S H A R Q M A S H ’ A L I
11
англатган
.
Ҳозирги
замон
ўзбек
тилида
ҳам
“
ёнмоқ
”
феъли
қатор
маъно
фарқлайди
.
Бу
феъл
англатган
асосий
маънолардан
“
ёнмоқ
”,
яъни
“
ўтнинг
ёниши
,
алан
-
галаниши
”
ҳозирга
қадар
кенг
қўлланил
-
моқда
.
Унинг
“
қайтмоқ
”;
қайтармоқ
”, “
қис
-
қармоқ
”,
кичраймоқ
”; “
такрорламоқ
”
каби
маънолари
ҳам
сақланиб
қолган
.
АРАБ
ЛУҒАТШУНОСЛИГИ
МАКТАБЛАРИ
ТАРИХИДА
МАҲМУД
ЗАМАХШАРИЙНИНГ
РОЛИ
ВА
ЎРНИ
НОСИРОВА
МАЛИКА
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мазкур
мақола
араб
луғатшунослиги
тарихида
мавжуд
бўлган
тўртта
мактаб
,
унинг
вакил
-
лари
,
улар
тузган
луғатлар
,
луғат
тузиш
принципларига
бағишланган
.
Шунингдек
,
Маҳмуд
Замахшарий
ва
у
тузган
“
Муқаддамату
-
л
-
адаб
”, “
Ал
-
Фоиқ
фи
ғариби
-
л
-
ҳадис
”, “
Асосу
-
л
-
балоға
”
ва
“
Ал
-
Мустақсо
фи
амсоли
-
л
-
араб
”
луғатлари
ҳақида
маълумот
беради
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Араб
луғатшунослиги
мактаблари
,
луғат
тузиш
принциплари
,
анограмма
усули
,
қофия
усули
,
алифбо
тартиби
,
Маҳмуд
Замахшарий
, “
Муқаддамату
-
л
-
адаб
”, “
Ал
-
Фоиқ
фи
ғариби
-
л
-
ҳадис
”,
“
Асосу
-
л
-
балоға
”, “
Ал
-
Мустақсо
фи
амсоли
-
л
-
араб
”.
Аннотация
.
Данная
статья
посвящается
истории
арабских
лексикографических
школ
,
их
представи
-
телям
,
словарям
и
принципам
их
составления
.
Также
даются
сведения
о
Махмуде
Замахшари
и
составленных
им
словарях
«
Мукаддамату
аль
-
адаб
», «
Аль
-
Фаик
фи
гариби
аль
-
хадис
», «
Асасу
аль
-
баляга
»
и
«
Аль
-
Мустакса
фи
амсали
-
л
-
араб
».
Опорные
слова
и
выражения
:
арабская
лексикографическая
школа
,
принципы
составления
словаря
,
анограмма
,
рифма
,
алфавитный
порядок
,
Махмуд
Замахшари
, «
Мукаддамату
-
л
-
адаб
», «
Аль
-
Фаик
фи
гариби
аль
-
хадис
», «
Асасу
аль
-
баляга
»
и
«
Аль
-
Мустакса
фи
амсали
-
л
-
араб
».
Summary.
This article is dedicated to the issues such as the history of the four Arabic lexicographic schools; their
representatives, dictionaries and the principles of dictionary compiling. Also the information is given by the author
about Makhmood Zamahshary and the dictionaries that he collected namely “Muqaddamatu al-adab”, “
А
l-Fiak fi
garibi al-hadis”, “Asasu al-balyaga” and “
А
l-Mustaqsa fi amsali-l-arab”.
Keywords and expressions:
The Arab lexicography schools, the principles of dictionary compiling, the method of
anagrams, the method of rhythm, the Alphabetic order, Mahmoud Zamahshary, “Muqaddamatu al-adab”, “
А
l-Fiak fi
garibi al-hadis”, “Asasu al-balyaga” and “
А
l-Mustaqsa fi amsali-l-arab”.
Араб
луғатшунослиги
араб
тилшунос
-
лиги
билан
бирга
пайдо
бўлган
.
Араб
луғат
-
шуносларини
“
ىﻮﺤﻧ
”
деб
аталувчи
тилшу
-
носларга
қарши
қўйиб
,
уларни
“
ىﻮﻐﻟ
”
деб
атайдилар
.
Улар
луғатларда
араб
адабий
тил
лексикасини
қайд
этганлар
.
