621
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
ILK O’RTA ASR MANBALARIDA KIYIM-KECHAKLAR VA ULAR BILAN BOG’LIQ
ATAMALAR TAVSIFI.
Yarashova Mohlaroyim Shuhratovna
Osiyo Xalqaro Universiteti, “Tarix va filologiya” kafedrasi,
Tarix fani o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14520958
Ilk o’rta asrlarga oid manbalarda o’sh davrda yashagan ajdodlarimizning kiyim-kechaklari,
ularning turli xil shakllari, mahalliy xususiyatlari hamda bu davrga oid mato turlari haqida
etnografik ma’lumotlar uchraydi. Xususan bu borada ilk o’rta asrlarga oid bo’lgan devoriy rang
tasvirlari ham alohida o’ringa ega. Ayniqsa, Afrosiyob, Panjikent, Varaxsha, Bolaliktepa,
Xolchayon va boshqa qator yodgorliklardagi rang tasvirlarni alohida ta’kidlab o’tmoq joizdir.
1
Aфrosiyobda olib borilgan qazishmalar jaroyonida ochilgan IX xonadan 1965- yilda
birinchi devoriy suratlar topilgan.
2
Xona arkasi ostidagi devorning markaziy qismi ko’k rangga
bo’yalgan hamda ushbu fonda ikki figura tasvirlangan: o’ng tomonda erkak, chapda ayol. Erkak
boshi ayolga biroz burilgan holda to’liq yuzi tasvirlangan, biroq bu tasvir to’liq saqlanmagan:
iyagining bir qismi, tekis burni, katta bo’lmagan lablar, lab ustidagi ingichka qora mo’ylov, qora
sochlar va sirg’a ko’rinadi. Erkak ustida qisqa yengli va yeng uchida sariq jiyaklari bo’lgan tor
qizil
kaftan
bor. Kaftan ostidan erkak o’ng yengi yaqqol ko’rinib turgan oq ko’ylak
kiygan.Ko’ylakning yengi bilakka qadar tushadi va yeng uchi qora jiyak bilan tugaydi.Erkak
kaftanida ko’krakning o’ng va chap tomonida qora hoshiya bilan ishlangan ikkita vertikal sariq
lenta bor.Bu lenta chiziqlari beldagi kamar ostidan o’tgan.Erkakning tor beli uchta katta aylana
qisqichli kamar bilan bog’langan.Ba’zi kiyim qisimlari kamarga biriktirilgan ,ammo tasvirning
pastki qismi yaxshi saqlanmaganligi sababli ular nimalar ekanligi aniq emas.
Qizil rulonga
o'xshash
bezakli sariq-yashil peshtaxta
yelkalariga tashlangan.
Qopqog'
i ko'krakning chap
tomonida ikkita tugun bilan bog'langan, orqa tomonga tashlangan va o'ng qo'l ostiga tushiriladi.
Undagi burmalar qora chiziqlar bilan ifodalanadi. Ayolning yuzi to’liq saqlanib qolmagan,
faqat qulog’i yuqorisdagi qora sochlari, sochlaridagi taqinchoqlari va bo’ynidagi munchoqlari
ko’rinadi. Ayolning boshida to’rtta dumaloq boshli soch to’g’nog’ichlari orqali sochlariga taqilgan
keng tasmalari mavjud.
3
1
Альбаум Л.И. К истории материальной культуры и искусства Правобережного Тохаристана. — Т:
«Академия наук Узбекской ССР».1960. — 228 с; Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-160
с;Белоницкий А.М. Монументальное исскуство Панджикента.Скульптура,живопись.-М:
«Искусство».1973.-
68c;Шишкин В.А. Варахша.-М: «Академия наук Узбекиской ССР» .1963.-250 с; Пугаченкова
Г.А.Скульптура Халчаяна.-М: «Академия наук Узбекиской ССР» .1970.
2
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.15.
3
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.16.
622
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Afrosiyob saroyining g’arbiy devoridagi rang tasvirlarda Samarqand hukmdori qabuliga
tashrif buyurgan elchilar bilan birgalikda hukmdor mulozimlari tasvirlari ham uchraydi. G’arbiy
devordagi saqlangan tasvirlarda jami 42 ta figura mavjud bo’lib, shulardan 30 tasi hukmdor
mulozimlariga, 12 tasi esa elchilarga tegishli.
