Perfection of organizational-methodical fundamentals of civic stand of future teachers by means of person-oriented educational technologies

Abstract

Topicality and relevance of the theme of the dissertation. «The Universal Declaration of Human Rights» adopted by the United Nations is of great importance in ensuring the protection of democratic values, rights, freedoms and lawful interests of people, embodiment of citizens’ potential, improvement of their social, economic and socio-economic activities and legal culture.
From the first years of independence in Uzbekistan, special attention was paid to the implementation of democratic reforms in the state and public construction, education of spiritually full and harmoniously developed young generation with independent and free thinking, who firmly mastered the achievements of modern sciences, with a health belief to achieve the rule of law, ensuring citizens’ and public organizations’ participation in the organization of public relations, as well as the construction of a free civil society.
The law of the Republic of Uzbekistan «On education» and «The national program for personnel training» are defined as an important direction of development of civic position in training highly spiritual competitive specialists with high professional culture.
Every country in the world identifies the main purpose of the establishment of their citizens to meet the requirements of quality and time objectives of society’s values. By learning from the experiences of states to seek sustainable development and a high level of life, we came to the firm conclusion that it is necessary to raise the civic position of future teachers, the formation of a sense of social belonging, the establishment of self-awareness, generosity, justice, development of civic position on the basis of driving compliance with the time requirements and interests of society. From this point of view, the civic position development of future teachers became important to introduce person-oriented educational technologies, develop the methods for identifying and assessing the diagnostic criteria for the level of development of civic position, improvement of the mechanisms of civic position of future teachers on the basis of an organizational and intcgrational model.
The dissertation research to a certain extent serves to perform the task set out in the Decision No.PD-2124 of the First President of the Republic of Uzbekistan «On additional measures aimed at the realization of the state youth policy in the Republic of Uzbekistan» of 6 February 2014, the Law of the Republic of Uzbekistan «On state youth policy» accepted on 14 September 2016, as well as a number of other related regulatory legal acts adopted in this sphere.
The aim of the research is improving the organizational and methodological bases of civic position of future teachers.
The scientific novelty of the research is as follows:
integrative, organizational and diagnostic functions and socio-practical components of common cultural, methodological and common professional competences related to the development of future teachers’ civic position were improved;
on the basis of the cognitive criteria for the identification and assessment of the efficiency of dynamic changes in the development of future teachers’ civic position, the indicators related to the diagnosis of its social importance were determined;
the results expected from the designing stage of educational events on the development of future teachers’ civic position were guaranteed and the components of organization of professor-teachers’ and students’ cooperative activity were improved in the planning stage;
the organizational process of educational events on the development of future teachers’ civic position was improved by harmonizing the activities of higher education establishments and social institutes;
proposals and recommendations were worked out on the development of future teachers’ civic position based on an organizational and integrative model aimed at providing the relationship between the influence of social environment and future teachers’ interests and needs.
CONCLUSION
1. The basis of the system of educational work aimed at developing civic future teachers, make certain indicators. These arc: civic position, civic position, civic responsibility, social activity. Social activity is considered an important factor in determining a person's place and informed behavior management. Based on civic education specific values arc reflected.
2. Awareness of the main categories of civic position and its justification from a scientific point of view, in the years of independence is given special attention. In order to develop civic position of students on this basis to the faculty team in the process of person-oriented education put certain requirements. In the process of person-oriented higher pedagogical education focuses on the specific circumstances at improving the professional skills of the teaching staff.
3. In order to ensure the achievement of the teaching team, who lead classes in history and law, educational purposes in organizing person-oriented educational process organized in order to promote civic position of students, it became necessary to provide the opportunities for group collaboration. Preparation of the teaching staff, who teaches history and law at the relevant departments of higher education institutions for the organization focused on the development of a civic position of students of the educational process that has been carried out in several stages. Certain measures arc being implemented with the aim of equipping the teaching staff of innovative technologies, the development of civil servants students position.
4. To ensure the development-oriented person- of students of the educational process pedagogical aspect it is advisable to carry out a number of measures. Civil society is a kind of model, consisting of certain structural parts. One of the main structural parts of civil society - a person, possessing a firm person-. Because the identity of an active civil society by a moving subject. Thus, such subjects on the one hand should have personal independence at a higher level with respect to a given community. Such citizens can positively express their attitude to values. Socialization is the process of assimilation of the norms of human behavior, social norms and values, knowledge and skills. It is carried out as a result of environmental influences, as well as the self-understanding of reality and simulation situations.
5. The four areas of formation of person- of students should be considered: formation of students' personal qualities, combined with the educational process and social experience; improvement of civic maturity; the formation of civic position, developing them as a harmonious personality traits civil qualities; the formation of a citizen of an independent country in the implementation of various forms of labor.
6. By providing a self-expanding capabilities and self-study of students in the subjects of history and law, it is advisable to organize their own activities on the basis of a modular education in the form of seminars and trainings. Important conditions for success in the process of educational work focused on the development of a civic position of students - the timely problem solving, equal distribution of load, ensuring compliance with the teachers of their duties.
7. Lesson future teachers its position as a citizen takes place on the basis of self-knowledge, the formation of socio-ideological maturity, patriotism, military patriotism, civic engagement and responsibility, and others. Teaching process is focused on the formation of civil activity in ubuduschih teachers should be based on a respectful approach to the students with the Incorporation of their interests and needs, trust and support initiatives, basing on principles such as partnership, subjectivity, choice and individual approach. This will actively involve them in the life of the educational institutions and social life.
8. Practical activities organized during the experimental work confirmed that by providing students with theoretical knowledge through person-oriented technologies in history and law students will have a great opportunity in the formation lying at the root of civil qualities of the position - independent thinking, free personal presentation of arguments, justification of the views expressed by facts, work in small (large) groups, leadership and others.
9. All subjects in the curriculum in history and law can effectively learn using using person-oriented educational technologies. The possibility of strengthening the acquired knowledge and skills during training sessions based on the resulting integration between education and extracurricular spiritual and educational work was proved during experimental work.
10. It is advisable to develop a technology system that will effectively develop a person- at the future teachers to create educational tools, electronic textbooks and development, revealing the philosophical, historical, legal, pedagogical, psychological and methodological features of civic position.

 

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
CC BY f
1-78
28

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Akramov А. (2023). Perfection of organizational-methodical fundamentals of civic stand of future teachers by means of person-oriented educational technologies. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–78. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/49042
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

Topicality and relevance of the theme of the dissertation. «The Universal Declaration of Human Rights» adopted by the United Nations is of great importance in ensuring the protection of democratic values, rights, freedoms and lawful interests of people, embodiment of citizens’ potential, improvement of their social, economic and socio-economic activities and legal culture.
From the first years of independence in Uzbekistan, special attention was paid to the implementation of democratic reforms in the state and public construction, education of spiritually full and harmoniously developed young generation with independent and free thinking, who firmly mastered the achievements of modern sciences, with a health belief to achieve the rule of law, ensuring citizens’ and public organizations’ participation in the organization of public relations, as well as the construction of a free civil society.
The law of the Republic of Uzbekistan «On education» and «The national program for personnel training» are defined as an important direction of development of civic position in training highly spiritual competitive specialists with high professional culture.
Every country in the world identifies the main purpose of the establishment of their citizens to meet the requirements of quality and time objectives of society’s values. By learning from the experiences of states to seek sustainable development and a high level of life, we came to the firm conclusion that it is necessary to raise the civic position of future teachers, the formation of a sense of social belonging, the establishment of self-awareness, generosity, justice, development of civic position on the basis of driving compliance with the time requirements and interests of society. From this point of view, the civic position development of future teachers became important to introduce person-oriented educational technologies, develop the methods for identifying and assessing the diagnostic criteria for the level of development of civic position, improvement of the mechanisms of civic position of future teachers on the basis of an organizational and intcgrational model.
The dissertation research to a certain extent serves to perform the task set out in the Decision No.PD-2124 of the First President of the Republic of Uzbekistan «On additional measures aimed at the realization of the state youth policy in the Republic of Uzbekistan» of 6 February 2014, the Law of the Republic of Uzbekistan «On state youth policy» accepted on 14 September 2016, as well as a number of other related regulatory legal acts adopted in this sphere.
The aim of the research is improving the organizational and methodological bases of civic position of future teachers.
The scientific novelty of the research is as follows:
integrative, organizational and diagnostic functions and socio-practical components of common cultural, methodological and common professional competences related to the development of future teachers’ civic position were improved;
on the basis of the cognitive criteria for the identification and assessment of the efficiency of dynamic changes in the development of future teachers’ civic position, the indicators related to the diagnosis of its social importance were determined;
the results expected from the designing stage of educational events on the development of future teachers’ civic position were guaranteed and the components of organization of professor-teachers’ and students’ cooperative activity were improved in the planning stage;
the organizational process of educational events on the development of future teachers’ civic position was improved by harmonizing the activities of higher education establishments and social institutes;
proposals and recommendations were worked out on the development of future teachers’ civic position based on an organizational and integrative model aimed at providing the relationship between the influence of social environment and future teachers’ interests and needs.
CONCLUSION
1. The basis of the system of educational work aimed at developing civic future teachers, make certain indicators. These arc: civic position, civic position, civic responsibility, social activity. Social activity is considered an important factor in determining a person's place and informed behavior management. Based on civic education specific values arc reflected.
2. Awareness of the main categories of civic position and its justification from a scientific point of view, in the years of independence is given special attention. In order to develop civic position of students on this basis to the faculty team in the process of person-oriented education put certain requirements. In the process of person-oriented higher pedagogical education focuses on the specific circumstances at improving the professional skills of the teaching staff.
3. In order to ensure the achievement of the teaching team, who lead classes in history and law, educational purposes in organizing person-oriented educational process organized in order to promote civic position of students, it became necessary to provide the opportunities for group collaboration. Preparation of the teaching staff, who teaches history and law at the relevant departments of higher education institutions for the organization focused on the development of a civic position of students of the educational process that has been carried out in several stages. Certain measures arc being implemented with the aim of equipping the teaching staff of innovative technologies, the development of civil servants students position.
4. To ensure the development-oriented person- of students of the educational process pedagogical aspect it is advisable to carry out a number of measures. Civil society is a kind of model, consisting of certain structural parts. One of the main structural parts of civil society - a person, possessing a firm person-. Because the identity of an active civil society by a moving subject. Thus, such subjects on the one hand should have personal independence at a higher level with respect to a given community. Such citizens can positively express their attitude to values. Socialization is the process of assimilation of the norms of human behavior, social norms and values, knowledge and skills. It is carried out as a result of environmental influences, as well as the self-understanding of reality and simulation situations.
5. The four areas of formation of person- of students should be considered: formation of students' personal qualities, combined with the educational process and social experience; improvement of civic maturity; the formation of civic position, developing them as a harmonious personality traits civil qualities; the formation of a citizen of an independent country in the implementation of various forms of labor.
6. By providing a self-expanding capabilities and self-study of students in the subjects of history and law, it is advisable to organize their own activities on the basis of a modular education in the form of seminars and trainings. Important conditions for success in the process of educational work focused on the development of a civic position of students - the timely problem solving, equal distribution of load, ensuring compliance with the teachers of their duties.
7. Lesson future teachers its position as a citizen takes place on the basis of self-knowledge, the formation of socio-ideological maturity, patriotism, military patriotism, civic engagement and responsibility, and others. Teaching process is focused on the formation of civil activity in ubuduschih teachers should be based on a respectful approach to the students with the Incorporation of their interests and needs, trust and support initiatives, basing on principles such as partnership, subjectivity, choice and individual approach. This will actively involve them in the life of the educational institutions and social life.
8. Practical activities organized during the experimental work confirmed that by providing students with theoretical knowledge through person-oriented technologies in history and law students will have a great opportunity in the formation lying at the root of civil qualities of the position - independent thinking, free personal presentation of arguments, justification of the views expressed by facts, work in small (large) groups, leadership and others.
9. All subjects in the curriculum in history and law can effectively learn using using person-oriented educational technologies. The possibility of strengthening the acquired knowledge and skills during training sessions based on the resulting integration between education and extracurricular spiritual and educational work was proved during experimental work.
10. It is advisable to develop a technology system that will effectively develop a person- at the future teachers to create educational tools, electronic textbooks and development, revealing the philosophical, historical, legal, pedagogical, psychological and methodological features of civic position.

 


background image

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ ҲУЗУРИДАГИ

ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ
14.07.2016.Ped/Р.04.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ

АКРАМОВ АБДУМАЛИК АБДУМУТАЛОВИЧ

ШАХСГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

АСОСИДА БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА ФУҚАРОЛИК

ПОЗИЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ

МЕТОДИК АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

13.00.01 – Педагогика назарияси ва тарихи. Таълимда

менежмент (педагогика фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент – 2016


background image

1

УДК: 37.126:93/99:34

Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси

Оглавлениеавторефератадокторскойдиссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation

Акрамов Абдумалик Абдумуталович

Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг
ташкилий-методик асосларини
такомиллаштириш........................................3

Акрамов Абдумалик Абдумуталович

Совершенствование организационно-методических основ развития
гражданской позиции у будущих педагогов на основе личностно
ориентированных образовательных
технологий...........................................27

Akramov Abdumalik Abdumutalovich

Perfection of organizational-methodical fundamentals of civic stand of future
teachers by means of person-oriented educational
technologies………............51

Эълон қилинган ишлар рўйхати

Список опубликованных работ
List of publications………………………………………………..….....…....72


background image

2

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ ҲУЗУРИДАГИ

ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ
14.07.2016.Ped/Р.04.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ

АКРАМОВ АБДУМАЛИК АБДУМУТАЛОВИЧ

ШАХСГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

АСОСИДА БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА ФУҚАРОЛИК

ПОЗИЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ

МЕТОДИК АСОСЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

13.00.01 – Педагогика назарияси ва тарихи. Таълимда


background image

менежмент (педагогика фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент – 2016

3

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар

Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/В2014.3-4.Ped51
рақам билан рўйхатга олинган.

Докторлик диссертацияси Тошкент давлат педагогика университетида бажарилган.

Диссертация автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) www.tdpu.uz веб-саҳифаси

ва «ZiyoNеt» ахборот-таълим портали

www.ziyonet.uz

манзилларига жойлаштирилган.

Илмий маслаҳатчи: Иноятов Улуғбек Ильясович

педагогика фанлари доктори,

профессор

Расмий оппонентлар: Ахмедова Лайло Толибжоновна

педагогика фанлари

доктори, профессор

Қурбонов Шавкат Эргашевич

педагогика фанлари доктори, профессор

Абдуллаева Барно Сайфутдиновна

педагогика фанлари доктори, профессор

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети

Диссертация ҳимояси Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги фан

доктори илмий даражасини берувчи 14.07.2016.Ped/Р.04.01 рақамли Илмий кенгашнинг
2016 йил «___» _________ куни соат _____даги мажлисида бўлиб ўтади. (Манзил: 100011,
Тошкент шаҳри, Чилонзор тумани, Бунѐдкор кўчаси, 27-уй.) Тел.: (99871) 276-79-11;
факс: (99871) 276-80-86; е-mail: tdpu_kengash@edu.uz.

Докторлик диссертацияси билан Тошкент давлат педагогика университетининг

Ахборот-ресурс марказида танишиш мумкин (____ рақам билан рўйхатга олинган).


background image

Манзил: 100011, Тошкент шаҳри, Чилонзор тумани, Бунѐдкор кўчаси, 27-уй. Тел.: (99871)
276-79-11; факс: (99871) 276-80-86.

Диссертация автореферати 2016 йил «___» ________ куни тарқатилди.

(2016 йил «___» _________ даги _____ рақамли реестр баѐнномаси).

Ш.С. Шарипов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш раиси, п.ф.д.

Б.Х. Ходжаев

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш илмий котиби, п.ф.д.

Д.Д. Шарипова

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш қошидаги илмий семинар

раиси, п.ф.д., профессор

4

КИРИШ (докторлик диссертацияси аннотацияси)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти.

Бирлашган

Миллатлар Ташкилоти томонидан қабул қилинган «Инсон ҳуқуқлари
умумжаҳон декларацияси» демократик қадриятлар, инсон ҳуқуқлари,
эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлаш,
фуқароларнинг ўз салоҳиятини рўѐбга чиқариш, уларнинг ижтимоий,
ижтимоий-иқтисодий фаоллиги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтиришда
муҳим аҳамият касб этмоқда.

Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб мамлакатимизда

давлат ва жамият бошқарувида демократик ислоҳотларни амалга ошириш,
юксак маънавиятли, мустақил ва эркин фикрлайдиган, замонавий илм-фан
ютуқларини пухта ўзлаштирган, соғлом эътиқодли, ҳар томонлама баркамол
авлодни вояга етказиш, ижтимоий муносабатларни ташкил этишда қонун
устуворлигига эришиш, жамият бошқарувида фуқаролар ва жамоат
ташкилотлари иштирокини таъминлаш ҳамда эркин фуқаролик жамиятини
барпо этиш масалаларига алоҳида аҳамият берилмоқда. Ўзбекистон
Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги Қонуни ва «Кадрлар тайѐрлаш
миллий дастури»да фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг муҳим
йўналиши сифатида юксак маънавиятли, рақобатбардош ва юксак касбий
маданиятга эга мутахассисларни тайѐрлаш муҳим вазифа сифатида
белгиланди.

Жаҳонда ҳар бир давлат ўз фуқароларида замон талабларига хос

сифатлар ва жамият мақсадларига мос қадриятларни қарор топтиришни


background image

асосий мақсад сифатида белгилайди. Барқарор тараққиѐт ва юксаклик сари
интилаѐтган давлатларнинг тажрибаси билан танишиш орқали бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик туйғусини тарбиялаш, ижтимоий дахлдорлик
ҳиссини шакллантириш, ўз-ўзини англаш, бағрикенглик, адолатпарварлик
каби сифатларни қарор топтириш, фуқаролик позициясини замон эҳтиѐжлари
ва жамият манфаатларига мослаштириш асосида ривожлантириш зарур,
деган хулосага келинди. Ана шу нуқтаи назардан бўлажак ўқитувчиларда
фуқаролик позициясини ривожлаштириш жараѐнига шахсга йўналтирилган
таълим

технологияларини

татбиқ

этиш,

фуқаролик

позициясини

ривожланганлик даражасини ташхис этиш мезонларини аниқлаш ва баҳолаш
методикасини ишлаб чиқиш; ташкилий-интеграцион модел асосида бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантириш механизмларини
такомиллаштириш муҳим аҳамият касб этади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2014 йил 6 февралдаги

«Ўзбекистон Республикасида ѐшларга оид давлат сиѐсатини амалга
оширишга қаратилган қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-2124-сон
Қарори, шунингдек, 2016 йил 14 сентябрда қабул қилинган «Ёшларга оид
давлат сиѐсати тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни ҳамда
мазкур

фаолиятга

тегишли

бошқа

меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатларда

белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу диссертация муайян
даражада хизмат қилади.

5

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши

нинг устувор йўналишларига боғлиқлиги

. Диссертация тадқиқоти

республика фан ва технологиялар ривожланишининг I. «Демократик ва
ҳуқуқий жамиятни маънавий-ахлоқий ва маданий ривожлантириш,
инновацион иқтисодиѐтни шакллантириш» устувор йўналишига мувофиқ
бажарилган.

Диссертация мавзуси бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи.

1

Шахсга

йўналтирилган

таълим

технологиялари

асосида

бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга йўналтирилган
илмий изланишлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасалари, жумладан, University of Columbiya (АҚШ), University of
Sorbonne (Франция), University of Frayburg (Германия), Таълим тадқиқотлари
Миллий фонди (Буюк Британия); Japan Institute of International Affairs
(Япония), Seoul of National University (Жанубий Корея), Chinese Academy of
Social Sciences (Хитой), Москва давлат университети (Россия) ва Миллий ғоя
ва мафкура илмий-амалий Маркази (Ўзбекистон)да олиб борилмоқда.

Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга оид жаҳонда олиб
борилган тадқиқотлар натижасида бир қатор, жумладан қуйидаги илмий
натижалар олинган: бўлажак ўқитувчиларни ижтимоийлаштириш омили
сифатида фуқаролик позициясини ривожлантириш механизмлари ишлаб
чиқилган (Колумбия университети); фуқаролик маданиятини ривожлан


background image

тиришнинг ташкилий-тузилмали модели яратилган (Сорбонна универ
ситети); фуқаролик тарбияси ва глобал таълимни уйғунлаштиришнинг

амалий-технологик тизими ишлаб чиқилган (Фрайбург университети);
Европа давлатларининг интеграцияси жараѐнида фуқаролик тарбиясини
ижтимоий аҳамияти аниқлаштирилган (Таълим тадқиқотлари Миллий
фонди);

гуруҳий

бирдамлик

(«айдагарасюги»)ни

шакллантириш

технологияси ишлаб чиқилган (Japan Institute of International Affairs); миллий
омил устуворлиги асосида фуқаролик позицияси ва мафкуранинг
уйғунлигини таъминлаш механизмлари такомиллаштирилган (Seoul of
National University); фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир қад
риятлар тизими ишлаб чиқилган (Chinese Academy of Social Sciences);
шахсий-инсонпарварлик ѐндашуви асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаро
лик позициясини ривожлантиришнинг коллаборатив технологиялари ишлаб
чиқилган (Москва давлат университети); миллий ғоя асосида озод ва эркин
фуқаро

шахсини

шакллантиришнинг

ташкилий-технологик

тизими

такомиллаштирилган (Миллий ғоя ва мафкура илмий-амалий Маркази).

Дунѐда шахсга йўналтирилган таълим технологиялари воситасида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантириш борасида
қуйидаги устувор йўналишларда тадқиқотлар олиб борилмоқда: ўқувчи-

1

Мазкур қисмни ѐзишда қуйидаги манбаларга асосланилди: Таджихонов У. Закон, человек, государство. –Т.: Академия,

МВД УзР, 1997. – С. 142; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ / Дарслик. –Т.: Адолат, 2001. – Б. 366; Крюкова Е.А. Личностно
развивающие образовательные технологии: природа, проектирование, реализация. Монография. – Волгоград: Перемена,
2000. – С. 97.

6

ѐшларда қатъий ҳаѐтий позицияни ривожлантириш мониторинги моделини
такомиллаштириш;

шахсга

йўналтирилган

таълим

технологиялари

воситасида касбий ижтимоийлаштиришнинг диагностик тизимини ишлаб
чиқиш; медиа таълим асосида фуқаролик позициясини ривожлантириш
механизмларини такомиллаштириш; дахлдорлик ва огоҳлик фазилатларини
ривожлантиришнинг нейролингвистик технологияларини ишлаб чиқиш;
фуқаролик позицияси ривожланганлик даражасини ташхис этишнинг
кўмакчи-компьютерли тизимини яратиш.

Муаммонинг ўрганилганлик даражаси.

Бўлажак ўқитувчиларда

фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг методологик асослари
Республикамизнинг Биринчи Президенти И.Каримовнинг «Юксак маънавият
– енгилмас куч», «Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида», «Она
юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий
саодатдир» каби асарларда ѐритиб берилган.

2

Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак

ўқитувчиларнинг касбий тайѐргарлигини такомиллаштириш юзасидан қатор
тадқиқотлар амалга оширилган, жумладан, таниқли педагог олимлар
Б.Гершунский, Р.Сафарова, Ф.Юзликаев, Э.Юзликаева, Б.Маъмуров,
В.Сериков, Н.Алексеев, Е.Бондаревская, И.Колесникова, С.Кульневич,
В.Слободчиков, Ш.Қурбонов, Э.Сейтхалиловларнинг илмий ишларида


background image

кузатиш мумкин.

3

Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик маданиятини ривожлантириш ва

фуқаролик тарбиясининг педагогик-психологик хусусиятлари Л.Аманбаева,
Н.Крицкая, Е.Беляева, М.Богомаз, И.Гуляева, М.Ерхова, Т.Журавлева,
В.Золотов, С.Карпушкин, Л.Коваленко, Л.Кузнецовалар томонидан тадқиқ
этилган.

4

2

Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 176; Каримов И.А. Ўзбекистон

мустақилликка эришиш остонасида. – Т.: Ўзбекистон, 2011. – Б. 440; Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк
келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир. – Т.: Ўзбекистон, 2015. – Б. 304.

3

Гершунский Б. Образовательно-педагогическая прогностика. – М.: Филинта наука, 2003. – С. 762; Сафарова Р. ва бошқ.

Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим стратегияси муаммолари ва таълим мазмунининг янги моделлари,
уларни татбиқ этиш йўллари. –Т.: ЎзРФА ―Фанǁ, 2005. Б. 256; Юзликаев Ф. Интенсификация процесса дидактической
подготовки будущего учителя в педагогическом институте. – Ташкент: Фан, 2005. – С. 202; Юзликаева Э.
Педагогический мониторинг в личностно-ориентированном образовательном процессе в системе высшего образование
(на материале педагогических дисциплин) 13.00.01: автореф. дисс... канд. пед. наук. – Т., 2006. С. 21; Маъмуров Б.Ўқувчи
шахсига йўналтирилган ўқув-билув жараѐнини ташкил этишнинг педагогик шарт-шароитлари. Номз.дисс.- Ташкент,
2009. – С. 126; Сериков В. Личностный подход в образовании: концепции и технологии: Монография. – Волгоград:
Перемена, 1994. – С. 152; Алексеев Н. Личностно ориентированное обучение: вопросы теории и практики: Монография.
– Тюмень: Изд-во Тюменского гос. ун-та, 1997. – С. 216; Бондаревская Е. Гуманитарная парадигма личностно
ориентированного образования // Педагогика, 1997. №4. – С. 11–14; Колесникова И. Как приблизить подготовку учителей
к потребностям школы // Педагогика, 1992. №5–6. – С. 71–74; Кульневич С. Педагогика личности от концепции до
технологий: Учеб.-практ. пособие для учителей и классных руководителей, студентов, магистрантов и аспирантов пед.
учеб. заведений, слушателей ИПК. – Ростов-на-Дону: Творческий центр «Учитель», 2001. – С. 160;
Слободчиков В., Исаев Е. Основы психологической антропологии. Психология человека. – М., 1995; Соғлом авлодни
шакллантиришда янги педагогик технлогияларнинг ўрни // Тошкент вилояти ѐш олимларининг II илмий-амалий
анжумани матетариаллари. – Т.: ТВХТХМОИ, 2002. – Б. 76; Қурбонов Ш., Сейтхалилов Э. Кадрлар тайѐрлаш миллий
дастури: таълимдаги инновациялар // ―Халқ таълимиǁ журнали, 1999. № 6. – С. 15–17.

4

Аманбаева Л. Гражданское воспитание учащейся молодежи в новых социальных условиях: автореф. дис. ... д-ра пед.

наук / Аманбаева Л. Якут.гос. ун-т им. М. Аммосова. –Якутск, 2002. – С. 31; Крицкая Н. Гражданское образование как
фактор личностного развития // Субъектность в профессиональном и личностном развитии человека: материалы Всерос.
науч.-практ. конф. – Казань: КСЮИ, 2004. – С. 128–132.; Беляева Е. Патриотизм как нравственная гражданская позиция.
// Человек. Грамадства. Свет, 2000. №1. – С.32–45; Богомаз М. Педагогические условия формирования гражданской
позиции учащихся / Богомаз М.// Методический портал «Гражданином быть обязан» [Электронный ресурс].Гуляева, И.
Гражданином быть обязан: формирование гражданской позиции личности

7

О.Мусурмонова, М.Зарипов, С.Носирхўжаев, Л.Кохонович, Д.Рўзиева,

Т.А.Сухарева, Э.Юсупов, Н.Эгамбердиева, Ш.Шодмоноваларнинг илмий
ишларида бўлажак ўқитувчиларни ижтимоийлаштириш омили сифатида ўз
ўзини англаш, маънавий маданият, ижтимоий-сиѐсий етуклик,
ватанпарварлик, ҳарбий-ватанпарварлик, фуқаролик фаоллиги ва масъулияти
каби фуқаролик позицияси негизида акс этувчи сифатларнинг мазмун
моҳияти ѐритиб берилган

5

.