Тузилишига
кў
-
ра
луғатлар
сўзларнинг
жойлашиш
тартиби
билан
фарқ
қилади
.
Улар
3
хил
бўлади
:
1)
ундошларнинг
пайдо
бўлиш
ўрнидаги
кетма
-
кетликка
кўра
сўзларни
жойлашти
-
риш
.
Бунда
фонетик
принципга
амал
қили
-
нади
(
форингал
товушдан
бошлаб
лабланган
товушгача
)
ва
яна
сўз
ўзагидаги
ундошлар
-
нинг
сони
ҳам
ҳисобга
олинади
; 2)
охирги
ўзак
ундошни
назарда
тутган
ҳолда
алифбо
тартибида
қурилган
; 3)
биринчи
ўзак
ундо
-
ши
эътиборга
олинган
ҳолда
алифбо
тарти
-
бида
тузилган
луғатлар
.
“
ﻦﻴﻌﻟا
بﺎﺘآ
”
номли
биринчи
араб
луғати
Халил
ибн
Аҳмад
Фараҳидийга
(718–790
йй
.)
тегишли
.
Бу
луғатда
сўзлар
товушлар
-
нинг
пайдо
бўлиш
ўрнига
кўра
фонетик
принципга
асосланиб
жойлаштирилган
.
Фараҳидий
энг
чуқур
ундош
товуш
“
ع
” –
“
айн
”
деб
ҳисоблагани
учун
луғатни
ундан
бошлаган
ва
лабланган
товушлар
“
ا
” –
“
алиф
”, “
و
” – “
вав
”, “
ى
” – “
йой
”
билан
тугат
-
ган
,
жами
28
бобдан
иборат
.
Сўзларни
бун
-
S H A R Q M A S H ’ A L I
12
дай
оригинал
жойлаштиришдан
ташқари
,
у
ўзак
таркибини
назарда
тутган
,
шунингдек
икки
ўзакли
,
уч
ўзакли
ва
кўп
ўзакли
феъл
-
ларни
тартиб
билан
берган
.
Алоҳида
эъти
-
борли
томони
шундаки
,
Фараҳидий
ўзаклар
-
ни
гуруҳлашда
анограмма
усулини
қўллаган
.
Ўзаклардан
бирини
асос
сифатида
қабул
қилиб
,
масалан
, “
بﺮﺿ
”
феълини
олиб
,
ундан
ҳосил
бўлувчи
барча
модификацияларни
(
масалан
: “
ﺐﺿر
”
ёки
“
ﺮﻀﺑ
”, “
ﺾﺑر
”
ёки
“
ضﺮﺑ
”
ва
ҳоказо
)
чиқариб
,
уларни
бирга
жойлаштиради
.
Шуни
айтиш
лозимки
,
Фара
-
ҳидий
ўзак
ҳосил
қилишнинг
назарий
им
-
кониятлари
билан
реал
мавжуд
бўлган
ўзак
бирликларини
қатъий
фарқлаган
.
У
луғатга
тилда
қўлланиладиган
ўзакларни
киритади
.
Бу
биринчи
араб
луғатидан
сақланиб
қолган
кичик
бир
парчани
испаниялик
лексиколог
Абу
Бакр
Зубайдий
(
ваф
. 379/989
й
.)
ўз
лу
-
ғатида
келтиради
1
.
Халил
ибн
Аҳмад
танлаган
луғат
тизими
300
йил
қўлланилиб
келинди
.
Шарқда
ҳам
,
Испанияда
ҳам
унинг
давомчилари
бўлган
.
Халил
ибн
Аҳмаднинг
усулига
кўра
луғат
тузган
луғатнавислар
2
:
1.
Муҳаммад
ибн
Аҳмад
Азҳарий
– “
Ат
-
Тазҳиб
” – “
Дидни
тарбиялаш
”.
2.
Соҳиб
Абулқосим
Исмоил
ибн
Аббод
– “
Ал
-
Муҳит
” – “
Уммон
”.
3.
Абу
Али
Қалий
(288 – 356/ 901 – 967) –
“
Ал
-
Бариъ
” – “
Аъло
”.
4.
Ибн
Дурайд
(
ваф
. 321/934
й
.)
ўзининг
”
Китабу
-
л
-
жамҳара
фи
-
л
-
луға
”
номли
луға
-
тини
Халил
ибн
Аҳмаднинг
луғатидан
100
йилдан
ошиқ
вақт
ўтгач
тузган
.