Elchilar va ular bilan birga tashrif buyurgan mulozimlar va saroy amaldorlarida egnida ham
oq, sariq rangdagi kaftan mavjud.Chag’oniyonlik elchi mulozimlarining och sariq rangli kaftanida
qanotli tuya tasvirlari ham aks etgan.Kaftanning o’ng qavati chap qavati ustini qoplagan va ushbu
qavat tananing o’rtasida beldan biroz balandroqda dumaloq tugma bilan mahkamlangan.Erkak
kamarida uch bargli gullar bilan bezatilgan hoshiyalik ko’k ro’mol osilib turibdi.Kamardan biroz
pastroqda, chap son ustida qora narsa, ehtimol xanjar g'ilofi izlari bor.Yana bir elchi egnida tog‘
qo‘chqorlari tasviri tushirilgan ikki yoqlama manjetli jigarrang va qizil rangdagi oq xalat bor.Bel
qismida xalat aylana shakli bilan bezatilgan qora kamar bilan bog’langan.Kamarning o’ng
tomonida qanotli otlar tasvirlangan naqshli matodan tikilgan sumkaga o’xshagan narsa
osilgan.
4
Afrosiyob saroyi devorlaridagi rang tasvirlari, tasvirlardagi haykalchalar, terrakotalardagi
barcha umumiy tasvirlarda ustki kiyim sifatida asosan kaftan- xalat tasvirlangan bo’lib, deyarli
barchasida xalatning o’ng qavati chap qavati ustini qoplagan va tugmalar bilan mahkamlangan.
Barcha xalatlar bir xil ranglarda (asosan, oq, och sariq va qizil) tasvirlangan bo’lib, yenglari
va manjetlari qimmatbaho matolardan tikilgan. Belbog’ tasvirlari ham yaxshi saqlangan bo’lib,
ko’pchilik belbog’lar qora teridan tayyorlangan, teri har bir bog’ini metal yoki tosh bo’laklari bilan
bezatilgan va aylana kamarga biriktirilgan. Shunindek ipak matolardan tayyorlangan belbog’lar
tasviri ham mavjud bo’lib, ayni paytda bu zodagonlik va shaxsning alohida mavqei ramzi
hisoblangan.Ro’mol tasvirlari erkaklar kiyimlaridagi kamarga osilgan holda tasvirlangan bo’lib,
ular asosan yak rang matodan bo’lgan. Tasvirlar uchun umumiy bo’lgan yana bir buyum bu-
kamarga o’ng tomondan osilib turgan xaltachalardir. Ushbu xaltachalar asosan qattiq materialdan
yasalgan va bezakli mato bilan qoplangan, xaltachalarning ochilmasligi uchun ustki qopqog'i va
qisqichli kamari bo’lgan. A.D.Grax tadqiqotiga koʻra, koʻpchilik tosh haykallarning oʻng
tomonidagi kamarlarda tasvirlangan xaltachalar mayda narsalarni koʻtarish uchun ishlatilgan. Ular
uchun qoplovchi material sifatida kigiz, charm, shoyidan foydalanishgan. Ushbu xaltachlar
qadimda cho’ntak hamyon sifatida amal qilgan.
5
Xulosa qilib aytish mumkinki, Afrasiyob
suratlaridagi bir guruh odamlarning tashqi ko‘rinishi, kiyim-kechaklari, aksessuarlarini turkiy tosh
haykallar, shuningdek, turkiy qabristonlardagi ba’zi buyumlar va terakotadan yasalgan
haykalchalar bilan qiyoslash ham turkiylar va so‘g‘dlarning VI-VIII asrlardagi umumiy moddiy
4
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.20-23.
5
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.31-33.
623
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
madaniyatidan dalolat beradi.
6
So‘g‘diylarning kiyim-kechak va tashqi ko‘rinishining o‘zgarishi
jarayoni darhol sodir bo‘lmagan. Oʻrta Osiyoning tarixiy maydonida turkiy qabilalar paydo
boʻlgan VI asrda faqat Soʻgʻd hukmdorining oʻzi turkiy odat boʻyicha uzun soch o’rimlariga ega
boʻlgan, uning atrofidagilar esa hukmdor va turkiylardan farqli ravishda sochlarini qirqtirganlar.
7
Bundan tashqari, Bolaliktepadagi qazishmalar chog’ida topilgan suratlarda erkaklar ustida
yaktagi borligi aniqlangan.
8
Yozma manbalarda esa, “yaktak” atamasi XII- XIII asrlardan
e’tiboran qo’llanila boshlangan.
