№ 1 (2015) Sharqshunoslik

Статьи

• 

  Алишер Навоий асарларида қўлланган озиқ-овқат номларини ифодаловчи лексемалар парадигмаси Мазкур мақолада Навоий асарларида қўлланган озиқ-овқат номларини ифодаловчи лексемалар таҳлил қилинган.

  libadmin libadmin

  53-58

  68   18

  • Batafsil o'qish
• 

  Ўзбек тили лексикографиясини ўрганишда идеографик луғатларнинг ўрни Мақолада идеографик луғатлар тузиш тамойиллари, ўзбек тилшунослигида яратилган идеографик луғатлар ҳақида тўхталиб ўтилган. Бундай луғатлар қаторида саналган С.Тошкандийнинг “Луғоти салос” асарининг ўзига хос хусусиятлари, бошқа идеографик луғатларга ўхшаш ва улардан фарқли жиҳатлари ўрганилган.

  Surayyo Gafurova

  107-111

  91   29

  • Batafsil o'qish
• 

  Дашти қипчоқда яратилган лотинча-форсча ва қуманча луғат Ушбу мақолада қадимий туркий луғатлардан бири Кодекс Куманикус ва унинг туркийшуносликда тутган ўрни ҳамда аҳамияти, қўлёзманинг таркиби ва мазмуни ҳамда унинг жаҳон олимлари томонидан ўрганилиши ҳақида фикр юритилган.

  Botir Jafarov

  103-106

  67   27

  • Batafsil o'qish
• 

  Навоий асарлари луғатини лексик-семантик парадигмалар асосида тадқиқ этиш Мазкур мақолада Алишер Навоий ижодида қўлланган ранг-тус сифатлари парадигма асосида тадқиқ этилган.

  Nargizaxon Umarova

  98-103

  74   22

  • Batafsil o'qish
• 

  “Девону луғати-т-турк” қўлёзмасига хос хусусиятлар Мақолада Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғати-т-турк” асари қўлёзмасига хос хусусиятлар баён қилинган ва асарнинг арабча матнини тиклашда Аҳмад Рифъат таҳрирлари кўрсатилган.

  Rustamiy Salimaxon

  95-98

  75   20

  • Batafsil o'qish
• 

  Тасаввуфга оид терминларни таснифлаш ва луғатларда қайд этиш муаммолари Мақолада Марказий Осиё халқлари адабий тилларида қўлланилган тасаввуф терминларининг моҳияти, уларнинг шаклланиш омиллари ва босқичлари ҳақида маълумот берилади. Муаллиф Алишер Навоийнинг “Насойиму-л-муҳаббат” асаридан олинган мисоллар асосида тасаввуф терминларини таснифлаш ва луғатларда акс эттиришга оид масалаларни ўрганишнинг илк натижалари билан ўқувчиларни таништиради.

  Avaz Vohidov

  88-94

  75   42

  • Batafsil o'qish
• 

  Алишер Навоий “хамса”да қанча сўз қўллаган? Мазкур мақолада “Хамса”нинг уч достонида Алишер Навоий қўллаган сўз ва иборалар, уларнинг шакл-шамойили, миқдори, қайси байтда неча марта ишлатилганлиги аниқ кўрсатиб берилган. Алишер Навоий форсийгўй шоирлардан фарқли ўлароқ ўз асарларида нафақат араб-форс, балки мумтоз ўзбек тилидаги сўзлардан унумли фойдаланганлиги сабабли унинг сўз бойлиги ниҳоятда катта. Бу шарқ адабиётида ўзига хос феномен. Ушбу конкорданс келгусида изланувчи ва тадқиқотчиларга Алишер Навоий маҳорати бўйича жуда кўп янги мавзуларга йўл очади.

