271
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALARNING BADIIY QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISHDA ART-TERAPIYANING O‘RNI VA AHAMIYATI
Zarifova Dilfuza Omon qizi
Kamoliddin Behzod nomidagi Milliy rassomlik va dizayn instituti
Dastgoh va kitob grafikasi mutaxassisligi 2-kurs magistri
https://doi.org/10.5281/zenodo.14994717
Аnnotatsiya.
Ushbu maqolada imkoniyati cheklangan bolalar bilan ishlashda Art-
terapiyadan foydalanishning psixologik va pedagogik imkoniyatlari haqida ochib berishga
harakat qilindi. Maqolada Art-terapiyaning turli xil metodlari, ulardan foydalanishning
afzalliklari, ularning bolaning rivojlanishiga ta'siri o‘rganib chiqildi.
Kalit so'zlar:
Art-terapiya, Art-terapiya xususiyatlari, Art-terapiya turlari.
THE ROLE AND IMPORTANCE OF ART THERAPY IN THE DEVELOPMENT OF
ARTISTIC ABILITIES OF CHILDREN WITH DISABILITIES
Annotation.
This article attempts to reveal the psychological and pedagogical
possibilities of using art therapy in working with children with disabilities. The article examines
various methods of art therapy, the advantages of their use, and their impact on the development
of the child.
Keywords:
Art therapy, Features of art therapy, Types of art therapy.
РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ АРТ-ТЕРАПИИ В РАЗВИТИИ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ
СПОСОБНОСТЕЙ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ
Аннотация.
В данной статье предпринята попытка осветить психолого-
педагогические возможности использования арт-терапии в работе с детьми с
ограниченными возможностями. В статье рассматриваются различные методы арт-
терапии, преимущества их использования и их влияние на развитие ребенка.
Ключевые слова:
Арт-терапия, Особенности арт-терапии, Виды арт-терапии.
Barchamizga ma’lumki bugungi kunda mamlakatimizda nogiron bolalar soni ortib
bormoqda. Masalan, O‘zbekistonda 142,3 ming nafar 18 yoshgacha bo‘lgan nogironligi bor
bolalar tashkil etadi. Nogironligi tasdiqlangan o‘g‘il bolalar soni qizlarga nisbatan ko‘proq
ekanligi aniqlangan.
Ularni yoshligidan kasbga o‘rgatish, katta hayotga tayyorlashda ularga va ularning oila
a’zolariga ko‘maklashish maqsadga muvofiqdir. Shu masala yuzasidan yurtimizda ko‘plab
islohotlar amalga oshirilmoqda.
Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aholiga sifatli ijtimoiy xizmat va
yordam ko‘rsatish hamda uning samarali nazorat tizimini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha kompleks
272
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 2023-yil 1-iyundagi PF-82-son Farmoni
O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2024-yil 25-yanvardagi 46-sonli “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan
bolalarning ta’lim olishlarini tashkil etish va ularni reabilitatsiya qilish tizimini takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”
2
gi qarori ham bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Bu qarorlarda nogiron
bolalarni psixologik va pedagogik qo'llab-quvvatlash masalasining dolzarbligi belgilab
qo‘yilgan.
Tadqiqotlarga ko‘ra O‘zbekistonda nogironligi bo‘lgan shaxslar turli sohalarda ko‘plab
qiyinchiliklarga duch kelishi ta’kidlab o‘tilgan. Shu bilan bir qatorda san’at sohasida ham.
Maxsus ta’lim ehtiyojlari bo'lgan bolalar uchun san’at ko'pincha ularning umumiy,
shaxsiy va intellektual rivojlanishini optimallashtirishning yetakchi vositalaridan biri hisoblanib
kelmoqda. Shundan kelib chiqib pedagoglarning Art-terapiyaga, xususan, imkoniyati cheklangan
bolalarga ta’lim berishda muhim omil sifatida qiziqishi va tushunchalari ortib bormoqda. Art-
terapiya tushunchasini tahliq qiladigan bo‘lsak, u ijodkorlik, san'at bilan davolanishni anglatadi.