9
Tadqiqotchi olima G.A. Maydinovaning fikricha, ilk o’rta
asrlarga oid tasviriy san’at namunalarida tasvirlangan So’g’d va Toxaristondagi aholining
an’anaviy kiyim turlari ularning juda qadim zamonlardan beri mahalliy iqlim va xalqlar
turmushiga moslashganidan dalolat beradi.
10
Devoriy suratlar va arxeologik materiallardan shu
narsa ma’lum bo’ladiki, ilk o’rta asrlarda o’ziga to’q bo’lgan toxaristonlik va so’g’dlik erkaklar
ipakdan, kambag’al aholi esa oq bo’zdan chakmon kiyganlar.
11
Ilk marotaba Mug’ tog’idan topilgan so’g’d yozuvidagi hujjatlar bilan birga turli
matolarning bo’laklari topilgan bo’lib, ushbu matolar VIII asrning birinchi choragiga
tegishlidir.
12
Mug’ tog’idan topilgan ashyolar ichida yo’l-yo’l to’n kiygan xushbichim chavandoz
tasviri aks etgan qalqon ham topilgan bo’lib, chavandoz to’nidagi ingichka qizil yo’llar sariq tag
uzra tushgan.
13
Mug’ tog’idan topilgan mato parchalari ichida to’q qizil rangning oq va yashil
ranglar bilan o’zaro uyg’unligida bo’yalgan jun matoning yagona namunasi mavjud bo’lib, bu o’sh
davrda yo’l-yo’l mato kamyob bo’lganligidan dalolat beradi.
14
Mashhur arab tarixchisi Maqdisiy Markaziy Osiyodan qo’shni mamlakatlarga chiqarilgan
savdo mahsulotlari to’g’risida yozar ekan, yozma manbalarda ilk marotaba X asrda Markaziy
Osiyodan eksport qilingan mahsulotlar ichida yo’l-yo’l gazlamalardan tikilgan xorazm choponlari
ham bo’lganligi haqida ma’lumot beradi.
15
V-VII asrlarda Markaziy Osiyoda o’ziga xos ipakchilik markazlari paydo bo’lgan. Kiyim
tikishda ishlatiladigan asosiy mato ipak hisoblangan.XI asrda yashab o’tgan mashhur tilshunos
6
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.34.
7
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.-с.35.
8
Альбаум Л.И.Балалыктепе.-Т: «Академия наук Узбекской ССР».1960.14 –расм.
9
Давлатова С. Қашқадарё миллий кийимлари:анъанавийлик ва замонавийлик.-Т.:’’Янги аср авлоди’’,2006.-
Б.23.
10
Майтдинова Г.М. Отражение в женских костюмах Тохаристана и Согда культурных взаимосвязей раннего
средневековья.// История материальной культуры Узбекистана. Вып. 21. -Т: 1987. C. 129.
11
Майтдинова Г.М.Ткани Тохаристана// Ранесредневековые ткани Средней Азии.-Душанбе,1996.-с.11.
12
Бентович И.В. Находки на горе Муг //Материалы института Археологии.1958. Вып.66.-с.363 ;Винокурова
М.П. Ткани из замка на горе Муг//ИООН.Сталинабад:Изд.АН Тадж.ССР,1957. Вып.14.-С.17-32.
13
Давлатова С. Қашқадарё миллий кийимлари:анъанавийлик ва замонавийлик.-Т.:’’Янги аср авлоди’’,2006.-
Б.25.
14
Давлатова С. Қашқадарё миллий кийимлари:анъанавийлик ва замонавийлик.-Т.:’’Янги аср авлоди’’,2006.-
Б.26.
15
Mahkamova S.Beqasam.-T.;”Fan”,1971.-B.5.
624
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
olim Mahmud Qoshg’ariy “Devoni lug’oti turk” asarida juda ko’plab kiyimlar va ular uchun
ishlatiladigan gazlamalar nomlari va ularning tariflari berilgan.U o’z asarida 30 ga yaqin mato
nomlarini keltirib o’tish asnosida, faqatgina tabiiy tolalardan (paxta, jun, shoyi)to’qilgan
matolarnigina emas, balki zarli kimxob mato- “yo’llik barchun” (kimxob ma’nosida)dan ham
chiroyli to’nlar tikilganligini ta’kidlaydi.
16
Shunisi qiziqki, qimmatbaho ipak,kimxob va duxoba
gazlamalar o’rta asrlarda, aniqrog’i X- XII asrlarda pul o’rnida muomala vositasi sifatida ham
ishlatilgan.
17
Shuningdek, uyg’ur qabilalari orasida, podsho muhri tushirilgan bo’z mato parchasi
ham savdo- sotiq jarayonida pul o’rnida ishlatilgan.