  Ergash Umarov

  83-88

  134   21

  • Batafsil o'qish
• 

  Форс тилида содда феълларнинг вариантлари (ﱳﺳاﻮﺧ [xāstan] феъли мисолида) Мақолада қўшма феъллар ва уларнинг тил вариантлилигидаги ўрни, хāстан содда феълининг лексик-семантик вариантлари ўрганилган ҳамда улар маъно гуруҳларига ажратилган. Сўрамоқ, илтимос қилмоқ, талаб қилмоқ маъноларининг вариантлари (функционал эквивалентлари) аниқланган.

  Zokir Arifjonov

  79-82

  71   28

  • Batafsil o'qish
• 

  Туркий ёзма манбалар тилидаги tüz сўзининг семалари хусусида Мазкур мақола туб туркий сўзлардан ҳисобланган tüz лексемаси ва унинг ясамаларининг эски туркий тил ва эски ўзбек тили ёзма ёдгорликларида ифодаланган маънолари таҳлилига бағишланган. Ўрганилаётган лексеманинг маъно доирасини таҳлил қилиш асосида унинг полисемантик характерга эга экани кўрсатиб берилган. Ёзма ёдгорликлар матнидан келтирилган фактик материаллар лексеманинг алоҳида семаларини асослаш учун хизмат қилган.

  Gulnoza Saidova

  74-78

  92   24

  • Batafsil o'qish
• 

  Амир Ҳамза шинворий шеъриятида антоним сўзлар таҳлили Ушбу мақолада Амир Ҳамза Шинворий шеъриятида тазод санъати, яъни антоним сўзларнинг қўлланиши таҳлил қилинган. Унда шоир ғазал ва рубоийларида шеърнинг оҳангдорлигини таъминлаш, бадиий савияси кўтариш учун антоним сўзлардан фойдаланилганлик маҳорати кўрсатиб берилган.

  Sardor Qoraboev

  72-73

  84   21

  • Batafsil o'qish
• 

  Халқаро стандартлаштириш уюшмаларининг терминларни мувофиқлаштиришга қўшган ҳиссаси Мазкур мақолада халқаро стандартлаштириш уюшмалари ва уларнинг умумий терминология, қолаверса, форс тили терминологияси билан ўзаро алоқалари ҳақида фикр юритилади. Шунингдек, мақолада терминларни стандартлаштириш бўйича фаолият юритаётган ташкилотлар ва уларнинг умумий терминологияга таъсири ҳақидаги мулоҳазалар баён этилган.

  Hulkar Mirzaxmedova

  68-71

  108   19

  • Batafsil o'qish
• 

  Форс тилида копулятив фразеологик бирликларнинг ифодаланиши Мазкур мақола форс тилида копулятив фразеологик сўз бирикмалари, жуфт сўз бирикмалари, копулятив фразеологик терминлар (КФТ) ва кўп таркибли феълий копулятив фразеологизмлар (КТФКФ)ни ўрганишга бағишланган. Шунингдек, мақолада копулятив фразеологик бирликлар ва уларнинг форс тили фразеологик фондидаги ўрни ҳақида фикр юритилади.

  Nodir Nuriddinov

  63-67

  70   15

  • Batafsil o'qish
• 

  Форс-тожикча луғавий бирликлардан шаклланган оронимлар Мақолада форс-тожик тилидан келиб чиққан оронимлар, шунингдек, бошқа тилларга оид лексик бирликлардан форс-тожик тили қонуниятлари асосида шаклланган оронимларнинг ясалиш хусусиятлари тадқиқ қилинади.

  Odil Begimov

  58-62

  133   23

  • Batafsil o'qish
• 

  Маҳмуд замахшарий илмий меросини ўрганиш масалалари Ушбу мақолада мамлакатимизда Маҳмуд Замахшарий илмий меросининг тадқиқ этилиши ёритилган. Айни пайтда Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқ қўлёзмлари маркази фондида сақланаётган Маҳмуд Замахшарий ноёб қўлёзма ва тошбосма асарлари ҳақида маълумотлар берилган.