Art-terapiyaning asosiy maqsadi ruhiy holatning uyg'unligi va muvozanatini tiklashga
yordam berish, shuningdek, imkoniyati cheklangan bolalarning ijtimoiy hayotga kirishib
ketishiga ko'maklashish va ularning muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat.
Art-terapiya ya’ni rasm chizish, modellashtirish, san'at va hunarmandchilik va boshqalar
imkoniyati cheklangan bolalarga o'z fikrlarini, his-tuyg'ularini, dunyoqarashini ifoda etishga
yordam beradi. Ayniqsa nutqida nuqsoni bo'lgan bolalarni og'zaki so'zlashda qiynalishganligi
sababli, ijodkorlik ularga o'z tajribalarini to'g'ridan-to'g'ri ifoda etishga imkon beradi.
Hozirgi vaqtda Art-terapiya nafaqat davolash balki ijtimoiy va psixologik-pedagogik
sohalarda, xususan, badiiy qobiliyatlarni rivojlantirish usuli sifatida bir yoki bir nechta san'at
turlarida badiiy obrazlarni o'zlashtirish va yaratish usullarini sifatli va oson o'zlashtirishga imkon
beradigan vosita sifatida qo'llanilmoqda.
3
Art-terapiya ikki ya’ni yordamchi va davolovchi turga bo‘linadi. Yordamchi turli xil
ijodiy va badiiy faoliyatni o'z ichiga oladi. Musiqiy terapiya, izoterapiya, qum yoki loy bilan
ishlash, mutaxassisdan haykaltaroshlik mahoratini talab qiladigan maskoterapiya, biblioterapiya,
fototerapiya va boshqalar.
4
Art-terapiyaning davolovchi usullari o'yin terapiyasi, rang terapiyasi, ertak terapiyasi.
Ushbu usullar doim ijobiy ta'sir ko'rsatadi, ijodkorlik, tasavvur, ijodiy faoliyat, go'zallik
hissi, estetika, nozik vosita mahorati va nutqni rivojlantiradi.
1
https://lex.uz/docs/-6779571?ONDATE=26.01.2024%2000
2
https://lex.uz/docs/-6779571?ONDATE=26.01.2024%2000
3
Xoklova, A. A. Ko'zi ojiz bolalarning badiiy qobiliyatlarini rivojlantirishda Art-terapiya. 2017. — № 50 (184).
238-240-betlar.
4
Войтенко, Е. И. Арт-терапия в работе с детьми с ОВЗ / Е. И. Войтенко. — Текст : непосредственный //
Молодой ученый. — 2022. — № 15 (410). — С. 216-218.
273
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
Art-terapiyaning faol usullariga rasm chizish, modellashtirish, raqsga tushish, qo'shiq
aytish, kollajlar yaratish va boshqalar kiradi.
Bolaning hissiy-ixtiyoriy sohasini to‘liq rivojlantirishga yordam beruvchi turli xil Art-
terapevtik usullar mavjud, ular orasida ayniqsa, plastilinografiya, rangli qum kompozitsiyalari,
barmoqlar, kaftlar bilan rasm chizish, quruq barglarning parchalari bilan, izoterapiya,
fototerapiya, o‘yin terapiyasi, musiqa terapiyasi, vokal terapiyasi, ertak terapiyasi va h.k.
Dekorativ rasm ishlash ijodiy faoliyat va tasavvurni rivojlantiradi. Dekorativ rasm chizish
orqali bola atrofdagi dunyoning ob'ektlari va hodisalari haqidagi g'oyalarni yaxshi anglashga
urinadi. An'anaviy bo'lmagan rasm chizish texnikasi bolalarning tasavvurlari uchun keng
imkoniyatlarni ochib beradi, bolaga ijodkorlik bilan chuqurroq shug'ullanish, tasavvurni
rivojlantirish, mustaqillik va tashabbusni namoyish etish, individualligini ifoda etish
imkoniyatini beradi.