18
Mahmud Qo’shg’ariy o’z asarida kiyim-kechak, kiyinish madaniyati ,mato turlariga oid
bo’lgan 225 ta turkiy tildagi so’zlar va ularning izohlarini keltirib o’tgan.Bundan shunday xulosa
qilish mumkinki, o’rta asrlarda turkiy xalqlar orasida kiyinish bilan bog’liq bo’lgan madaniyat
shakllanib, yuqori darajada bo’lgan.Quyida, ushbu asarda ishlatilgan kiyim-kechakka oid bo’lgan
atamalar va ularning izohlarini keltirib o’tamiz.
Ip-ip
O’m-ishton, lozim shalvar
Aj- to’q sariq rangdagi ipak kiyimlik
O’p- kaftan yoki kamzulning qo’ltiq osti qismi
Arig’-chodir pardasi, barsag’oncha
Ug’uq-mahsini ayab ustidan kiyiladigan paytava kabi narsa
Ichuk-sobol, olmaxon va boshqa hayvonlarning terisidan tikilgan po’stin
Etak- etak
Eshuk-ust kiyimi
Eshuk- shoxlar, beklar o’lganda ularning hurmati uchun qabrlari ustiga yopilib, so’ng
faqirlarga bo’lib beriladigan ipaklik mato, yirtish
Az-ipak kiyimlik va boshqalarga o’xshash har bir to’qilma va yasalma narsa
As-oq susar po’stin
Al-to’q sariq rangdagi ipak kiyimlik, undan xon bayroqlari va amaldorlarining otlariga
yopiladigan yopiq qilinadi
Ag’i-ipak kiyimlik
Artig’-xotinlar kiyadigan nimcha
Ichmak-qo’zi teridan qilingan po’stin
16
Давлатова С. Қашқадарё миллий кийимлари:анъанавийлик ва замонавийлик.-Т.:’’Янги аср авлоди’’,2006.-
Б.26.
17
Маxкамова С. Бекасам. - Т.: Фан, 1971. -B.9.
18
Махмуд Кошғарий.Девону луғоти турк.I том Муталлибов .С таржимаси.-Т: ЎзССР Фанлар академияси
нашириёти,1960.-Б.395.
625
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
O’rtuk-parda, shuningdek katta odamlarning qabrlari ustiga yopiladigan ipaklik va boshqa
yopiladigan har bir narsaga shunday deyiladi
Otrak-ishton (yag’mo qabilasida eshitdim)
Enak-xotinlar bosh yopinchoqlariga bog’laydigan ip bog’ich
Eshkurati-naqshli(gulli) xitoycha ipak kiyimlik
Etuklik sag’ri- mahsilik saxtiyon teri
Eshuklik barchin- ustki kiyim uchun ishlatiladigan ipak kiyimlik
Eliklik- qo’lqop
Ichqur-xotinlarning qo’ltiq ostiga taqadigan ziynat asbobi
Chuz- qizil ranglik zar tikilgan chin ipak gazmoli
Chex-cho’k- laxtak-luxtak, arzon mato
Ko’rk- mo’yna, po’stin
Ko’z zo’t- kiyiladigan kiyim, ko’pincha kelin va kuyov yaqinlariga hurmat yuzasidan
kiydiriladigan to’nga aytiladi
Kiziz-kigiz, namat
Sizig’-ko’ylak etagining ikki tomonidan yoqqasigacha bo’lgan qismi. Sizig’ japib o’lturdi-
ko’ylagining ikki tomonini o’z tarafiga o’rab, to’plab o’tirdi.Bu holat noziklik va ozodalikdan
bo’ladi.
Qulaq ton- ikki yengi qisqa to’n
Sizik- ust kiyimning bir tomoni
Kizuk- yomg’irda kiyiladigan yopinchiq
Kiduk- patdan qilingan bosh kiyim
Kizuk- bo’zchi do’konidagi bir-birining ustiga tugilgan iplar
Kemak- paxta ipidan to’qiladigan, uzun-uzun oq yo’lli yupqa kiyimlik, undan ust kiyimlar
qilinadi. Qipchiqlar undan yomg’irda kiyiladigan yopinchiq qiladilar.
