ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
625
MAKTAB O‘QUVCHILARINING MEHNAT VA DAM OLISH TARTIBI GIGIYENASI
Ashurova Muqaddas Djaloliddinovna
Farg'ona jamoat salomatligi tibbiyot insituti,
Ovqatlanish, bolalar va o'smirlar gigiyenasi kafedra mudiri.
Ahmadjonova Ra’noxon Qahramonjon qizi
Farg’ona jamoat salomatligi tibbiyot insituti,
Tibbiy profilaktika ishi yo'nalishi
2-kurs 124-guruh talabasi.
Akbarov Saydullo Ziyodulla o’g’li
Farg’ona jamoat salomatligi tibbiyot insituti,
Tibbiy profilaktika ishi yo'nalishi
2-kurs 124-guruh talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17482922
Annotatsiya.
Maktab o‘quvchilarining mehnat va dam olish tartibi gigiyenasi sog‘lom
rivojlanish va o‘qish samaradorligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. To‘g‘ri tashkil
etilgan kun tartibi o‘quvchilarning jismoniy, ruhiy va intellektual holatini mustahkamlaydi,
charchashning oldini oladi hamda mehnat unumdorligini oshiradi. O‘qish, dam olish,
ovqatlanish va uyqu vaqtlarining gigiyenik me’yorlarga muvofiq bo‘lishi bolalarda sog‘lom
turmush tarzini shakllantiradi. Noto‘g‘ri tartib esa diqqatning susayishi, charchoq va salomatlik
buzilishiga olib keladi. Shu sababli o‘quvchilarning mehnat va dam olish jarayonlarini gigiyenik
jihatdan to‘g‘ri tashkil etish tarbiyaviy jarayonning muhim yo‘nalishlaridan biridir.
Kalit so‘zlar:
gigiyena, o‘quvchi, mehnat, dam olish, kun tartibi, sog‘lom turmush, uyqu,
samaradorlik.
HYGIENE OF THE LABOR AND REST PROCEDURE OF SCHOOL STUDENTS
Annotation.
The hygiene of the work and rest routine of school students is an important
factor in ensuring healthy development and learning efficiency. A properly organized daily
routine strengthens the physical, mental and intellectual state of students, prevents fatigue and
increases labor productivity. Compliance with hygienic standards of study, rest, eating and
sleeping times forms a healthy lifestyle in children. An incorrect routine leads to a decrease in
attention, fatigue and health deterioration. Therefore, the hygienically correct organization of
the work and rest processes of students is one of the important directions of the educational
process.
Keywords:
hygiene, student, work, rest, daily routine, healthy lifestyle, sleep, efficiency.
ГИГИЕНА ТРУДА И ОТДЫХА ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация.
Гигиена режима труда и отдыха школьников является важным
фактором обеспечения здорового развития и эффективности обучения. Правильно
организованный режим дня укрепляет физическое, психическое и интеллектуальное
состояние учащихся, предупреждает утомление и повышает производительность труда.
Соблюдение гигиенических норм времени учебы, отдыха, приема пищи и сна
формирует у детей здоровый образ жизни. Неправильный режим приводит к снижению
внимания, утомляемости и ухудшению здоровья. Поэтому гигиенически правильная
организация режима труда и отдыха школьников является одним из важных направлений
образовательного процесса.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
626
Ключевые слова:
гигиена, школьник, труд, отдых, режим дня, здоровый образ
жизни, сон, работоспособность.
Kirish
Maktab davri inson hayotidagi eng muhim bosqichlardan biri bo‘lib, unda bolalar nafaqat
bilim oladilar, balki jismoniy, aqliy va ruhiy jihatdan ham shakllanadilar. Shu sababli bu davrda
ularning hayot tarzini to‘g‘ri tashkil etish, ayniqsa mehnat va dam olish tartibiga rioya qilish
katta ahamiyat kasb etadi. Maktab o‘quvchisining kundalik faoliyati o‘qish, mustaqil
tayyorgarlik, o‘yin, jismoniy mashqlar, uy yumushlari va dam olish jarayonlaridan iborat bo‘ladi.