Ko'proq ijodiy muhit yaratish va bolalarning qiziqishini orttirish uchun asosan oddiy uy-
ro‘zg‘or buyumlaridan foydalanish mumkin. Qiziqarli materiallardan foydalanish orqali bolaning
ijodga qiziqishini uyg‘otish mumkin, masalan, don mahsulotlaridan guruch yoki grechka hali
bo‘yog‘i quritilmagan ish to‘kib tashlab keyin tozalanadi. Rasmdada g'alati naqsh hosil bo‘ladi.
Yoki bo‘yog‘i qurimagan rasmga bir necha tomchi limon suvi tomiziladi unda qiziqarli
bezak hosil bo‘ladi va bolani qanday ko‘rinishini orzu qilishga undaydi. Qiziqarli materiallar
nafaqat bo‘yoqlar bilan bo‘yashda, balki qum yoki tuz bilan bo‘yash texnikasida, plastilindan
modellashtirishda ham qo‘llanilishi mumkin. Kukloterapiya texnikasidan foydalanganda
tasavvur qilish uchun juda ko‘p turli xil materiallar va joylarni ta’kidlash mumkin. Art-terapiya
usullarining xilma-xilligidan ertak terapiyasi ajralib turadi. Bu boshqa usullardan farq qiladi,
chunki uni qo'llashda bolaning nozik motorli ko'nikmalari unchalik jalb qilinmaydi, bu yerda
uning majoziy tafakkuri va fantaziyasi, nutq qobiliyatlari muhim rol o‘ynaydi. Ushbu
yo‘nalishda ertak qahramonlarini, syujetini chizish, modellashtirish, ilovalar yordamida,
qo‘g‘irchoqlar yaratish va teatrlashtirilgan tomoshani namoyish etish orqali vizual ravishda
amalga oshirish mumkin. Ushbu uslub sizga o‘qish, o‘zingizning syujetingizni ixtiro qilish va
uni teatrlashtirish, bolaning xatti-harakatlarining hozirgi modellarini, uning tajribalarini aniqlash
va ular bilan kurashish, yanada samarali va etuk xulq-atvor strategiyalarini shakllantirish,
qo‘rquv va fobiyalarni sozlash va h.k.
Imkoniyati cheklangan bolalarda rasm chizish nafaqat tor badiiy qobiliyatlarni
rivojlantiradi, balki umumiy, intellektual va boshqa qobiliyatlarni shakllantirishga sezilarli ta'sir
ko'rsatadi. Art-terapiya imkoniyati cheklangan bolalarning badiiy qobiliyatlarini rivojlantirish
uchun kuchli manbaa hisoblanadi, chunki tasviriy san'atni o'qitishning an'anaviy usullari asosan
ular uchun shakllantirilmagandir.
274
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aholiga sifatli ijtimoiy xizmat va yordam
ko‘rsatish hamda uning samarali nazorat tizimini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha kompleks chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi 2023-yil 1-iyundagi PF-82-son Farmoni.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan
bolalarning ta’lim olishlarini tashkil etish va ularni reabilitatsiya qilish tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2024-yil 25-yanvardagi 46-sonli qarori.
3.
qizi Zarifova, D. O. (2023). RANGLARNING FAZOVIY BIRIKMALARI VA
XUSUSIYATLARI. Educational Research in Universal Sciences, 2(5), 159-162.
4.
Zarifova, D. (2023). TEACHING TECHNOLOGY OF THE TOPIC OF PORTRAIT OF
THE HUMAN HEAD IN PAINTING. Modern Science and Research, 2(10), 391-393.
5.
Abdullaxodjayev, G., & Zarifova, D. (2023). THE NEW CONSTITUTION-
COMMUNICATION OF DEVELOPMENT. Modern Science and Research, 2(12), 348-
351.
6.
Арт-терапия для детей и подростков [Текст] / А. И. Копытин, Е. Е. Свистовская. —
Изд. 2-е, стер. — Москва: Когито-Центр, 2017. Ермолаева
7.
М. В. Практическая психология детского творчества / М. В. Ермолаева. — М.:
Воронеж: Издательство НПО «МОДЭК», 2005. — 302 с.
8.
Методы и техники арт-терапии [Текст] / [Юнина-Пакулова Н. Ю.]. — Коломна:
Серебро слов, 2016.