Bukum etuk- xotinlar kiyadigan etik, mahsi (o’g’uzcha)
Didim- nikoh kechasi kelinga kiydiriladigan toj, qimmatbaho toshlar o’rnatilgan bosh
kiyimi
Qolan- qulvog’, kamar
Didak- kelin ko’chganda, yurganda begonalardan yashirish uchun yopiladigan narsa
Kobik- chopon qavish
Tavap- Tovar, mato
Chikin- ipak
Partu- yaktak, bir qavatli ustki to’n, partiq
Burta- kiyimlarga chatiladigan girdak shaklidagi yupqa zarlar
626
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Taxtu- yigirilmagan xom ipak
Qamdu- bo’yi 4 gaz va eni bir qarich bo’lgan bo’z bo’lagi ustiga uyg’ur xoninig muhri
bosilib, savdoda pul o’rnida foydalaniladi, eskirib mahrga xalaqit etsa, 7 yildan so’ng yirtilib,
yangi muhr bosilgan
Chubra- eski kiyim
Sag’ri- maxsus chidamli charm
Turqu- ipak kiyimlik
Tizma- ishtonbog’, har narsani yig’ib bog’lash uchun ipdan maxsus qilingan bog’ich
Tugma- ko’ylak, chopon, qalqoplar bog’ichi, tugmasi
Qaftan- to’n, ustki kiyim
Kishsan- do’ppi va kulohlarga ishlatiladigan, taqiladigan yupqa va girdak oltin kulchalari
Tulfir- parda, xotinlar pardasi. Buni ipakli gaz matolardan ishlanadi
Qurshag’- belbog’, bog’, o’ram
Bung’aq- so’yilgan mol pochalarining tersi, undan oyoq kiyimi, choriq ishlanadi
Bog’maq- ko’ylak bog’ichi
Suvluq- dastro’mol
Texchak- chin ipakli gazmollardan
Kezlik- xotinlar kiyimlariga taqib, o’zi bilan olib yuradigan pichoqcha
Kunchuk- cho’ntak
Zunum- chin ipak gazmollaridan bir xili
Sarag’uch- xotinlarning boshga yopinadigan narsalari , ro’molchalari
Jixansi- chinning bir turli naqshli ipak gazlamasi
Mindatu- ipak gazlama
Suqarlaj bork- uzun qalpoq
Sizig’lig’ bork- atrofi jiyakli, qirg’oqlari burama qalpoq
Bag’irdaq- xotinlar ko’kragiga taqiladigan narsa
Jun- jun mato
Burunchuk- peshonabog’, xotinlar ro’moli
Erinchgak- xotinlarning yengi yo’q ustki kiyimi
Tizil duruk- mahsining boshiga bezak uchun qadaladigan silliq, yaltiroq chaqalar
Kozul duruk- ot dumidan to’qilgan, ko’z og’riganda yoki qamashganga ko’zga tutiladigan
narsa (ko’zluk shakli ham bor)
Saqal duruk- qalpoq tushib ketmasin uchun unga bog’lanib, jag’ tagidan o’tkazilib
qo’yiladigan chizimcha, ipakdan to’qiladi
2 tom.
627
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Tolg’ag’- xotinlarning quloq yuqorisiga taqadigan ziragi
Qirg’ag’- to’n jiyagi, chalmasi
3- tom.
Jatuq- ikki xil narsadan tikiladigan kiyimlik, arqog’ining o’rishi ipdan to’qiladi
Jariq- janglarda kiyiladigan temir ko’ylak (zireh)va qalqonning har ikkisiga ham
qo’llaniladigan turdosh ismidir. Temir ko’ylakka – ko’ba jariq, qalqonga esa- saj jariq deyiladi
Jurin- ipak kiyimlik jurun-juqa deyish shundan.( Bunga Mahmud Qo’shg’ariyning izohi
berilmagan, shuning uchun jurin-juqa ipaklik yoqa emasmikan degan Basim Atalayning izohi
ehtimolga yaqin)
Jaqa- yoqa
Jamag’- yamoq. Barchin jamag’i barchinga, qarish jamag’i qarishga (ipaklikka ipakli,
yungga yung yamoq loyiq)
Jalma- paxtali to’n
Jabtach- yomg’irdan, qordan saqlanish uchun cho’ponlar kiyadigan yopinchiq
Janchuq- hamyon
Jorumlig’ urag’ut- ipak kiyimlik bo’laklar(otrez)I bor xotin
Jarindaq- turklarning qayishi, tasmasi,u echki terisidan qilinadi
But- kattalarning o’g’il- qizlari peshonalariga taqiladigan har bir qimmatbaho feruza toshi
Chit- ola-bula gullari bor chit gazlama
Bo’z munchuq- xotinlar taqadigan har xil munchoqlar
Qoj- to’nning qo’yni, elik qojqa suq – qolingni to’n qo’yniga suq