Agar bu faoliyatlar gigiyenik talablar asosida to‘g‘ri taqsimlanmasa, o‘quvchi tez
charchaydi, diqqatni jamlash qobiliyati susayadi va sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mehnat va dam olish tartibining gigiyenik jihatdan to‘g‘ri tashkil etilishi o‘quvchilarning
sog‘lom rivojlanishi, o‘qishdagi muvaffaqiyati va psixologik holatini barqarorlashtirishda muhim
rol o‘ynaydi. Inson organizmi, ayniqsa bolalik va o‘smirlik davrida, muntazam yuklamaga va
to‘liq tiklanish uchun yetarli dam olishga muhtoj. Agar bu ikki jarayon o‘rtasidagi muvozanat
buzilsa, organizmda charchoq to‘planadi, immunitet pasayadi, kayfiyat o‘zgaradi va o‘quv
jarayoni samaradorligi kamayadi. Shuning uchun bolalar gigiyenasi fanida mehnat va dam olish
rejimi alohida e’tiborga olinadi.
Maktabda o‘quvchi bolalarning kun tartibi darslar, tanaffuslar, uyga vazifalarni bajarish,
ovqatlanish, dam olish va uyqudan iborat. Bu jarayonlarning har biri uchun gigiyenik me’yorlar
ishlab chiqilgan bo‘lib, ular bolaning yoshiga, sinf bosqichiga hamda jismoniy faolligiga qarab
belgilanadi. Masalan, kichik yoshdagi o‘quvchilarda dars davomiyligi 35–40 daqiqa, tanaffus esa
kamida 10 daqiqa bo‘lishi tavsiya etiladi. Katta sinf o‘quvchilari uchun esa darslar 45–50 daqiqa
davom etishi mumkin, lekin ular ham jismoniy mashqlar, ochiq havoda yurish va yetarli uyqu
bilan tiklanish imkoniga ega bo‘lishi zarur.Mehnat gigiyenasi deganda o‘quv faoliyati jarayonida
o‘quvchi organizmining imkoniyatlarini to‘g‘ri taqsimlash, o‘tirish holatini, yoritish darajasini,
havo haroratini va psixologik yuklamani nazorat qilish tushuniladi. Dam olish gigiyenasi esa,
asosan, o‘qishdan keyingi vaqtni to‘g‘ri o‘tkazish, faol va passiv dam olish turlarini
uyg‘unlashtirish hamda to‘liq uyquni ta’minlashni o‘z ichiga oladi.
To‘g‘ri tashkil etilgan dam olish o‘quvchilarning mehnat unumdorligini oshiradi, nerv
tizimini tinchlantiradi, kayfiyatni yaxshilaydi va sog‘lom turmush tarzini shakllantiradi. Ayniqsa,
o‘quvchi kun davomida kompyuter yoki telefon bilan ishlasa, ko‘z va miya charchoqlarini
bartaraf etish uchun jismoniy harakatlar, ochiq havoda sayr qilish yoki ijodiy mashg‘ulotlar bilan
shug‘ullanish tavsiya etiladi. Shuningdek, uyqu gigiyenasi ham o‘ta muhim: o‘quvchi kechasi 8–
10 soat uxlashi, xona harorati, yoritilishi va havosi gigiyenik me’yorlarga mos bo‘lishi
kerak.Mehnat va dam olish tartibining gigiyenik asoslarini o‘rgatish nafaqat sog‘lom bola
tarbiyasini ta’minlaydi, balki ularning o‘qish samaradorligini oshiradi, intizomni kuchaytiradi va
to‘g‘ri turmush tarzini shakllantiradi. Maktab, oila va jamiyat bu borada birgalikda harakat qilsa,
o‘quvchilar kelajakda sog‘lom, faol va ma’naviy barkamol shaxs sifatida voyaga yetadilar.
Asosiy qism
Maktab o‘quvchisining hayoti tartibli va muvozanatli bo‘lishi sog‘lom rivojlanishning
eng muhim omillaridan biridir.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
627
Bolaning har kungi faoliyati – o‘qish, o‘yin, jismoniy mashg‘ulotlar, dam olish,
ovqatlanish va uyqu – o‘zaro uyg‘unlikda tashkil etilishi kerak. Mehnat va dam olish tartibi
gigiyenasiga rioya etish orqali o‘quvchi o‘z salomatligini saqlaydi, diqqatini jamlay oladi va
o‘qish jarayonida yuqori natijalarga erishadi.
