkinmi degan savol o‘rganiladi. Surrogat onaning sog‘lom farzand dunyoga keltirishi, surrogat ona ushbu bolani tarbiyalash bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashni talab qilishi mumkinligi masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shuningdek, u reproduktiv avtonomiya va bolaning tovarga aylanishi, sog‘lom bolaning tug‘ilishini (va tegishli bolani parvarish qilish xarajatlarini) shikastlanish yoki yo‘qotish deb tan olish, zarar miqdorini aniqlash, e’lon qilingan bolani tan olish bilan bog‘liq masalalar maqolada tahlil qilinadi. Sof iqtisodiy zarar sifatida parvarishlash xarajatlari va sud-tibbiyot tahlili uchun ushbu toifaga bo‘linishning oqibatlari xususidagi hujjat “noqonuniy homiladorlik” holatlari bilan o‘xshashlik hosil qilishi mumkinligini tasdiqlaydi, chunki ushbu xorijiy sud amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, sog‘lom bolaning tug‘ilishi ushbu bolani tarbiyalash uchun sarflangan xarajatlar bilan birga, faqat iqtisodiy zarar sifatida baholanishi yoki bilvosita yo‘qotishlar sifatida qayd etilishi mumkin. O‘tkazilgan tahlillar O‘zbekiston Respublikasi bilan bevosita bog‘liq emas, chunki ko‘rib chiqilayotgan masala bo‘yicha respublikada qonunchilikni tartibga solish va sud amaliyoti mavjud emas.

Давлат харидларининг самарали фаолият кўрсатиши иқтисодий ўсиш ва самарали давлат инвестицияларининг асосий шартига айланмоқда. Давлат харидларидан стратегик фойдаланиш ҳукуматларга инновацияларни рағбатлантиришга ёрдам беради. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, Европа Иттифоқи ва ЕврАзЕС мамлакатларида трансчегаравий савдо учун мавжуд тўсиқлар бир хил. Шу билан бирга, ахборот технологияларининг жадал ривожланиши давлат харидлари иштирокчилари учун трансчегаравий электрон тижоратни тўсиқсиз амалга ошириш, хусусан, давлат харидларининг бошқа мамлакатлар ташкилот ва корхоналари учун ҳам мавжудлиги масаласини кўтармоқда. Тадқиқотлар давомида аниқланган муаммоларни ҳал қилиш учун кўпчилик энг яхши инновацион технологиялар ва хорижий компаниялар салоҳиятидан фойдаланиш имконини берувчи трансчегаравий савдони амалга ошириш механизмларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича ягона платформани таклиф қилди.

Чет эл компанияларининг давлат харидларида иштирок этиш механизмлари қуйидаги тамойиллар асосида шаклланиши керак: хорижий компаниялар иштирокидаги давлат харидларини тизимли режалаштириш ва назорат қилиш тамойили; аукциондан олдин ва кейин хорижий компанияларни қидириш, танлаш, жалб қилиш ва мослаштириш тамойили; иштирок этиш учун қулай молиявий шароитлар яратиш тамойили; молиявий оқимларни ташкил этиш ва бошқаришнинг мураккаблиги принципи.

Ушбу мақолада ўқув дастурини лойиҳалаштириш, оралаб танлаб олиш методи соҳасидаги тадқиқотларнинг асосий йўналишлари таҳлил қилинди. Оралаб танлаб олинадиган йиғиндини давлат таълим стандарти мазмунини ўзлаштириш билан ўқув элементларининг умумий йиғиндиси асосида шакллантириш жараёни аниқланди ва педагогик ташхиснинг эксперт ҳамда оралаб танлаб олиш методлари билан боғлиқлиги кўриб чиқилди.