У
Фараҳидий
-
нинг
анограмма
усулини
қабул
қилиб
,
ундаги
ўзак
ҳарфларнинг
сонига
қараб
ўзакларни
жойлаштириш
принципини
ривожлантирди
,
лекин
луғатни
алифбо
тартибида
қурган
.
5.
Исмоил
ибн
Сида
(
в
. 1066
й
.)
У
асли
туғма
кўзи
ожиз
бўлиб
,
ўзидан
кейин
иккита
1
Гиргас
В
.
Ф
.
Очеркъ
грамматической
системы
ара
-
бовъ
. –
СПб
., 1873. –
С
. 57.
2
Муҳаммад
Тантовий
.
Нашъату
-
н
-
наҳви
ва
таъриху
ашҳури
-
н
-
нуҳҳати
. –
Миср
:
Дару
-
л
-
маориф
, 2005.
218–221-
б
.
катта
луғат
қолдирган
.
Биринчисининг
номи
“
Ал
-
муҳкам
” (“
ясний
”,
яъни
“
аниқ
”)
бўлиб
,
Халил
ибн
Аҳмад
қўллаган
усул
бўйича
тузилган
.
Ибн
Сиданинг
иккинчи
луғати
камёб
бўлиб
“
Ал
-
Мухассас
” – “
Махсус
ту
-
зилган
”
деб
номланади
.
Олим
унда
сўзларни
маъноларига
кўра
жойлаштирган
.
Иккинчи
мактаб
–
Х
асрнинг
охирида
араб
луғатшунослигида
“
Қофия
усули
” (
ме
-
тод
рифм
)
деб
номланган
янги
йўналиш
пайдо
бўлган
.
Бу
йўналишда
ижод
қилган
луғатшунослар
шеъриятнинг
талабларидан
келиб
чиқиб
,
сўзнинг
охирги
ўзак
ундошини
назарда
тутган
ҳолда
,
сўзларни
алифбо
тар
-
тибида
жойлаштирганлар
.
Шу
усулда
тузил
-
ган
биринчи
араб
луғатининг
муаллифи
Ис
-
моил
Жавҳарий
(
ваф
. 393/1007
й
.)
дир
.
Унинг
“
Тажу
-
л
-
луға
ва
сиҳаҳу
-
л
-
арабиййа
”
луғати
мумтоз
араб
тилининг
40000
сўз
бирлигини
ўзига
жамлаган
.
Жавҳарий
сўзларни
улар
-
нинг
охирги
ўзак
ҳарфидан
келиб
чиқиб
алифбо
тартибда
жойлаштирган
.
Жавҳарий
-
нинг
издошлари
томонидан
ўзлаштирилган
бу
усул
араб
ёзувининг
ўзига
хослигини
на
-
зарга
олсак
,
маълум
афзалликларга
эга
.
Европа
тиллари
луғатларида
қабул
қилин
-
ганидек
, (
фақат
шу
шарт
биланки
,
ҳисоб
нариги
бошидан
бошланади
)
бир
хил
ҳарфга
тугайдиган
сўзлар
иккинчи
,
учинчи
ҳарф
-
ларига
кўра
жойлаштирилган
.
“
Қофия
усули
”
да
луғат
тузганлар
3
:
1.
Радиуддин
ал
-
Ҳасан
Сағоний
(
в
. 650/
1252
й
.) – “
Мажмаъу
-
л
-
баҳрайн
”.
2.
Ибн
Манзур
(
ваф
. 711/1311
й
.) – “
Ли
-
сану
-
л
-
араб
”.
Луғат
ўз
ҳажми
ва
тузилишига
кўра
бу
соҳадаги
намунавий
асар
ҳисобла
-
нади
.
У
80000
сўз
бирлигидан
иборат
4
.
3.
Муҳаммад
Ҳировий
(
ваф
. 980/1572
й
.)
– “
Луғатшуносликда
янгиланиш
”.
3
Салоҳ
Раввойи
.
Ан
-
наҳву
-
л
-
арабий
.
Нашаатуҳу
,
та
-
таввуруҳу
,
мадарисуҳу
,
рижалуҳу
. –
Қоҳира
:
Дару
-
л
-
ғариб
, 2003. 437–441-
б
.