Mehnat, ya’ni o‘quv faoliyati, o‘quvchining yoshiga, jismoniy va ruhiy rivojlanish
darajasiga mos tarzda tashkil etilishi lozim. O‘quvchi kun davomida 5–6 soatdan ortiq aqliy
yuklama ostida qolmasligi kerak. Har bir darsdan so‘ng tanaffus orqali asab tizimi tiklanadi, qon
aylanish yaxshilanadi va ko‘z zo‘riqishining oldi olinadi. Tanaffus paytida o‘quvchilarni
harakatli o‘yinlar, qisqa jismoniy mashqlar yoki toza havoda sayr qilishga rag‘batlantirish
foydalidir.
Sinfxonalarda yoritish, harorat va havo almashinuvi gigiyenik me’yorlarga mos bo‘lishi
ham mehnat samaradorligini belgilaydi. Yorug‘lik yetarli bo‘lmasa, ko‘z zo‘riqadi; xona havosi
dim bo‘lsa, o‘quvchi tez charchaydi. Shu sababli dars jarayonida xonani muntazam shamollatish,
tabiiy yoritishdan foydalanish va o‘tirish holatini to‘g‘ri tanlash zarur. Parta balandligi
o‘quvchining bo‘yiga mos bo‘lmasa, umurtqa pog‘onasida qiyshiklik, ya’ni skolioz kabi
kasalliklar kelib chiqishi mumkin.
Uyda o‘qish uchun ham gigiyenik sharoit yaratilishi muhim. Stol, stul, yoritish vositasi,
xona harorati o‘quvchining yoshiga mos bo‘lishi lozim. Uy vazifalarini bajarishda har 40–45
daqiqadan so‘ng 10 daqiqalik tanaffus qilish tavsiya etiladi. Bu dam olish va mehnatning tabiiy
almashinuvini ta’minlab, aqliy charchoqning oldini oladi.
Dam olish tartibining gigiyenik ahamiyati juda katta hisoblanadi. Dam olish – bu
mehnatdan so‘ng organizmning tiklanish jarayoni bo‘lib, o‘quvchining sog‘lom o‘sishida
beqiyos rol o‘ynaydi. Dam olish ikki turga bo‘linadi: faol dam olish va passiv dam olish. Faol
dam olishga sport o‘yinlari, jismoniy mashqlar, sayr qilish kiradi. Bu turdagi faoliyat qon
aylanishini yaxshilaydi, mushaklarni mustahkamlaydi va kayfiyatni ko‘taradi. Passiv dam olish
esa, asosan, tinchlikda o‘tadigan mashg‘ulotlar – kitob o‘qish, musiqa tinglash, sevimli
mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish kabi faoliyatlarni o‘z ichiga oladi.
O‘quvchilar uchun eng muhim dam olish shakli – uyqu. Uyqu vaqtida asab tizimi va
miya faoliyati tiklanadi, kun davomida olingan ma’lumotlar mustahkamlanadi. Kichik yoshdagi
o‘quvchilar kamida 10 soat, o‘rta va yuqori sinf o‘quvchilari esa 8–9 soat uxlashlari kerak.
Uyqudan oldin telefon, televizor yoki kompyuter ekranlariga uzoq vaqt qarash uyqu
sifatini pasaytiradi. Shuning uchun kechqurun tinch muhit yaratish, xonani shamollatish va qulay
haroratni saqlash zarur.Kun tartibi o‘quvchilarning hayotida intizom va barqarorlikni
ta’minlaydi. Belgilangan vaqtda uyg‘onish, nonushta qilish, darsga tayyorlanish, darsdan keyin
dam olish va kechqurun uyquga yotish odati sog‘lom turmush tarzini shakllantiradi. Bunday
tartibda yashaydigan o‘quvchilarda diqqat, xotira va kayfiyat yaxshilanadi, ular o‘z vaqtini
to‘g‘ri taqsimlashni o‘rganadilar.
Shuningdek, haftalik dam olish kunlari ham to‘g‘ri tashkil etilishi kerak. Dam olish
kunlari o‘quvchi nafaqat uxlash yoki hordiq chiqarish bilan, balki foydali mashg‘ulotlar – sport,
sayr, oilaviy tadbirlar, ijodiy ishlar bilan shug‘ullanish orqali vaqtini samarali o‘tkazishi mumkin.