Мамлакатимизда олиб борилган тадқиқотларда ѐшларда ҳуқуқий онг ва

маданиятни шакллантириш, жамиятда қонун устуворлигининг
таъминланиши ҳуқуқий давлатнинг қарор топишида муҳим омил эканлиги
(Ҳ.Бобоев, К.Норматов, З.Исломов, Р.Маҳмудов, У.Тожихонов, А.Саидов)

6

;

ижтимоий-ҳуқуқий меъѐрларнинг жамият ва шахс ҳаѐтида тутган ўрни
(О.Каримова, Н.Одилов, М.Усмонбоева)

7

; ҳуқуқий тарбияни муваффақиятли

ташкил этиш омиллари ва шарт-шароитлари (С.Лукашева, А.Обухов,
А.Островский, Е.Татаринцева, А.Хамроев)

8

илмий асосланган.

Шахсга йўналтирилган технологиялар асосида бўлажак ўқитувчиларда

фуқаролик позициясини ривожлантиришга бағишланган тадқиқотларни

Н.Азизходжаева, Л.Бойкова, Д.Белоухин, М.Громова, Б.Зиѐмуҳаммедов,


background image

Ж.Йўлдошев, М.Очилов, В.Питюков, Н.Сайидахмедов, Ў.Толипов,

[Текст] / И.Гуляева //Русская культура нового столетия: Проблемы изучения, сохранения и использования историко

культурного наследия / Сост. Тихомиров, С. –Вологда : Книжное наследие, 2007. - 686 с.; Ерхова М. Проблемы
гражданского воспитания // М.Ерхова / Директор школы. - 2008. - №5, с. 78-82.; Журавлева Т. Организационно
педагогические условия воспитания гражданственности у студентов ССУЗ в процессе гуманитарной подготовки / Т.
Журавлева. Автореф. дис... канд. пед. наук. –Казань, 2004. – С. 23; Золотов В. Политическая культура и
гражданственность // Золотов. В. Формирование социалистической гражданственности. –Барнаул, 2009. – С. 34–38;

Карпушкин С. Формирование гражданской и правовой культуры молодежи / С.Карпушкин. Дис... канд. филос. наук. – М.,
2009. С. 230; Коваленко Л. Роль социальной справедливости в формировании гражданственности личности //
Л.Коваленко. Формирование гражданственности. – Барнаул, 2010. –С. 23–27.; Кузнецова Л. Развитие содержания
понятий «гражданственность» и «гражданское воспитание» в педагогике XX в. / Л. Кузнецова // Преподавание истории и
обществознания в школе, 2006. №9. – С. 28–35.

5

Мусурмонова.О. Юқори синф ўқувчиларини маънавий маданиятини шакллантиришнинг педагогик асослари:

Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,1993. – 364 б.; Zaripov M., Nosirxo‗jayev S., Lafasov M. Ma‘naviyat asoslari / Akad. litsey va kasb
hunar kollejlari uchun darslik. – T.: ―Cho‗lponǁ nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2006. – B. 235–236; / Кохонович Л.И,
Рябов Л. Гуманизм – нравственная основа формирования личности студента // Ж. Система воспитания в высшей школе.
Вып. 7. – М.: 1993. – С. 28; / Рўзиева Д. Олий таълим муассасалари талабаларида миллий ифтихор туйғусини
шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари: Пед.фан.док.... дисс. – Т., 2007. – Б. 297; Сухарева Т. Формирование
гражданской позиции юного гражданина / Интеграция методической (научно-методической) работы и системы
повышения квалификации кадров / Материалы VI Всероссийской науч.-практ. конф.: в 6 ч. 4.1 – Челябинск: Изд-во
«Образование», 2005. – С. 227–230.; Юсупов Э. Ёшлар ўртасида ватанпарварлик тарбиясини амалга ошириш йўллари.-
Т.: Ўқитувчи, 1996. – Б. 187; Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика / Дарслик. – Т.: А.Навоий номидаги Ўзбекистон
Миллий кутубхонаси нашриѐти, 2009. –Б. 229; Шодмонова Ш. Олий ўқув юрти талабаларида мустақиллик тафаккурини
шакллантириш ва ривожлантириш (Касб таълими йўналиши мисолида) Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,2010. – 340 б.

6

Бобоев

Х., Норматов К. Миллий давлатчилик ҳақида. –Т.: Ёзувчи. 1999. Б. 48; Исламов З. Общество, государство и право. – Т.:
Адолат, 1997. – С. 24; Маҳмудов Р. Ҳуқуқ ва маданият / З.Зарипов таҳрири остида. – Т.: Ўзбекистон, 1993. – Б. 56;
Таджиханов У. Закон, человек, государство. –Т.: Академия МВД, 2002. – С. 141; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ / Дарслик. –Т.:
Адолат, 2001. – Б. 366.

7

Каримова О., Рафиқов А. Ўқувчи-ѐшларни ҳуқуқий тарбиялаш. – Т.: Ўқитувчи, 1998. – Б. 32; Одилов Н. Ҳуқуқий

билимлар – ѐшларга. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – Б. 22; Усмонбоева М. Умумий ўрта таълим мактаби ўқувчиларининг
ҳуқуқий маданиятини шакллантириш (VIII–IX синфлар мисолида). Пед.фан. ном… дисс. – Т., 2000. – Б. 64; Захарова Е.
Дидактические материалы к курсу ―Человек и обществоǁ. – М., 1998.

8

Лукашева С. Право, мораль, личность /Отв.ред. В.Ихиквадзе. – М.: Инс-т гос. и право, 1996. –С. 262.; Обухов А.

Исследовательская деятельность как возможный путь вхождения подростка в пространство культуры // Школьные
технологии. – М., 2001. №5. – С. 2; Островский А. Теория и практика педагогической профилактики правонарушений
школьников-подростков. Автореф. дисс…докт. пед. наук. – Т., 2000. – С. 45; Татаринцева Е. Правовое воспитания:
методология и методика / Мет.пособие. – М.: Высшая школа, 1999. – С. 175; Хамроев А. Формирование правовой
культуры личности / Теория и практика. Автореф. дисс. канд. юрид. наук. – Т., 2003. – С. 27.

8

М.Усмонбоева, Т.Хурвалиеваларнинг илмий илмий асарларида кузатиш
мумкин.

9

Педагог олимлар томонидан бўлажак ўқитувчиларни касбий

ривожлантириш муаммоси билан боғлиқликда илмий изланишлар олиб
борилган

бўлса-да,

бироқ

уларда

фуқаролик

позициясини

ривожлантиришдаги динамик ўзгаришларни аниқлаш мезонлари; ѐшлар
сиѐсатига оид меъѐрий ҳужжатларда педагогик-профилактик хусусиятларни
аниқ акс эттириш; бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини
ривожлантиришга доир компетентликни таркиб топтириш масалалари
долзарб илмий-амалий аҳамиятга эга ҳисобланади.

Диссертация мавзусининг диссертация бажарилган олий таълим

муассасаси илмий-тадқиқот ишлари билан боғлиқлиги.

Диссертация

тадқиқоти Тошкент давлат педагогика университети илмий-тадқиқот ишлари
режасининг ИТД–4 «Ёш авлодни тарихий, миллий ва умуминсоний
қадриятлар асосида муносиб тарбиялаш, таълим-тарбия тизимини
ривожлантириш, узлуксиз таълим тизимида юқори малакали, шунингдек


background image

бошқарув кадрларини тайѐрлашни такомиллаштириш» (2012–2014 йй.),
561624–ЕРР–1–2015. «Интернационализация и модернизация образования и
процессов в сфере высшего образования Узбекистана» (2015–2017 гг.)
мавзусидаги лойиҳалар доирасида бажарилган.

Тадқиқотнинг

мақсади

бўлажак

ўқитувчиларда

фуқаролик

позициясини

ривожлантиришнинг

ташкилий-методик

асосларини

такомиллаштиришдан иборат.

Тадқиқотнинг вазифалари:

шахсга йўналтирилган таълим жараѐнида бўлажак ўқитувчиларда

фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг педагогик-психологик
хусусиятлари ва омилларини аниқлаштириш;

компетенциявий ѐндашув асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик

позициясининг ривожланганлигини аниқлаш мезонлари ва индикаторларини
ишлаб чиқиш;

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир тарбиявий
тадбирларни лойиҳалаш ва режалаштириш тизимини такомиллаштириш;

9

Азизходжаева Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. – Т.: ТГПУ, 2003. – 192 с.; Ўқитувчи

тайѐрлашнинг педагогик технологияси. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2000. – Б. 52; Бойкова Л., Гребенкино И.
Педагогическое мастерство и педагогические технологии. – М.: Педобщество России, 2001. – С. 247; Белоухин Д. Основы
личностно-ориентированной педагогики. – М.: Воронеж, 1997. – С. 92; Громова М. Технология образовательных
процессов. – М: Педагогика, 1992. – С. 106; Зиѐмуҳаммедов Б. Янги педагогик технология: назария ва амалиѐт. – Т.:
ChinozENK, 2002. – Б. 124; Йўлдошев Ж., Усмонов С. Замонавий педагогик технологияларни амалиѐтга жорий қилиш //
Ўқитувчиларнинг илғор педагогик технологиялар бўйича назарий ва амалий билимларини ошириш курслари тренерлари
учун қўлланма. / Масъул муҳаррир: С.Ҳасанов. – Т.: А.Авлоний номидаги ХТХҚТИОМИ, 2008. – Б. 130; Очилов М. Янги
педагогик технологиялар. – Қарши: Насаф, 2000. – Б. 79; Питюков В. Основы педагогичекой технологии. – М.: Изд-во
―ГНОМ и Дǁ, 2001. – С. 188; Сайидахмедов Н. Янги педагогик технология моҳияти ва замонавий лойиҳаси. – Т.:
Республика таълим маркази, 1999. – Б. 55; Толипов Ў. Усмонбоева М. Педагогик технология асослари // ―Мактаб ва
ҳаѐтǁ журналига илова. – Т.: ЎзПФИТИ, 2003. – Б. 32; Хурвалиева Т. Мактаб амалиѐтчи психологлари малакаларини
оширишнинг педагогик шарт-шароитлари (илғор педагогик технологиялардан фойдаланиш мисолида): Пед.фан.номз. ...
дисс. – Т., 2008. – Б. 167.

9

ташкилий-интеграцион модел воситасида шахсга йўналтирилган

таълим технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик
позициясини ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш;

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир илмий
асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш.

Тадқиқотнинг объекти

сифатида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик

позициясини ривожлантиришнинг ташкилий-методик асосларини такомил
лаштириш жараѐни танланган.

Тадқиқотнинг предмети

шахсга йўналтирилган таълим технология

лари асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлан
тириш мазмуни, омиллари, ташкилий-методик таъминотидан иборат.

Тадқиқотнинг усуллари.

Тадқиқот жараѐнида тарихийлик, қиѐсий

таҳлил, аналитик обзор, умумлаштириш, педагогик кузатиш, анкета, савол


background image

жавоб, суҳбат, эксперт баҳолаш, педагогик эксперимент, математик статистик
таҳлилусулларидан фойдаланилди.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

қуйидагилардан иборат:

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга

доир умуммаданий, методик, умумкасбий компетенцияларнинг интегратив,
ташкилий, диагностик функциялари ва ижтимоий-амалий компоненти
такомиллаштирилган;

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришда

динамик ўзгаришларнинг самарадорлигини аниқлаш ва баҳолашнинг
когнитив мезонини ижтимоий аҳамиятнинг англанганлиги, хулқ-атвор ва
натижавий мезонларнинг сифатларни шаклланганлигини ташхис этишга
доир кўрсаткичлари аниқлаштирилган;

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга

доир тарбиявий ишларни лойиҳалаштириш босқичининг кутиладиган
натижанинг кафолатланиши ҳамда режалаштириш босқичининг профессор
ўқитувчи ва талабаларнинг ҳамкорликдаги фаолиятини ташкил этиш
компонентлари такомиллаштирилган;

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга

доир тарбиявий тадбирларни ташкил этиш жараѐни олий таълим
муассасалари ва ижтимоий институтлар фаолиятини уйғунлаштириш асосида
такомиллаштирилган;

ижтимоий муҳит таъсири ҳамда бўлажак ўқитувчиларнинг қизиқиш ва

эҳтиѐжларининг алоқадорлигини таъминлашга қаратилган ташкилий
интеграцион модел асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини
ривожлантиришга доир таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Тадқиқотнинг амалий натижалари

қуйидагилардан иборат

:

бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясининг ривожланганлик даражасини
ташхис этиш методикаси ишлаб чиқилган;

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позицияси ривожланганлигини

ташхис этишнинг кўмакчи-компьютерли тизими яратилган;

10

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида тарбиявий

тадбирларни ўтказишга доир тьюторлик фаолиятини ташкил этишнинг
услубий таъминоти яратилган;

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида тарбиявий

тадбирларни ташкил этиш ва ўтказишга доир виртуал мулоқот дастур
ларининг такомиллаштирилган вариантлари ишлаб чиқилган.

Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги

ишда қўлланилган

ѐндашув ва усуллар, фойдаланилган назарий ѐндашувлар расмий
манбалардан олингани, келтирилган таҳлиллар ва тажриба-синов ишлари
самарадорлигининг математик статистика методлар воситасида асослангани,
хулоса ва тавсияларнинг амалиѐтга жорий этилгани, олинган натижаларнинг
ваколатли тузилмалар томонидан тасдиқлангани билан изоҳланади.


background image

Тадқиқотнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти.

Тадқиқот

натижаларининг илмий аҳамияти тарих ва ҳуқуқ фанларини ўқитиш
жараѐнида шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга хизмат қиладиган
билимлар, ахборотларни тақдим этиш воситалари, йўллари ва усулларини
такомиллаштиришда фойдаланиш билан изоҳланади.

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти шахсга йўналтирилган

таълим технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик
позициясини ривожлантириш, уни давлат ва жамият институтлари
томонидан қўллаб-қувватлаш ҳамда мақсадли давлат дастурларини
такомиллаштиришга хизмат қилади.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши.

Шахсга

йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларда
фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир тадқиқот натижалари
асосида:

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга

доир касбий компетенциялар тизими «5111600 - Миллий ғоя, маънавият
асослари ва ҳукуқ таълими» бакалавриат таълим йўналишининг давлат
таълим стандарти мазмунига сингдирилган. («Ўзстандарт» агентлигининг
2014 йил 18 сентябрдаги 4574-сонли қарори билан тасдиқланиб, 36.1365-сон
рақами билан Давлат рўйхатидан ўтказилган). Мазкур компетенциялар
тизими асосида ижтимоий, фуқаролик, ҳуқуқий, маънавий-ахлоқий ҳамда
фуқаролик тарбиясининг мазмун-моҳияти такомиллаштирилиб, шахсга
йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларнинг
фуқаролик

позициясини

ривожлантириш

самарадорлигини ошириш

имконини берган;

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришда

динамик ўзгаришларини аниқлаш ва баҳолашнинг когнитив, хулқ-атвор ва
натижавий мезонларини ишлаб чиқишга доир таклифлар асосида Вазирлик
ҳузуридаги таълим муассасалари учун яратилган ўқув-методик адабиѐтларни
мувофиқлаштириш Кенгашининг 2016 йил 19 майдаги 5-сонли баѐни билан
тасдиқланган методика ишлаб чиқилган (Халқ таълими вазирлигининг 2016
йил 18 июлдаги 01-02\1-3-228-сон маълумотномаси). Методиканинг жорий

11

этилиши

бўлажак

ўқитувчиларда

фуқаролик

позициясини

ривожланганлигини ташхис этиш ва коррекциялашга доир тренинглар
самарадорлигини оширишга хизмат қилган;

юксак маънавиятли, мустақил фикрловчи, қатъий фуқаролик

позицияси, кенг дунѐқараш ва чуқур билимларга эга бўлган ватанпарвар
ѐшларни тарбиялаш борасидаги таклифлар Халқ таълими вазирлигининг
2015 йил 8 апрелдаги 108-сон буйруғи билан тасдиқланган «Ўзбекистон
Республикасида 2015 йилда ѐшларга оид давлат сиѐсатини амалга оширишга
қаратилган қўшимча чора тадбирлар Дастури» ҳамда Ўзбекистон
Республикаси давлат мустақиллигининг йигирма беш йиллигига бағишлаб


background image

«Камолот» ѐшлар ижтимоий ҳаракати Васийлик Кенгаши томонидан «Биз –
буюк юрт фарзандларимиз!» шиори остида ўтказиладиган ѐшлар
фестиваллари ҳамда «Камолот» тарғибот лойиҳаси Концепцияси мазмунига
сингдирилган (Халқ таълими вазирлигининг 2016 йил 19 майдаги 01-2/2-8 -
162-сон маълумотномаси). Мазкур таклифлар асосида «Ёшлар ва ҳуқуқий
маданият» мавзуси бўйича социологик сўровнома ишлаб чиқилган ва
ѐшларнинг мафкуравий таҳдидларга қарши иммунитетини аниқлаш
имконини берган;

бўлажак ўқитувчиларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш, уларда

фуқаролик маъсулияти, фуқаролик позицияси, ҳуқуқий саводхонлик ҳамда
ҳуқуқий маданиятни ривожлантиришнинг такомиллаштирилган педагогик
механизми «Камолот» ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятига татбиқ этилган
(«Камолот» ЁИҲ Васийлик Кенгашининг 2015 йил 10 декабрдаги 65-сон
баѐни қарори). Мазкур механизм асосида талаба-ѐшларнинг ижтимоий
фаоллигини, фуқаролик маъсулиятини оширишда, шунингдек улардаги
фуқаролик позициясини ривожлантиришда «Камолот» ЁИҲ ва олий таълим
муассасалари ҳамкорлигининг самарали шаклларини амалиѐтга жорий этиш
имконияти яратилган.

ѐшларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир маънавий

ахлоқий фазилатларни таркиб топтиришга доир таклифлар Ўзбекистон
Республикасининг «Ёшларга оид давлат сиѐсати тўғрисида»ги Қонунини
5-моддасида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
Қонунчилик палатасининг 2016 йил 15 октябрдаги 01–02\1–118-сон
маълумотномаси). Мазкур таклифлар асосида ѐшларни ватанпарварлик,
фуқаролик туйғуси, бағрикенглик, қонунларга, миллий ва умуминсоний
қадриятларга ҳурмат руҳида, зарарли таъсирлар ва оқимларга қарши тура
оладиган, ҳаѐтга бўлган қатъий ишонч ва қарашларга эгалигини таркиб
топтириш каби устувор йўналишлар аниқланган;

Тадқиқот натижаларининг апробацияси.

Тадқиқот натижалари 20 та

илмий-амалий анжуманда, жумладан, «Ўзбекистонда қонунчилик тарихи ва
унинг ўзига хос хусусиятлари (Хива, 2008); «Таълим жараѐнида муаммоли
ўқитиш усулидан фойдаланиш (Тошкент, 2008); «Тошкент – Шарқ дарвозасиǁ
( Хива, 2009); «Ҳуқуқдаги бўшлиқлар ва уларни бартараф этиш йўллари
(Тошкент, 2009); Шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакллантириш (Тошкент, 2009);

12

«Таълимни инсонпарварлаштириш – шахс камолотининг муҳим мезони
сифатида (Тошкент, 2010); «Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини
шакллантиришнинг аудиториядан ташқари ишлар жараѐнидаги мазмуни
(Тошкент, 2010); «Фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга
йўналтирилган технологиялардан фойдаланишнинг педагогик асослари
(Тошкент, 2011); «Фуқаролик позициясини шакллантиришда инновацион
технологиялардан фойдаланиш» (Тошкент, 2011); «Шахсга йўналтирилган
технологияларнинг моҳияти» (Тошкент, 2012); «Бўлажак ўқитувчиларда


background image

фуқаролик функциясини шакллантириш» (Тошкент, 2012); «Таълимни
инсонпарварлаштириш шахс камолотининг муҳим мезони сифатида»
(Тошкент, 2012); «Ҳуқуқий онг ва Ўзбекистон Республикаси Конституцияси»
(Тошкент, 2012), «Таълимни инсонпарварлаштириш шахс камолотининг
муҳим мезони» (Навоий, 2013); «Педагогик таълимнинг долзарб масалалари»
(Москва, 2013); «Бўлажак мутахассиснинг фуқаролик позицияси – эркин
фуқаролик жамиятини шакллантириш омили сифатида» (Тошкент, 2013);
«Бўлажак ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан ҳамкорлик ўрнатиш соҳасидаги
тажрибаларини бойитиш»

(Тошкент, 2014); «Фуқаролик маданиятини

шакллантиришда инновацион технологиялар» (Тошкент, 2014); «Бўлажак
ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан

ҳамкорлик ўрнатиш соҳасидаги

тажрибаларини бойитиш» (Тошкент, 2014); «Интерфаол технологиялар
орқали бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакллантириш»
(Prague, 2015); «Фуқаролик позицияси

шакллантиришда инновацион

технологиялардан фойдаланиш» (Тошкент, 2015); «Шахсга йўналтирилган
таълимни ташкил этишнинг айрим масалалари» (Тошкент, 2015); «Бўлажак
бошланғич синф ўқитувчиларида фуқаролик позициясини шакллантиришда
шахсга йўналтирилган таълимнинг ўрни» (Тошкент, 2015); «Талабаларда
фуқаролик позициясини шакллантиришда

таълим-тарбия масалалари»

(Тошкент, 2015) мавзуларидаги республика ва халқаро илмий-амалий
конференцияларда маъруза кўринишида баѐн этилган ҳамда апробациядан
ўтказилган.

Тадқиқот натижаларининг эълон қилиниши.

Диссертация мавзуси

бўйича жами 47 та илмий иш чоп этилган, шулардан 1 та монография,
Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик
диссертациялари асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган
илмий нашрларда 20 та мақола, жумладан 13 таси республика ва 7 таси
хорижий журналларда нашр этилган.

Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми.

Диссертация таркиби кириш,

тўртта боб, хулоса, фойдаланилган адабиѐтлар рўйхатидан иборат.
Диссертациянинг ҳажми 248 бетни ташкил этади.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Кириш

қисмида ўтказилган тадқиқотларнинг долзарблиги ва

зарурияти асосланган, тадқиқотнинг мақсади ва вазифалари, объект ва
предметлари

тавсифланган,

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг устувор йўналишларига мослиги кўрсатилган,

13

тадқиқотнинг илмий янгилиги ва амалий натижалари баѐн қилинган, олинган
натижаларнинг илмий ва амалий аҳамияти очиб берилган, тадқиқот
натижаларини амалиѐтга жорий қилиш, нашр этилган ишлар ва диссертация
тузилиши бўйича маълумотлар келтирилган.

Диссертациянинг «

Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари


background image

асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлан
тиришнинг назарий-методологик асослари»

деб номланган биринчи

бобида шахсга йўналтирилган таълим ва бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик
позициясини ривожлантиришга оид назарий-концептуал ѐндашувлар,
фуқаролик позициясини ривожлантиришга доир миллий фазилатлар тизими
ҳамда шахсга йўналтирилган таълим жараѐнини ташкил этишнинг педагогик
психологик хусусиятлари ѐритилган.

Олий педагогик таълим тизимида шахсга йўналтирилган таълим

жараѐнини ташкил этиш муаммоси кўп қиррали бўлиб, бу соҳада
мутахассислар томонидан турлича ѐндашувлар ва нуқтаи назарлар илгари
сурилмоқда. Профессор-ўқитувчилардан шахсга йўналтирилган касбий
таълим жараѐнини мақсадга мувофиқ тарзда ташкил этишда мазкур
ҳодисанинг ўзига хос хусусиятларини яхши билишлари талаб этилмоқда.
Профессор-ўқитувчилар шахсга йўналтирилган касбий таълим жараѐнини
мақсадга мувофиқ тарзда ташкил этишлари, бу жараѐннинг мақсади,
вазифаларини яхши тушунишлари, шахсга йўналтирилган технологияларни
ҳар томонлама чуқур ўзлаштиришлари лозим. Талаба шахсига йўналтирилган
педагогик фаолиятни тўғри ташкил этиш учун бир қатор мезонларга таяниш
талаб этилади. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари ѐрдамида
бўлажак ўқитувчини касбий ривожлантириш, унда фуқаролик позициясини
таркиб топтириш жараѐни амалга оширилади.

Бугунги кунда олий педагогик таълим тизими олдига янгича касбий

сифатларга эга бўлган ўқитувчиларни тайѐрлаш вазифаси қўйилди. Чунки
ўқитувчи ҳар бир ўқувчига алоҳида шахс сифатида ѐндашиш, уларнинг
индивидуал имкониятларини аниқ ҳисобга олиш ва ривожлантириш
тажрибасини эгаллаши лозим. Маълумки, шахсга йўналтирилган таълим
жараѐнида таълим олувчиларга инсоний муносабатда бўлиш устувор ўрин
эгаллайди. Бунинг учун профессор-ўқитувчилар ҳам, талабалар ҳам фаол
фуқаролик позициясига эга бўлишлари талаб этилади.

Тадқиқотлар натижасида бўлажак ўқитувчиларда фаол фуқаролик

позициясини ривожлантиришга доир қуйидаги компетенциялар тизими
аниқлаштирилди:

интеллектуал, маданий, маънавий, жисмоний, касбий ўзини-ўзи

ривожлантириш ва такомиллаштириш қобилиятига эга бўлиш; тарихий мерос
ва маданий анъаналарга нисбатан ҳурмат-эҳтиромда бўлиши, ижтимоий ва
маданий ўзига хосликларни бағрикенглик билан қабул қилиш;

тарихий жараѐнни ҳаракатга келтирувчи омиллар ва қонуниятларни

тушуниш, жамият ривожланишининг ижтимоий-сиѐсий тузилмасида инсон
омилининг ўрнини англаш;

14

миллий ва умумбашарий аҳамиятга эга масалаларни тушуниши, таҳлил

қилиши ҳамда ахлоқий-ҳуқуқий меъѐрлар ва мажбуриятларни ҳисобга олган
ҳолда мақсадга эришишда қатъият кўрсатиш;

касбий фаолият соҳасида чуқур назарий ва амалий билимлардан


background image

фойдаланиш ҳамда замонавий ахборот технологиялари ѐрдамида мустақил
янги билим, амалий кўникмалар ва улардан амалий фойдалана олиш
қобилиятига эга бўлиш;

янги ғояларни яратиш, илмий-педагогик тадқиқот ишларини мустақил

олиб бориш қобилиятига ҳамда илмий жамоада ишлаш кўникмасига эга
бўлиш;

фаолияти бўйича мулоқот воситаси сифатида хорижий тиллардан

бирини эркин cўзлашув даражасида билиш, нутқ маданиятини эгаллаш,
оғзаки ва ѐзма нутқини асосланган тарзда аниқ баѐн қила олиш қобилиятига
эга бўлиш;

жамият ривожланишида муҳим аҳамият касб этиб бораѐтган ахборот

технологиялари моҳияти ва аҳамиятини тушуниш, бу жараѐнда вужудга
келадиган хавф ва таҳдидларни англаш, информацион хавфсизлик, яъни
давлат сирини ҳимоя қилиш талабларига риоя қилиш малакасига эга бўлиш;

Интернет тармоғидан ахборотларни олиш, сақлаш, қайта ишлашнинг

асосий методлари, усуллари ва воситаларига, ахборотни бошқариш воситаси
сифатида компьютер билан ишлаш малакасига эга бўлиш;

мустақил равишда жисмоний тарбия ва соғлиқни мустаҳкамлашдан

методик тўғри фойдаланиш воситаларини, тўлақонли ижтимоий ва касбий
фаолиятни таъминлаш учун жисмоний тайѐргарликнинг керакли даражасини
эгаллаш.