Ushbu maqolada oliy ta’lim muassasalari talabalarning kreativligini oshirish uchun kreativni oshirishning takribiy qismlari, fikrlashning ravonligi, fikrlashning moslashuvchanligi, ijodiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyalari, SMART texnologiya asosida kreativlikni oshirish, kreativlik rivojlanishing texnologiyalari misollar keltirilgan holda yoritib berilgan.

Maqolada qiyosiy adabiyotshunoslikning dolzarb muammo-lari bo‘yicha turli nuqtayi nazarlar ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, nemis va o‘zbek shoir va yozuvchilari asarlarini badiiy tarjima qilish bilan shug‘ullanayotgan O‘zbekiston va Germaniya tarji-monlari faoliyati tahlil qilinib, badiiy tarjimaning maqsad va xususiyatlari ochib beriladi.

Таълим тизимида “Она тили” дарсликларида тафаккурни ривожлантирувчи машқларга муҳим эътибор қаратилмаган. Бу ҳолат эса бугунги кун ўқувчиси ва йўналиш талабалари томонидан етарлича тафаккур машқлари ҳақидаги билимларни ўзлаштирмаслик сабабларидан биридир. Мақолада 6-синф она тили дарслигида сўз туркумларини ўқитиш жараёнида мавзуларни мустаҳкамлаш учун тавсия этилган тафаккурни ривожлантирувчи машқларни ўқувчиларга бажартириш методлари ёритилган. Шунингдек, тафаккурни ривожлантирувчи машқларни она тили дарсларида бажариш жараёнида ўқитувчи ва ўқувчиларнинг белгилаб берилган вазифалари кўрсатиб ўтилган.

Mazkur maqolada maktabgacha talim muassasalarida psixologik xizmatni tashkil qilish, psixologik xizmatning o‘ziga xos xususiyatlari, uni amalga oshiruvchi xodim shaxsi va uning professional jihatlari o‘rganilgan hamda tadqiq etilgan.

Ушбу мақолада бошланғич синфларда таълим-тарбия беришнинг илмий-назарий асослари ҳақида фикр юритил-ган, шу билан бирга, мамлакатимизда умумтаълим мактаб-ларида таълим-тарбияга қаратилаётган эътибор, таълим жараёнлари ҳақида маълумот тақдим этилган. Тарбиянинг объектив қонунларини – ўқув тарбиявий жараённи ташкил этиш ва ижтимоий ҳаётда инсонларнинг ўзига хослиги ва сифатларини ривожлантириш, ўқувчиларда мавжуд бўлган илк тарбия кўринишларини (оилада олган тарбиявий билимлар) янаям такомиллаштириш ўқитувчилар, тарбия-чилар, мураббийларнинг олдида турган муҳим вазифа-лардан ҳисобланади.

Jamiyatimiz rivojlanib borayotgan bir paytda yoshlarni zamon talablari asosida tarbiyalash eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Xususan, informatika o‘qituvchisi kasbiy kompetentligini tash’his etish metodikasi iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlashni kuchaytirish, ularning iqtidorini yuzaga chiqarish, bo‘lajak informatika o‘qituvchilarini tayyorlashda asosiy vazifa hisoblanadi.

Maqolada o‘zbek milliy kurashi va uning rivojlanish tarixi, shuningdek, kurash musobaqalarini baholash qoidalari haqida umumiy ma’lumot berilgan. Bundan tashqari, o‘zbek milliy kurashining kelib chiqish tarixi va uning rivojlanish bosqich-lariga alohida to'xtalib o'tilgan.

Ushbu maqolada yosh gimnastika sport turi bilan shug‘ullanadigan bolalarning jismoniy tayyorgarliklarini amalga oshirishda milliy harakatli o‘yinlardan foydalanish, ularni maxsus mashqlardan bezdirmaslik va chalg‘itish maqsadida egiluvchanlikni oshirishga qaratilgan milliy harakatli o‘yinlar bilan mashg‘ulotlarni tashkil etishning o‘ziga xos yo‘llari haqidagi fikrlar tizimli tartibga solingan.
Mazkur maqola yosh bo‘lajak gimnastlarni tarbiyalashdagi muhim manbalardan biri bo‘lib, yosh mutaxassislar uchun foyda keltiradi.