Bu nafaqat jismoniy, balki ruhiy sog‘lomlikni ham ta’minlaydi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
628
O‘quvchilarda mehnat va dam olish gigiyenasiga amal qilish odatini shakllantirishda ota-
onalar, o‘qituvchilar va maktab muhitining roli beqiyosdir. O‘qituvchilar dars jarayonida
o‘quvchilarga to‘g‘ri o‘tirish, tanaffuslarda harakatlanish, ko‘zlarni dam oldirish bo‘yicha
tavsiyalar berishlari lozim. Ota-onalar esa uy sharoitida bolalarining kun tartibini nazorat qilib,
ularni toza havo, sport va sog‘lom uyquga odatlantirishlari kerak.
Bundan tashqari, o‘quvchilarning sog‘lom ovqatlanish rejimi ham mehnat va dam olish
tartibining ajralmas qismidir. To‘yimli nonushta, vaqtida tushlik va yengil kechki ovqat bolani
quvvat bilan ta’minlaydi, asab tizimini mustahkamlaydi va o‘qish samaradorligini oshiradi.
Muhokama
Maktab o‘quvchilarining mehnat va dam olish tartibi gigiyenasi masalasi bugungi kunda
ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan. Texnologiyalar tez sur’atda rivojlanayotgan, o‘quv
yuklamalari ortib borayotgan hozirgi davrda o‘quvchilarning sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish, ularning jismoniy va aqliy salomatligini muhofaza qilish yanada muhim ahamiyat
kasb etmoqda. Ayniqsa, telefon, planshet va kompyuter kabi elektron qurilmalardan uzoq vaqt
foydalanish, harakatning kamayishi, noto‘g‘ri uyqu tartibi va stress holatlari o‘quvchilarning
gigiyenik tartibga amal qilmasligining asosiy oqibatlaridan biridir. Shu bois mehnat va dam
olishning gigiyenik tamoyillarini amalda qo‘llash ta’lim tizimi, oila va jamiyat oldida turgan
muhim vazifadir.
Mehnat jarayonining gigiyenik jihatdan to‘g‘ri tashkil etilishi o‘quvchining o‘qish
samaradorligini belgilovchi omillardan biridir. Ko‘plab ilmiy tadqiqotlarda o‘quvchining dars
vaqtida diqqatini saqlash darajasi, asosan, jismoniy holat va dam olish sifati bilan bog‘liqligi
isbotlangan. Agar o‘quvchi kun davomida mehnat va dam olish muvozanatini saqlasa, u nafaqat
o‘qishda, balki ijtimoiy faoliyatda ham muvaffaqiyatga erishadi. Shu bilan birga, mehnat
gigiyenasiga amal qilinmasa, charchash, ko‘z zo‘riqishi, asabiylik, hatto surunkali kasalliklar
paydo bo‘lishi mumkin.
Dam olishning gigiyenik talablari ham mehnat samaradorligini oshirishda bevosita
ahamiyatga ega. O‘quvchi uchun dam olish - bu nafaqat vaqtni o‘tkazish, balki energiyani
tiklash, asab tizimini tinchlantirish va motivatsiyani yangilash jarayonidir. Ayniqsa, jismoniy
mashqlar, ochiq havoda sayr qilish, o‘yinlar va sport mashg‘ulotlari bolalarning sog‘lom
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, passiv dam olish, ya’ni o‘tirib kitob o‘qish,
musiqa tinglash, rasm chizish yoki ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanish ham ruhiy barqarorlikni
ta’minlaydi.
Bugungi kunda maktab o‘quvchilari orasida uyqu gigiyenasiga amal qilmaslik keng
tarqalgan muammo hisoblanadi. Elektron qurilmalardan kechki payt uzoq foydalanish uyqu
sifatini buzadi, uyqu yetishmovchiligi esa diqqatni susaytiradi, xotirani pasaytiradi va o‘qishdagi
natijalarni yomonlashtiradi. Shu sababli ota-onalar va o‘qituvchilar bolalarga uyqu tartibini
to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish bo‘yicha amaliy tavsiyalar berishlari zarur. Kechqurun tinch muhit
yaratish, xona havosini shamollatish, yotishdan oldin ekranlardan uzoqlashish uyqu
gigiyenasining muhim shartlaridandir.