Lata- marjon
Sachu- to’n, ro’mol va shu kabilarning hoshiyalik shokillasi
Boxtaj- kiyim bug’chasi
Loxtaj- chinning bir xil qizil ipak kiyimi, ustida sariq xollari bo’ladi
Chirg’uj- to’nning qo’ltig’i ostidan o’tkaziladigan o’mrov
Jos- paxta (arg’ular, yag’molar va qarluqlar tilida)
Tanuq- shoxlar safarga va shunga o’xshashlarga chiqqanida ularga beriladigan sovg’a,
unda taom va ipak kiyimlar bo’ladi
Tanuq- chovgon o’yinida koptokni tortilgan o’rovdan o’tkazganga beriladigan ipak
kiyimlik
Xulin- chindan keltirilgan har turli ranglari bo’lgan, bir xil ipak kiyimlik
Jensho’-kalta paxtalik to’n
Jinchka- nafis ipak kiyimlik
Ko’nlak- ko’ylak
628
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
O’rta asrlarga oid manbalarni o’rganish,tahlil qilish orqali shu narsa ma’lum
bo’ladiki,ilk o’rta asrlarda yashagan ajdodlarimiz kiyimlarining tadrijiy rivojlanib borishi nafaqat
Markaziy Osiyo, balki butun Osiyo va Buyuk Ipak Yo’li bo’ylab joylashgan xalqlarning etnik va
ijtimoiy- siyosiy tarixi bilan bevosita bog’liq bo’lgan.Shuningdek ushbu davr kiyimlaridagi o’ziga
xos an’anaviy jihatlarni o’rganish O’zbekiston xalqlarining hozirgi kiyimlarida ham ildizi chuqur
tarixiy an’anaga borib taqaladigan xususiyatlar mavjudligini kuzatish imkonini beradi.
REFERENCES
1.
Альбаум Л.И. К истории материальной культуры и искусства Правобережного
Тохаристана. — Т: «Академия наук Узбекской ССР».1960.
2.
Альбаум Л.И. Живопись Афрасиаба.-Т.: «Фан».1975.
3.
Шишкин В.А. Варахша.-М: «Академия наук Узбекиской ССР» .1963.
4.
Белоницкий А.М. Монументальное исскуство Панджикента. Скульптура,
живопись.-М:
«Искусство».1973.
5.
Пугаченкова Г.А.Скульптура Халчаяна.-М: «Академия наук Узбекиской ССР».1970.
6.
Альбаум Л.И.Балалыктепе.-Т: «Академия наук Узбекской ССР».1960.
7.
Давлатова С. Қашқадарё миллий кийимлари:анъанавийлик ва замонавийлик.-
Т.:’’Янги аср авлоди’’,2006.
8.
Ярашова, М. (2024). ЖАҲОН ЭТНОЛОГИЯСИ ФАНИ ВА УНИ ЎҚИТИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ МЕТОДОЛОГИЯСИ.
Modern Science and Research
,
3
(10), 362–368.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/44901
9.
Ярашова, М. (2024). БУХОРО ВОҲАСИДА МАТО ВА МАТО ТАЙЁРЛАШ
УСУЛЛАРИ.
Modern Science and Research
,
3
(11), 782–787. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/48057
10.
Yarashova Mohlaroyim Shuhratovna. (2024). Muyiddin Ibn Arabiyning Tasavvuf
Ta’limotida Tahsil Olgan Ayol Ustozlari Va Ta’lim Bergan Ayol Shogirdlari.
Miasto
Przyszłości
,
52
,
622–625.
Retrieved
from
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/4679
11.
SayfutdinovFeruzIlniyozo’g’li. (2023). XX ASR 2-YARMI XXI ASR BOSHLARI
ZARAFSHON VOHASIDA ETNOSLARARO MUNOSABATLAR.
TA’LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(9), 1–5. Retrieved from
https://sciencebox.uz/index.php/ajed/article/view/7941
12.
Sayfutdinov, F. (2024). MANG’IT AMIRLARI DAVRIDA BUXORO AMIRLIGI
ME’MORCHILIK SOHASI RIVOJI.
Modern Science and Research
,
3
(10), 620–629.
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/4533
629
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
13.
Ilniyazovich, S. F. (2024).
Historiography of Various Expeditions and their Results in the
Regions Inhabited by Karakalpaks in the First Half of the 20th Century. EUROPEAN
JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 4 (9), 159–165
14.