4
Луғат
биринчи
марта
1892
йили
Мисрда
20
жилдда
нашр
қилинган
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
13
4.
Араб
луғатшунослиги
тарихида
тўрт
аср
давом
этган
мазкур
йўналишга
Фируза
-
бодий
(1326–1414)
ўзининг
“
Ал
-
қомусу
-
л
-
муҳит
”
луғати
билан
гулчамбар
кийдирган
.
5.
Қофия
принципи
бўйича
луғат
тузган
тилшунос
олимларнинг
сўнггиси
Муртазо
Забидий
(1145–1205/1733–1791)
дир
.
У
Фи
-
рузабодийнинг
“
Қомус
”
ига
“
Тажу
-
л
-
арус
фи
шарҳи
-
л
-
қомус
”
деб
номланган
муфассал
шарҳ
берган
.
Унинг
мазкур
асари
араб
лу
-
ғатларининг
энг
йирикларидан
ҳисобланади
.
Учинчи
мактаб
–
Фараҳидий
билан
бир
даврда
Куфа
мактабининг
вакили
Исҳоқ
ибн
Мирар
Шайбоний
Бағдодда
ўз
фаолиятини
олиб
борган
.
У
кўп
сонли
тематик
луғатлардан
ташқари
“
Китабу
-
л
-
жим
”
номли
катта
луғат
-
нинг
ҳам
муаллифидир
.
Ушбу
луғатда
Шайбо
-
ний
сўзларнинг
1-
ўзак
ундошини
эътиборга
олган
ҳолда
алифбо
тартибида
жойлаштирган
.
Бу
усул
ўзининг
мантиқий
ниҳоясига
,
яъни
араб
тилининг
луғатларида
сўзларни
жойлаш
-
тиришнинг
замонавий
принципига
етиб
кел
-
гунча
200
йил
ривожланишда
бўлди
.
Бироқ
Фараҳидий
ва
Исмоил
Жавҳарийларнинг
усул
-
лари
ҳукмронлик
қилиб
турган
бир
даврда
ку
-
фаликларнинг
принципи
кенг
тарқалмаган
.
Бу
усулдан
тематик
луғатлар
тузишда
фойдала
-
нишган
.
Шу
ўринда
“
Мавҳиб
”
ва
“
Китабу
-
л
-
муарраб
”
номли
луғатларни
таъкидлаш
лозим
.
Бу
луғатларнинг
муаллифи
Жаваликий
(466/
1073–529/1134)
жуда
катта
аниқлик
билан
оро
-
мий
ва
форс
тилларидан
ўзлаштирилган
сўз
-
ларнинг
этимологиясини
аниқлайди
1
.
Араб
тили
луғатлари
тузишнинг
замона
-
вий
принциплари
асосчиси
X
асрнинг
маш
-
ҳур
олими
Ибн
Фарисдир
.
У
иккита
махсус
луғат
тузган
бўлиб
,
улар
“
Мужмалу
-
л
-
луға
”
ва
“
Китабу
-
л
-
мақаис
”
деб
номланади
.
Улар
-
да
Ибн
Фарис
сўзларни
биринчи
ва
иккинчи
ўзак
ҳарфларини
инобатга
олган
ҳолда
алиф
-
бо
тартибида
жойлаштирган
.
Бу
ҳар
иккала
1
Камолиддин
Анбарий
.
Ал
-
инсаф
масаили
-
л
-
хилаф
байна
-
л
-
наҳвиййин
:
ал
-
басриййин
ва
-
л
-
куфиййин
. –
Миср
:
Дару
иҳйау
-
т
-
турасу
-
л
-
арабий
, 2005.
596-
б
.
луғат
28
қисмга
бўлинган
,
ҳар
бир
боб
,
ўз
навбатида
,
ўзак
ҳарфларнинг
сонига
қараб
уч
қисмга
бўлинган
,
яъни
икки
,
уч
ундошли
ва
бир
қисмига
4
ва
5
ундошли
ўзаклар
жой
-
лаштирилган
.
Ибн
Фариснинг
усулини
ке
-
йинроқ
ар
-
Рағиб
Исфаҳоний
Қуръони
Ка
-
римга
тузган
луғатида
қўллаган
.
Бу
луғат
тузиш
усули
Маҳмуд
Замахшарийнинг
асар
-
ларида
ўзининг
камолига
етган
.