Kun tartibini gigiyenik asosda tashkil etish o‘quvchilarni intizomli, mas’uliyatli va vaqtni
qadrlaydigan insonlar etib tarbiyalaydi. Bu tartibning buzilishi esa charchoq, beparvolik,
darslarga qiziqishning kamayishi va jismoniy faollikning pasayishiga olib keladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
629
Ayniqsa, yuqori sinf o‘quvchilari orasida tungi o‘qish yoki ijtimoiy tarmoqlarda uzoq
vaqt o‘tirish odati keng tarqalgan. Bunday holatlar ularning kunlik ritmini buzadi va sog‘lig‘iga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois o‘qituvchilar, sinf rahbarlari va psixologlar o‘quvchilar orasida
gigiyena va kun tartibi madaniyatini shakllantirish bo‘yicha tushuntirish ishlarini muntazam olib
borishlari kerak.O‘quvchilarning mehnat va dam olish tartibini gigiyenik jihatdan to‘g‘ri yo‘lga
qo‘yish nafaqat ularning bugungi kundagi sog‘lomligi, balki kelajakdagi hayot sifati uchun ham
muhimdir. Sog‘lom, tetik, tartibli o‘quvchi — bu kelajakda irodali, mas’uliyatli va intizomli
shaxsning poydevoridir. Shu sababli ta’lim muassasalari, ota-onalar va tibbiyot xodimlari
hamkorligida bolalarda gigiyenik madaniyatni mustahkamlash bo‘yicha tizimli ishlar olib
borilishi zarur.
Adabiyotlar tahlili
Maktab o‘quvchilarining mehnat va dam olish tartibi gigiyenasi masalasiga oid ilmiy
manbalar, pedagogik tadqiqotlar va tibbiy adabiyotlarda bu mavzu keng o‘rganilgan. XX asrning
o‘rtalaridan boshlab bolalar fiziologiyasi, gigiyena va psixologiyasi sohalarida olib borilgan
izlanishlar o‘quvchilar hayot faoliyatini ilmiy asosda tashkil etish zarurligini ta’kidlab keladi.
Masalan, rus olimi A. A. Molchanova o‘zining “Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi” asarida
o‘quvchilarning kun tartibini yoshga qarab to‘g‘ri rejalashtirish, dars yuklamalarini me’yorlash,
uyqu va dam olishning fiziologik ahamiyatini asoslab bergan. Uning tadqiqotlarida gigiyenik
tartibga amal qilgan o‘quvchilarning o‘qishdagi samaradorligi 20–25 foizga yuqori bo‘lishi
kuzatilgan.
O‘zbekistonlik olimlar orasida ham bu yo‘nalishda bir qator tadqiqotlar amalga
oshirilgan. Sh. S. Ortiqov, Z. A. Karimova va N. T. Egamberdiyevalarning ishlarida bolalar
sog‘lig‘ini saqlash, ularning mehnat va dam olish jarayonlarini gigiyenik jihatdan to‘g‘ri tashkil
etishning ahamiyati yoritilgan. Ularning fikricha, bolalarda to‘g‘ri kun tartibini shakllantirish bu
sog‘lom turmush tarzining eng muhim tarkibiy qismi bo‘lib, u keyingi yillarda insonning ish
qobiliyati, diqqat markazida bo‘lishi va emotsional barqarorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
**Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST)**ning 2020-yildagi ma’lumotlariga ko‘ra,
dunyo o‘quvchilarining qariyb 60 foizi yetarli darajada jismoniy faollikka ega emas, 40 foizida
esa uyqu tartibi buzilgan. Bu raqamlar o‘quvchilar hayotida mehnat va dam olish muvozanatini
saqlash muammosining global miqyosda dolzarb ekanini ko‘rsatadi. JSST bolalar va o‘smirlar
uchun quyidagi gigiyenik tavsiyalarni beradi: har kuni kamida 60 daqiqa jismoniy harakat, 8–10
soat sifatli uyqu va 2 soatdan ortiq bo‘lmagan ekran vaqti. Ushbu me’yorlar muntazam ravishda
amal qilinsa, o‘quvchilarda aqliy faoliyat, kayfiyat va sog‘lom rivojlanish sezilarli darajada
yaxshilanadi.
Amerika pediatriya akademiyasi (APA) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda ham
o‘quvchilarda ortiqcha aqliy yuklama va yetarli dam olishning yo‘qligi stress, diqqat buzilishi va
charchashga olib kelishi qayd etilgan. APA mutaxassislari o‘quvchilarning o‘qish va dam olish
tartibini individual yondashuv asosida tuzish, ularning yosh, jins va sog‘liq holatini inobatga
olishni tavsiya etadilar.