Yusupovich, K. S. (2024). Abu Hafs Kabir and the Spread of the Hanafi Madhhab in
Transoxiana. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL
EDUCATION,
4(9),
204–207.
Retrieved
from
https://inovatus.es/index.php/ejine/article/view/4079
15.
Muyiddinov, B. (2023). XII-XIII ASRLAR DAVRIDA BUXORODA ILM – FANNING
RIVOJLANISHI. SCHOLAR, 1(28), 341–345.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10027071
16.
Muyiddinov Bekali. (2023). MO’G’ULLAR BOSQINI DAVRIDA BUXORONING
AYANCHLI
TAQDIRI. TADQIQOTLAR.UZ, 25(2),
212–215.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/308
17.
Muyiddinov Bekali. (2023). THE ROLE OF BUKHARA AND OTHER CITIES IN THE
MILITARY
ART
AND
ARMY
STRUCTURE
OF
KHOREZMSHAHS
.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 35(3), 55–58.
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10035
18.
Muyiddinov, B. (2024). BARTHOLD'S "СОЧИНЕНИЯ. ТОМ I. ТУРКЕСТАН В
ЭПОХУ МОНГОЛЬСКОГО НАШЕСТВИЯ" THE HISTORY OF THE CREATION OF
THE
WORK.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(1),
699–
https://doi.org/10.5281/zenodo.10552555
19.
Xayrullayev, U. (2024). THE IDEA THAT MADE THE OTTOMAN STATE GREAT
(RED APPLE II).
Modern Science and Research
,
3
(2), 1071–1073. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29533
20.
Xayrullayev, U. (2024). BRIEFLY ABOUT THE "RED APPLE" MYTHOLOGY OF
THE TURKS.
Modern Science and Research
,
3
(1), 568–572. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28329
21.
Umidjon, X. (2024). Literacy and Information Exchange in the Ancient East and
West.
EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(3),
http://www.inovatus.es/index.php/ejine/article/view/2698
22.
Umidjon,
X.
(2023).
1918-1939-yillarda
Polshaning
ichki
siyosatidagi
o’zgarishlar.
Центр Научных Публикаций (buxdu.Uz)
,
42
(42). извлечено от
https://journal.buxdu.uz/index.php/journals_buxdu/article/view/10963
23.
Toshpo’latova,
S.
(2024).
TARIX
FANINI
O’QITISHDA
SAMARALI
METODLAR.
Modern Science and Research
,
3
(11), 774-782.
630
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
24.
Тошполатова, Ш. (2024). THE PRESENT IRANIANS.
Журнал универсальных
научных исследований
,
2
(5), 453-462.
25.
Toshpo’latova, S. (2024). BUXORODAGI SAROYLAR.
Modern Science and
Research
,
3
(5), 522-529.
26.
Toshpo’latova, S., & Xudoyqulov, S. (2024). History And Ethnology Of Olot
District.
Modern Science And Research
,
3
(5), 148-151.
27.
Toshpo’latova, S., & Jo’rayeva, M. (2024). HISTORY AND ARCHITECTURAL
MONUMENTS OF JONDOR DISTRICT.
Modern Science and Research
,
3
(2), 447-450.
28.
Qizi, R. S. S., Shukhratovna, T. S., & Karamatovna, M. A. (2024). Implementation of
Education and Protection of Children's Rights in the age of Technology.
SPAST
Reports
,
1
(7).
29.
Shuhratovna, T. S. (2024). Linguistic Anthropology.
European Journal Of Innovation In
Nonformal Education
,
4
(3), 432-437.
30.
Toshpo‘latova, S. S., & Naimov, I. N. (2023). MS ANDREYEV–O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science Education
,
2
(8), 1214-1222.
31.
Toshpo’latova, S., & Tursuntoshova, S. (2024). Khoja Abdulkholiq Gijduvani.
Modern
Science and Research
,
3
(2), 87-93.
32.
Toshpo’latova, S. (2024). Ethnolinguistics Of Ethnologies Of Bukhara.
Modern Science
and Research
,
3
(2), 1004-1011.
33.
Toshpo’latova, S. (2024). Ethnolinguistics.
Modern Science and Research
,
3
(2), 500-507.
34.
Toshpo’latova, S. (2024). Religious Anthropology.
Modern Science and Research
,
3
(1),
504-510.
35.
Shakhnoza Shuhratovna, T. (2023). MS Andreyev’S Way Of Life.
American Journal of
Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 655-659.
36.