Маҳмуд
Замахшарийнинг
лексикографияга
оид
асарлари
араб
тилшуносларининг
анологик
асарларидан
кўптиллилик
характери
билан
яққол
ажралиб
туради
.
Алломанинг
“
Муқаддамату
-
л
-
адаб
”
асари
уч
тилнинг
,
араб
,
форс
ва
турк
тиллари
лексикасини
қамраб
олган
.
Вақт
ўтиши
билан
унга
сўзларнинг
мўғулча
варианти
ҳам
қўшилган
.
Бу
ноёб
асарнинг
уч
боби
луғат
, 4
ва
5-
боблари
эса
араб
тили
грамматикасини
қамраб
олган
.
Кўп
тилли
луғатлар
яратилишини
Ажам
мамлакатларига
хос
бўлган
ижтимоий
омиллар
билан
изоҳлаш
мумкин
2
.
Бу
луғатлар
,
биринчи
навбатда
,
Марказий
Осиё
,
шу
жумладан
Мар
-
казий
Осиё
халқлари
учун
тузилган
.
Маҳмуд
Қошғарий
ўзининг
“
Девону
лу
-
ғати
-
т
-
турк
”
асарида
туркий
халқлар
тиллари
-
ни
таҳлил
қилиб
,
қиёсий
тилшуносликка
асос
солган
бўлса
,
Маҳмуд
Замахшарий
“
Муқад
-
дамату
-
л
-
адаб
”
асарида
турли
тил
оилаларига
мансуб
бўлган
араб
,
форс
ва
турк
тиллари
лексикасини
илмий
таҳлил
қилиб
,
чоғиштир
-
ма
тилшуносликка
асос
солган
.
Маҳмуд
Замахшарийнинг
“
Ал
-
Фоиқ
фи
ғариби
-
л
-
ҳадис
”
луғати
ҳадисларда
учрайди
-
ган
ва
маъносини
англаш
қийин
бўлган
сўзлар
изоҳига
бағишланган
.
Ҳар
бир
сўзни
2
ТДШИ
ҳузуридаги
Абу
Райҳон
Беруний
номли
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
фондида
“
Мукаддамату
-
л
-
адаб
”-
нинг
8
та
қўлёзмаси
сақланади
.
Улардан
5
таси
икки
тилли
,
яъни
арабча
-
форсча
(
энг
эътиборлиси
№
429
қўлёзма
), 3
та
қўлёзма
уч
тилли
,
яъни
арабча
–
форсча
–
туркий
.
Алишер
Навоий
номли
давлат
адабиёт
музейи
-
да
бу
асарнинг
дунёда
ягона
бўлган
4
тилли
нусхаси
сақланади
(
№
202).
Бу
луғатга
сўзларнинг
мўғулча
варианти
ҳам
киритилган
.
Бу
қўлёзмаларнинг
аксарияти
XII–XIV
асрлар
оралиғида
кўчирилган
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
14
тўғри
ўқиш
учун
фонетик
қоидалар
ҳам
берилган
.
Бу
билан
аллома
биринчилардан
бўлиб
луғатлардаги
фонологик
тадқиқот
-
ларни
бошлаб
берган
. “
Ал
-
Фоиқ
фи
ғариби
-
л
-
ҳадис
”
луғатининг
ўзига
хослиги
шундаки
,
унда
сўз
маъноларини
очишда
,
этимология
-
сини
тушунтиришда
синтактик
таҳлилдан
фойдаланилган
.
Бу
эса
биз
ҳозирги
кунда
олиб
бораётган
луғатлардаги
грамматик
тад
-
қиқотларга
замин
яратган
.
Маҳмуд
Замахшарий
ўзининг
“
Асосу
-
л
-
балоғати
”
асари
билан
араб
луғатнавислиги
-
ни
бир
неча
поғона
юқори
кўтарган
.
Замах
-
шарий
илк
маротаба
луғатдаги
сўз
таркибига
ундан
фойдаланишни
осонлаштирадиган
ян
-
гилик
киритган
.
У
сўзларни
,
биринчи
нав
-
батда
, 1-
ҳарфини
ва
ундан
кейинги
ҳарфлар
-
ни
ҳам
назарга
олган
ҳолда
уларни
алифбо
тартибида
беради
.
Бу
билан
Маҳмуд
Замах
-
шарий
араб
луғатшунослигининг
янги
, 4-
мактабига
асос
солади
.