  Ne'matullo Muhamedov

  3-5

  91   31

  • Batafsil o'qish
• 

  Жомий ғазалларида “дил”нинг мажозий маънолари Мумтоз шоирларнинг ижодида айнан бир сўзнинг кўп қўлланилиши унинг ўзига хос ҳамда хилма-хил маъно ва мазмунларни акс этишидан дарак беради. Мақолада Жомий ғазалиётида “дил”нинг маънолар силсиласи “ташбеҳ” санъати орқали кўрсатилган. Зеро, назмнинг асосий моҳиятини кашф қилишга – бадиий санъат ва шоирона тасвирлар мифтоҳ каби ёрдам беради ва шу туфайли шоирнинг билим даражаси, шоирлик маҳорати ва эстетик завқидан огоҳ бўламиз.

  Sabahat Majitova

  50-53

  46   21

  • Batafsil o'qish
• 

  Дарий тилидаги аффиксал омонимик қаторлар Мазкур мақолада форс-дарий тилларидаги аффиксал омонимик қаторлар ўрганилган. Омоним аффиксларнинг мазмуний хусусиятлари таҳлил қилинган ва омоқаторда иштирок этган аффикслар ўртасидаги омонимик муносабатлар аниқланган.

  Xolida Alimova

  45-49

  78   12

  • Batafsil o'qish
• 

  Афғонистондаги этнолингвистик вазият ва тил сиёсати Мақола турли этник ареаллар туташган минтақада жойлашган кўп тилли мамлакат ҳисобланган Афғонистондаги этнолингвистик вазият ва тилларнинг мақомини ёритишга бағишланган. Мамлакат аҳолиси орасида алоқа воситаси сифатида истеъмолда бўлган 30 дан ортиқ тилларнинг кўпчилиги Ҳинд-Европа тиллари оиласига мансуб бўлиб, 2004 йилда қабул қилинган Конституцияга мувофиқ дарий ва пашту тилларига расмий давлат тили мақоми берилган, қолган тиллар ҳам шу тилда сўзлашувчилар зич яшайдиган минтақаларда учинчи расмий тил деб қабул қилинган. Этнолингвистик вазият ва тил сиёсати мамлакат аҳолисининг бир вақтнинг ўзида икки, уч ва ундан ортиқ тил соҳиби бўлишини келтириб чиқарди.

  Rahmonxo'ja Inomxo'jaev

  41-44

  70   17

  • Batafsil o'qish
• 

  Билга хоқон ёрлиғининг унвони ва туркий ҳужжатчилик тарихида анъана масаласи Туркий ёзма ҳужжатчилик ўз йўлини эпиграфик матнлардан бошлаган, хоқонликнинг қонуни, эл йўриқлари улусга эпиграфик кўринишда, монументал битиглар орқали етказилган. Ушбу мақолада Кул тигин ва Билга хоқон битигларидан ўрин олган ёрлиқлар ҳамда туркий ҳужжатчилик анъаналари тўғрисида сўз боради.

  Qosimjon Sadiqov

  37-40

  70   21

  • Batafsil o'qish
• 

  Алишер Навоийнинг “лайли ва мажнун” асаридаги арабий ўзлашмалар Бу мақолада Алишер Навоийнинг “Лайли ва Мажнун” асарига тузилган конкорданс асосида достон матнида қўлланилган арабий ўзлашмалар статистик, семантик ва функционал таҳлилга тортилган. Асардаги арабий ўзлашмалар шуни кўрсатадики, Алишер Навоий араб тилини мукаммал эгаллаган ва керак бўлганда арабий сўзларни матн мазмунига мос равишда қўллай олган. Бу Алишер Навоий ижодий қудратининг яна бир қиррасини намоён қилади.