Shuhratovna, T. S. (2023). Ethnological Analysis Of National Costumes And Rituals Of
Tajiks In The Works Of MS Andreyev.
International Journal Of History And Political
Sciences
,
3
(12), 42-47.
37.
Toshpo’latova, S. (2023). MS Andreyev-Scientific Career.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 801-807.
38.
Shuhratovna, T. S. (2023). Etymology Of Tajik Marriage Ceremony.
International
Journal Of History And Political Sciences
,
3
(11), 17-23.
39.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF MS ANDREYEV-" ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9), 404-409.
631
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
40.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF MS ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291-
299.
41.
Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84-89.
42.
Naimov, I., & Toshpo‘latova, S. (2023). Marriage Ceremony Of Tajiks In The Work Of
Mikhail Stepanovich Andreyev “Tadjiki Dolini Khuf”.
International Journal of
Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12-16.
43.
Toshpo‘latova, S. S. (2023). Tojiklar Milliy Kiyim-Kechaklari Va “Beshmorak”
Marosimining Etnologik Tahlili.
Scholar
,
1
(28), 395-401.
44.
Muxamedovna, G. M. (2024). PARANJI TARIXI, YOXUD O'RTA ASR
AYOLLARINING KIYIMI HAQIDA.
45.
Muxamedovna, G. M. (2024). Millatimiz Faxri-Buxoro Ma’rifatparvari.
Miasto
Przyszłości
,
52
, 557-562.
46.
Muxamedovna, G. M. (2024). TA’LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA
AXBOROT KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINING O ‘RNI.
TA'LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
4
(5), 97-102.
47.
Mukhamedovna, G. M. (2024). The Sad Fate Of The Women Of Turkistan: About The
“Hujum” Movement And Its Impacts On Agriculture.
SPAST Reports
,
1
(7).
48.
Muxamedovna, G. M. (2023). MAKTABLARDA TARIX FANINI O'QITISH
AHAMIYATI.
Научный Фокус
,
1
(5), 178-180.
49.
Muxamedovna, G. M. (2023). TARIX FANINI O'QITISHDA INNOVATSION
TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISHNING
AHAMIYATI.
Научный
Фокус
,
1
(5), 175-177.
50.
Gadayeva, M., & Ismoilova, Z. (2024). The Importance Of Studying The Science Of
Youth Psychology In Improving People'S Lives.
Modern Science and Research
,
3
(2), 676-
683.
51.
Gadayeva, M., & Hamroqulova, N. (2024). The Basis Of The Use Of Development-
Pedagogical Skills In Pedagogical Activity.
Modern Science and Research
,
3
(2), 684-689.
52.
Gadayeva, M. (2024). ABOUT THE HISTORY OF THE VEIL OR MEDIEVAL
WOMEN'S DRESS.
Modern Science and Research
,
3
(2), 1097-1103.
53.
Gadayeva, M. (2023). THE UNIQUE SIGNIFICANCE OF MASTERING SOCIAL
SCIENCES DURING THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEKISTAN.
Modern
Science and Research
,
2
(10), 459-464.
632
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
54.
Universiteti, G. M. M. O. X. (2023). Uchinchi Renesans Davrida Ajdodlarimiz Merosini
Organish Orqali Integratsion Ta’Limni Yanada Takomillashtirish Tamoyillari: Часть 1
Том 1 Июль 2023 Год.
Лучшие интеллектуальные исследования
,
1
(1), 11-16.
55.
Gadayeva, M. (2024). Attack Action.
Modern Science and Research
,
3
(1), 1028-1033.
56.
Gadayeva, M. (2024). Effective Ways To Use The" Thoughtstorm" Method On The
Theme Of The" Eastern Renaissance" Era.
Modern Science and Research
,
3
(1), 1024-
1027.
57.
Muxamedovna, G. M. (2023). KREATIV YONDASHUV ASOSIDA DIDAKTIK
MATERIALLAR YARATISH MEXANIZMLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
21
(3), 12-14.
58.
Muxamedovna, G. M. (2023). Uchinchi renesans davrida ajdodlarimiz merosini organish
orqali integratsion ta’limni yanada takomillashtirish tamoyillari.
Образование наука и
инновационные идеи в мире
,
22
(1), 35-38.
59.
Muxamedovna, G. M. (2023). History Of Patriotic Women.
International Journal Of
History And Political Sciences
,
3
(12), 69-75.
60.
Muxamedovna, G. M. (2023). Innovatsion TaLim-Buyuk Kelajak Poydevori.
World
scientific research journal
,
17
(1), 74-76.