Тадқиқот натижаларига кўра бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик

позициясини шакллантириш мақсадида ташкил этиладиган шахсга
йўналтирилган таълим жараѐнида профессор-ўқитувчилар қуйидаги
компетенцияларга эга бўлиши кераклиги аниқланди:

талабаларда фуқаролик позициясини шакллантиришга хизмат

қиладиган ўқув-тарбия жараѐнини лойиҳалаштириш;

талабаларда

фуқаролик

позициясини

шакллантиришга

хизмат

қиладиган ўқув-тарбия жараѐнини инновацион технологияларни қўллаган
ҳолда ташкил этиш;

талабаларда

фуқаролик

позициясини

шакллантиришга

хизмат

қиладиган ўқув-тарбия жараѐнида улар билан профессор-ўқитувчиларнинг
ўзаро ҳамкорлигини таъминлаш;

талабаларда

фуқаролик

позициясини

шакллантиришга

хизмат

қиладиган

ўқув-тарбия

жараѐнини

бошқариш, унинг сифати ва

самарадорлигини мунтазам назорат қилиш.

Диссертациянинг

«Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари

асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлан

тиришнинг концептуал асослари»

деб номланган иккинчи бобида

шахсдаги фуқаролик позициясининг тавсифи, фуқаролик позицияси бўлажак

15

мутахассис маънавияти ва ахлоқининг таркибий қисми эканлиги ҳақида фикр
юритилган.


background image

Фуқаролик позицияси – ҳар бир инсоннинг жамият ҳаѐтидаги ўз

иштирокини англашидир. Фуқаролик позициясига эга бўлган шахс хусусий
ҳамда умумий тарзда атроф-муҳитга нисбатан ўз муносабатини намоѐн
қилади. Бундай фуқаролар ижтимоий қадриятларни амалга татбиқ этишга
йўналтирилган фаолият тарзини эгаллаб, ўз манфаатларини жамият
манфаатлари билан уйғунлаштира оладилар. Бундай кўникмаларга эга бўлган
ѐш мутахассислар, айниқса, ўқитувчилар жамиятда муносиб ўрин эгаллаб,
Ўзбекистон фуқароси, деган шарафли номга лойиқ бўла оладилар. Бунинг
учун ҳар бир талаба фуқаролик позициясига эга бўлиши керак.

Шахс позицияси – инсон маънавияти, унинг ҳаѐтдаги мавқеини

аниқлашига кўра шахснинг ўз ҳаѐтий нуқтаи назарини белгилаши унинг
маданияти билан боғлиқ бўлса, фуқаролик позицияси унинг ўз фуқаролик
нуқтаи назарини аниқлаши учун зарур ҳисобланади. Ушбу нисбатан тор
тушунча доирасида ижтимоий ҳамда психо-педагогик моҳият маъноси ҳам
уйғунлашган. Мазкур бирликда қуйидаги таркибий қисмларни ажратиш
мақсадга мувофиқ: шахсий йўналганлик; давлат ва жамоатчиликка
йўналганлик; ижтимоий фойдали фаолиятга йўналганлик.

Талабаларнинг фуқаролик позицияси қуйидаги таркибий қисмлардан

иборат: ҳиссий-ахлоқий; интеллектуал; фаолиятли.

Талабаларнинг фуқаролик позициясини ривожлантириш жараѐнининг

таркиби ва мазмунига бўлган ѐндашувлар асосида қуйидагилар аниқланди:
бўлажак ўқитувчиларда Ўзбекистон жамиятининг фуқароси сифатида унга
хос сифатларни ривожлантириш майлларини ҳосил қилиш, шу майлларга
мувофиқ тарзда эҳтиѐжлар, мақсадлар, қизиқишлар, давлат ва жамиятга
хизмат қилиш истагини таркиб топтириш; ѐш авлод ва Ватан тақдири учун
масъуллик туйғуси ва бурч ҳиссини шакллантириш; ѐш мутахассисларда
ҳиссий-иродавий барқарорликни қарор топтириш.

Фуқаролик позициясининг асосини бўлажак мутахассиснинг ўз ҳақ

ҳуқуқлари ва эркинлигини англаши ҳамда уни ҳимоя қилишга тайѐрлиги
ташкил этади. Шахснинг ўзи ва атрофдагилари томонидан миллий
фидойилик хусусиятлари, унинг ижтимоий моҳияти англаниши ва
қадрланиши керак. Шу тариқа бўлажак ўқитувчининг фуқаролик позицияси
инсоннинг ўзини-ўзи англаши, унинг ўз ижтимоий моҳиятини билиши
орқали тавсифланади.

Шахсга йўналтирилган таълим жараѐнида талабаларда фуқаролик

позициясини шакллантиришнинг муҳим шартлари сифатида қуйидагиларни
кўрсатиш мумкин: шахсга йўналтирилган таълим жараѐнини талабалар учун
ҳаѐтий жиҳатдан муҳим бўлган билимлар ва маълумотлар билан тўлдириш;
уларда касбий билимлар ва жамият ҳаѐти учун зарур бўлган қонун
қоидаларга нисбатан ижобий муносабатни қарор топтириш; ўқув
материаллари ва фаолият учун зарур бўлган воситаларни эркин танлаш
имкониятини бериш; ўз шахсий фаолиятини долзарблаштириш, таълим

16


background image

жараѐнида уларда шахсий ривожланиш истагини уйғотиш учун таянч
билимларни тақдим этиш.

Бўлажак ўқитувчининг касбий ривожланиши қуйидаги ҳолатларга

таянилган ҳолда амалга оширилади: ўзининг индивидуаллиги, қадр-қиммати
ва фуқаролик позициясига эга бўлиши; олий педагогик таълим жараѐнида
фойдаланилаѐтган технологиялар талаба шахсининг касбий шаклланиши
билан алоқадорликда тақдим этилиши; таълим мазмуни ўзида Ўзбекистон
жамиятининг ижтимоий, иқтисодий, ахборотли, маънавий, маданий,
интеллектуал, ҳуқуқий тараққиѐтини мужассамлаштириши;
жадаллаштирувчи характер касб этиши; ўқув муҳити касбий педагогик
жараѐннинг

ҳаракатчанлигини

таъминлаши;

шахсга

йўналтирилган

педагогик таълим жараѐни талабаларнинг шахсий тажрибалари, уларнинг
касбий ривожланиш эҳтиѐжлари, ўзини-ўзи мустақил ривожлантириш,
фуқаролик позицияларининг ривожланганлик даражаларини ҳисобга олган
ҳолда ташкил этиш керак (1-расм).

Шахсга
йўналтирилган
таълим
технологиялар
и

Олий таълим

муассасалар

ининг

фаолияти

Самарадорлик
кўрсаткичлар
и: 1)
талабалар
фаоллигининг
ошиши;

2) ижодий,
ишчанлик

муҳитининг
қарор
топиши; 3)
таълим
сифатининг

яхшиланиши;
4) талабалар
томонидан

мутахассисли
к билимлари,
кўникма ва
малакаларнин
г
чуқур
ўзлаштирили
ши; 5)
ўзлаштириш
даражасининг
юқори
бўлиши

Натижа:

ҳар томонлама

ривожланган,

эркин,

фуқаролик

позициясига

эга

бўлган

қобилиятли

мутахассис

1-расм. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантириш

тизими

Диссертациянинг

«Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари

асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлан
тиришнинг амалий-технологик тизими»

деб номланган учинчи бобида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантириш мазмуни,
тарих ва ҳуқуқ фанларини ўқитиш жараѐнида талабаларда фуқаролик
позициясини ривожлантиришга хизмат қиладиган усуллар ва технологиялар
ѐритилган.

Талабаларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга йўналтирилган

педагогик жараѐннинг мазмуни ўзини-ўзи англаш, ижтимоий-ғоявий етуклик,
ватанпарварлик, ҳарбий ватанпарварлик, фуқаролик фаоллиги, ижтимоий
фаоллик, фуқаролик масъулияти, фидойилик сифатларини шаклантиришга
хизмат қиладиган билим, кўникма ва малакаларни ҳосил

қилишга

йўналтирилиши лозим.


background image

17

Олий таълим муассасаларининг талабалари фуқаролик позициясига эга

бўлишлари учун ўзларида муайян сифатларнинг ҳам шаклланишига
эришишлари талаб этилади. Назарий ўрганиш, талабалар фаолиятини
кузатиш, олий таълим мазмуни билан танишиш орқали етук фуқаро бўлиб
шаклланиш, аниқ фуқаролик позициясига эга бўлишлари учун талабалар
қуйидаги сифатларни самарали ўзлаштириши зарурлиги аниқланди:

маънавий-ахлоқий сифатлар – ватанпарварлик, байналминаллик,

меҳнатсеварлик, фидокорлик, эътиқодлилик, адолатпарварлик, виждонлилик,
давлат сиѐсатининг тўғрилиги ва ўз кучига бўлган ишончга эгалик, дўстлик
туйғусига эгалик, тинчлик ва адолат учун курашувчанлик, бағрикенглик,
масъулиятлилик, инсонийлик, инсонпарварлик, миллий тарихга ҳурмат
кўрсатиш, ижобий миллий хусусиятлар (меҳмондўстлик, болажонлик,
жамоавийлик, сахийлик, олижаноблик ва бошқалар)га содиқлик, жамоа
ишларида фаол қатнашиш, ижтимоий топшириқларни бажариш, лидерлик, ўз
оиласи, таълим муассасаси ҳамда ўзи мансуб бўлган академик гуруҳ
шаънини ҳимоя қилиш, жамоа обрўси учун курашиш, интизомлилик;

иродавий сифатлар – мустаҳкам характерга эгаси бўлиш, иродалилик,

руҳан тетиклик, тиришқоқлик, қатъиятлилик, журъатлилик, сабрлилик,
матонатлилик, турли вазиятларда ўзини тута билиш, ўзини-ўзи назорат қила
олиш, мардлик, фаоллик, довюраклик;

ақлий сифатлар – билимлилик, қобилиятлилик, изланувчанлик,

ижодкорлик, мустақил фикрлай олиш, вазиятни таҳлил қила билиш, вазиятни
тўғри баҳолаш, топқирлик, ўткир зеҳнлилик;

жисмоний сифатлар – жисмонан соғломлик, жисмонан етуклик,

ҳаракатчанлик, жисмоний маданият ва соғлом турмуш тарзига эга бўлиш;
экологик сифатлар – табиат ва атроф-муҳитга ижобий муносабатда бўлиш,
экологик онглилик, экологик фаолллик, экологик масъуллик, ер ости ва ер
усти бойликларини асраш, экологик хавфни бартараф этишга ҳисса қўшиш,
Ўзбекистон фаунаси ва флорасини асраш тўғрисида қайғуриш, экологик
тежамкорлик (сув, табиий ѐқилғилар ва электр энергияси кабиларни тежаш);

ҳуқуқий сифатлар – ҳуқуқий онглилик, ҳуқуқий фаоллик, ҳуқуқий

масъуллик, ҳуқуқий ва ижтимоий-ахлоқий меъѐрларни тан олиш, давлат
рамзлари (Ўзбекистон Республикаси байроғи, герби ва мадҳияси)га ҳурмат
кўрсатиш, Республика қонунларига қатъий риоя этиш;

иқтисодий сифатлар – иқтисодий онглилик, ҳалоллик, ишчанлик,

меҳнатни ва касбий фаолиятни севиш, касбий фаолиятга нисбатан
фидойилик, тадбиркорлик, ишбилармонлик, тежамкорлик, истеъмолчи
ҳуқуқларини билиш.

Назарий таҳлил, олий таълим муассасалари фаолиятини ўрганиш,

шунингдек, тарих ва ҳуқуқ фанлари имкониятларини баҳолаш асосида
шахсга йўналтирилган таълим технологиялари воситасида бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакллантириш жараѐнининг
моделини яратиш имконияти қўлга киритилди. Бу борадаги педагогик


background image

фаолият мазмуни моделда қуйидаги тарзда ўз ифодасини топди (2-расм):

18

Ижтимоий муҳит

Т
Ижтимоий
гуманитар
фанлар

Фуқаролик

позициясига эгалик

1) ижтимоий фаол
бўлиш, сиѐсий
жараѐнларда қатнашиш,
қабул қилинаѐтган
қонунларга ўз

муносабатини
билдириш, ѐшлар
ташкилоти фаолиятида
фаол иштирок этиш,
муайян ижтимоий
топшириқларни

А Л А Б А

Муҳим сифатлар

:

Ўзини

-

ўзи англаш

,

ижтимоий

ғоявий етуклик

,

ватанпарварлик

,

ҳарбий
ватанпарварлик

,

фуқаролик фаоллиги

,

фуқаролик
масъулияти

бажариш;
2) иқтисодий
ўзгаришларни англаш,
иқтисодий фаолият
юритиш малакасини
ўзлаштириш,
иқтисодиѐтини
ривожлантириш;

3) улкан
миллий-маданий мерос
вориси эканлигидан
ғурурланиш, миллий
маданият, қадриятларни
асраб
авайлаш,―оммавий
маданиятǁ
Шахсий
хислатлар

,

қизиқиш ва

эҳтиѐжлар

Ижтимоий топшириқ
ларни
бажариш

таъсиридан сақланиш;
4) ҳарбий билимларни
ўзлаштириш, ҳарбий
хизмат ва
мажбуриятларни ўташ,
ҳарбий қасамѐдга,
Президентга ва
Ўзбекистон халқига
содиқ бўлиш

2-расм. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантириш

модели

Олий таълим муассасаларида талабаларнинг фуқаролик позициясини

ривожлантиришда машғулотлардан ташқари ―Ёш тарғиботчиǁ тўгарагини
ташкил этилиши муҳим аҳамият касб этди. Мазкур тўгаракда талабалар
республиканинг ижтимоий, иқтисодий, маданий ҳаѐтида рўй бераѐтган
муҳим ўзгаришлар, уларнинг аҳамияти, халқ хўжалигининг турли соҳаларида
юзага келган муаммолар ва ушбу муаммоларнинг моҳияти, келиб чиқиш
сабаблари ҳамда бартараф этиш йўлларини муҳокама қилишларига алоҳида
эътибор қаратилди. Шунингдек, қонунларнинг жамият ҳаѐтида тутган ўрни
ва ҳар бир фуқаро учун шахсий аҳамияти таҳлил қилиб борилди. Муайян
мавзулардаги машғулотлар жараѐнида у ѐки бу Қонун мазмунига ўзгартириш
ва қўшимчалар киритиш юзасидан баҳс-мунозалар ташкил этилди.

Аудиториядан ташқари машғулотларда шахсга йўналтирилган таълим

технологиялари

воситасида

талабаларда

фуқаролик

позициясини


background image

ривожлантиришга қаратилган педагогик фаолиятда алоҳида эътибор
иқтидорли талабаларни лидерликка тайѐрлашга қаратилди. Бу ўринда ―Ёш

19

тарғиботчиǁ тўгараги негизида алоҳида йўналиш сифатида ―Орамиздаги ѐш
лидерларǁ гуруҳи ташкил этилди.

Тадқиқотни амалга ошириш даврида педагогик йўналишда фаолият

юритувчи олий таълим муассасалари ―Тарихǁ факультетларининг 1–4-босқич
талабалари ўртасида ―Мен – халқнинг ишончли вакилиманǁ ижодий танлови
ўтказилди. Синов ишларига жалб этилган тажриба гуруҳи респондентлари
ўзлари мансуб бўлган академик гуруҳларнинг рамзий белгилари – рамзлари
(байроғи, герби, мадҳияси, шиори)ни яратиш мақсадида ташкил этилган
―Академик гуруҳларнинг рамзлариǁ танловига жалб этилди.

Талабаларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга йўналтирилган

таълим мазмуни талабага ҳурмат билан ѐндашиш, қизиқиш, эҳтиѐжини
инобатга олиш, ҳамкорлик, танлаш, ишонч ва ташаббусларни қўллаб
қувватлаш, субъективлик, индивидуал ѐндашув принциплари асосида
танланиши керак.

Тадқиқот давомида илғор педагогик технологиялар орасидан бевосита

шахснинг индивидуал сифатлари, қобилиятларини ривожлантиришга хизмат
қилувчи технологияларни ажратиб олиш имконияти юзага келади. Улар:
муаммоли ўқитиш, ривожлантирувчи таълим, ўйин, интерфаол ўқитиш,
ҳамкорликда ўқитиш, табақалаштирилган таълим, индивидуал таълим,
модулли таълим, дастурли ўқитиш, масофавий таълим, мустақил таълим,
инновацион таълим технологиялари.

Тажриба-синов ишларини олиб боришда тарих ва ҳуқуқ фанлари бўйича

ўқув машғулотларини шахсга йўналтирилган таълим технологиялари
ѐрдамида ташкил этилишига алоҳида эътибор қаратилди. Бу борадаги амалий
ҳаракат қуйидаги босқичларда амалга оширилди:

тарих ва ҳуқуқ фанлари бўйича муайян мавзулар юзасидан шахсга

йўналтирилган таълим технологиялари ѐрдамида ташкил этиладиган ўқув
машғулотлари лойиҳаларининг намуналарини тайѐрлаш;

тажриба-синов ишларига жалб этилган методист-ўқитувчиларни

тайѐрланган лойиҳалар (ишланмалар) билан таништириш (машғулотларни
амалий ташкил этиш);

тарих ва ҳуқуқ фанлари бўйича машғулотлар олиб борадиган

ўқитувчилар томонидан шахсга йўналтирилган таълим технологияларига
асосланадиган дарс лойиҳалари асосида ўқув машғулотларини ташкил
этишда кўмаклашиш.

Тажриба-синов ишлари даврида ташкил этилган амалий фаолият тарих

ва ҳуқуқ фанларидан шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида
талабаларга назарий билимларни бериш орқали уларга фуқаролик позицияси
негизида акс этадиган сифатлар – мустақил фикрлаш, шахсий мулоҳазаларни
эркин баѐн этиш, билдирилган фикрни далиллар билан асослаш, кичик


background image

гуруҳларда ишлаш, лидерлик кабиларни шакллантиришда катта имкониятга
эгалиги тасдиқланди.

Диссертациянинг

«Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари

асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривож

лантириш самарадорлиги»

деб номланган тўртинчи бобида талабаларда

20

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида фуқаролик
позициясини ривожлантиришга йўналтирилган тажриба-синов ишларининг
ташкил этилиши ва мазмуни, статистик таҳлили ва самарадорлик даражаси
ҳақида фикр юритилган.

Тадқиқот натижаларига кўра бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик

позициясини мустаҳкамлаш ва ривожлантиришда қуйидаги йўллардан
фойдаланиш самарали ҳисобланади: талабалар билан бирга дарсдан ташқари
ватанпарварлик,

ҳарбий-ватанпарварлик

мавзуларидаги

тадбирларни

уюштириш; талаба-ѐшларни фуқаролик ва ватанпарварлик руҳида
тарбиялашга доир жаҳон мамлакатлари тажрибаси билан таништириш; етук
фуқарони шакллантириш мақсадида турли учрашув, танлов, кўрик,
фестивал, форум, баҳс-мунозара ва давра суҳбатларини ташкил этиш.

Тажриба-синов ишларининг мақсади шахсга йўналтирилган таълим

технологиялар воситасида тарих ва ҳуқуқ фанлари имкониятларидан

фойдаланган ҳолда бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясининг

самарали ривожлантирилишини таъминловчи педагогик омилларни

аниқлаш, зарур шарт-шароитларни яратишдан иборат қилиб белгиланди.

Тажриба-синов ишларининг илмий-педагогик ва методик жиҳатдан

тўғри ташкил этилишига эришиш мақсадида шахсга йўналтирилган таълим
технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини
ривожлантиришга оид махсус дастур ва маънавий-маърифий тадбирлар
режаси ишлаб чиқилди.

Тадқиқот жараѐнида махсус дастур асосида респондент-талабаларнинг

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида фуқаролик позицияси
ривожланганлик даражасини белгилашнинг қуйидаги мезонлари аниқланди:

когнитив мезонлар: талабаларнинг ―фуқаролик позициясиǁ тушунчаси

моҳияти ва фуқаролик позицияси негизида акс этадиган сифатлардан
хабардорлик; фуқаролик позициясига эга бўлишнинг ижтимоий ва шахсий
аҳамиятини англаш;

хулқ-атворга доир: ўз зиммаларидаги мажбуриятлар ва жамоат

топшириқларини масъулият билан бажариш; Ватан мустақиллиги, юрт
озодлиги, миллатлараро тинчлик, тотувлик ва ўзаро биродарликка таҳдид
солаѐтган

ҳаракатга

нисбатан

муросасизлик;

ватанпарварлик,

байналминаллик, меҳнатсеварлик, фидойилик, эътиқодлилик, адолат
парварлик, виждонлилик, инсонийлик, инсонпарварлик, дўстлик туйғуларига
эгалик; ижтимоий топшириқларни бажариш, лидерлик, олий таълим
муассасасининг жамоат ишларида фаол қатнашиш; ўз оилалари, таълим
муассасаси ҳамда ўзлари мансуб бўлган академик гуруҳ шаънини ҳимоя


background image

қилиш, жамоа обрўси учун кураша олиш; тиришқоқлик, қатъиятлилик,
журъатлилик, сабрлилик, матонатлилик, турли вазиятларда ўзини тута
билиш, ўзини-ўзи назорат қила олиш, мардлик, фаоллик, довюраклик
кўрсата олишлари; талабаларнинг вазиятни таҳлил қила билишлари ва тўғри
баҳолай олиш;

натижавий: жисмоний маданият ва соғлом турмуш тарзига эга бўлиш;

талабаларнинг табиат ва атроф-муҳитга ижобий муносабатда бўлиш;

21

ҳуқуқий онг ва маданиятга эга бўлиш; ҳуқуқий фаоллик кўрсата олиш;
ҳуқуқий ва ижтимоий-ахлоқий меъѐрларга риоя қилиш; давлат рамзлари
(Ўзбекистон Республикаси байроғи, герби ва мадҳияси)га ҳурмат кўрсатиш,
Республика қонунларига қатъий риоя қилиш; иқтисодий онглилик,
ҳақгўйлик, ишчанлик, меҳнатни ва касбий фаолиятни сева олиш; касбий
фаолиятга

нисбатан

фидоийлик,

тадбиркорлик,

ишбилармонлик,

тежамкорлик, истеъмолчи ҳуқуқларини билиш.

Ушбу мезонлар асосида респондент-талабаларда шахсга йўналтирилган

таълим технологиялари асосида фуқаролик позициясини ривожлантиришга
қаратилган жараѐн самарадорлигини бир неча даражалар бўйича баҳолаш
илмий-методик жиҳатдан тўғри деб топилди ҳамда самарадорлик
кўрсаткичлари ―юқориǁ, ―ўртаǁ, ―пастǁ даражалар бўйича баҳоланди (1-
жадвал).

1-жадвал

Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясининг ривожланганлик

даражаси самарадорлиги

Мезонлар

Тажриба гуруҳи

n

1

=300 нафар

талабаларда (%)

Назорат гуруҳи

n

2

=320 нафар

талабаларда (%)

қо

ри

Ю

Ўрт

а

Паст

қо

ри

Ю

Ўрт

а

Паст

―Фуқаролик позициясиǁ тушунчасининг
моҳиятини англаш

18/28 24/45 58/23 20/27 29/44 51/29

Фуқаролик позициясига эга бўлишнинг
ижтимоий ва шахсий аҳамиятини
тушуниш

16/26 22/40 62/34 18/21 32/36 50/43

Фуқаролик позициясига доир
фазилатлардан хабардорлик

22/32 28/45 50/23 24/33 36/39 40/28

Фуқаролик мажбурияти ва жамоат
топшириқларини масъулият билан
бажариш

16/24 27/40 57/36 18/20 28/32 54/48


background image

Ватан мустақиллиги, юрт озодлиги,
миллатлараро тотувлик ва тинчликни
асраб авайлашда жонбозлик кўрсатиш

33/40 40/45 27/15 24/32 33/38 43/30

Ватанпарварлик, байналминаллик, меҳнат
севарлик, фидойилик, эътиқодлилик,
адолатпарварлик, дўстлик, виждонлилик,
инсонийлик, инсонпарварлик туйғуларига
эгалик

28/35 32/45 40/20 22/27 34/47 44/26

Бағрикенглик, масъулиятлилик, интизом
лилик сифатларига эгалик

25/37 35/41 40/22 26/28 28/31 46/41

Тиришқоқлик, қатъиятлилик,
журъатлилик, сабрлилик, матонатлилик,
турли вазият ларда ўзини тута билиш,
ўзини-ўзи назорат қила олиш, мардлик,
фаоллик, довюраклик кўрсата олиш

24/36 29/42 47/22 23/27 23/29 54/44

Вазиятни таҳлил қила билиш ва тўғри
баҳолаш

16/19 18/38 66/43 17/27 20/60 63/13


22

Давоми

Миллий мерос ва анъаналарга аксиологик
муносабатда бўлиш

14/18 19/47 67/35 15/25 19/56 66/19

Таълим муассасаси, ―Камолотǁ ѐшлар
ижтимоий

ҳаракати

ва

нодавлат-нотижорат

ташкилотларнинг

фаолиятида иштирок этиш

26/35 39/49 35/16 20/27 26/32 54/41

Табиат ва атроф-муҳитга масъулиятли
муносабатда бўлиш

27/33 35/47 38/20 21/28 25/32 54/40

Ахлоқий ва ҳуқуқий меъѐрларга тўлиқ
риоя қилиш

24/27 29/37 47/36 19/22 23/29 58/49

Педагогик

компетентлик

ва

шахсий-касбий

қадриятларни амалий

фаолиятда қўллай олиш

11/14 22/32 67/54 14/21 27/57 59/22


Жадвалга асосан тажриба ва назорат гуруҳи ўзлаштиришлари

самарадорлигини кўрсатувчи Н

1

гипотеза ва унга зид бўлган Н

0

гипотеза

танланди.

Юқоридаги жадвалдан тажрибадан олдинги тажриба ва назорат

гуруҳларидаги натижалар қуйидаги жадвалда акс эттирилди:

2-жадвал

Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясининг ривожланганлик


background image

даражаси самарадорлиги натижалари

Тажриба-синов

ўтказилган вақт

Гуруҳлар

Талабалар

сони

Ўзлаштириш даражаси

Юқори

Ўрта

Паст

Тажриба бошида

Тажриба

300

58

81

161

Назорат

320

62

98

160

Тажриба якунида

Тажриба

300

131

116

53

Назорат

320

72

103

145


Бу кўрсаткичларга мос диаграммалар қуйидагича кўринишни олди:

180 160 140 120 100 80

60
40
20
160

98

62
161

81
58

0

Паст

Ўрта

Юқори

Назорат

гуруҳи

Тажриба

гуруҳи

1-расм. Тажриба бошида.

23

2-расм. Тажриба якунида.

Юқоридаги натижаларга асосланган ҳолда математик статистик таҳлил

ўтказилиб, тажриба якунидаги ҳолат учун топилган натижалардан ўртача


background image

квадратик четланиш, танланма дисперсия, вариация кўрсаткичлари,
Стьюдентнинг танланма мезони, Стьюдент мезони асосида эркинлик
даражаси, Пирсоннинг мувофиқлик критерийси ва ишончли четланишлар
аниқланди.

X

Y

2

x

S

2

y

S

C

x

C

y

T

x

,

y

K

2

X

n

,

m

Δ

x

Δ

y

2,25

1,78

0,5474

0,6316

2

3

7,71

601,67

60,7

0,08 0,09


Натижалардан тажриба ва назорат гуруҳи учун Нейман ғояси асосида

ишончли интерваллари топилди:

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

nS

S
S
S
Y t

y

Х t

x

x

а Х t

y

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

а Y t

n

х кр

n

n

y кр

2,25

0,08

а

x

2,25

+

0,08

1,78

0,09

а

y

1,78

+

0,09

2,17

а

х

2,33

1,69

а

у

1,87

Олинган натижалардан тажриба-синов ишларининг сифат

кўрсаткичлари ҳисобланди.

Маълумки,

Х

=2,25;

Y

=1,78

Δ

=

0,08;

x

Δ

y

=

0,09

га тенг.