  Ahmadjon Quronbekov

  34-37

  58   18

  • Batafsil o'qish
• 

  Маҳмуд Замахшарий ва унинг “ҳаракот” (“тасрифу-л-асма) рисоласи Ушбу мақола Маҳмуд Замахшарийнинг “Муқаддамату-л-адаб” асаридаги “Тасрифу-л-асма” бобининг қисқача илмий таҳлилига бағишланади. Мазкур қисм араб тили грамматикасининг қийин соҳасига бағишланганлиги сабабли зарур манба сифатида алоҳида кўринишда жуда кўплаб нусхаларда кўчирилган. У халқ орасида асарнинг бошланиш жумласи, яъни باﺮﻋﻹا تﺎآﺮﺡ – “ҳарака:ту-л-иъра:б” номи билан танилган. Қўлёзмаларда унинг асл номи кўрсатилмаган. Исмларнинг турланишига бағишланган бу рисола 32 фаслдан иборат. Рисола анъанавий “Басмала”дан бошланиб, ундан сўнг араб наҳвидаги эъроб тушунчасига қисқача таъриф берилган.

  Ra'noxon Axmedova

  29-33

  70   26

  • Batafsil o'qish
• 

  Маҳмуд Замахшарий ва Аҳмад Майдоний Ушбу мақола бир даврда яшаб ижод қилган икки буюк мутафаккир олим Замахшарий ва Майдоний ҳаёти ва ижоди ҳақида бўлиб, уларнинг ҳаёти ва қолдирган илмий мероси ўртасидаги муштараклик ёритилди. Икки буюк олим сиймоси ўрганилиб, улар ўртасида кўп ўхшашликлар борлиги аниқланди.

  Feruza Yoqubova

  25-29

  78   23

  • Batafsil o'qish
• 

  Маҳмуд Замахшарийнинг “асосу-л-балоға” асарида фразеологизмлар Мазкур мақолада Маҳмуд Замахшарийнинг “Асосу-л-балоға” асарида луғат мақолалардаги бош сўзларни изоҳлашда иллюстратив материал сифатида фойдаланилган фразеологизмлар ҳақида маълумот берилган. Мақолада “Асосу-л-балоға” луғатида қўлланилган фразеологизмлар турига кўра ажратилиб, таҳлилга тортилган.

  Nigora Sulaymonova, Kamola Sulaymonova

  21-24

  76   24

  • Batafsil o'qish
• 

  Паузал шаклнинг фонологик хусусиятлари Мазкур мақолада араб тили талаффузидаги паузал шакл ўрганилади. Унда Мовароуннаҳр тилшунослари тадқиқотлари асосида олиб борилган таҳлиллар натижасида “сўзларнинг паузал шакли” мавзуси мақсад қилиб олинади. Мақолада Замахшарийнинг грамматик асаридаги паузал шаклнинг фонологик хусусиятлари тадқиқот учун танлаб олинди.

  Sarvinoz Qosimova

  17-20

  74   23

  • Batafsil o'qish
• 

  “Муқаддамату-л-адаб” асаридаги туркий сўзликнинг график хусусиятлари Ушбу мақолада Маҳмуд Замахшарийнинг “Муқаддамату-л-адаб” асаридаги туркий сўзликлар илмий жиҳатдан ўрганилиб, мазкур сўзликларнинг график хусусиятлари батафсил келтирилган .

  Shuhrat Mirziyatov

  15-17

  60   21

  • Batafsil o'qish
• 

  Араб луғатшунослиги мактаблари тарихида маҳмуд замахшарийнинг роли ва ўрни Мазкур мақола араб луғатшунослиги тарихида мавжуд бўлган тўртта мактаб, унинг вакиллари, улар тузган луғатлар, луғат тузиш принципларига бағишланган. Шунингдек, Маҳмуд Замахшарий ва у тузган “Муқаддамату-л-адаб”, “Ал-Фоиқ фи ғариби-л-ҳадис”, “Асосу-л-балоға” ва “Ал-Мустақсо фи амсоли-л-араб” луғатлари ҳақида маълумот беради.

  Malika Nosirova

  11-14

  71   39

  • Batafsil o'qish