Давлат бошқарувини демократлаштириш ҳамда жамиятнинг барча соҳаларида олиб борилаётган ислоҳот-лар даврида фуқаролик жамияти институти вакиллари, хусусан, сиёсий партияларнинг жамиятдаги ролини ошириш, вакиллик органларидаги иштирокини жадаллаш-тириш, депутатларнинг сайловчилар олдидаги масъулиятини кучайтириш энг муҳим вазифалардан ҳисобланади. Мазкур мақола АҚШ, Дания, Финляндия, Германия каби ривожланган давлатларда олий вакиллик органлари фаолиятида сиёсий партиялар иштирокининг ҳуқуқий асосларини модернизация қилиш бўйича тажрибаси билан бирга ушбу соҳадаги қонунчилигимиз чуқур илмий асослар билан таҳлил қилинган.

Мақолада давлат бошқаруви, экология соҳасини тартибга солувчи давлат бошқарув органлари тушунчаси, тизими ҳуқуқшунос олимларнинг илмий қарашлари асосида таҳлил қилинган. Жумладан, экология соҳасини тартибга солувчи давлат бошқарув органларини ваколатига кўра умумий, махсус ва функционал органларга ажратиш масалалари ёритилган. Шунингдек, Германия, Япония, Жанубий Корея, Хитой Халқ Республикаси, Украина ва Ҳиндистон каби дунёнинг ривожланган мамлакатлари тажрибаси ўрганилган. Тадқиқот доирасида экология соҳасини тартибга солувчи давлат бошқарув органларини турли гуруҳларга ажратилган ҳолда тадқиқ этиш асослари ва бу борада олимларнинг қарашлари асослантирилган. Тадқиқот якунида ушбу соҳани тартибга солувчи давлат бошқарув органлари тизимини такомил-лаштириш зарурияти ҳамда давлат бошқарувининг таъсирчан механизмларини яратиш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Ушбу мақола Ўзбекистон Республикасида парламент назорати институти, унинг Ўзбекистон парламенти функциялари тузилмасидаги ўрни ва аҳамиятига бағишланган. Мақола муаллифи конституциявий ҳуқуқ назариясида, миллий қонунчиликда парламент назорати тушунчасига турлича ёндашувларни таҳлил қилади. Парламент назорати тушунчасига муаллиф таърифи шакллантирилган. Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилигида мазкур атаманинг аниқ ёритилиши заруриятига алоҳида эътибор қаратилган. Мақолада парламент назоратининг мақсадлари, уларнинг хусусиятлари акс эттирилган. Ўзбекистон Республикасида парламент назорати конституциявий-ҳуқуқий институти давлат бошқаруви тизимидаги ўрни нуқтаи назаридан кўриб чиқилади. Уларда парламентнинг халқнинг вакиллик институти, унинг иродасини ифодаловчи алоҳида ўрни ёритилган. Мамлакат тараққиётининг ҳозирги босқичида парламент томонидан парламент назоратини амалга ошириш самарадорлигига баҳо берилган. Парламент назоратини такомиллаштириш йўналишлари юзасидан муҳим масалалар хусусида сўз юритилган. Муаллиф Ўзбекистон Республикасининг “Парламент назорати тўғрисида”ги Қонунини илмий-назарий жиҳатдан асослашга ҳаракат қилди, илмий-амалий муҳокама ва чуқур илмий-назарий ўрганишни талаб қиладиган қатор масалаларни белгилаб берди.

Ушбу мақолада маҳалла институти фаолиятини ташкил этишнинг ҳуқуқий асослари, жамиятдаги ўрни ва роли ҳамда Давлатимиз раҳбари томонидан ушбу институтга берилаётган эътибор ҳақидаги фикрлар баён этилган.