Бундан сифат кўрсаткичлари:

усб

( )

=

=

Δ

x

2,25 0,08

2,17

К

> 1;

=

( )

=

1,78 0,09

+

1,16
1,87

+

Δ

y

=

(

Δ

)

(

Δ

)

=

(2,25

0,08)

(1,78

0,09)

=

2,17

1,69

=

0,48

К

бдб

Х

x

Y

y

> 0;

Олинган натижалардан ўқитиш самарадорлигини баҳолаш мезони бирдан

катталиги ва билиш даражасини баҳолаш мезони нолдан катталигини

24

кўриш мумкин. Бундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, тажриба гуруҳидаги
ўзлаштириш назорат гуруҳидаги ўзлаштиришдан юқори.

Демак, талабаларда шахсга йўналтирилган таълим технологиялари


background image

асосида фуқаролик позициясини ривожлантиришни аниқлаш юзасидан
ўтказилган тажриба-синов ишлари 24,4% га самарадорлиги ошганлиги
статистик таҳлилдан маълум бўлди.

ХУЛОСА

1. Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга

йўналтирилган тарбиявий ишлар тизимининг асосий негизини қуйидаги
сифат кўрсаткичлари ташкил этади. Жумладан, фуқаролик туйғуси,
ижтимоий даҳлдорлик ҳисси, ўз-ўзини англаш, бағрикенглик, қонунларга
ҳурмат билан муносабатда бўлиш, ҳушѐрлик, огоҳлик, маънавий
таҳдидларга муросасиз бўлиш каби сифатлар асосида фуқаролик позицияси
намоѐн бўлади.

2. Фуқаролик позициясини ривожлантириш яхлит педагогик

жараѐннинг асосини ташкил этиб, мазкур жараѐнда шахснинг қизиқишлари,
эҳтиѐжларини жамият манфаатлари билан уйғунлаштириш талаб этилади.
Шахсга йўналтирилган таълим тизими жамият ва шахс интеграциясининг
педагогик механизми ҳисобланади.

3. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари ҳар бир талабани

кундалик қизғин ақлий меҳнатга, ижодий ва мустақил фикр юритишга
ўргатиш, шахс сифатида онгли мустақилликни тарбиялаш, ҳар бир талабада
шахсий қадр-қиммат туйғусини вужудга келтириш, ўз кучи ва қобилиятига
бўлган ишончни мустаҳкамлаш, таҳсил олишда масъулият ҳиссини
шакллантиришни кўзда тутади.

4. «Ўқитувчи-талаба» муносабатларидаги ҳамкорлик – бу билимларни

ўзлаштириш жараѐнининг ташкил этилиши ва эришилган натижаларнинг
биргаликдаги таҳлили, ўзаро самимийлик, бир-бирини тушуниш, катталар ва
ѐшларнинг ҳамкорликдаги ривожлантирувчи фаолиятидир. «Шахс (талаба)-
шахс (талаба)» муносабатлари ҳамкорликнинг турли шакллари (ўзаро уйғун
ҳаракатланиш, биргаликда иштирок этиш, бирга қайғуриш, бирга ижод
қилиш, биргаликда бошқариш)да акс этувчи умумий жамоавий ишда тўлиқ
намоѐн бўлади.

5. Талабаларда фуқаролик позициясини ривожлантиришга йўнал

тирилган ўқув-тарбия жараѐни самарадорлигини таъминлаш учун қатор
чора-тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Фуқаролик
жамияти ўзига хос модел бўлиб, унинг асосини фуқаролик позициясига эга
бўлган шахс ташкил этади. Шунинг учун ҳам бундай субъектлар бир
томондан ушбу жамиятга нисбатан юқори даражадаги шахсий
мустақилликка эга бўлиши лозим.

6. Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини ривожлантиришда

таълим-тарбия ва ижтимоий тажриба уйғунлигини таъминлаш; миллий ғоя
ва мафкуранинг таъсирчан воситаларини амалиѐтга татбиқ этиш; оила,

25

маҳалла ва таълим муассасаси ҳамкорлиги асосида фаол фуқарони


background image

тарбиялашга доир тарғибот ва ташвиқот технологияларидан фойдаланиш;
ижтимоий фойдали меҳнатга жалб этиш ва бунѐдкорлик ҳаракатининг
имкониятларини тўлиқ сафарбар этиш мақсадга мувофиқ.

7. Ижтимоий-гуманитар фанларини ўқитиш жараѐнида талабаларнинг

ўз-ўзини бошқариш ва тарбиялаш имкониятини кенгайтириш асосида
мустақил ижодий фаолиятга жалб этиш, ижобий психологик муҳитни
яратиш, уларнинг қизиқиш ва эҳтиѐжларини инобатга олиш, ишонч ва
ташаббусларни қўллаб-қувватлаш, ҳамкорлик, субъективлик, танлаш ва
индивидуал ѐндашув каби тамойилларнинг устувор аҳамият касб этиши
аниқланди.

8. Тажриба-синов ишлари даврида ташкил этилган амалий фаолият

шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида ижтимоий-гуманитар
фанларни ўқитиш бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позицияси негизида
акс этадиган мустақил фикрлаш, шахсий мулоҳазаларни эркин баѐн этиш,
билдирилган фикрни далиллар билан асослаш, конгруэнтлик, лидерлик каби
сифатларни ривожлантиришда катта имкониятларга эгалигини тасдиқлади.

9.

Шахсга

йўналтирилган

таълим

технологиялари

асосида

аудиториядан ташқари ўтказиладиган тарбиявий тадбирларни лойиҳалаш ва
режалаштириш ҳамда талабаларнинг шахсий ташаббус ва интилишларини
ҳисобга олган ҳолда ташкил этиш ижтимоий фаол фуқарони тарбиялаш
имкониятини тўлиқ рўѐбга чиқаради. Тажриба-синов ишлари жараѐнида
талабаларнинг акмеологик қобилиятлари ва аутопсихологик компетентлиги
асосида ташкил этилган тарбиявий тадбирларнинг юқори самара бериши ўз
исботини топди.

10. Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини самарали

ривожлантириш имкониятига эга технологиялар тизимини ишлаб чиқиш,
шунингдек, фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг фалсафий,
тарихий, ҳуқуқий, педагогик, психологик ва методик жиҳатларини ѐритувчи
ўқув-услубий қўлланмалар, электрон дарсликлар ва ишланмалар яратиш
мақсадга мувофиқ.


background image

26

НАУЧНЫЙ СОВЕТ 14.07.2016.Ped/Р.04.01 ПО ПРИСУЖДЕНИЮ

УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ ДОКТОРА НАУК ПРИ ТАШКЕНТСКОМ

ГОСУДАРСТВЕННОМ ПЕДАГОГИЧЕСКОМ УНИВЕРСИТЕТЕ

ТАШКЕНТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ

УНИВЕРСИТЕТ

АКРАМОВ АБДУМАЛИК АБДУМУТАЛОВИЧ

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННО-МЕТОДИЧЕСКИХ

ОСНОВ РАЗВИТИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ПОЗИЦИИ У БУДУЩИХ

ПЕДАГОГОВ НА ОСНОВЕ ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННЫХ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

13.00.01 – Теория и история педагогики. Менежмент в образовании

(педагогические науки)


background image

АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

Ташкент – 2016

27

Тема докторской диссертации зарегистрирована в Высшей аттестационной

комиссии при Кабинете Министров Республики Узбекистан за № 30.09.2014/B2014.3-
4.Ped51.

Докторская диссертация выполнена в Ташкентском государственном педагогическом

университете.

Автореферат диссертации на трѐх языках (узбекский, русский, английский) размещен

на веб-странице по адресу www.tdpu.uz и на Информационно-образовательном портале
«ZiyoNet» по адресу www.ziyonet.uz.

Научный консультант: Иноятов Улугбек Ильясович

доктор педагогических наук, профессор

Официальные оппоненты: Ахмедова Лайло Толибжоновна

доктор педагогических наук, профессор

Курбонов Шавкат Эргашевич

доктор педагогических наук, профессор

Абдуллаева Барно Сайфутдиновна

доктор педагогических наук, профессор

Ведушая организация: Самаркандский государственный университет

Защита диссертации состоится «___» ______________2016 года в ____ часов на

заседании Специализированного совета 14.07.2016 Ped./Р.04.01 при Ташкентском
государственном педагогическом университете (Адрес: 100011, город Ташкент,
Чиланзарский район, ул. Бунедкор, дом 27.) Тел: (99871) 276-79-11; факс: (99871) 276-80-
86; е-mail: tdpu_kengash@edu.uz


background image

С докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном

центре Ташкентского государственного педагогического университета (зарегистрирован за
№ __). Адрес: 100011, город Ташкент, Чиланзарский район, ул. Бунедкор, дом 27. Тел:
(99871) 276-79-11; факс: (99871) 276-80-86.

Автореферат диссертация разослан ____________2016 года

(реестр протокола рассылки №____от ____________ 2016 года).

Ш.С.Шарипов

Председатель Научного совета по присуждению ученой

степени доктора наук, д.п.н.

Б.Х.Ходжаев

Ученый секретарь Научного совета по присуждению

ученой степени доктора наук, д.п.н.

Д.Д.Шарипова

Председатель научного семинара при Научном совете по

присуждению ученой степени доктора наук, д.п.н., проф

.

28

ВВЕДЕНИЕ (аннотация докторской диссертации)

Актуальность и востребованность темы диссертации.

«Всеобщая

декларация прав человека», принятая Организацией Объединенных Наций,
имеет большое значение в обеспечении защиты демократических ценностей,
прав, свобод и законных интересов человека, воплощении гражданами своего
потенциала, повышении их общественной, социально-экономической
активности и правовой культуры.

С первых лет независимости в нашей стране отдельное внимание

уделяется вопросам реализации демократических реформ в государственном
и общественном строительстве, воспитания высокодуховного всесторонне и
гармонично развитого молодого поколения с самостоятельным и свободным
мышлением, прочно освоившего достижения современной науки, со
здоровым убеждением, достижения верховенства закона при организации
общественных отношений, обеспечения в общественном управлении участия
граждан и общественных организации, а также построения свободного
гражданского общества. В законе Республики Узбекистан «Об образовании»
и Национальной программе по подготовке кадров важной задачей определена
подготовка высокодуховных, конкурентоспособных специалистов с высокой
профессиональной культурой как важное направление развития гражданской
позиции.

Каждая страна в мире определяет как основную цель установление у

своих граждан соответствующих требованиям времени качества и целям
общества ценности. Посредством ознакомления с опытом государств,
стремящихся к устойчивому развитию и высокому уровню жизни, пришли к


background image

твердому выводу о том, что необходимо воспитание гражданского духа у
будущих педагогов, формирование чувства социальной сопричастности,
установление самоосознания, великодушия, справедливости, развитие
гражданской позиции на основе приведения в соответствие с потребностями
времени и интересов общества. С этой точки зрения в процесс развития
гражданской позиции у будущих педагогов большое значение приобретают
внедрение

личностно-ориентированных

образовательных

технологий,

разработка методики определения и оценки критериев диагностики уровня
развитости гражданской позиции, совершенствование механизмов развития
гражданской позиции у будущих педагогов на основе организационно
интеграционной модели.

Диссертационное исследование в определенной степени служит

осуществлению задач, определенных в постановлении Первого Президента
Республики Узбекистан «О дополнительных мерах, направленных на
реализацию государственной молодежной политики в Республике
Узбекистан» от 6 февраля 2014 года № ПП-2124, законе Республики
Узбекистан «О государственной молодежной политике», принятого 14
сентября 2016 года, а также в ряде других, касающихся этой деятельности
нормативно-правовых актах.

29

Соответствие

исследования

приоритетным

направлениям

развития науки и технологий республики.

Данное исследование

выполнено в соответствии с приоритетным направлением развития науки и
технологий республики – I. «Духовно-нравственное и культурное развитие
демократического и правового общества, формирование инновационной
экономики».

Обзор зарубежных научных исследований по теме диссертации

1

.

Научные исследования, направленные на развитие гражданской позиции у
будущих педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных
технологий осуществляются в ведущих научных центрах и высших
образовательных учреждениях мира, в том числе University of Columbiya
(США), University of Sorbonne (Франция), University of Frayburg (Германия),
Национальном фонде исследований в области образования (Англия); Japan
Institute of International Affairs (Япония), Seoul of National University (Южная
Корея), Chinese Academy of Social Sciences (Китай), Московском
государственном университете (Россия) и Научно-практическом центре
национальной идеи и идеологии (Узбекистан).

В результате проведенных в мире исследований по развитию

гражданской позиции у будущих педагогов на основе личностно
ориентированных образовательных технологий получен ряд научных
результатов, в том числе: разработаны механизмы развития гражданской
позиции как фактор социализации будущих педагогов (University of
Columbiya, США); создана организационно-структурная модель развития


background image

гражданской культуры (University of Sorbonne, Франция); создана практико
технологическая система соответствия гражданского воспитания и
глобального образования (University of Frayburg, Германия); уточнена
социальная значимость гражданского воспитания в процессе интеграции
европейских государств (Национальный фонд исследований в области
образования, Англия); разработана технология формирования групповой
солидарности («айдагарасюги») (Japan Institute of International Affairs);
усовершенствованы механизмы обеспечения соответствия гражданской
позиции и идеологии на основе приоритета национального фактора (Seoul of
National University); разработана система ценностей по развитию
гражданской позиции (Chinese Academy of Social Sciences); разработаны
коллаборативные технологии развития гражданской позиции у будущих
педагогов на основе личностно-гуманизированного подхода (Московский
государственный университет, Россия); усовершенствована организационно
технологическая система формирования свободной и независимой
гражданской личности на основе национальной идеи (Научно-практический
центр национальной идеи и идеологии, Узбекистан).

1

При написании данной части основано на следующие источники: Таджихонов У. Закон, человек, государство. –Т.:

Академия, МВД УзР, 1997. – С. 142; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ / Дарслик. –Т.: Адолат, 2001. – Б. 366; Крюкова Е.А.
Личностно-развивающие образовательные технологии: природа, проектирование, реализация. Монография. – Волгоград:
Перемена, 2000. – С. 97.

30

В мире по развитию гражданской позиции у будущих педагогов на

основе личностно-ориентированных образовательных технологий проводятся
исследования, в том числе по ряду следующих приоритетных направлений:
совершенствование модели мониторинга развития твердой жизненной
позиции у учащейся молодежи; разработка диагностической системы
профессиональной

социализации

будущих

педагогов

посредством

личностно-ориентированных

образовательных

технологий;

совершен

ствование механизмов развития гражданской позиции у будущих педагогов
на основе медиа образования; разработка нейролингвистических технологий
развития качеств сопричастности и бдительности у будущих педагогов;
создание вспомагательно-компьютерной системы диагностирования уровня
развитости гражданской позиции у будущих педагогов.

Степень изученности проблемы.

Методологические основы развития

гражданской позиции у будущих педагогов освящены в таких трудах как
«Юксак маънавият – енгилмас куч», «Ўзбекистон мустақилликка эришиш
остонасида», «Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат
қилиш – энг олий саодатдир»

2

.

Совершенствование профессиональной подготовки будущих педагогов

на основе личностно-ориентированных образовательных технологий изучено
в научной работе ученых Б.Гершунского, Р.Сафаровой, Ф.Юзликаева,
Э.Юзликаевой, Б.Маъмурова, В.Серикова, Н.Алексеева, Е.Бондаревской,


background image

И.Колесниковой,

С.Кульневича,

В.Слободчикова,

Ш.Курбонова,

Э.Сейтхалилова

3

.

Развитие гражданской культуры у будущих педагогов и психолого

педагогические особенности гражданского воспитания исследованы
Л.Аманбаевой, Н.Крицкой, Е.Беляевой, М.Богомазом, И.Гуляевой,
М.Ерховой, Т.Журавлевой, В.Золотовым, С.Карпушкиным, Л.Коваленко,
Л.Кузнецовой

4

.

2

Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 176; Каримов И.А. Ўзбекистон

мустақилликка эришиш остонасида. – Т.: Ўзбекистон, 2011. – Б. 440; Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк
келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир. – Т.: Ўзбекистон, 2015. – Б. 304.

3

Гершунский Б. Образовательно-педагогическая прогностика. – М.: Филинта наука, 2003. – С. 762; Сафарова Р. ва бошқ.

Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим стратегияси муаммолари ва таълим мазмунининг янги моделлари,
уларни татбиқ этиш йўллари. –Т.: ЎзРФА ―Фанǁ, 2005. Б. 256; Юзликаев Ф. Интенсификация процесса дидактической
подготовки будущего учителя в педагогическом институте. – Ташкент: Фан, 2005. – С. 202; Юзликаева Э.Педагогический
мониторинг в личностно-ориентированном образовательном процессе в системе высшего образование (на материале
педагогических дисциплин) 13.00.01: автореф. дисс... канд. пед. наук. – Т., 2006. С. 21; Маъмуров Б.Ўқувчи шахсига
йўналтирилган ўқув-билув жараѐнини ташкил этишнинг педагогик шарт-шароитлари. Номз.дисс.-Ташкент, 2009. – С.
126; Сериков В. Личностный подход в образовании: концепции и технологии: Монография. – Волгоград: Перемена, 1994.
– С. 152; Алексеев Н. Личностно ориентированное обучение: вопросы теории и практики: Монография. – Тюмень:
Изд-во Тюменского гос. ун-та, 1997. – С. 216; Бондаревская Е. Гуманитарная парадигма личностно ориентированного
образования // Педагогика, 1997. №4. – С. 11–14; Колесникова И.
Как приблизить подготовку учителей к потребностям школы // Педагогика, 1999. №5–6. – С. 71–74; Кульневич С.
Педагогика личности от концепции до технологий: Учеб.-практ. пособие для учителей и классных руководителей,
студентов, магистрантов и аспирантов пед. учеб. заведений, слушателей ИПК. – Ростов-на-Дону: Творческий центр
«Учитель», 2001. – С. 160; Слободчиков В., Исаев Е. Основы психологической антропологии. Психология человека. – М.,
1999; Соғлом авлодни шакллантиришда янги педагогик технлогияларнинг ўрни // Тошкент вилояти ѐш олимларининг II
илмий-амалий анжумани матетариаллари. – Т.: ТВХТХМОИ, 2002. – Б. 76; Курбонов Ш., Сейтхалилов
Э. Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури: таълимдаги инновациялар // ―Халқ таълимиǁ журнали, 1999. № 6. – С. 15–17.

4

Аманбаева Л. Гражданское воспитание учащейся молодежи в новых социальных условиях: автореф. дис. ... д-ра пед.
наук / Аманбаева Л.И. Якут.гос. ун-т им. М. Аммосова. –Якутск, 2002. – С. 31; Крицкая Н. Гражданское образование как
фактор личностного развития // Субъектность в профессиональном и личностном развитии человека: материалы Всерос.
науч.-практ. конф. – Казань: КСЮИ, 2004. – С. 128–132.; Беляева Е. Патриотизм как нравственная гражданская

31

В научных трудах О.Мусурмонова, С.Носирхужаева, М.Зарипова,

Л.Кохоновича, Д.Рузиевой, Т.Сухаревой, Э.Юсупова, Н.Эгамбердиевой,
Ш.Шодмоновой освещены на основе гражданской позиции суть и
содержание таких качеств, как самоосознание, социально-политическая
зрелость, патриотизм, военный патриотизм, гражданская активность и
ответственность как фактор социализации будущих педагогов

5

.

В исследованиях, проводимых в нашей стране, научно обоснованы

формирование правового сознания и культуры у молодежи, обеспечение в
обществе верховенства закона является важным фактором в построении
правового государства (Х.Бобоев, К.Норматов, З.Исломов, Р.Махмудов,
У.Тожихонов, А.Саидов)

6

; место социально-правовых норм в жизни общества

и человека (О.Каримова, Н.Одилов, М.Усмонбоева, Е.Захарова)

7

; факторы и

условия успешной организации правового воспитания

(С.Лукашева,

А.Обухов, Е.Татаринцева, А.Хамроев)

8

.

Исследования, посвященные развитию гражданской позиции у

будущих педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных
технологий, можно проследить в научных работах Н.Азизходжаевой,
Л.Бойковой, Д.Белоухина, М.Громовой, Б.Зиѐмухаммедова, Ж.Йулдошева,


background image

позиция. // Человек. Грамадства. Свет, 2000. №1. – С.32–45; Богомаз М. Педагогические условия формирования

гражданской позиции учащихся / М. Богомаз // Методический портал «Гражданином быть обязан» [Электронный
ресурс].Гуляева, И.Гражданином быть обязан: формирование гражданской позиции личности [Текст] / И.Гуляева
//Русская культура нового столетия: Проблемы изучения, сохранения и использования историко культурного наследия /
Сост. Тихомиров, С. –Вологда : Книжное наследие, 2007. - 686 с.; Ерхова М. Проблемы гражданского воспитания //
М.Ерхова / Директор школы. - 2008. - №5, с. 78-82.; Журавлева Т. Организационно педагогические условия воспитания
гражданственности у студентов ССУЗ в процессе гуманитарной подготовки / Т. Журавлева. Автореф. дис... канд. пед.
наук. –Казань, 2004. – С. 23; Золотов В. Политическая культура и гражданственность // Золотов. В. Формирование
социалистической гражданственности. –Барнаул, 2009. – С. 34–38; Карпушкин С. Формирование гражданской и
правовой культуры молодежи / С.Карпушкин. Дис... канд. филос. наук. – М., 2009. С. 230; Коваленко Л. Роль социальной
справедливости в формировании гражданственности личности // Л.Коваленко. Формирование гражданственности. –
Барнаул, 2010. –С. 23–27.; Кузнецова Л. Развитие содержания понятий «гражданственность» и «гражданское
воспитание» в педагогике XX в. / Кузнецова Л. // Преподавание истории и обществознания в школе, 2006. №9. – С.
28–35.

5

Мусурмонова.О. Юқори синф ўқувчиларини маънавий маданиятини шакллантиришнинг педагогик асослари:

Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,1993. – 364 б.; Nosirxo‗jayev S., Lafasov M., Zaripov M. Ma‘naviyat asoslari / Akad. litsey va kasb
hunar kollejlari uchun darslik. – T.: ―Cho‗lponǁ nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2006. – B. 235–236; / Кохонович Л.,
Рябов Л. Гуманизм – нравственная основа формирования личности студента // Ж. Система воспитания в высшей школе.
Вып. 7. – М.: 2003. – С. 28; / Рўзиева Д. Олий таълим муассасалари талабаларида миллий ифтихор туйғусини
шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари: Пед.фан.док.... дисс. – Т., 2007. – Б. 297; Сухарева Т. Формирование
гражданской позиции юного гражданина / Интеграция методической (научно-методической) работы и системы
повышения квалификации кадров / Материалы VI Всероссийской науч.-практ. конф.: в 6 ч. 4.1 – Челябинск: Изд-во
«Образование», 2005. – С. 227–230.; Юсупов Э. Ёшлар ўртасида ватанпарварлик тарбиясини амалга ошириш йўллари.-
Т.: Ўқитувчи, 1996. – Б. 187; Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика / Дарслик. – Т.: А.Навоий номидаги Ўзбекистон
Миллий кутубхонаси нашриѐти, 2009. –Б. 229; Шодмонова Ш. Олий ўқув юрти талабаларида мустақиллик тафаккурини
шакллантириш ва ривожлантириш (Касб таълими йўналиши мисолида) Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,2010. – 340 б.

6

Бобоев

Х., Норматов К. Миллий давлатчилик ҳақида. –Т.: Ёзувчи. 1999. Б. 48; Исламов З. Общество, государство и право. – Т.:
Адолат, 1997. – С. 24; Маҳмудов Р. Ҳуқуқ ва маданият / З.Зарипов таҳрири остида. – Т.: Ўзбекистон, 1999. – Б. 56;
Таджиханов У. Закон, человек, государство. –Т.: Академия МВД, 1987. – С. 141; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ / Дарслик. –Т.:
Адолат, 2001. – Б. 366.

7

Каримова О., Рафиқов А. Ўқувчи-ѐшларни ҳуқуқий тарбиялаш. – Т.: Ўқитувчи, 1998. – Б. 32; Одилов Н. Ҳуқуқий

билимлар – ѐшларга. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – Б. 22; Усмонбоева М. Умумий ўрта таълим мактаби ўқувчиларининг
ҳуқуқий маданиятини шакллантириш (VIII–IX синфлар мисолида). Пед.фан. ном… дисс. – Т., 2000. – Б. 64; Захарова Е.
Дидактические материалы к курсу ―Человек и обществоǁ. – М., 1998.

8

Лукашева С. Право, мораль, личность /Отв.ред. В.Ихиквадзе. – М.: Инс-т гос. и право, 1996. –С. 262.; Обухов А.

Исследовательская деятельность как возможный путь вхождения подростка в пространство культуры // Школьные
технологии. – М., 2001. №5. – С. 2; Татаринцева Е. Правовое воспитания: методология и методика / Мет.пособие. – М.:
Высшая школа, 1999. – С. 175; Хамроев А. Формирование правовой культуры личности / Теория и практика. Автореф.
дисс. канд. юрид. наук. – Т., 2003. – С. 27.

32

М.Очилова, В.Питюкова, Н.Сайидахмедова, У.Толипова, М.Усмонбоевой,
Т.Хурвалиевой

9

.

Хотя учеными-педагогами проводились научные исследования,

связанные с проблемой профессионального развития будущих педагогов, но
в них вопросы выявления критериев динамических изменений в развитии
гражданской позиции, конкретного отражения педагогико-профилактических
особенностей в нормативных документах по молодежной политике,
установления компетентности в развитии гражданской позиции у будущих
педагогов являются с научно-практической значимостью актуальной
проблемой.

Связь темы диссертации с научно-исследовательскими работами

высшего образовательного учреждения, где выполнена диссертация.

Диссертационное исследование выполнено в рамках плана научно
исследовательских работ Ташкентского государственного экономического
университета по темам ИТД–4 «Достойное воспитание молодого поколения
на основе исторических, национальных и общечеловеческих ценностей,


background image

развитие системы образования и воспитания, совершенствование подготовки
высококвалифицированных

и

управленческих

кадров

в

системе

непрерывного образования» (2012–2014 гг.), 561624–ЕРР–1–2015
«Интернационализация и модернизация образования и процессов в сфере
высшего образования Узбекистана» (2015–2017 гг.).

Целью исследования

является совершенствование организационно

методических основ развития гражданской позиции у будущих педагогов.

Задачи исследования:

определить психолого-педагогические особенности и факторы

развития гражданской позиции у будущих педагогов в личностно
ориентированном образовательном процессе;

разработать критерии и индикаторы определения развития гражданской

позиции у будущих педагогов на основе компетенционного подхода;

совершенствовать

систему

проектирования

и

планирования

воспитательных мероприятий по развитию гражданской позиции у будущих
педагогов

на

основе

личностно-ориентированных

образовательных

технологий;

9

Азизхўжаева Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. – Т.: ТГПУ, 2003. – 192 с.; Ўқитувчи

тайѐрлашнинг педагогик технологияси. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2000. – Б. 52; Бойкова Л., Гребенкино И.
Педагогическое мастерство и педагогические технологии. – М.: Педобщество России, 2001. – С. 247; Белоухин Д. Основы
личностно-ориентированной педагогики. – М.: Воронеж, 1997. – С. 92; Громова М. Технология образовательных
процессов. – М: Педагогика, 1992. – С. 106; Зиѐмуҳаммедов Б. Янги педагогик технология: назария ва амалиѐт. – Т.:
ChinozENK, 2002. – Б. 124; Йўлдошев Ж., Усмонов С.А. Замонавий педагогик технологияларни амалиѐтга жорий қилиш
// Ўқитувчиларнинг илғор педагогик технологиялар бўйича назарий ва амалий билимларини ошириш курслари
тренерлари учун қўлланма. / Масъул муҳаррир: С.Ҳасанов. – Т.: А.Авлоний номидаги ХТХҚТИОМИ, 2008. – Б. 130;
Очилов М. Янги педагогик технологиялар. – Қарши: Насаф, 2000. – Б. 79; Питюков В. Основы педагогичекой
технологии. – М.: Изд-во ―ГНОМ и Дǁ, 2001. – С. 188; Сайидахмедов Н. Янги педагогик технология моҳияти ва
замонавий лойиҳаси. – Т.: Республика таълим маркази, 1999. – Б. 55; Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технология
асослари // ―Мактаб ва ҳаѐтǁ журналига илова. – Т.: ЎзПФИТИ, 2003. – Б. 32; Хурвалиева Т. Мактаб амалиѐтчи
психологлари малакаларини оширишнинг педагогик шарт-шароитлари (илғор педагогик технологиялардан фойдаланиш
мисолида): Пед.фан.номз. ... дисс. – Т., 2008. – Б. 167

33

совершенствовать на основе организационно-интеграционной модели

механизмы развития гражданской позиции у будущих педагогов на основе
личностно-ориентированных образовательных технологий;

разработать научно обоснованные и предложения и рекомендации по

развитию гражданской позиции у будущих педагогов на основе личностно
ориентированных образовательных технологий.