Pedagogika sohasidagi manbalarda esa, xususan, K. D. Ushinskiy va A. S.
Makarenkolarning asarlarida kun tartibi bolada intizom, mas’uliyat va mehnatsevarlikni
tarbiyalash vositasi sifatida talqin etiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
630
Ularning fikricha, gigiyenik jihatdan to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan kun tartibi nafaqat sog‘liqni
mustahkamlaydi, balki shaxsning irodaviy sifatlarini rivojlantiradi.So‘nggi yillarda O‘zbekiston
Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi va Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ham o‘quvchilar
gigiyenasiga oid metodik qo‘llanmalar ishlab chiqilgan. Ularning aksariyatida o‘quvchilar uchun
to‘g‘ri o‘tirish holati, dars yuklamalarining yoshga mos taqsimoti, tanaffuslarning ahamiyati,
sport mashg‘ulotlari va uyqu gigiyenasi bo‘yicha amaliy tavsiyalar berilgan.
Xulosa
Yuqorida bayon etilgan fikr va tahlillar asosida shuni ta’kidlashim mumkinki, maktab
o‘quvchilarining mehnat va dam olish tartibi gigiyenasiga rioya etish — sog‘lom avlodni
shakllantirishning eng muhim shartlaridan biridir. O‘quvchilar hayoti doimo aqliy, jismoniy va
ruhiy faollik bilan kechadi, shu bois bu jarayonlar orasida muvozanatni saqlash har bir bola
salomatligi va muvaffaqiyatining garovidir. Mehnat gigiyenasiga amal qilgan o‘quvchi o‘qish
jarayonida diqqatini yo‘qotmaydi, charchashdan saqlanadi va o‘z salohiyatini to‘liq namoyon eta
oladi. Dam olishning gigiyenik tartibda tashkil etilishi esa o‘quvchining ruhiy holatini
barqarorlashtiradi, kayfiyatini ko‘taradi va organizmning tabiiy tiklanish jarayonini ta’minlaydi.
Ayniqsa, to‘liq uyqu, toza havoda sayr qilish, jismoniy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish
va o‘z qiziqishlariga vaqt ajratish sog‘lom turmush tarzining ajralmas qismi hisoblanadi.
Menimcha, bugungi kunda o‘quvchilarda to‘g‘ri kun tartibini shakllantirish uchun
nafaqat maktab, balki oila va jamiyat ham birgalikda harakat qilishi zarur. Ota-onalar
farzandlarining kunlik tartibini nazorat qilishi, o‘qituvchilar esa dars jarayonida gigiyenik
talablarga e’tibor qaratishlari kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Molchanova, A. A. “Gigiyena detey i podrostkov.” – Moskva: Meditsina, 2019. – 320 b.
2.
Ortiqov, Sh. S., Karimova, Z. A., Egamberdiyeva, N. T. “Bolalar va o‘smirlar
gigiyenasi.” – Toshkent: Fan, 2021. – 256 b.
3.
Makarenko, A. S. “Pedagogik poema.” – Moskva: Prosveshcheniye, 2018. – 412 b.
4.
Ushinskiy, K. D. “Chelovek kak predmet vospitaniya.” – Moskva: Pedagogika, 2017. –
380 b.
5.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST). “Physical activity, sleep and screen time
recommendations for school-age children.” – Geneva, WHO Press, 2020.
6.
Amerika pediatriya akademiyasi (APA). “Healthy Sleep Habits for Children and
Adolescents.” – Pediatrics Journal, 2021.
7.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. “Bolalar gigiyenasi va sog‘lom
turmush tarzi bo‘yicha metodik qo‘llanma.” – Toshkent, 2022. – 48 b.
8.
Xalq ta’limi vazirligi. “Maktab o‘quvchilari uchun gigiyenik talablar va kun tartibi
tavsiyalari.” – Toshkent, 2023.
9.
Egamberdiyeva, M. N. “O‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirishning
gigiyenik asoslari.” – “Ta’lim va fan” jurnali, №4, 2022. – B. 65–72.
10.
Karimov, A. “Bolalar salomatligi va psixogigiyena.” – Toshkent: Innovatsiya nashriyoti,
2020. – 210 b.