Унинг
бу
усули
сал
ўзгарган
шаклда
ҳозирги
замон
лексикогра
-
фиясида
ҳануз
қўлланилмоқда
1
.
Маҳмуд
Замахшарийнинг
“
Асосу
-
л
-
ба
-
лоға
”
луғати
нафақат
аллома
ижодида
,
балки
бутун
араб
луғатнавислиги
тарихида
муҳим
ўрин
тутади
.
Бу
луғатда
сўзлар
айрим
ҳолда
эмас
,
балки
иборалар
ва
жумлалар
ичида
берилиб
,
сўзларнинг
кўп
маъноли
хусусият
-
лари
,
яъни
полисимия
ҳодисасини
кўрсатиб
берган
;
омонимия
ҳодисасига
алоҳида
эъти
-
бор
қаратган
;
сўзларнинг
ҳақиқий
ва
кўчма
маъноларини
ҳам
алоҳида
мисоллар
билан
тушунтирган
.
Маълум
полисемантик
сўз
-
нинг
маъно
структурасини
таркиб
топтирув
-
чи
лексик
маънолар
миқдори
билан
унинг
луғат
мақоласида
қайд
этилган
маънолари
миқдори
тенг
келиши
ҳам
шарт
эмас
.
Чунки
луғат
мақоласида
сўзнинг
лексик
маънолари
қаторига
бошқа
маънолари
ҳам
санаб
,
қўшиб
кетишни
луғатчилик
инкор
этмайди
.
1
История
лингвистических
учений
.
Средневековый
Восток
. –
Л
., 1981. –
С
. 93.
Шунингдек
,
мазкур
луғатда
Маҳмуд
Замахшарий
араб
ибораларининг
берилиши
,
яъни
фразеологизмларни
тушунтириш
,
изоҳ
-
лаш
билан
араб
анъанавий
луғатнавислик
тарихида
янги
бурилиш
ясаган
,
мукаммал
фан
даражасига
олиб
чиққан
.
Араб
луғат
-
навислиги
тарихига
назар
ташланадиган
бўлса
,
бундай
луғат
Замахшарийгача
ва
ундан
кейин
ҳам
яратилган
эмас
.
Бунинг
боиси
унинг
араб
тилшунослигидаги
наза
-
рий
билимлари
жуда
юқори
бўлганлигидир
.
Чунки
яхши
луғат
тузиш
учун
фақат
ама
-
лиётчи
бўлишнинг
ўзи
камлик
қилиши
бар
-
чага
яхши
маълум
.
Маҳмуд
Замахшарий
луғатларининг
тад
-
қиқотчиси
филология
фанлари
номзоди
Ў
.
Қориевнинг
ёзишича
,
Маҳмуд
Замахша
-
рий
араб
мақолларини
йиғиб
, “
Ал
-
Мустақсо
фи
амсоли
-
л
-
араб
”
номли
луғат
ҳам
тузган
.
Ҳозирги
кунда
Миср
Араб
Республикаси
-
нинг
“
Дору
-
л
-
кутуб
”
уйида
(20578, “
Адаб
”
рақами
билан
)
Замахшарийнинг
шу
луғати
сақланмоқда
.
Қўлёзма
луғатининг
биринчи
жилди
1917
та
,
иккинчи
жилди
эса
1544
та
мақол
ва
ибораларни
ўз
ичига
олган
.
Луғат
насҳ
хатида
ёзилган
, 73
бобдан
иборат
”
2
.
Мазкур
луғатда
араб
мақол
ва
масаллари
алифбо
тартибида
йиғилган
.
Араб
лексикографияси
Шарқ
(
Эрон
,
Тур
-
кия
,
қисман
Ҳиндистон
)
халқларининг
ҳам
,
Европа
халқларининг
ҳам
лексикографияси
-
га
катта
таъсир
кўрсатган
.
Араб
луғатшунос
-
лиги
мактаблари
,
уларда
тузилган
луғатлар
ва
,
айниқса
,
Маҳмуд
Замахшарийнинг
луғат
-
лари
ҳозирги
замон
илм
-
фани
,
лексикология
ва
лексикографиясининг
ривожланишида
мустаҳкам
асос
бўлган
.
2
Қориев
Ў
.
Абулқосим
Замахшарий
луғатлари
//
Му
-
лоқот
, 1997.
№
1. 49-
б
.