Объектом исследования

является процесс совершенствования

организационно-методических основ развития гражданской позиции у
будущих педагогов.

Предмет исследования

составляет обеспечение содержания, факторов,

организационно-методических основ развития гражданской позиции у
будущих педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных
технологий.

Методы исследования.

В процессе исследования использованы такие

методы, как историзм, сравнительный анализ, аналитический обзор,


background image

обобщение, педагогическое наблюдение, анкета, вопросы и ответы, беседа
экспертное оценивание, педагогический эксперимент, математический и
статистический анализ результатов.

Научная новизна исследования

заключается в следующем:

усовершенствованы интегративные, организационные, диагностические
функции и социально-практический компонент общекультурных,
методических, общепрофессиональных компетенций по развитию
гражданской позиции у будущих педагогов;

уточнены показатели диагностирования осознанности социального

значения на основе когнитивного критерия по определению и оценке
эффективности динамических изменений, сформированности качеств
поведения и результативных критериев в развитии гражданской позиции у
будущих педагогов;

усовершенствованы компоненты гарантированности ожидаемого результата

этапа проектирования воспитательных работ, а также организации

совместной деятельности профессоров-преподавателей и студентов этапа

планирования по развитию гражданской позиции у будущих педагогов;

усовершенствован процесс организации воспитательных мероприятий

на основе приведения в соответствие деятельности высших образовательных
учреждений и социальных институтов по развитию гражданской позиции у
будущих педагогов;

разработаны предложения и рекомендации по развитию гражданской

позиции у будущих педагогов на основе организационно-интеграционной
модели, направленной на обеспечение связи воздействия социальной среды,
а также интересов и потребностей будущих педагогов.

Практические результаты исследования

заключаются в следующем:

разработана методика диагностирования уровня развития гражданской
позиции у будущих педагогов;

создана вспомагательно-компьютерная система диагностирования

развития гражданской позиции у будущих педагогов;

34

создано методическое обеспечение организации тьюторной

деятельности по проведению воспитательных мероприятий на основе
организационно-интеграционной модели на основе личностно
ориентированных образовательных технологий;

разработаны усовершенствованные варианты программ виртуального

общения по организации и проведению воспитательных мероприятий на
основе личностно-ориентированных образовательных технологий .

Достоверность

результатов

исследования.

Достоверность

результатов исследования определяется использованием подходов, методов и
теоретических сведений из официальных источников, обоснованностью
приведенных анализов и эффективности экспериментальной работы
посредством методов математической статистики, внедрением на практике
выводов, предложений и рекомендаций, утверждением полученных


background image

результатов компетентными структурами.

Научная и практическая значимость результатов исследования.

Научная значимость результатов исследования определяется использованием
при совершенствовании знаний, средств подачи информации, путей и
методов, служащих развитию гражданской позиции у будущих педагогов на
основе личностно-ориентированных образовательных технологий в процессе
обучения предметов истории и права. Практическая значимость
исследования заключается в том, что полученные результаты служат
развитию гражданской позиции у будущих педагогов на основе
личностно-ориентированных образовательных технологий, поддержке их
государственными и общественными инсти тутами, а также
совершенствованию целевых государственных программ.

Внедрение

результатов исследования.

На основе научных результатов, полученных по

развитию гражданской позиции у будущих педагогов на основе
личностно-ориентированных образовательных технологий:

система опорных, межпредметных и частных компетенций по

развитию гражданской позиции у будущих педагогов внедрена в содержание
государственного образовательного стандарта образовательного направления
бакалавриата «5111600 – Национальная идея, основы духовности и правовое
образование» (утверждено решением агентства «Ўзстандарт» от 18 сентября
2014 года № 4574, 36, государственная регистрация № 1365). На основе
данной системы компетенций усовершенствованы суть и содержание
социального,

гражданского,

правового,

духовно-нравственного

и

гражданского воспитания, что дало возможность повышения эффективности
развития гражданской позиции у будущих педагогов на основе личностно
ориентированных образовательных технологий;

на основе предложений по критериям определения и оценки

динамических изменений в развитии гражданской позиции у будущих
педагогов разработана специальная методика, утвержденная протоколом № 5
Совета

по

координации

учебно-методической

литературы

для

образовательных учреждений при министерстве от 19 мая 2016 года (Справка

35

Министерства народного образования от 18 июля 2016 года № 01–02\1–3–
228). Внедрение этой методики послужило повышению эффективности
тренингов по диагностике и коррекции развитости гражданской позиции у
будущих педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных
технологий;

предложения и рекомендации по развитию гражданской позиции у

молодежи нашли свое отражение в статье 5 Закона Республики Узбекистан
«О государственной молодежной политике» (Справка Законодательной
палаты Олий Мажлиса Республики Узбекистан от 15 октября 2016 года №
01–02\1–118). На основе этих предложений определены такие приоритетные
направления

как

привитие

молодежи

чувств

патриотизма,

гражданственности, великодушия, воспитание ее в духе уважения законов,


background image

почитания национальных и общечеловеческих ценностей, способной
противостоять различным воздействиям и течениям, с твердой верой и
позицией в жизни;

предложения по воспитанию высокодуховного всесторонне и

гармонично развитого молодого поколения с самостоятельным и свободным
мышлением, почитающего национальные ценности и традиции, с твердой
гражданской позицией, прочно освоившего достижения современной науки,
со здоровым убеждением, достижения верховенства закона при организации
общественных отношений, обеспечения в общественном управлении,
формированию у них иммунитета против различных идеологических угроз
внедрены в Программу Министерства народного образования по
обеспечению исполнения «Программы дополнительных мер, направленных
на осуществление в 2015 году в Республике Узбекистан государственной
молодежной политики» (утверждена приказом Министерства народного
образования от 8 апреля 2015 года № 108), в идею молодежного фестиваля,
проведенного ОДМ «Камолот» в связи с 25-летием государственной
независимости Республики Узбекистан под девизом «Мы – дети великой
страны!», а также в содержание проекта Концепции пропаганды «Камолот»
(Справка Министерства народного образования от 19 мая 2016 года № 01–
2/2–8–162). На основе этих предложений разработан социологический
опросник по теме «Молодежь и правовая культура», что дал возможность
выявления у молодежи иммунитета против идеологических угроз;

усовершенствованный

педагогический

механизм

повышения

социальной активности будущих педагогов, развития у них гражданской
ответственности, гражданской позиции, правовой грамотности и правовой
культуры внедрен в деятельность общественного движения молодежи
«Камолот». (Справка Центрального совета ОДМ «Камолот» от 20 сентября
2016 года № 01–02\1–3–8). На основе данного механизма создана
возможность внедрения в практику эффективных форм сотрудничества ОДМ
«Камолот» и высших образовательных учреждений по повышению
социальной активности, гражданской ответственности студенческой
молодежи, а также развитию у них гражданской позиции.

36

Апробация результатов исследования.

Результаты исследования

презентованы в виде лекций, а также прошли апробацию на 20
республиканских и международных научно-практических конференциях, в
том числе, «История законодательства в Узбекистане и его своеобразные
особенности» (Хива, 2008); «Использование метода проблемного обучения в
образовательном процессе» (Ташкент, 2008); «Ташкент – ворота Востока»
(Хива, 2009); «Пробелы в праве и пути их устранения» (Ташкент, 2009);
«Формирование гражданской позиции у будущих педагогов посредством
личностно-ориентированных технологий» (Ташкент, 2009); «Гуманизация
образования как важный критерий совершенства личности» (Ташкент, 2010);


background image

«Содержание формирования гражданской позиции у будущих педагогов в
процессе внеаудиторной работы» (Ташкент, 2010); «Педагогические основы
использования личностно-ориентированных технологий при формировании
гражданской позиции» (Ташкент, 2011); «Использование инновационных
технологий в формировании гражданской позиции» (Ташкент, 2011);
«Сущность личностно-ориентированных технологий» (Ташкент, 2012);
«Формирование гражданской функции у будущих педагогов» (Ташкент,
2012); «Гуманизация образования как важный критерий совершенства
личности» (Ташкент, 2012); «Правовое сознание и Конституция Республики
Узбекистан» (Ташкент, 2012), «Гуманизация образования как важный
критерий совершенства личности» (Навои, 2013); «Актуальные вопросы
педагогического образования» (Москва, 2013); «Гражданская позиция
будущего специалиста как фактор формирования свободного гражданского
общества» (Ташкент, 2013); «Обогащение опыта в сфере установления
сотрудничества будущих педагогов с учащимися» (Ташкент, 2014);
«Инновационные технологии в формировании гражданской культуры»
(Ташкент, 2014); «Формирование гражданской позиции у будущих педагогов
посредством интерактивных технологий» (Prague, 2015); «Использование
инновационных технологий в формировании гражданской позиции»
(Ташкент,

2015);

«Некоторые

вопросы

организации

личностно

ориентированного образования» (Ташкент, 2015); «Место личностно
ориентированного образования при формировании гражданской позиции у
будущих педагогов начальных классов» (Ташкент, 2015); «Вопросы
образования и воспитания в формировании у студентов гражданской
позиции» (Ташкент, 2015).

Опубликованность результатов исследования.

По теме диссертации

опубликованы 47 научно-методических работ. Из них 1 монографии, 20
научных статей, в том числе 13 в республиканских и 7 в зарубежных
журналах, рекомендованных Высшей аттестационной комиссией Республики
Узбекистан для публикации основных научных результатов докторских
диссертаций.

Структура и объем

д

иссертации.

Структура диссертации состоит из

введения, четырех глав, заключения, списка использованной литературы,
приложений. Объем диссертации составляет 248 страниц.

37

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

обоснованы актуальность и востребованность

проведенных исследований, охарактеризованы цели и задачи работы,
соответствие приоритетным направлениям развития науки и технологии,
описаны научная новизна и практические результаты исследования,
раскрыты научная и практическая значимость полученных результатов,
приведены сведения о внедрении в практику результатов исследования,


background image

опубликованных работах и структуре диссертации.

В

первой

главе

диссертации,

озаглавленной

«Теоретико

методологические основы развития гражданской позиции у будущих
педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных
технологий»

, освещены теоретико-концептуальные подходы по развитию

личностно-ориентированного подхода и гражданской позиции у будущих
педагогов, система национальных качеств по развитию гражданской
позиции, а также педагогико-психологические особенности организации
личностно-ориентированного образовательного процесса.

В

системе

высшего

педагогического

образования

проблема

организации

личностно-ориентированного

образовательного

процесса

является многогранной, специалистами выдвигаются различные подходы и
точки зрения в этой сфере. Целесообразная организация личностно
ориентированного профессионального образовательного процесса требует от
профессорско-преподавательского

коллектива

глубокое

понимание

специфических

особенностей

данного

явления.

Профессорско

преподавательскому коллективу следует целесообразно организовывать
личностно-ориентированное

профессиональное

образование,

хорошо

понимать цели и задачи этого процесса, всесторонне и глубоко изучить
личностно-ориентированные технологии. Для правильной организации
ориентированной на личность студента педагогической деятельности
требуется основываться на ряд критериев. Профессиональное развитие
будущих педагогов с помощью личностно-ориентированной модели
образования осуществляется через процесс формирования гражданской
позиции.

В результате исследований была конкретизирована следующая система

компетенций по развитию активной гражданской позиции у будущих
педагогов:

приобретение навыков интеллектуального, культурного, духовного,

физического, профессионального саморазвития и самосовершенствования;
проявление уважения по отношению к историческому наследию и
культурным ценностям, толерантное восприятие социальных и культурных
особенностей;

понимание факторов и закономерностей, приводящих в действие

исторический процесс, осознание роли человеческого фактора в социально
политической структуре развития общества;

38

понимание, анализ вопросов национальной и общечеловеческой

значимости, а также проявление стойкости при учете нравственно-правовых
норм и обязанностей;

применение глубоких аналитических и практических знаний в сфере

профессиональной

деятельности,

а

также

приобретение

навыков

самостоятельного обучения и практических умений, способности применять


background image

их на практике;

изобретение новых идей, овладение навыком самостоятельного ведения

научно-педагогических исследовательских работ, а также обретение навыков
работы в научном обществе;

свободное владение одним из зарубежных языков в качестве средства

общения в деятельности, овладение культурой речи, способностью точного
изложения, обоснованной устно и письменно речи;

понимание значение и сущности информационных технологий,

которые становятся все более значимыми в развитии общества, осознание
возникающих в этом процессе опасностей и угроз, приобретение навыков
соблюдения

требований

охраны

государственной

тайны,

т.е.

информационной безопасности;

овладение основными методами, способами и средствами получения,

хранения, переработки информации в сети Интернет, навыком работы с
компьютером в качестве средства управления информацией;

самостоятельное овладение средствами правильного методического

применения по физической культуре и укреплению здоровья, необходимым
уровнем физической подготовленности для обеспечения полноценной
общественной и профессиональной деятельности.

По результатам исследования, с целью формирования у будущих

педагогов гражданской позиции в процессе личностно-ориентированного
подхода профессорско-преподавательский коллектив должен обладать
следующими компетенциями:

проектирование учебно-воспитательного процесса, служащего форми

рованию гражданской позиции студентов;

организация учебно-воспитательного процесса, служащего форми

рованию гражданской позиции у студентов, с учетом инновационных
технологий;

обеспечение взаимного сотрудничества студентов с профессорско

преподавательским коллективом во время учебно-воспитательного процесса,
служащего формированию гражданской позиции у студентов;

регулярный контроль над управлением учебно-воспитательным

процессом, который служит формированию гражданской позиции у
студентов, его качеством и эффективностью.

Во второй главе диссертации, озаглавленной

«Концептуальные

основы развития гражданской позиции у будущих педагогов на основе
личностно-ориентированных образовательных технологий»

, приводятся

суждения о характере гражданской позиции, том, что гражданская позиция

39

является структурной частью духовности и нравственности будущего
специалиста.

Гражданская позиция означает осознание каждым человеком своей

роли в обществе. Личность с гражданской позиции проявляет своей


background image

отношение к окружающей среде в частным и общем порядке виде. Такие
граждане выбирают ориентированные на практическое внедрение
социальные ценности, могут сочетать свои интересы с интересом общества.
Овладевшие такими навыками молодые специалисты, особенно педагоги,
могут занять достойное место в обществе и заслужить честь называться
гражданами Узбекистана. Для этого каждой студент должен иметь
гражданскую позицию.

Личностная позиция — если культура определения личностью своей

жизненной точки зрения связана с обозначением духовности, ее местом в
жизни, то определение гражданской позиции необходимо для гражданской
точки зрения. В рамках этого сравнительно узкого понятия также воплощена
социальная и психолого-педагогическая сущность. В данном единении
целесообразно выделить следующие структурные части: личностная
ориентированность, ориентированность на государство и общество;
ориентированность на социально полезную деятельность.

Гражданская позиция студентов состоит из следующих структурных

частей: чувственно-нравственная, интеллектуальная; деятельностная. На
основе подходов к структуре и содержанию процесса развития гражданской
позиции студентов было выявлено: формирование склонностей,
развивающих у будущих педагогов качества, свойственные гражданину
общества Узбекистана, определение потребностей, целей, интересов,
привитие желания служить государству и обществу; формирование чувства
ответственности и долга перед подрастающим поколением и судьбой
Родины; привитие чувственно-волевой устойчивости молодым специалистам.
Основу гражданской позиции составляет осознание будущим специалистом
своих прав и свобод и его готовность ее защитить. Личностью и его
окружением должны цениться качества национальной само отверженности,
ее социальная сущность должна быть осознана и оценена. Таким образом,
гражданская позиция будущих педагогов характеризуется посредством
самопознания человека, понимания им своей социальной сущности.

В процессе личностно-ориентированного образования в качестве

важных факторов формирования у студентов гражданской позиции можно
указать следующие: пополнение личностно-ориентированного образо
вательного процесса важными для студентов с жизненного аспекта знаниями
и сведениями; формирование у них положительного отношения к правилам и
установкам, которые необходимы для профессиональных знаний и жизни
общества; создание возможности свободного выбора учебных материалов и
необходимых для деятельности средств; актуализация собственной
деятельности, предоставление опорных знаний для пробуждения желания
личностного развития в образовательном процессе.

40

Профессиональное развитие будущих педагогов осуществляется с

базированием на следующих обстоятельствах: индивидуальность, обладание
достоинством и гражданской позицией; предоставление используемых


background image

технологий в процессе высшего педагогического образования во взаимосвязи
с профессиональным формированием личности студента; воплощение
содержания образовательного процесса в себе социальное, экономическое,
информационное, духовное, культурное, интеллектуальное, правовое
развитие; приобретение ускоряющего характера; обеспечение учебной
средой динамичность профессионального педагогического процесса;
личностно-ориентированный

педагогический

процесс

должен

быть

организован

с

учетом

личного

опыта

студентов,

потребностей

профессионального развития, самосовершенствования, уровней развития их
гражданской позиции (рисунок №1).

Личностно
ориентирован
ные
образовательн
ые
технологии

Деятельно

сть

высших

муассасал

арининг

фаолияти

образовате

льных

заведений

Показател
и
эффективн
ости:

1)
повышение
активности
студентов;
2)
формирова
ние творчес
кой,
деловой
среды;

3)
улучшение
качества
образовани
я;
4) глубокое
усвоение
студентами
знаний,
навыков и
умений по
специально

сти;
5) высокий
уровень
усвоения

Результат:

всесторонне

развитый,

свободный,

обладающий

гражданской

позицией

способный

специалист

Рисунок №1. Система развития гражданской позиции у будущих

педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных

технологий

В третьей главе диссертации под названием

«Практико технологическая

система развития гражданской позиции у будущих педагогов на основе

личностно-ориентированных образовательных технологий»

освещено

содержание развития гражданской позиции у будущих педагогов, способы и

технологии, служащие развитию гражданской позиции у студентов в

процессе изучения предметов истории и права.

Содержание педагогического процесса, ориентированного на развитие

гражданской позиции у студентов, следует направлять на знания, навыки и
умения, способствующие самопознанию, общественно-идеологическому
становлению, формированию качеств патриотизма, гражданской активности,
социальной активности, гражданской ответственности, самоотверженности.

Для овладения студентами высших образовательных учреждений

гражданской позицией им следует достичь формирования в себе
определенных качеств. Посредством теоретического изучения, наблюдения

41

за деятельностью студентов, ознакомления с содержанием высшего
образования было установлено, что для формирования совершенными


background image

гражданами, обладания конкретной гражданской позицией студентам
необходимо эффективно усвоить следующие качества:

духовно-нравственные качества — патриотизм, интернациональность,

трудолюбие,

самоотверженность,

вероисповедание,

справедливость,

добросовестность, вера в правильность государственной политики и свою
силу, дружелюбие, борьба за мир и справедливость, терпимость,
ответственность, человечность, гуманизм, уважение национальной истории,
преданность положительным национальным качествам (гостеприимство,
любовь к детям, щедрость, великодушие и другие), активное участие в
общественных делах, выполнение общественных задач, лидерство, защита
чести своей семьи, команды, дисциплинарность;

волевые качества — обладание устойчивого характера, твердость воли,

моральная крепость, целеустремленность, непоколебимость, смелость,
терпеливость, непреклонность, умение держать себя в различных ситуациях,
самоконтроль, храбрость, активность, добросердечность;

интеллектуальные качества — грамотность, одаренность, изобрета

тельность, способность самостоятельно мыслить, анализировать ситуацию,
правильно оценивать сложившуюся картину, находчивость, проница
тельность;

физические качества — физическое здоровье, физическая совер

шенность, энергичность, обладание физической культурой и соблюдение
здорового образа жизни;

экологические качества — положительное отношение к природе и

окружающей среде, экологическое сознание, экологическая активность,
экологическая ответственность, сохранение наземных и подземных богатств,
внесение вклада в предотвращение экологической угрозы, забота о флоре и
фауне Узбекистана, экологическая экономичность (вода, природное топлива и
электроэнергия);

правовые качества — правовое самосознание, правовая активность,

правовая ответственность, признание правовых и социально-нравственных
норм, уважение к государственным символам (флаг, герб и гимн Республики
Узбекистан), строгое соблюдение законов республики;

экономические качества — экономическое сознание, добропоря

дочность, работоспособность, любовь к труду и профессиональной
деятельности, преданность к профессиональной деятельности, пред
приимчивость, знание своего дела, экономность, знание потребительских
прав.

Посредством

личностно-ориентированных

образовательных

технологий на основе теоретического анализа, изучения деятельности
высших образовательных технологий, а также оценивания возможностей по
таким предметам, как история и право появилась возможность создание
модели процесса формирования гражданской позиции будущих педагогов.

42


background image

Содержание педагогической деятельности в этом направлении в модели было
отражено следующим образом (рисунок № 2):

Социальная среда

С
Общественно
гуманитарные
науки

Обладание гражданской

позицией

1) быть социально
активным, участие в
политических процессах,

выражение своего мнения
к принимаемым
законопроектам, активное
участие в деятельности
молодежной организации,
выпол

Т У Д Е Н Т

Важные качества

:

самопознание,
социально
идеологическая зрелость,
патриотизм,
военный патриотизм,
гражданская
активность,
гражданская
ответственность

нение определенных
общественных запросов;
2) осознание
экономических
изменений, приобретение

навыка ведения
экономической деятель
ности, развитие
экономики;
3) гордость за богатое
национально-культурное
наследие, бережное
отношение к националь
ной культуре, традициям,
защите от влияния
«массовой культуры»;
Личностные качества

,

интересы и потребности

Выполнение общественных
запросов

4) усвоение военных
знаний, прохождение
военной службы и
обязанностей, быть
верным военной клятве,
Президенту и народу
Узбекистана

Рисунок № 2. Модель формирования гражданской позиции будущих

педагогов на основе личностно-ориентированных образовательных

технологий

При формировании гражданской позиции у студентов большое

значение в высших образовательных учреждениях имеет организация
внеаудиторного кружка «Молодой пропагандист». В данном кружке особое
внимание было уделено обсуждению студентами важных преобразований в
социальной,

экономической,

культурной

жизни,

их

значимости,

возникающих проблем в различных сферах народного хозяйства и их
сущности, причин происхождения и путей предотвращения. Кроме того,
анализируется роль законов в обществе и индивидуальное значение для
каждого гражданина. В процессе занятий на определенные темы
организованы дебаты и дискуссии по внесению изменений и дополнений в
содержание того или иного Закона.

Посредством

личностно-ориентированных

образовательных

технологий на внеаудиторных занятиях в педагогической деятельности,
направленной на развитие гражданской позиции студентов, отдельное


background image

43

внимание было уделено подготовке одаренных студентов. В этой связи на
основе кружка «Молодой пропагандист» в качестве отдельного направления
была организована группа «Молодые лидеры среди нас».

В ходе исследования среди студентов 1-4-х курсов исторических

факультетов высших образовательных учреждений по педагогическому
направлению был проведен творческий конкурс «Я — поверенный народа».
Привлеченные к экспериментальным работам респонденты с целью
изобретения официальных символов(флаг, герб, гимн, девиз) академических
групп, к которым они принадлежат, были привлечены к конкурсу «Символы
академических групп».

Содержание образования, ориентированного на развитие гражданской

позиции студентов, должно быть основано на уважительном отношении к
студенту, с учетом интереса, потребностей, поддержке сотрудничества,
выбора, доверия и инициатив, принципах субъективности и индивидуального
подход.

В ходе исследования появляется возможность выделить позволяющие

развить индивидуальные качества, способности личности технологии. Это:
проблемное обучение, развивающее образование, игра, интерактивное
обучение, обучение в сотрудничестве, дифференцируемое образование,
индивидуальное

образование, модульное образование, программное

обучение,

дистанционное

обучение,

самостоятельное

обучение,

инновационные образовательные технологии.

При проведении экспериментальных работ особое внимание было

уделено организации учебных занятий по истории и праву с помощью
личностно-ориентированных образовательных технологий. Практическое
действие в этом направлении было осуществлено в следующих этапах:

подготовка образцов проектов организуемых учебных занятий на

определенные темы по истории и праву с помощью личностно
ориентированных образовательных технологий;

ознакомление привлеченных к экспериментальным работам педагогов

методистов с подготовленными проектами (разработками), т.е. практическая
организация занятий;

оказание помощи педагогами, которые ведут занятия по истории и

праву, при организации учебных занятий на основе учебных проектов,
базирующихся

на

личностно-ориентированных

образовательных

технологиях.

Практическая

деятельность,

организованная

во

время

экспериментальных работ, подтвердила, что посредством предоставления
студентам теоретических знаний через личностно-ориентированные
технологии по истории и праву для студентов появляются большие
возможности в формировании лежащих в корне гражданской позиции
качеств — самостоятельное мышление, свободное изложение личных


background image

рассуждений, обоснование выраженных мнений фактами, работа в малых
группах, лидерство и другие.

44

В четвертой главе диссертации под названием

«Эффективность

развития гражданской позиции у будущих педагогов на основе
личностно-ориентированных образовательных технологий»

ведется речь

об организации и содержании, статистическом анализе и уровне
эффективности экспериментальных работ, направленных на развитие
гражданской позиции, на основе личностно-ориентированных технологий.

Согласно результатам исследования, при укреплении и развитии

гражданской позиции у будущих педагогов эффективно считается
применение следующих путей: организация мероприятий вместе со
студентами на такие темы, как патриотизм, военный патриотизм и
ознакомление с опытом мировых стран по воспитанию учащейся молодежи в
духе гражданственности и патриотизма; организация различных встреч,
смотров-конкурсов, фестивалей, форумов, дебатов и «круглых столов» с
целью формирования совершенного гражданина.

Целями

экспериментальных

работ

обозначены

определение

обеспечивающих эффективное развитие гражданской позиции у будущих
педагогов педагогических факторов, создание необходимых предпосылок.

С целью достижения правильной организации экспериментальных

работ с научно-педагогического и методического аспектов посредством
личностно-ориентированных технологий были разработаны специальная
программа и план духовно-просветительских мероприятий, касающийся
развития гражданской позиции будущих педагогов.

В процессе исследования на основе специальных программ были

выявлены следующие критерии определения уровня развития гражданской
позиции на основе личностно-ориентированных технологий у студентов
респондентов:

когнитивные критерии: осведомленность студентов о сущности

понятия «гражданская позиция» и лежащих в корне этого понятия качеств;
осознание общественной и личной значимости обладания гражданской
позицией;

В процессе исследования на основе специальных программ были

выявлены следующие критерии определения уровня развития гражданской
позиции на основе личностно-ориентированных технологий студентов
респондентов:

когнитивные критерии: осведомленность студентов о сущности

понятия «гражданская позиция» и лежащих в корне этого понятия качеств;
осознание общественной и личной значимости обладания гражданской
позицией;

деятельностный: ответственное выполнение возложенных на них

обязанностей и общественных заданий; непримиримость по отношению к


background image

действиям, угрожающим независимости Родины, спокойствию в стране,
межнациональному согласию, благоденствию; обладание патриотизмом,
интернациональностью,

трудолюбием,

преданностью,

гуманизмом;

выполнение общественных заданий, лидерство, активное участие в
общественных работах высших образовательных учреждений; защита чести

45

своих семей, образовательных учреждений, к академическим группам
которого они принадлежат, способность бороться за авторитет команды;
старательность, непоколебимость, терпеливость, стойкость, умение держать
себя в различных ситуациях, самоконтроль, смелость, активность,
добросердечность; умение студентов анализировать и правильно оценивать
ситуацию;

результативный: обладание физической культурой и соблюдение

здорового образа жизни; положительное отношение студентов к природе и
окружающей среде; умения проявлять правовую активность; соблюдение
правовых и социально-нравственных норм; выражение уважения к
государственным символам (флаг, герб, гимн Республики Узбекистан),
строгое соблюдение законов республики; экономическая сознательность;
честность, работоспособность, способность любить труд и профессио
нальную

деятельность;

знание

прав

предпринимательства,

предприимчивости, экономичности, потребителя.

На основе этих критериев оценивание по нескольким уровням

эффективность процесса, ориентированного на развитие гражданской
позиции посредством личностно-ориентированных технологий у студентов
респондентов было найдено верным с научно-методического аспекта
показатели эффективности были оценены по уровням «высокий», «средний»,
«низкий» (таблица №1).

Таблица №1.

Эффективность уровня развития гражданской

позиции будущих педагогов

Критерии

Экспериментальн

ая группа n

1

=300

студентов (%)

Контрольная

группа n

2

=320

студентов

(%)

выс

оки

й

сред

ний

низ

кий

вы

сок

ий

сред

ний

низк

ий

Осознание сущности понятия

«гражданской позиции»

21/25 25/35 54/40 20/30 29/49

51/21

Понимание общественной и личной

значимости обладания гражданской

18/27 24/34 58/39 21/33 30/50

49/17


background image

позицией

Осведомленность о качествах,

свойст венных гражданской позиции

25/29 30/35 45/36 23/33 34/54

53/13

Ответственное выполнение граждан

ских обязанностей и общественных
заданий

14/19 21/31 65/50 16/2

6

24/59

60/15

Проявление самоотверженности на

пути независимости Родины, свободы
страны, межнационального согласия и
обеспечения мира

17/21 27/37 56/42 19/2

9

29/59

52/12


46

Продолжение

Обладание патриотизмом, интерна

циональностью,

трудолюбием,

самоот

верженностью,

вероубеждением, спра ведливостью,
добросовестностью, пат риотизмом,
дружественностью

14/18 17/3

7

79/45 18/2

8

24/57 58/15

Толерантность, ответственность,

дисциплинарность

15/17 21/41 64/42 18/2

8

27/61 55/11

Старательность,

непоколебимость,

смелость, терпеливость, стойкость,
умение держать себя в различных
ситуациях, храбрость, активность,
добросердечность

14/16 19/3

9

67/45 13/2

7

21/59 66/14

Умение анализировать и оценивать

ситуацию

16/19 18/3

8

66/43 17/2

7

20/60 63/13

Аксиологическое отношение к нацио

нальному наследию и традициям

12/16 17/3

7

71/47 15/2

5

19/5

6

66/19

Активное участие в деятельности

образовательных учреждений, общес
твенном движении молодежи
«Камолот» и негосударственных неком
мерческих организациях

13/15 19/3

9

68/46 16/2

4

21/62 63/14

Ответственное отношение к природе

и окружающей среде

17/21 18/3

8

65/41 18/2

8

22/62 60/10

Полное соблюдение нравственных и

правовых норм

14/17 19/3

6

67/47 17/2

7

22/59 61/14


background image

Умение применять педагогическую

компетентность и личностно-профес
сиоанльных ценностей на практике

11/14 22/32 67/54 14/2

1

27/57 59/22


На основе таблицы выбираем гипотезу Н

1,

которая показывает

эффективность усвоения экспериментальной и контрольной групп, и
противопоставленую ей гипотезу Н

0

.

Ниже приводим результаты экспериментальной и контрольной групп,

которые были до эксперимента:

Таблица №2

Результаты эффективности уровня развития

гражданской позиции будущих педагогов

Время

проведения

эксперимента

Группы

Число

студентов

Уровни усвоения

Высокий Средний Низкий

В начале

эксперимента

Экспер.

300

58

81

161

Контроль

320

62

98

160

В завершении

эксперимента

Экспер.

300

131

116

53

Контроль

320

72

103

145


Соответствующие этим показателям диаграммы выражаются таким

образом:

47

Рисунок №1. В начале эксперимента


background image

Рисунок № 2. В конце эксперимента

Основываясь на вышеприведенные результаты, был проведен

математико-статистический анализ. Из полученных в завершении
эксперимента

результатов

были найдены среднее квадратическое

отклонение, дисперсия выборки, вариационные показатели, критерий
выборки Стьюдента, уровень свободы на основе критерия Стьюдента,
критерий соответствия Пирсона и надежные отклонения.

X

Y

2

S

x

2

y

S

C

x

C

y

T

x

,

y

K

2

X

n

,

m

Δ

x

Δ

y

2,2
5

1,78 0,5474 0,6316 2

3

7,71 601,67 60,7

0,08 0,09


По результатам были найдены надежные интервалы для экспериментальных

и контрольных групп на основе идеи Неймана:

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

nS

S
S
S

Y t

y

Х t

x

x

а Х t

y

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

а Y t

n

х кр

n

n

y кр

2,25

0,08

а

x

2,25

+

0,08

1,78

0,09

а

y

1,78

+

0,09

48

2,17

а

х

2,33 1,69

а

у

1,87

Из полученных результатов подсчитываем показатели качества

экспериментальных работ.

Известно

Х

=2,25;

Y

=1,78

Δ

=

0,08;

x

Δ

y

=

0,09

.


background image

Из них показатели качества:

усб

( )

=

=

Δ

x

2,25 0,08

2,17

К

> 1;

=

( )

=

1,78 0,09

+

1,16
1,87

+

Δ

y

=

(

Δ

)

(

Δ

)

=

(2,25

0,08)

(1,78

0,09)

=

2,17

1,69

=

0,48

К

бдб

Х

x

Y

y

>

0;

По полученным результатам можно увидеть, что критерий оценивания

эффективности обучения выше единицы и критерий оценивания уровня
знаний выше ноля. Исходя из этого можно утверждать, что успеваемость в
экспериментальных группах выше успеваемости в контрольных группах.

Значит, эффективность экспериментальны работ, проведенных по

выявлению развития гражданской позиции на основе личностно–
ориентированных образовательных технологий, выросла на 24,4%, что стало
известно из статистического анализа.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

1. Основу системы воспитательных работ, ориентированных на

развитие

гражданской

позиции

будущих

педагогов,

составляют

определенные показатели. В частности, гражданская позиция проявляется на
основе таких качеств, как гражданственность, чувство социальной
сопричастности, толерантность, уважительное отношение к законам,
бдительность, непримиримость к духовным угрозам.

2. Развитие гражданской позиции составляет основу целостного

педагогического

процесса,

который

требует сочетания интересов,

потребностей личности с интересами общества. В качестве педагогического
механизма интеграции личности и общества служит личностно
ориентированное образование.

3.

Личностно-ориентированные

образовательные

технологии

подразумевают обучение каждого студента ежедневному усиленному
интеллектуальному труду, творческому и самостоятельному мышлению,
воспитание осознанной независимости в качестве личности, появление
собственного чувства достоинства у каждого студента, укрепление веры в
свои силы и способности, формирование чувства ответственности к
обучению.

4. Сотрудничество в отношениях «педагога-студента» — это

деятельность по организации процесса усвоения знаний и совместному


background image

анализу достигнутых результатов, взаимная искренность, понимание друг
друга, развитию сотрудничества взрослых и молодых. Отношения «Личность
(студент) – личность (студент)» проявляются в различных формах

49

совместной работы (взаимное гармоничное движение, совместное участие,
совместное сопереживание, совместная творческая деятельность, взаимное
управление).

5. Для обеспечения эффективности учебно-воспитательного процесса,

ориентированного на развитие гражданской позиции у студентов
целесообразно осуществить целый ряд мер. Гражданское общество является
своеобразной моделью, ее основу составляет личность с гражданской
позицией. Именно поэтому эти субъекты с одной стороны должны иметь
собственную независимость по отношению к этому обществу.

6. При развитии гражданской позиции у будущих педагогов

целесообразно обеспечение гармонии обучения и воспитания с социальным
опытом; внедрение действующих средств национальной идеи и идеологии;
применение агитационных и пропагандистских технологий по воспитанию
активного гражданина на основе сотрудничества семьи, махалли и
образовательного учреждения; привлечение к социально полезному труду и
полная мобилизация возможностей созидательных устремлений.

7. При обучении студентов общественно-гуманитарным предметам

была выявлена на основе расширения возможностей самоуправления и
самовоспитания важность привлечения студентов к самостоятельной
творческой деятельности, создания положительной психологической среды,
учитывания интересов и потребностей студентов, поддержки их доверия и
инициатив, приоритетность таких принципов, как сотрудничество,
субъективность, выбор и индивидуальный подход.

8.

Практическая

деятельность,

организованная

во

время

экспериментальных работ, подтвердила, что посредством изучения будущими
педагогами общественно-гуманитарных предметов появляются большие
возможности в формировании лежащих в корне гражданской позиции
качеств — самостоятельное мышление, свободное изложение личных
рассуждений, обоснование выраженных мнений фактами, конгруэнтность,
лидерство и другие.

9. Проектирование и планирование проводимых внеаудиторных

воспитательных мероприятий на основе личностно-ориентированных
образовательных технологий, а также их организация с учетом личных
инициатив и стремлений студентов способствует воспитанию социально
активного гражданина. В ходе экспериментальной работы была доказана
эффективность

воспитательных

работ, организованных на основе

акмеологических способностей и аутопсихологической компетентности
студентов.

10. Целесообразно разработать систему технологий, которая позволит

эффективно развить гражданскую позицию у будущих педагогов, создать


background image

учебно-методические пособия, электронные учебники и разработки,
раскрывающие философские, исторические, правовые, педагогические,
психологические и методические особенности развития гражданской
позиции.

50

SCIENTIFIC COUNCIL No PED.04.01 14.07.2016 ON AWARD OF

SCIENTIFIC DEGREE OF DOCTOR OF SCIENCES AT

TASHKENT STATE PEDAGOGICAL UNIVERSITY

TASHKENT STATE PEDAGOGICAL UNIVERSITY

AKRAMOV ABDUMALIK ABDUMUTALOVICH

PERFECTION OF ORGANIZATIONAL-METHODICAL

FUNDAMENTALS OF CIVIC STAND OF FUTURE TEACHERS BY

MEANS OF PERSON-ORIENTED EDUCATIONAL

TECHNOLOGIES

13.00.01 – Theory and history of pedagogy. Management in

education (pedagogical sciences)

ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION


background image

Тashkent – 2016

51

The theme of doctoral dissertation registered by the Supreme Attestation Commission

of the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan under No 30.09.2014 /
B2014.3-4.Ped51.

The doctoral dissertation prepared at the Tashkent State Pedagogical University. The

abstract of the dissertation is posted in three (Russian, Uzbek and English) languages on the
website of the Scientific Council at www.tdpu.uz and on the website of «ZiyoNet»
information-educational portal at www.ziyonet.uz.

Scientific consultant: Inoyanov Ulugbek Ilyasovivh

Doctor of Pedagogical Sciences, Professor

Official opponents: Akhmedova Laylo Tоlibdjоnovna

Doctor of Pedagogical Sciences, Professor

Shoumarov Gayrat Bahromovich

Doctor of Pedagogical Sciences, Professor

Abdullayeva Barno Sayfutdinovna

Doctor of Pedagogical Sciences, Professor

Leading organization: Samarkand State University

The defense of the dissertation will be held on "____"____________ 2016, at______ at the

meeting of the Scientific Council No 14.07.2016. Ped.04.01 at Tashkent State Pedagogical
University on (Address: 27 Bunyodkor str., Chilonzor district, 100011 Tashkent. Tel .: (99871)
276-79-11, fax. (99871) 276-80-86, e-mail: tdpu_kengash@edu.uz) .

The doctoral dissertation has been registered in the Information Resource Centre of

Tashkent State Pedagogical University under No ____. Address: 27 Bunyodkor str., Chilanzar
district, 100011 Tashkent. Tel .: (99871) 276-79-11; fax: (99871) 276-80-86.

The abstract of dissertation is distributed on ―____ǁ _____________
2016. (Registry record No ____ dated ―____ǁ ______________ 2016).


background image

Sh.S.Sharipov

Chairman of the Scientific Council on Award

of Scientific Degree of Doctor of Science

Doctor of Pedagogical Sciences

B.Kh.Khodjaev

Scientific Secretary of the Scientific Council on Award

of Scientific Degree of Doctor of Science

Doctor of Pedagogical Sciences

D.D.Sharipova

Chairman of the Scientific Seminar of the Scientific Council

on Award of Scientific Degree of Doctor of Science

Doctor of Pedagogical Sciences, Professor

52

INTRODUCTION (annotation of the doctoral dissertation)

Topicality and relevance of the theme of the dissertation.

«The Universal

Declaration of Human Rights» adopted by the United Nations is of great
importance in ensuring the protection of democratic values, rights, freedoms and
lawful interests of people, embodiment of citizens‘ potential, improvement of their
social, economic and socio-economic activities and legal culture.

From the first years of independence in Uzbekistan, special attention was

paid to the implementation of democratic reforms in the state and public
construction, education of spiritually full and harmoniously developed young
generation with independent and free thinking, who firmly mastered the
achievements of modern sciences, with a health belief to achieve the rule of law,
ensuring citizens‘ and public organizations‘ participation in the organization of
public relations, as well as the construction of a free civil society.

The law of the Republic of Uzbekistan «On education» and «The national

program for personnel training» are defined as an important direction of
development of civic position in training highly spiritual competitive specialists
with high professional culture.

Every country in the world identifies the main purpose of the establishment

of their citizens to meet the requirements of quality and time objectives of society‘s
values. By learning from the experiences of states to seek sustainable development
and a high level of life, we came to the firm conclusion that it is necessary to raise
the civic position of future teachers, the formation of a sense of social belonging,
the establishment of self-awareness, generosity, justice, development of civic
position on the basis of driving compliance with the time requirements and
interests of society. From this point of view, the civic position development of
future teachers became important to introduce person-oriented educational
technologies, develop the methods for identifying and assessing the diagnostic
criteria for the level of development of civic position, improvement of the


background image

mechanisms of civic position of future teachers on the basis of an organizational
and integrational model.

The dissertation research to a certain extent serves to perform the task set out

in the Decision No.PD-2124 of the First President of the Republic of Uzbekistan
«On additional measures aimed at the realization of the state youth policy in the
Republic of Uzbekistan» of 6 February 2014, the Law of the Republic of
Uzbekistan «On state youth policy» accepted on 14 September 2016, as well as a
number of other related regulatory legal acts adopted in this sphere.

Relevance of the research to the priority areas of science and technology

development of the republic.

This study was performed in accordance with the

priority areas of science and technology development of the republic I. «Spiritual,
moral and cultural development of a democratic and legal society, formation of an
innovative economy».

53

Review of international scientific researches on the topic of the

dissertation

1

.

The dissertation is aimed at the improvement of organizational and

methodological fundamentals of civic position of future teachers by means of
person-oriented educational technologies implemented in leading research centres
and higher educational institutions of the world, including the University of
Columbia (USA), University of Sorbonne (France), University of Freiburg
(Germany), National Foundation for Educational Research (England); Moscow
State University (Russia) and the Scientific Practical Centre of the National Idea
and Ideology (Uzbekistan).

As a result of the world‘s research on the development of civic position of

future teachers based on person-oriented educational technologies, there were
received a number of research results, including: mechanisms of development of
civic position were worked out as a factor of socialization of future teachers
(University of Columbia, USA); an organizational and structural model of civic
culture was established (University of Sorbonne, France); the practical and
technological system of conformity of civil education and global education was
created (University of Freiburg, Germany); the social importance of civic
education in the process of integration of European states was refined (National
Foundation for Educational Research, England); the technology of formation of the
group solidarity was developed (Japan Institute of International Affairs); the
mechanisms of guaranteeing the compliance of civic position and ideology in
terms of priority of national factor were developed (Seoul National University); the
system of values for the development of civic position was worked out (Chinese
Academy of Social Sciences); the collaborative technology of development of
civic position of future teachers based on person-oriented approach was developed
(Moscow State University, Russia); an organizational and technological system of
formation of free and independent civil personality was improved on the basis of


background image

the national idea (The Scientific and Practical Centre of the National Idea and
Ideology (Uzbekistan).

Researches are being carried out in the world on the improvement of

organizational and methodological fundamentals of civic position of future
teachers by means of person-oriented educational technologies, including on a
number of the following priority areas: improving models of monitoring of solid
civic position of students; development of a diagnostic system of professional

socialization through person-oriented educational technologies; improvement of

mechanisms of civic position on the basis of media education; development of
neurolinguistic technologies of development of complicity and vigilance of future
teachers; creating an accessorial computer system for diagnosing the level of
development of civic position of future teachers.

The degree of study of the problem.

Methodological fundamentals of civic

position of future teachers were revealed in the works of Islam Karimov, the First

1

To write this part the following were used: Таджихонов У. Закон, человек, государство. –Т.: Академия, МВД УзР, 1997. – С.

142; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ / Дарслик. –Т.: Адолат, 2001. – Б. 366; Крюкова Е.А. Личностно-развивающие
образовательные технологии: природа, проектирование, реализация. Монография. – Волгоград: Перемена, 2000. – С. 97.

54

President of the Republic of Uzbekistan, such as «Yuksak ma‘naviyat – yengilmas
kuch», «O‗zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida», «Ona yurtimiz baxt-u
iqboli va buyuk kelajagi yo‗lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir»

2

.

The improvement of the professional training of future teachers based on

person-oriented educational technologies can be observed in the scientific works of
such scientists as B.Gershunski, R.Safarova, F.Yuzlikaeva, E.Yuzlikaeva,
B.Mamurov,

V.Serikov, N.Alekseev, E.Bondarevskaya, I.Kolesnikovaya,

S.Kulnevich, V.Slobodchikov, Sh.Kurbanov and E.Seytkhalilov

3

.

The development of civic culture of future teachers and psycho-pedagogical

features of civic education were studied by L.Amanbaeva, N.Kritskaya,
E.Belyaeva, M.Bogomaz, I.Gulyaeva, M.Erkhova, T.Juravleva, V.Zolotov,
S.Karpushkin, L.Kovalenko, L.Kuznetsova

4

.

In the scientific works of O. Musurmonova, M.Zaripov, S.Nosirhujaev,

L.Kokhonovich, D.Ruzieva, T.Sukharevoya, E.Yusupov, N.Egamberdieva,
Sh.Shodmonova the essence and maintenance of such qualities as self-awareness,
social and political maturity, patriotism, military patriotism, civic activity and

2

Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 176; Каримов И.А. Ўзбекистон

мустақилликка эришиш остонасида. – Т.: Ўзбекистон, 2011. – Б. 440; Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк
келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир. – Т.: Ўзбекистон, 2015. – Б. 304.

3

Гершунский Б. Образовательно-педагогическая прогностика. – М.: Филинта наука, 2003. – С. 762; Сафарова Р. ва бошқ.

Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим стратегияси муаммолари ва таълим мазмунининг янги моделлари,
уларни татбиқ этиш йўллари. –Т.: ЎзРФА ―Фанǁ, 2005. Б. 256; Юзликаев Ф. Интенсификация процесса дидактической
подготовки будущего учителя в педагогическом институте. – Ташкент: Фан, 1995. – С. 202; Юзликаева Э.
Педагогический мониторинг в личностно-ориентированном образовательном процессе в системе высшего образование
(на материале педагогических дисциплин) 13.00.01: автореф. дисс... канд. пед. наук. – Т., 2006. С. 21; Якиманская
И.Личностно-ориентированное обучение в современной школе. – М.: Сентябрь, 1996. – С. 96; Маъмуров Б.Ўқувчи


background image

шахсига йўналтирилган ўқув-билув жараѐнини ташкил этишнинг педагогик шарт-шароитлари. Номз.дисс.- Ташкент,
2009. – С. 126; Сериков В. Личностный подход в образовании: концепции и технологии: Монография. – Волгоград:
Перемена, 1994. – С. 152; Алексеев Н.Личностно ориентированное обучение: вопросы теории и практики: Монография.
– Тюмень: Изд-во Тюменского гос. ун-та, 1997. – С. 216; Бондаревская Е. Гуманитарная парадигма личностно
ориентированного образования // Педагогика, 1997. №4. – С. 11–14; Колесникова И.Как приблизить подготовку учителей
к потребностям школы // Педагогика, 1992. №5–6. – С. 71–74; Кульневич С. Педагогика личности от концепции до
технологий: Учеб.-практ. пособие для учителей и классных руководителей, студентов, магистрантов и аспирантов пед.
учеб. заведений, слушателей ИПК. – Ростов-на-Дону: Творческий центр «Учитель», 2001. – С. 160; Слободчиков В.,
Исаев Е. Основы психологической антропологии. Психология человека. – М., 1995; Соғлом авлодни шакллантиришда
янги педагогик технлогияларнинг ўрни // Тошкент вилояти ѐш олимларининг II илмий-амалий

анжумани

матетариаллари. – Т.: ТВХТХМОИ, 2002. – Б. 76; Курбонов Ш., Сейтхалилов Э. Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури:
таълимдаги инновациялар // ―Халқ таълимиǁ журнали, 1999. № 6. – С. 15–17.

4

Аманбаева Л. Гражданское воспитание учащейся молодежи в новых социальных условиях: автореф. дис. ... д-ра пед.

наук / Аманбаева Л. Якут.гос. ун-т им. М.КАммосова. –Якутск, 2002. – С. 31; Крицкая Н. Гражданское образование как
фактор личностного развития // Субъектность в профессиональном и личностном развитии человека: материалы Всерос.
науч.-практ. конф. – Казань: КСЮИ, 2004. – С. 128–132.; Беляева Е. Патриотизм как нравственная гражданская позиция.
// Человек. Грамадства. Свет, 2000. №1. – С.32–45; Богомаз М. Педагогические условия формирования гражданской
позиции учащихся / М. Богомаз // Методический портал «Гражданином быть обязан» [Электронный ресурс].Гуляева,
И.Гражданином быть обязан: формирование гражданской позиции личности [Текст] / И.Гуляева //Русская культура
нового столетия: Проблемы изучения, сохранения и использования историко-культурного наследия / Сост. Тихомиров, С.
–Вологда : Книжное наследие, 2007. - 686 с.; Ерхова М. Проблемы гражданского воспитания // М.Ерхова / Директор
школы. - 2008. - №5. - С 78-82.; Журавлева Т. Организационно-педагогические условия воспитания гражданственности у
студентов ССУЗ в процессе гуманитарной подготовки / Журавлева Т. Автореф. дис... канд. пед. наук. –Казань, 2004. – С.
23; Золотов В. Политическая культура и гражданственность //. Золотов В. Формирование социалистической
гражданственности. –Барнаул, 2009. – С. 34–38; Карпушкин С. Формирование гражданской и правовой культуры
молодежи / С.Карпушкин. Дис... канд. филос. наук. – М., 2009. С. 230; Коваленко Л. Роль социальной справедливости в
формировании гражданственности личности // Л.Коваленко. Формирование гражданственности. – Барнаул, 2010. – С.
23–27.; Кузнецова Л. Развитие содержания понятий «гражданственность» и «гражданское воспитание» в педагогике XX
в. / Л. Кузнецова // Преподавание истории и обществознания в школе, 2006. №9. – С. 28–35.

55

responsibility as a factor of socialization of future teachers were revealed on the
basis of civic position

5

.

In the studies conducted in our country, the following were scientifically

grounded: the formation of legal consciousness and culture of young people and
ensuring the supremacy of law in the society are an important factor in building a
rightful state (H.Boboev, K.Normatov, Z.Islomov, R.Mahmudov, U.Tojihonov , A.
Saidov)

6

; the position of social and legal norms in the life of society and the man

(O.Karimova, N.Odilov, M.Usmonboeva, E.Zaharova)

7

; factors and conditions of

the successful organization of legal education (S.Lukasheva, A.Obukhov, A.
Ostrovsky, E.Tatarintseva, A.Hamroev)

8

.

Researches devoted to the development of civic position of future teachers

based on person-oriented educational technologies, can be observed in scientific
studies of N.Azizhodjaeva, K.Angelovski, L.Boykova, D.Beloukhina, M. Gromov,
B.Ziyomuhammedov, J.Yuldoshev, M.Ochilov, V.Pityukov, N.Sayidahmedov,
U.Tolipov, M.Usmonboeva, T.Hurvalieva

9

.

Although there were conducted researches by scientists and teachers related

to the problem of the professional development of future teachers, the question of

5

Мусурмонова.О. Юқори синф ўқувчиларини маънавий маданиятини шакллантиришнинг педагогик асослари:

Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,1993. – 364 б.; M., Zaripov M., Nosirxo‗jayev S., Lafasov М. Ma‘naviyat asoslari / Akad. litsey va
kasb-hunar kollejlari uchun darslik. – T.: ―Cho‗lponǁ nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2006. – B. 235–236; / Кохонович
Л.., Рябов Л.П. Гуманизм – нравственная основа формирования личности студента // Ж. Система воспитания в высшей
школе. Вып. 7. – М.: 1993. – С. 28; / Рўзиева Д.И. Олий таълим муассасалари талабаларида миллий ифтихор туйғусини
шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари: Пед.фан.док.... дисс. – Т., 2007. – Б. 297; Сухарева Т.А. Формирование
гражданской позиции юного гражданина / Интеграция методической (научно-методической) работы и системы
повышения квалификации кадров / Материалы VI Всероссийской науч.-практ. конф.: в 6 ч. 4.1 – Челябинск: Изд-во


background image

«Образование», 2005. – С. 227–230.; Юсупов Э. Ёшлар ўртасида ватанпарварлик тарбиясини амалга ошириш йўллари.- Т.:
Ўқитувчи, 1996. – Б. 187; Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика / Дарслик. – Т.: А.Навоий номидаги Ўзбекистон
Миллий кутубхонаси нашриѐти, 2009. –Б. 229.; Шодмонова Ш. Олий ўқув юрти талабаларида мустақиллик тафаккурини
шакллантириш ва ривожлантириш (Касб таълими йўналиши мисолида) Пед.фан.док. ...дисс. – Т.,2010. – 340 б.

6

Бобоев Х., Норматов К. Миллий давлатчилик ҳақида. –Т.: Ёзувчи. 1999. Б. 48; Исламов З.М. Общество, государство и

право. – Т.: Адолат, 1997. – С. 24; Маҳмудов Р. Ҳуқуқ ва маданият / З.С.Зарипов таҳрири остида. – Т.: Ўзбекистон, 1993. –
Б. 56; Таджиханов У. Закон, человек, государство. –Т.: Академия МВД, 1987. – С. 141; Саидов А. Халқаро ҳуқуқ /
Дарслик. –Т.: Адолат, 2001. – Б. 366.

7

Каримова О., Рафиқов А. Ўқувчи-ѐшларни ҳуқуқий тарбиялаш. – Т.: Ўқитувчи, 1988. – Б. 32; Одилов Н. Ҳуқуқий

билимлар – ѐшларга. – Т.: Ўзбекистон, 1986. – Б. 22; Усмонбоева М. Умумий ўрта таълим мактаби ўқувчиларининг
ҳуқуқий маданиятини шакллантириш (VIII–IX синфлар мисолида). Пед.фан. ном… дисс. – Т., 2000. – Б. 64; Захарова
Е.Дидактические материалы к курсу ―Человек и обществоǁ. – М., 1998.

8

Лукашева С. Право, мораль, личность /Отв.ред. В.И.Ихиквадзе. – М.: Инс-т гос. и право, 1986. –С. 262.; Обухов А.

Исследовательская деятельность как возможный путь вхождения подростка в пространство культуры // Школьные
технологии. – М., 2001. №5. – С. 2; Островский А. Теория и практика педагогической профилактики правонарушений
школьников-подростков. Автореф. дисс…докт. пед. наук. – Т., 1990. – С. 45; Татаринцева Е.Правовое воспитания:
методология и методика / Мет.пособие. – М.: Высшая школа, 1990. – С. 175; Хамроев А.Формирование правовой
культуры личности / Теория и практика. Автореф. дисс. канд. юрид. наук. – Т., 1993. – С. 27.

9

Азизхўжаева Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. – Т.: ТГПУ, 2003. – 192 с.; Ўқитувчи

тайѐрлашнинг педагогик технологияси. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2000. – Б. 52; Ангеловский К. Учителя и
инновации / Книга для учителя. Пер. с макед. В.П. Диденко. – М.: Просвещение, 1991. – С. 158; Бойкова Л., Гребенкино
И. Педагогическое мастерство и педагогические технологии. – М.: Педобщество России, 2001. – С. 247; Белоухин Д.
Основы личностно-ориентированной педагогики. – М.: Воронеж, 1997. – С. 92; Громова М.Технология образовательных
процессов. – М: Педагогика, 1992. – С. 106; Зиѐмуҳаммедов Б. Янги педагогик технология: назария ва амалиѐт. – Т.:
ChinozENK, 2002. – Б. 124; Йўлдошев Ж., Усмонов С. Замонавий педагогик технологияларни амалиѐтга жорий қилиш //
Ўқитувчиларнинг илғор педагогик технологиялар бўйича назарий ва амалий билимларини ошириш курслари тренерлари
учун қўлланма. / Масъул муҳаррир: С.Ҳасанов. – Т.: А.Авлоний номидаги ХТХҚТИОМИ, 2008. – Б. 130; Очилов М.
Янги педагогик технологиялар. – Қарши: Насаф, 2000. – Б. 79; Питюков В. Основы педагогичекой технологии. – М.:
Изд-во ―ГНОМ и Дǁ, 2001. – С. 188; Сайидахмедов Н. Янги педагогик технология моҳияти ва замонавий лойиҳаси. – Т.:
Республика таълим маркази, 1999. – Б. 55; Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технология асослари // ―Мактаб ва
ҳаѐтǁ журналига илова. – Т.: ЎзПФИТИ, 2003. – Б. 32; Хурвалиева Т.Л. Мактаб амалиѐтчи-психологлари малакаларини
оширишнинг педагогик шарт-шароитлари (илғор педагогик технологиялардан фойдаланиш мисолида): Пед.фан.номз. ...
дисс. – Т., 2008. – Б. 167

56

identification of the criteria of dynamic changes in the development of civic
position, concrete reflection of pedagogical and preventive features in standard
documents for youth policy, the establishment of competence in the civic position
development of future teachers are of scientific and practical significance of the
actual problem.

Connection of the theme of dissertation with the scientific-research

works of the higher educational institution, where the dissertation was
conducted.

The dissertation research was carried out within the framework of the

plan of research works of Tashkent State University of Economics on the project
ITD-4 «Proper upbringing of the younger generation on the basis of historical,
national and universal values, development of education and training, improving
the training of highly qualified and managerial personnel in continuing education»
(2012-2014), 561624-EPP-1-2015 «Internationalization and modernization of
education and processes in the field of higher education of Uzbekistan» (2015-
2017).

The aim of the research is

improving the organizational and

methodological bases of civic position of future teachers.

The tasks of the research:

to identify the psychological and pedagogical features and factors of

development of civic position of future teachers in the person-oriented educational
process;

to develop the criteria and indicators of determining the development of


background image

civic position of future teachers on the basis of competency approach; to improve
the system of projecting and planning of educational activities for the development
of civic position of future teachers on the basis of person oriented educational
technologies;

to improve the basis of an organizational and integrational model of the

mechanisms of civic position of future teachers based on person-oriented
educational technologies;

to develop scientifically substantiated proposals and recommendations for

the development of civic position of future teachers based on person-oriented
educational technologies.

The object of the research

is the process of improving the organizational

and methodological basis of civic position of future teachers.

The subject of the research

is ensuring the content, factors, organizational

and methodological basis of civic position of future teachers based on person
oriented educational technologies.

The methods of research.

In the process of the study, such techniques were

used as historicism, comparative analysis, analytical review, synthesis, pedagogical
observation, questionnaire, questions and answers, conversation, expert evaluation,
pedagogical experiment, mathematical and statistical analysis of the results.

The scientific novelty of the research

is as follows:

integrative, organizational and diagnostic functions and socio-practical

components of common cultural, methodological and common professional

57

competences related to the development of future teachers‘ civic position were
improved;

on the basis of the cognitive criteria for the identification and assessment of

the efficiency of dynamic changes in the development of future teachers‘ civic
position, the indicators related to the diagnosis of its social importance were
determined;

the results expected from the designing stage of educational events on the

development of future teachers‘ civic position were guaranteed and the
components of organization of professor-teachers‘ and students‘ cooperative
activity were improved in the planning stage;

the organizational process of educational events on the development of

future teachers‘ civic position was improved by harmonizing the activities of
higher education establishments and social institutes;

proposals and recommendations were worked out on the development of

future teachers‘ civic position based on an organizational and integrative model
aimed at providing the relationship between the influence of social environment
and future teachers‘ interests and needs.

Practical results of the research

are as follows:

a method for diagnosing the level of civic position of future teachers was

developed;


background image

an accessorial computer system of diagnosing the civic position of future

teachers was created;

a methodological provision of organization of teaching activity based on a

organizational and integrational model was created on the basis of person-oriented
educational technology system;

improved versions of software for virtual contact on organization

educational activities were developed on the basis of person-oriented educational
technologies.

Reliability of the research results.

The reliability of the results of the study

is determined by used approaches, methods and theoretical information from
official sources, the validity of the above analysis and the effectiveness of the
experimental work by methods of mathematical statistics, introduction of
conclusions into the practice, proposals and recommendations, the statement of the
obtained results by the competent structures.

Theoretical and practical significance of the research results.

The

scientific significance of the research results is determined by use of the means of
information transfer, ways and methods, which serve to develop the civic position
of future teachers based on person-oriented educational technologies in learning
the history of objects and rights.

The practical significance of the study is that the results serve to develop the

civic position of future teachers based on person-oriented educational technologies,
support their government and public institutions, as well as to improve the state
programs.

58

Implementation of the research results.

On the basis of the scientific

results obtained on the development of civic position of future teachers based on
person-oriented educational technologies:

the system of basic, interdisciplinary and personal competences for the

development of civic position of future teachers was introduced in the maintenance
of the state educational standard in the direction of bachelor‘s degree «5111600 -
National idea, basics of spirituality and legal education» (approved by
«O‗zstandart» agency on 18 September 2014, No.4574, 36, state registration No.
1365). On basis of the current system, the essence and content of social, civil,
legal, spiritual, moral and civic education was improved, which provided an
opportunity to raise the effectiveness of development of civic position of future
teachers based on person-oriented educational technologies;

on the basis of the proposals related to the criteria of definition and

assessment of dynamic changes in the development of civic position of future
teachers, there was developed a set of special techniques approved by protocol
No.5 of the Council on Coordination of Educational and Methodological Books
for Educational Institutions at the Ministry of 19 May 2016 (reference No.01-02/1-
3-228 of the Ministry of Public Education of 18 July 2016). The introduction of


background image

this technique improved the efficiency of training on diagnosis and correction of
development of civic position of future teachers based on person-oriented
educational technologies;

proposals and recommendations for the development of civic position of

young people are reflected in Article 5 of the Law «On state youth policy»
(reference No.01-02/1-118 of the Legislative Chamber of Oliy Majlis of the
Republic of Uzbekistan of 15 October 2016). On the basis of these proposals, there
were identified such priority areas as inculcation in youth the feeling of patriotism,
civic position, generosity, upbringing in the spirit of respect for the laws,
veneration of national and universal values that can withstand a variety of
influences and trends, with a firm belief and position in life;

proposals for raising highly spiritual comprehensively and harmoniously

developed younger generation, who own independent and free thought, respect the
national values and traditions, have a firm civic position, firmly mastered the
achievements of modern science, have a healthy belief to achieve the rule of law in
the organization of social relations, security in public administration, formation of
immunity against various ideological threats, were introduced into the program of
the Ministry of Public Education to ensure the fulfilment of the «Program of
additional measures aimed at implementing the state youth policy in 2015 in the
Republic of Uzbekistan» (approved by Order No.108 of the Ministry of Public
Education of 8 April 2015), into the idea of the youth festival held by «Kamolot»
in connection with the 25th anniversary of the state independence of the Republic
of Uzbekistan under the motto «We are the children of a great country», as well as
into the content of the project promoting the concept of «Kamolot» (reference
No.01-2/2-8-162 of the Ministry of Public Education of 19 May 2016).

improved pedagogical mechanism of social activity of the future teachers,

the development of their civil responsibility, civic position, legal awareness and

59

legal culture is embedded in the activities of «Kamolot». (Central Council of
«Kamolot» on September 20, 2016 № 01-02\1-3-8). On the basis of the mechanism
gave possibility of putting into practice effective forms of Youth movement
«Kamolot» cooperation and higher education institutions to increase social
activity, student civil liability, as well as the development of their civic position.

Testing of the research results.

The results of the research were presented

in the form of lectures at 20 republican and international scientific conferences,
including: «History of legislation in Uzbekistan and its distinctive features»
(Khiva, 2008); «The use of problem-based learning in the educational process»
(Tashkent, 2008); «Tashkent is the gate of the East» (Khiva, 2009); «Voids in the
law and ways of their elimination» (Tashkent, 2009); «Formation of a civic
position of future teachers on the basis of person-oriented technologies» (Tashkent,
2009); «Humanization of education as an important criterion for the perfection of
the individual» (Tashkent, 2010); «The content of the formation of civic position
of future teachers in the extracurricular work» (Tashkent, 2010); «Pedagogical
bases of use of person-oriented technologies in the formation of civic position»


background image

(Tashkent, 2011); «The use of innovative technologies in the formation of civic
position» (Tashkent, 2011); «The essence of person-oriented technologies»
(Tashkent, 2012); «Formation of a civic function of future teachers» (Tashkent,
2012); «Humanization of education as an important criterion for the perfection of
the individual» (Tashkent, 2012); «The legal consciousness of the Constitution of
the Republic of Uzbekistan» (Tashkent, 2012), «Humanization of education as an
important criterion for the perfection of the individual» (Navoi, 2013); «Actual
problems of pedagogical education» (Moscow, 2013); «Civic position of the future
specialist as a factor in the formation of a free civil society» (Tashkent, 2013);
«Enriching the experience of future teachers in establishing cooperation with
students» (Tashkent, 2014); «Innovative technologies in the formation of civic
culture» (Tashkent, 2014); «Formation of a civic position of future teachers
through interactive technologies» (Prague, 2015); «The use of innovative
technologies in the formation of civic position» (Tashkent, 2015); «Some issues of
the organization of person-oriented education» (Tashkent, 2015); «The position of
person-oriented education in the formation of civic position of primary school
teachers» (Tashkent, 2015); «Issues of education and training in the formation of
students‘ civic position» (Tashkent, 2015).

Publication of the research results.

On the theme of the dissertation a total

of 47 scientific and methodological works were published, including 1 monograph,
of these 20 in the journals (13 in national and 7 in foreign journals) recommended
by the Supreme Attestation Commission of the Republic of Uzbekistan for
publishing the basic scientific results of doctoral dissertations.

Structure and volume of the dissertation

. The dissertation is presented on

248 pages consisting of an introduction, four chapters, conclusions, a list of used
literature and appendices.

60

THE MAIN CONTENT OF THE DISSERTATION

In the introduction,

the urgency and relevance of the research were

substantiated, the aims and objectives of the work, compliance with the priority
areas of science and technology, the scientific novelty and practical results of the
study were described, scientific and practical significance of the results were
revealed, information on the implementation of the research results in practice,
published works and the structure of the dissertation was provided.

In the first chapter of the dissertation titled

«Theoretical and

methodological basics of civic position of future teachers based on person
oriented educational technologies»

, theoretical and conceptual approaches to the

development of learner-oriented approach and civic position of future teachers, the
system of national values for the development of person, as well as pedagogical
and psychological characteristics of the organization of person-oriented


background image

educational process were revealed.

The problem of organization of the person-oriented educational process in

the system of the higher pedagogical education is many-sided; experts put forward
different approaches and points of view in this field. Expedient organization of
person-oriented vocational educational process requires the faculty team deep
understanding of the specific characteristics of this phenomenon. Professorial

scholastic staff should be advisable to organize a person-oriented professional

education, a good understanding of goals and objectives of the process,
comprehensively and deeply exploration of the personality-oriented technologies.
For proper organization focused on the personality of the student's educational
activities is required to rely on several criteria. Professional development of future
teachers by means of person-oriented model of education is carried out through the
formation of civic position.

As a result, research has concretized the following system of competences

for the development of active civic position of future teachers:

acquiring skills of intellectual, cultural, spiritual, physical, professional self

development and self-improvement;

a manifestation of respect for the historical heritage and cultural values,

tolerant perception of social and cultural features;

understanding of factors and appropriateness, putting in action of the

historical process, the awareness of the role of the human factor in the socio
political structure of the society;

understanding, analysis of national and universal significance, as well as a

manifestation of resistance, taking into account the moral and legal rules and
obligations;

the use of deep analytical and practical knowledge in the sphere of

professional activity, as well as the skills of independent learning and practical
skills, ability of applying them in practice;

The invention of new ideas, learning self-management skill of scientific and

pedagogical research, and the acquisition of job skills in the scientific community;

61

Fluency in one of foreign language as a means of communication in the

activity, mastering the culture of speech, precise presentation ability, reasonable
speaking and writing;

understanding of meaning and nature of information technologies, which are

becoming increasingly important in the development of society, awareness of
arising in the process dangers and threats, acquiring skills of observation of
requirements of state secrets, ie, information security;

mastery of the basic techniques, ways and means of receiving, storing and

processing the information on the Internet, computer skills as information
management tools;

self-mastery means of proper methodological application of physical culture


background image

and health promotion, the necessary level of physical fitness to ensure full social
and professional activities.

According to the study, with the purpose of formation of future teachers

civic position in the process of person-oriented approach, teaching staff should
possess the following competencies:

the design of the educational process, serving the formation of civic position

of students;

organization of the educational process, the formation of civic position of

students, taking into account innovative technologies;

ensuring mutual cooperation of students with faculty team during the

educational process, serving the formation of civic position of students; regular
control over the management of the educational process, which serves for the
formation of civic position of students, its quality and efficiency. In the second
chapter of the dissertation titled «

Conceptual bases of civic position of future

teachers based on person-oriented educational technologies»

cited opinions

about the nature of civic position, that civic position is a structural part of the
spirituality and morality of the future specialist.

Civic position means recognizing each person role in the society. A person

with civic position manifests its attitude towards the environment in general and
the private order form. Such citizens choose oriented to the practical
implementation of social values, who can combine their own interests with those
of society. Those who have mastered these skills, young professionals, especially
teachers can take their rightful place in society and earn the honour of being
citizens of Uzbekistan. To do this, each student must have a civic position.

Personal position - if the culture of certain individuals of his life is connected

with the point of view of the symbol of spirituality, its place in life, then the
definition of civic position is necessary for the civil point of view. Within this
relatively narrow concepts also embodied social and psycho-pedagogical nature. In
this union it is advisable to allocate the following structural parts: personal focus,
focus on the state and society; focus on socially useful activities.

Students civilic position consists of the following structural parts: sensory

moral, intellectual; activitual.

On the base of approaches to the structure and content of the process of civic

position of students were identified: formation of tendencies to develop future

62

teachers quality peculiar to the citizen of society of Uzbekistan, to identify the
needs, goals, interests, instilling the desire to serve the state and society; the
formation of sense of responsibility and duty to the younger generation and the fate
of the motherland; instilling sensual-volitional stability for young professionals.

The basis of civic position is the realization of the future experts of their

rights and freedoms and their willingness to protect it. By the personality and by its
enviroment should be appreciated the quality of the national self-sacrifice, must be
recognized its social nature. Hereby, the civic position of the future teachers is
characterized by human self-awareness, understanding of his own social essence.


background image

In the process of person-oriented education as important factors in the

formation of students' civic position can be indicated the following: the completion
of a person-oriented educational process for students with important aspects of the
life knowledge and information; the formation of their positive attitude to rules and
settings that are required for the professional knowledge in the life of society;
creating the possibility of free choice of teaching materials and tools needed for
operations; actualization of its own activities, to provide support of knowledge to
awaken the desire of personal development in the educational process.

Professional development of the future teachers is carried out on the base of

following circumstances: personality, possession of dignity and civic position;
provision of technology used in the course of the higher pedagogical education in
conjunction with the professional formation of the student's personality; the
embodiment of the content of the educational process in social, economic,
informational, spiritual, cultural, intellectual, legal development; which is
acquiring the accelerating nature; providing dynamic learning environment for
professional pedagogical process; person-oriented pedagogical process should be
organized in consideration of the personal experience of students, professional
development needs, self-improvement, the levels of development of their civic
position (Figure №1).

Personality-orient
ed education
technology

The activities

of higher

education

institutions

Performance

indicators:

1) increasing
the activity of
students;
2) formation
of creative,
business
environment;
3) improving
the quality

4) The deep
mastery of
knowledge by
students and
skills in
specialty;
5) a high
learning level

Result:

fully

developed,

free, capable

of

possessing

civic position

specialist

Figure No 1

.

System of formation of civic position of future teachers by

means of person-oriented educational technologies

63

In the third chapter of the dissertation, entitled

«Practice-technological

system of civic position of future teachers based on person-oriented
educational technologies»

revealed the content of civic position of future

teachers, methods and technologies that serve the development of civic position of
the students in the study of the history of objects and rights.

The content of the pedagogical process, based on the development of civic

position of students should be directed to the knowledge, skills and abilities that
contribute to self-knowledge, social and ideological formation, formation of
patriotic qualities of civil activity, social activity, civil responsibility and
dedication.

To master students of higher educational institutions of civic position, they


background image

should achieve the formation of the certain quality. Through theoretical study,
monitoring the activity of students, inspection of contents of higher education, was
found that the formation of citizens, students the owning a particular civic position
must have following qualities to be learned effectively:

spiritual and moral qualities - patriotism, internationalism, hard work,

dedication, religion, fairness, integrity, belief in the correctness of the state policy
and its power, the friendliness, the struggle for peace and justice, tolerance,
responsibility, humanity, humanism, respect for national history, loyalty positive
national quality (hospitality, love for children, generosity, magnanimity, etc.),
active participation in public affairs, community tasks, leadership, protection of
family honor, command, disciplinary;

volitional qualities - possession sustainable, tenacity, moral fortress,

determination, steadfastness, courage, patience, steadfastness, the ability to behave
in different situations, self-control, courage, activity, mellowness;

intellectual qualities - competence, talent, creativity, the ability to think

independently, to analyze the situation, to correctly assess the current picture,
resourcefulness, insight;

physical qualities - physical health, physically perfect, energy, enjoyment of

physical culture and adherence to a healthy lifestyle;

environmental quality - a positive attitude towards nature and the

environment, environmental awareness, environmental activity, environmental
responsibility, conservation of surface and groundwater resources, to contribute to
the prevention of environmental threats, taking care of the flora and fauna of
Uzbekistan, ecological efficiency (water, fossil fuels and electricity) ;

quality legal - legal identity, legal activity, legal responsibility, recognition

of the legal and socio-ethical standards, respect for the state symbols (flag, emblem
and anthem of the Republic of Uzbekistan), strict observance of the laws of the
Republic;

economic quality - economic consciousness, integrity, hard work, love of

work and professional work, dedication to the profession, entrepreneurship,
knowledge of the business, economy, knowledge of consumer rights.

Through person-oriented educational technologies based on the theoretical

analysis, the study of the activity of higher educational technologies and to
evaluate opportunities in subjects such as history and right to have an opportunity

64

to create a model of the formation of person- of the future teachers. The content of
educational activities in this area as follows (Figure number 2) was reflected in the
model:

Social
environment

S

T

Social and Human
Sciences
1) to be socially active,
participating in the
political process, express
their opinion to pass the

bill, and active
participation in the
activities of the youth
organization, the
performance of certain
public


background image

U D E
N T

Important qualities:
self-knowledge,
social and
ideological maturity
patriotism,

military patriotism,
active citizenship,
civic responsibility

Having civic

position

inquiries;
2) realization of
economic change,
acquisition skills of
economic
activities,
development of the
economy;

3) the pride of the
rich national
cultural heritage,
respect for national
culture, tradition,
protection from the
influence of «mass
culture»;

Personal
qualities,
interests and needs

Performing the public

inquiries
4) the assimilation of
military knowledge,
military service and

duties, to be faithful to the
military oath to the
President and the people
of Uzbekistan

Figure No 2. Model of formation of civic position of

future teachers by means of person-oriented educational

technologies

In the formation of civic position of students of the importance of higher

education institutions is the organization of extracurricular circle «Young
propagandist.» In this circle, special attention was paid to discussing the students
important changes in the social, economic and cultural life of their importance,
issues arising in the various spheres of the national economy and their nature,
causes, origins and ways of prevention. In addition, it analyzes the role of law in
society and the individual value of each citizen. In the course of employment on
certain topics are organized debates and discussions on amendments and additions
to the content of laws.

Through person-oriented education technology in extracurricular classes in

educational activities aimed at developing the person-oriented, special attention
was paid to the preparation of gifted students. In this connection, on the basis of
the circle «Young promoter» in the group of «Young Leaders Among Us» was
organized as a separate direction.

In the course of the were held among the students of 1-4 courses of

historical faculties of higher educational institutions on the pedagogical direction
creative competition on theme ―I am solicitor of peopleǁ. Respondents envolved
in

65

experimental work for the purpose of invention, the official symbols (flag,
emblem, anthem, motto) academic groups to which they belong, were involved in
the competition «Symbols of academic group.»

The contents of education focused on the development of a civic position of

students, it must be based on respect for the student, taking into account the
interests, needs, support collaboration, choice, confidence and initiative, the
principles of subjective and individual approach.

During the research arised possibility to allocate allowing develop individual


background image

qualities, the ability of the individual technologies. These are: problem-based
learning, developing education, game, interactive learning, cooperative learning,
differentiable education, individual education, modular education, computer
training, distance learning, self-paced, innovative educational technologies.

During the experimental work, special attention was paid to the organization

of training sessions on the history of law and with the help of person-oriented
educational technologies. The practical effect in this respect has been done in the
following stages:

sample preparation projects organized training sessions on specific topics on

history and law with the help of person-oriented educational technologies;
familiarization involved in the experimental work of teachers-trainers with
prepared project (design), ie Practical training organization;

assist teachers who conduct classes in history and law, the organization of

training sessions on the basis of educational projects based on person-oriented
educational technologies.

Practical activities organized during the experimental work confirmed that

by providing students with theoretical knowledge through person-oriented
technologies in history and law students will have a great opportunity in the
formation lying at the root of civil qualities of the position - independent thinking,
free presentation of personal reasoning, the rationale expressed opinions facts,
small group work, leadership and others.

In the fourth chapter of the thesis entitled «Development effectiveness civic

position of future teachers based on person-oriented educational technologies»
being a question of organization and content, statistical analysis and the level of
effectiveness of the experimental work aimed at the development of civic position,
on the basis of personality-oriented technologies.

According to the study, with the strengthening and development of civic

position of future teachers use the following ways considered effective:
organization of events together with students on topics such as patriotism, military
patriotism and experience of the world's countries to educate students in the spirit
of civic position and patriotism; organization of various meetings, contests,
festivals, forums, debates and «round tables» in order to create a perfect citizen.

The objectives of the experimental works are marked determination to

ensure the effective development of civic position of future teachers pedagogical
factors, to create the necessary prerequisites.

In order to achieve the proper organization of experimental work with the

scientific and pedagogical and methodological aspects through a person-oriented

66

technologies and plan a special program of spiritual and educational activities
relating to the development of civic future teachers have been developed. During
the investigation on the basis of special programs the following criteria for
determining the level of development of civic position on the basis of
personality-oriented technologies have been identified in student respondents:
cognitive criteria: awareness of students about the essence of the concept of «civic


background image

position» and lying at the root of the concept of quality; awareness of the
importance of public and private possession of civic position;

During the investigation the following criteria for determining the level of

development of civic position have been identified on the basis of special programs
on the basis of personality-oriented technologies student respondents:

cognitive criteria: students‘ awareness of the essence of the concept ―civic

positionǁ and the qualities lying under this concept; realizing the social and
personal importance of gaining the civil position;

the activity: responsible fulfillment of their duties and social problems;

intransigence in relation to actions that threaten independence of the country, peace
in the country and inter-ethnic harmony, prosperity; possession of patriotism,
international, hard work, dedication, humanism; execution of public tasks,
leadership, active participation in public works of higher educational institutions;
protection of the honor of their families, educational institutions, academic groups
to which they belong, the ability to compete for command authority; diligence,
perseverance, patience, perseverance, ability to behave in different situations, self
control, courage, activity, mellowness; the ability of students to analyze and
evaluate the situation correctly;

Scoring: possession of physical activity and following a healthy lifestyle;

positive attitude of students towards nature and the environment; the ability to
exercise legal activity; compliance with legal, social and ethical standards; an
expression of respect for the state symbols (flag, coat of arms, the national anthem
of the Republic of Uzbekistan), strict observance of the laws of the Republic;
economic awareness; honesty, hard work, the ability to love work and professional
activity; knowledge of business rights, entrepreneurship, efficiency, consumer.

On the basis of these criteria evaluation on several levels of efficiency of the

process, based on the development of civic position through person-focused
technologies of the students responding were found faithful with the scientific and
methodological aspects of performance indicators have been assessed by levels of
«high», «medium», «low» (table №1).

67

Table №1.

The efficiency level of development of civil

the position of the future teachers


background image

Criteria

Experimental group

n

1

=300 of students

(%)

Screening group

n

2

=320 of students

(%)

high

med

ium

low

high

med

ium

low

Comprehension of the essence

of concept «citizen stand»

18/28 24/45 58/23 20/27 29/44 51/29

Understanding of social and

personal significance of possessing
citizen stand

16/26 22/40 62/34 18/21 32/36 50/43

Knowledge of the qualities peculiar

to civic stance

22/32 28/45 50/23 24/33 36/39 40/28

Responsible performance of

civic duties and public

assignments

16/24 27/40 57/36 18/20 28/32 54/48

Display of self-dedication on the

way of independence of the
Motherland, freedom of the

country, interethnic concord and of

peace

33/40 40/45 27/15 24/32 33/38 43/30

Possession of patriotism,

internationality, diligence, self

dedication, belief, fairness,

honesty, patriotism, friendliness

28/35 32/45 40/20 22/27 34/47 44/26

Tolerance, resposibility, dicsipline

25/37 35/41 40/22 26/28 28/31 46/41

Diligence, perseverance, courage,

patience, perseverance, ability to

behave in different situations,

courage, activity, conscientious

24/36 29/42 47/22 23/27 23/29 54/44

Ability to analyze and evaluate

the situation

16/19 18/38 66/43 17/27 20/60 63/13

The axiological related to the

national heritage and traditions

14/18 19/47 67/35 15/25 19/56 66/19

Active involvement in the activity

of educational institutions, civic

movement of youth «Kamolot»

and non-state organizations

26/35 39/49 35/16 20/27 26/32 54/41

Responsible attitude to the nature

and environment

27/33 35/47 38/20 21/28 25/32 54/40


background image

Full respect for moral and legal norms

24/27 29/37 47/36 19/22 23/29 58/49

The ability to apply

pedagogical competence and

personal and

professional values in practice

11/14 22/32 67/54 14/21 27/57 59/22


On the basis of the table, select the hypothesis H1, which shows the

efficiency of absorption of the experimental and control groups, and the opposition
of her hypothesis H0.

68

Below are the results of the experimental and control groups, which were

before the experiment:

Table №2

The results of the efficiency level of development

civic future teachers

Time of

Experiment

Groups

Number

of

students

Level of mastering

High

Medium

Low

At the

beginning

of

experiment

Experiment

al group

300

58

81

161

Screening

group

320

62

98

160

At the end

of the

experiment

Experiment

al group

300

131

116

53

Screening

group

320

72

103

145


Relevant to these parameters of the diagram are expressed in this way


background image

Figure №1. At the beginning of the experiment

Figure №2. At the end of the experiment

69

Based on the above results, mathematical and statistical analysis was

performed. From the obtained standard deviation were found in the results of the
completion of the experiment, the sample variance, variation indicators, Student
selection criteria, the level of freedom on the basis of Student's t test, Pearson's
compliance criteria and reliable deflection.

X

Y

2

S

x

2

S

y

C

x

C

y

T

x

,

y

K

2

X

n

,

m

Δ

x

Δ

y

2,2
5

1,78 0,5474 0,6316 2

3

7,71 601,67 60,7

0,08 0,09


As a result of credible intervals were found for the experimental and control

groups on the basis of the idea of von Neumann:

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

nS

S

S


background image

S

Y t

y

Х t

x

x

а Х t

y

кр

− ⋅ ≤ ≤

+

а Y t

n

х кр

n

n

y кр

2,25

0,08

а

x

2,25

+

0,08

1,78

0,09

а

y

1,78

+

0,09

2,17

а

х

2,33 1,69

а

у

1,87

We calculate the indicators of quality of experimental works from the

results.

Известно

Х

=2,25;

Y

=1,78

Δ

=

0,08;

x

Δ

y

=

0,09

.

Из них показатели качества:

усб

( )

=

=

Δ

x

2,25 0,08

2,17

К

> 1;

=

( )

=

1,78 0,09

+

1,16
1,87

+

Δ

y

=

(

Δ

)

(

Δ

)

=

(2,25

0,08)

(1,78

0,09)

=

2,17

1,69

=

0,48

К

бдб

Х

x

Y

y

> 0; According to the results it can be seen that the criterion of evaluation of

training effectiveness greater than one and a criterion of evaluation of knowledge
above zero. From this it can be argued that the performance in the experimental
groups higher performance in the control groups.

Hence, the effectiveness of the experimental work carried out to identify the

development of civic position on the basis of personality-oriented educational
technologies, increased by 24.4%, which was known from the statistical analysis.

CONCLUSION

1. The basis of the system of educational work aimed at developing civic

future teachers, make certain indicators. These are: civic position, civic position,
civic responsibility, social activity. Social activity is considered an important factor
in determining a person's place and informed behavior management. Based on
civic education specific values are reflected.

2. Awareness of the main categories of civic position and its justification

from a scientific point of view, in the years of independence is given special
attention. In order to develop civic position of students on this basis to the faculty
team in the process of person-oriented education put certain requirements. In the

70


background image

process of person-oriented higher pedagogical education focuses on the specific
circumstances at improving the professional skills of the teaching staff. 3. In order
to ensure the achievement of the teaching team, who lead classes in history and
law, educational purposes in organizing person-oriented educational process
organized in order to promote civic position of students, it became necessary to
provide the opportunities for group collaboration. Preparation of the teaching staff,
who teaches history and law at the relevant departments of higher education
institutions for the organization focused on the development of a civic position of
students of the educational process that has been carried out in several stages.
Certain measures are being implemented with the aim of equipping the teaching
staff of innovative technologies, the development of civil servants students
position.

4. To ensure the development-oriented person- of students of the educational

process pedagogical aspect it is advisable to carry out a number of measures. Civil
society is a kind of model, consisting of certain structural parts. One of the main
structural parts of civil society - a person, possessing a firm person-. Because the
identity of an active civil society by a moving subject. Thus, such subjects on the
one hand should have personal independence at a higher level with respect to a
given community. Such citizens can positively express their attitude to values.
Socialization is the process of assimilation of the norms of human behavior, social
norms and values, knowledge and skills. It is carried out as a result of
environmental influences, as well as the self-understanding of reality and
simulation situations.

5. The four areas of formation of person- of students should be considered:

formation of students' personal qualities, combined with the educational process
and social experience; improvement of civic maturity; the formation of civic
position, developing them as a harmonious personality traits civil qualities; the
formation of a citizen of an independent country in the implementation of various
forms of labor.

6. By providing a self-expanding capabilities and self-study of students in

the subjects of history and law, it is advisable to organize their own activities on
the basis of a modular education in the form of seminars and trainings. Important
conditions for success in the process of educational work focused on the
development of a civic position of students - the timely problem solving, equal
distribution of load, ensuring compliance with the teachers of their duties.

7. Lesson future teachers its position as a citizen takes place on the basis of

self-knowledge, the formation of socio-ideological maturity, patriotism, military
patriotism, civic engagement and responsibility, and others. Teaching process is
focused on the formation of civil activity in ubuduschih teachers should be based
on a respectful approach to the students with the Incorporation of their interests
and needs, trust and support initiatives, basing on principles such as partnership,
subjectivity, choice and individual approach. This will actively involve them in the
life of the educational institutions and social life.

8. Practical activities organized during the experimental work confirmed that

by providing students with theoretical knowledge through person-oriented


background image

71

technologies in history and law students will have a great opportunity in the
formation lying at the root of civil qualities of the position - independent thinking,
free personal presentation of arguments, justification of the views expressed by
facts, work in small (large) groups, leadership and others.

9. All subjects in the curriculum in history and law can effectively learn

using using person-oriented educational technologies. The possibility of
strengthening the acquired knowledge and skills during training sessions based on
the resulting integration between education and extracurricular spiritual and
educational work was proved during experimental work.

10. It is advisable to develop a technology system that will effectively

develop a person- at the future teachers to create educational tools, electronic
textbooks and development, revealing the philosophical, historical, legal,
pedagogical, psychological and methodological features of civic position.


background image

72

ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ИШЛАР РЎЙХАТИ

СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ

LIST OF PUBLISHED WORKS

I бўлим (I часть; I part)

1. Акрамов А. Ёшларга ҳуқуқий тарбия бериш масалалари ва унинг

психологик методлари// Педагогик таълим. – Тошкент, 2007. № 1. – Б. 70–72.
(13.00.00. №6)

2.

Акрамов

А.

Ўзбекистон

Республикасида

Президентлик

бошқарувининг жорий қилиниши тарихи ва унинг ҳуқуқий асослари//
Педагогик таълим. –Тошкент, 2007. №6. – Б. 4–8. (13.00.00. №6)


background image

3. Акрамов А. Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини

шакллантиришда ҳуқуқий фанларнинг имкониятлари // Педагогик таълим. –
Тошкент, 2010. №2. – Б. 140–144. (13.00.00. №6)

4. Акрамов А. Ўқув фаолияти шахсга йўналтирилган таълим

компоненти сифатида // Узлуксиз таълим. – Тошкент, 2010. №3. – Б. 16–19.
(13.00.00. №9)

5. Акрамов А. Талабаларда фуқаролик позицияси ва уни

шакллантиришнинг педагогик асослари // Педагогик таълим. –Тошкент, 2014.
№1. – Б. 12–15. (13.00.00. №6)

6. Акрамов А. Фуқаролик тарбиясининг асосий негизлари //

Педагогика. –Тошкент, 2014. №5. – Б. 84–89. (13.00.00. №6) 7. Акрамов А.
Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси – халқимиз тафаккури ва
ижодининг маҳсули // Педагогика. – Тошкент, 2015. №6. – Б. 2– 8. (13.00.00.
№6)

8. Акрамов А. Педагогика йўналишларидаги олий таълим муасассалари

талабаларининг фуқаролик дунѐқарашини шакллантиришда таълим-тарбия
масалалари// Замонавий таълим. – Тошкент, 2015. № 3. – Б. 26–30. (13.00.00.
№10)

9. Акрамов. А. Ўқувчи ва талабаларда фаол фуқоролик нуқтаи

назарини шакллантириш имкониятлари// Узлуксиз таълим. –Тошкент, 2015.
№6. – С. 80–85. (13.00.00. №9)

10. Акрамов А. Личностно – ориентированная направленность

содержания воспитательной работы в системе высшего педагогического
образования// Педагогическое образавание и наука. – Москва, 2015. №6. – С.
124–127. (13.00.00. №12)

11. Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар асосида

фуқаролик позициясини шакллантириш // Педагогика. –Тошкент, 2016. №4.
–Б. 64–68. (13.00.00. №6)

12. Акрамов А. Principles of the Organization of Process of Formation of

Civic Stand of Future Teachers // The advanced science. – USA, 2011. №4. –Р.
74–76. (13.00.00.2012. №1)

73

13. Акрамов А. Components of the Civic Stand Stages of its Formation at

Studentsof Higher Pedagogical Institutions // The advanced science. – China,
2013. №6. – Р. 21–25. (13.00.00.2012. №1)

14. Акрамов А. Civil Consciousness as Important Component of Public

Consciousness// Eastern European Scientific Journal. – Germany, 2015. №4. – Р.
111–114. (13.00.00. №1)

15. Акрамов А. Pedagogical conditions of personal- oriented approach to

formation civil positions of students// European Journal of Research and
Reflection in Educational Sciences. – England, 2015. № 3. – Р. 83–89. (13.00.00.
№3)


background image

II бўлим (II часть; II part)

16. Акрамов А. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида

бўлажак ўқитувчиларнинг фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг
ташкилий-методик асосларини такомиллаштириш. Монография. – Тошкент:
Fan va texnologiya, 2016. – Б. 195.

17. Акрамов А. Ўзбекистонда лизинг шартномаси масалалари //

Педагогик таълим. –Тошкент, 2007. №4. – Б. 94–97. (13.00.00. №6) 18.
Акрамов А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси – халқимиз тафаккури
ва ижодининг маҳсули // Педагогика. –Тошкент, 2015. №6. – Б. 2– 8. (13.00.00.
№6)

19. Акрамов А. Ўзбекистонда қонунчилик тарихи ва унинг ўзига хос

хусусиятлари // Ижтимоий фанларнинг долзарб муаммолари: Республика
илмий-амалий конференция материаллари. – Хива, 2008. – Б. 57–60.

20. Акрамов А. Таълим жараѐнида муаммоли ўқитиш усулидан

фойдаланиш // Меҳнат таълими ва касб таълими йўналишлари бўйича
ўқитувчиларни тайѐрлаш масалалари: Республика илмий-амалий анжуман
материаллари. –Тошкент, 2008. – Б. 201–203.

21. Акрамов А. Тошкент – Шарқ дарвозаси // Ижтимоий фанларнинг

долзарб муаммолари: Республика илмий-амалий конференция материаллари.
–Хива, 2009. – Б. 17–20.

22. Акрамов А. Ҳуқуқдаги бўшлиқлар ва уларни бартараф этиш

йўллари // Республика илмий-амалий конференция материаллари: – Тошкент,
2009. – Б. 338–340.

23. Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакллантириш // Малака
ошириш тизимида тарихий хотира ва педагогик-психологик асослар:
Республика илмий-амалий конференция материаллари. –Тошкент, 2009. – Б.
164–167.

24. Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш – шахс камолотининг

муҳим мезони сифатида // XXI асрда шахс камолоти муаммолари:
Республика илмий-услубий анжуман материаллари. – Тошкент, 2010. – Б. 42–
44.

74

25. Акрамов А. Содержание и технология формирования гражданской

позиции у будущих учителей // Молодой учѐный. –Чита, 2010. №8. – Б. 140–
141.

26. Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида

бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакллантириш масалалари
// Таълим муаммолари. – Тошкент, 2010. № 4. – Б. 75–77.

27. Акрамов А. Бўлажак ўқитувчиларда фуқаролик позициясини

шакллантиришнинг аудиториядан ташқари ишлар жараѐнидаги мазмуни //


background image

Меҳнат ва касб таълими ўқитувчилари касбий компонентлигини
таъминлашнинг интегратив технологиялари: Республика илмий-амалий
анжуман материаллари. –Тошкент, 2010. – Б. 77–78.

28. Акрамов А. Фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга

йўналтирилган технологиялардан фойдаланишнинг педагогик асослари //
Олий

таълим

тизимини

модернизациялашда

инновацион

ўқитиш

технологияларидан фойдаланиш масалалари: Республика илмий-амалий
конференция материаллари. –Тошкент, 2011. –Б. 354–357.

29. Акрамов А. Таълим технологияларидан фойдаланишнинг назарий

таснифи // Фалсафа ва ҳуқуқ. –Тошкент, 2011. №3. –Б. 12–13. 30. Акрамов А.
Фуқаролик позициясини шакллантиришда инновацион технологиялардан
фойдаланиш // Таълим сифати ва самарадорлигини оширишда малака
ошириш тизимининг вазифалари: Республика илмий амалий конференцияси
материаллари. –Тошкент, 2011. –Б. 116–118. 31. Акрамов А. Шахсга
йўналтирилган технологияларнинг моҳияти// Фаннинг долзарб муаммолари
ѐш олимлар нигоҳида: Республика илмий амалий конференцияси
материаллари. –Тошкент, 2012. – Б. 99–100. 32. Акрамов А. Бўлажак
ўқитувчиларда фуқаролик функциясини шакллантириш // Оилада бола
тарбияси: Жисмоний ва маънавий омиллар уйғунлиги: Республика
илмий-амалий конференцияси материаллари. – Тошкент, 2012. – Б. 201–202.

33. Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш шахс камолотининг

муҳим мезони // Ҳуқуқий маданиятни шакллантиришнинг педагогик
муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. –
Тошкент, 2012. -Б 183-185.

34. Акрамов А. Ҳуқуқий онг ва Ўзбекистон Республикаси

Конституцияси // Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси – суверен
давлатимизнинг ҳуқуқий негизи: Республика илмий-амалий конференция
материаллари. –Тошкент, 2012. – Б. 58–62.

35. Акрамов А. Актуальные задачи высшего педагогического

образования // Профессионализм педагога: Сущность, содержание,
перспективы

развития:

Научные

труды.

Международной

научной

конференции. – Москва, 2013. –С. 111–113.

36. Акрамов А. Бўлажак мутахассиснинг фуқаролик позицияси – эркин

фуқаролик жамиятини шакллантириш омили сифатида // Образование и
воспитание молодежи-фундамент благополучия и процветания жизни:

75

Материалы научно-практической конференции.VIII часть. –Ташкент, 2013. –
С. 233–136.

37. Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш шахс камолотининг

муҳим мезони сифатида. Илғор педагогик ғоялар ва технологиялар: касбий
лаѐқатлик ва педагогик маҳорат: Республика илмий-амалий конференцияси
материаллари. – Навоий, 2013. – Б. 25–27.

38. Акрамов А. Развитие гражданской позиции будущих учителей в


background image

системе непрерывного образование // Образование через всю жизнь.
Непрерывное образование в интересах устойчивого развития: Материалы 12-
й международной конференции. – Санкт-Петербург, 2014. – С. 184–186.

39. Акрамов А. Формирование гражданской позиции в контексте

личностно-ориентированного обучения и воспитания // Образование через
всю жизнь. Непрерывное образование в интересах устойчивого развития:
Материалы 12-й международной конференции. – Астана–Санкт-Петербург,
2014. – С. 62–65.

40. Акрамов А. Бўлажак ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан ҳамкорлик

ўрнатиш соҳасидаги тажрибаларини бойитиш // Узлуксиз таълим тизимида
ҳамкорлик педагогикаси: Халқаро илмий-амалий конференция материаллари.
–Тошкент, 2014. – С. 15–16.

41. Акрамов А. Фуқаролик маданиятини шакллантиришда инновацион

технологиялар// Ўзбекистон олий таълим тизмида кадрлар ресусларини
бошқариш ва ривожлантириш: Республика семинар материаллари. – Тошкент,
2014. – С.16–18.

42. Акрамов А. Фуқаролик позицияси шакллантиришда инновацион

технологиялардан фойдаланиш // Таълим-тарбия жараѐнига замонавий
педагогик ва ахборот коммуникацион технологияларнинг жорий этиш:
Муаммо

ва

ечимлар:

Республика

илмий-амалий

конференцияси

материаллари. –Тошкент, 2015. – С. 51–53.

43. Акрамов А. Шахсга йўналтирилган таълимни ташкил этишнинг

айрим масалалари // Таълимнинг узвийлигини ва узлуксизлигини таъминлаш
– соҳа тарақиѐтининг муҳим мезони: Республика илмий-амалий
конференцияси материаллари. – Тошкент, 2015. – С. 141–143.

44. Акрамов А. Бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларида фуқаролик

позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган таълимнинг ўрни //
Бошланғич таълим мазмунини модернизациялаш стратегияси: Назария ва
амалиѐт: Республика илмий-амалий конференция материаллари. – Тошкент,
2015. – Б. 55–57.

45. Акрамов А. Талабаларда фуқаролик позициясини шакллантиришда

таълим-тарбия масалалари // Замонавий ўқитувчи касбий компетенциясининг
педагогик-психологик асослари: Республика илмий-амалий конференцияси
материаллари. –Тошкент, 2015. – Б. 80–82.

46. Акрамов А. Интерфаол технологиялар орқали бўлажак

ўқитувчиларда фуқаролик позициясини шакклантириш // Formation a culture
ofindependent thinking in the edicational process: Materials of the international
scientific conference. –Prague, 2015. –Р. 97–99.

76

47. Акрамов А. Роль личностно ориентированного обучения в

формировании гражданской позиции студентов // Непрерывное образование
в интересах устойчивого развития: Материалы 13-й международной
конференции. – Санкт-Петербург, 2015. – С. 318–322.


background image

77

Автореферат «Тил ва адабиѐт таълими» журналида

2016 йил 11 ноябрда таҳрирдан ўтказилган


background image

Босишга рухсат этилди: _________2016

йил Бичими 60х45

1

/

16

, «Times New

Roman»

гарнитурада рақамли босма усулида босилди. Шартли

босма табоғи 5. Адади: 100. Буюртма: № _____.

Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси,

100197, Тошкент, Интизор кўчаси, 68

«АКАДЕМИЯ НОШИРЛИК МАРКАЗИ» ДУК

78

References

Акрамов А. Ёшларга хукукий тарбия бериш масалалари ва унинг психологик методлари// Педагогик таълим. - Тошкент, 2007. № 1. - Б. 70-72. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Ўзбекистон Республикасида Президентлик бошқарувининг жорий килиниши тарихи ва унинг хукукий асослари// Педагогик таълим. -Тошкент, 2007. №6. - Б. 4-8. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Бўлажак ўқитувчиларда фукаролик позициясини шакллантиришда ҳуқуқий фанларнинг имкониятлари // Педагогик таълим. -Тошкент, 2010. №2. - Б. 140-144. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Ўқув фаолияти шахсга йўналтирилган таълим компонента сифатида // Узлуксиз таълим. - Тошкент, 2010. №3. - Б. 16-19. (13.00.00. №9)

Акрамов А. Талабаларда фукаролик позицияси ва уни шакллантиришнинг педагогик асослари // Педагогик таълим.-Тошкент, 2014. №1. -Б. 12-15. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Фукаролик тарбиясининг асосий негизлари // Педагогика. -Тошкент, 2014. №5. - Б. 84-89. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Узбекистан Республикаси Конститутцияси - халқимиз тафаккури ва ижодининг махсули // Педагогика. - Тошкент, 2015. №6. - Б. 2-8.(13.00.00. №6)

Акрамов А. Педагогика йўналишларидаги олий таълим муасассалари талабаларининг фукаролик дунёқарашини шакллантиришда таълим-тарбия масалалари// Замонавий таълим. - Тошкент, 2015. № 3. - Б. 26-30. (13.00.00. №10)

Акрамов. А. Ўқувчи ва талабаларда фаол фукоролик нуктаи назарини шакллантириш имкониятлари// Узлуксиз таълим. -Тошкент, 2015. №6. - С. 80-85. (13.00.00. №9)

Акрамов А. Личностно - ориентированная направленность содержания воспитательной работы в системе высшего педагогического образования// Педагогическое образавание и наука. - Москва, 2015. №6. - С. 124-127. (13.00.00. №12)

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар асосида фукаролик позициясини шакллантириш // Педагогика. -Тошкент, 2016. №4. -Б. 64-68. (13.00.00. №6)

Акрамов A. Principles of the Organization of Process of Formation of Civic Stand of Future Teachers // The advanced science. - USA, 2011. №4. -P. 74-76. (13.00.00.2012. №1)

Акрамов A. Components of the Civic Stand Stages of its Formation at Studentsof Higher Pedagogical Institutions // The advanced science. - China, 2013. №6. - P. 21-25. (13.00.00.2012. №1)

Акрамов A. Civil Consciousness as Important Component of Public Consciousness// Eastern European Scientific Journal. - Germany, 2015. №4. - P. 111-114. (13.00.00. №1)

Акрамов A. Pedagogical conditions of personal- oriented approach to formation civil positions of students// European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. - England, 2015. № 3. - P. 83-89. (13.00.00. №3)

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган таълим технологиялари асосида бўлажак ўқитувчиларнинг фуқаролик позициясини ривожлантиришнинг ташкилий-методик асосларини такомиллаштириш. Монография. - Тошкент: Fan va texnologiya, 2016. - Б. 195.

Акрамов А. Ўзбекистонда лизинг шартномаси масалалари // Педагогик таълим. -Тошкент, 2007. №4. - Б. 94-97. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси - халқимиз тафаккури ва ижодининг маҳсули // Педагогика. -Тошкент, 2015. №6. - Б. 2-8. (13.00.00. №6)

Акрамов А. Ўзбекистонда қонунчилик тарихи ва унинг ўзига хос хусусиятлари // Ижтимоий фанларнинг долзарб муаммолари: Республика илмий-амалий конференция материаллари. - Хива, 2008. - Б. 57-60.

Акрамов А. Таълим жараёнида муаммоли ўқитиш усулидан фойдаланиш // Мехнат таълими ва касб таълими йўналишлари бўйича ўкитувчиларни тайёрлаш масалалари: Республика илмий-амалий анжуман материаллари. -Тошкент, 2008. - Б. 201-203.

Акрамов А. Тошкент - Шарк дарвозаси И Ижтимоий фанларнинг долзарб муаммолари: Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Хива, 2009.-Б. 17-20.

Акрамов А. Ҳуқукдаги бўшлиқлар ва уларни бартараф этиш йўллари // Республика илмий-амалий конференция материаллари: - Тошкент, 2009. - Б. 338-340.

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида бўлажак ўқитувчиларда фукаролик позициясини шакллантириш И Малака ошириш тизимида тарихий хотира ва педагогик-психологик асослар: Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2009. - Б. 164-167.

Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш - шахе камолотининг муҳим мезони сифатида И XXI аерда шахе камолоти муаммолари: Республика илмий-услубий анжуман материаллари. - Тошкент, 2010. - Б. 42-44.

Акрамов А. Содержание и технология формирования гражданской позиции у будущих учителей // Молодой учёный. -Чита, 2010. №8. - Б. 140-141.

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологиялар воситасида бўлажак ўқитувчиларда фукаролик позициясини шакллантириш масалалари И Таълим муаммолари. - Тошкент, 2010. № 4. - Б. 75-77.

Акрамов А. Бўлажак ўкитувчиларда фукаролик позициясини шакллантиришнинг аудиториядан ташқари ишлар жараёнидаги мазмуни И Мехнат ва касб таълими ўқитувчилари касбий компонентлигини таъминлашнинг интегратив технологиялари: Республика илмий-амалий анжуман материаллари. -Тошкент, 2010. - Б. 77-78.

Акрамов А. Фукаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган технологиялардан фойдаланишнинг педагогик асослари // Олий таълим тизимини модернизациялашда инновацион ўқитиш технологияларидан фойдаланиш масалалари: Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2011. -Б. 354-357.

Акрамов А. Таълим технологияларидан фойдаланишнинг назарий таснифи // Фалсафа ва ҳукук. -Тошкент, 2011. №3. -Б. 12-13.

Акрамов А. Фукаролик позициясини шакллантиришда инновацион технологиялардан фойдаланиш // Таълим сифати ва самарадорлигини оширишда малака ошириш тизимининг вазифалари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2011. -Б. 116-118.

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган технологияларнинг мохияти// Фаннинг долзарб муаммолари ёш олимлар нигохида: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2012. - Б. 99-100.

Акрамов А. Бўлажак ўкитувчиларда фукаролик функциясини шакллантириш // Оилада бола тарбияси: Жисмоний ва маънавий омиллар уйғунлиги: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2012. -Б. 201-202.

Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш шахе камолотининг муҳим мезони // Хукукий маданиятни шакллантиришнинг педагогик муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2012. -Б 183-185.

Акрамов А. Хукукий онг ва Ўзбекистон Республикаси Конституцияси // Узбекистан Республикасининг Конституцияси - суверен давлатимизнинг ҳукукий негизи: Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2012. - Б. 58-62.

Акрамов А. Актуальные задачи высшего педагогического образования // Профессионализм педагога: Сущность, содержание, перспективы развития: Научные труды. Международной научной конференции. - Москва, 2013. -С. 111-113.

Акрамов А. Бўлажак мутахассиснинг фукаролик позицияси - эркин фукаролик жамиятини шакллантириш омили сифатида // Образование и воспитание молодежи-фундамент благополучия и процветания жизни: Материалы научно-практической конференции.VIII часть. -Ташкент, 2013. — С. 233-136.

Акрамов А. Таълимни инсонпарварлаштириш шахе камолотининг муҳим мезони сифатида. Илғор педагогик ғоялар ва технологиялар: касбий лаёқатлик ва педагогик махорат: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. - Навоий,2013. - Б. 25-27.

Акрамов А. Развитие гражданской позиции будущих учителей в системе непрерывного образование // Образование через всю жизнь. Непрерывное образование в интересах устойчивого развития: Материалы 12-й международной конференции. - Санкт-Петербург, 2014. - С. 184-186.

Акрамов А. Формирование гражданской позиции в контексте личностно-ориентированного обучения и воспитания // Образование через всю жизнь. Непрерывное образование в интересах устойчивого развития: Материалы 12-й международной конференции. - Астана-Санкт-Петербург, 2014.-С. 62-65.

Акрамов А. Бўлажак ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан ҳамкорлик ўрнатиш соҳасидаги тажрибаларини бойитиш // Узлуксиз таълим тизимида ҳамкорлик педагогикаси: Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. -Тошкент, 2014. - С. 15-16.

Акрамов А. Фукаролик маданиятини шакллантиришда инновацион технологиялар// Узбекистан олий таълим тизмида кадрлар ресусларини бошқариш ва ривожлантириш: Республика семинар материаллари. -Тошкент, 2014. - С. 16-18.

Акрамов А. Фукаролик позицияси шакллантиришда инновацион технологиялардан фойдаланиш // Таълим-тарбия жараёнига замонавий педагогик ва ахборот коммуникацион технологияларнинг жорий этиш: Муаммо ва ечимлар: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2015. - С. 51-53.

Акрамов А. Шахсга йўналтирилган таълимни ташкил этишнинг айрим масалалари // Таълимнинг узвийлигини ва узлуксизлигини таъминлаш - соҳа таракиётининг муҳим мезони: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2015.-С. 141-143.

Акрамов А. Бўлажак бошланғич синф ўкитувчиларида фукаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган таълимнинг ўрни // Бошлангич таълим мазмунини модернизациялаш стратегияси: Назария ва амалиёт: Республика илмий-амалий конференция материаллари. - Тошкент, 2015.-Б. 55-57.

Акрамов А. Талабаларда фукаролик позициясини шакллантиришда таълим-тарбия масалалари // Замонавий ўкитувчи касбий компетенциясининг педагогик-психологик асослари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. -Тошкент, 2015. - Б. 80-82.

Акрамов А. Интерфаол технологиялар орқали бўлажак ўкитувчиларда фукаролик позициясини шакклантириш // Formation a culture ofindcpendcnt thinking in the cdicational process: Materials of the international scientific conference. -Prague, 2015. -P. 97-99.

Акрамов А. Роль личностно ориентированного обучения в формировании гражданской позиции студентов И Непрерывное образование в интересах устойчивого развития: Материалы 13-й международной конференции. - Санкт-Петербург, 2015. - С. 318-322.