`
92
KRIPTO-VALYUTALAR VA BLOKCHEYN TEXNOLOGIYALARI: IQTISODIY
IMKONIYATLAR VA XAVF-XATARLAR
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Informatika va uni o’qitish metodikasi kafedrasi mudiri
Numonova Hulkar
Shahrisabz DavlatPedagogika Instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14498907
Annotatsiya:
Kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalari. Ushbu maqola kripto-
valyutalar va blokcheyn texnologiyalarining iqtisodiy imkoniyatlari va xavf-xatarlarini tahlil
qilishga bag’ishlangan. Kripto-valyutalar markazlashmagan raqamli valyutalarbo’lib, ular
xalqaro to’lovlarni soddalashtiradi va investitsiya imkoniyatlarini kengaytiradi. Blokcheyn esa
xavfsizlik va shaffoflikni ta’minlash orqali moliya va boshqa sohalarda innovatsiyalarni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Biroq, mazkur texnologiyalar volatillik, xavfsizlik
zaifliklari va qonunchilik bo’yicha noaniqliklar kabi qator xatarlarni o’z ichiga oladi. Maqola
mazkur imkoniyat va muammolarni chuqurroq tushunish uchun tahliliy yondashuvni taqdim
etadi. Bu texnologiyalarni rivojlantirishdagi global va O’zbekistondagi tajribalar ham ko’rib
chiqiladi.
Kalit so’zlar:
Kripto-valyutalar, Blokcheyn texnologiyasi, Iqtisodiy imkoniyatlar,
Xavfsizlik muammolari, Markazsizlashtirilgan moliya (DeFi), Kiberxavfsizlik, Volatil bozor,
Raqamli iqtisodiyot, Innovattsion texnologiyalar, Regulyatsiya.
Аннотация:
Криптовалюты и технологии блокчейна. Данная статья посвящена
анализу экономических возможностей и рисков криптовалют и технологий блокчейн.
Криптовалюты — это децентрализованные цифровые валюты, которые упрощают
международные платежи и расширяют инвестиционные возможности. А блокчейн
важен для развития инноваций в финансовой и других областях, обеспечивая
безопасность и прозрачность. Однако эти технологии сопряжены с рядом рисков, таких
как нестабильность, уязвимости безопасности и правовая неопределенность. В статье
представлен аналитический подход для более глубокого понимания этих возмож
Ключевые слова:
Криптовалюты, Технология Блокчейн, Экономические
возможности, Проблемы безопасности, Децентрализованные финансы (DeFi),
Кибербезопасность, Волатильный рынок, Цифровая экономика, Инновационные
технологии, Регулирование.
Abstract:
Cryptocurrencies and blockchain technologies This article is devoted to the
analysis of economic opportunities and risks of crypto-currencies and blockchain
technologies. Cryptocurrencies are decentralized digital currencies that simplify international
payments and expand investment opportunities. And blockchain is important for the
development of innovations in finance and other fields by providing security and
transparency. However, these technologies involve a number of risks, such as volatility,
security vulnerabilities and legal uncertainties. The article presents an analytical approach for
a deeper understanding of these opportunities and challenges. Global and Uzbek experiences
in the development of these technologies are also considered.
`
93
Keywords:
Cryptocurrencies, Blockchain technology, Economic opportunities, Security
challenges, Decentralized finance (DeFi), Cyber security, Volatile market, Digital economy,
Innovative technologies, Regulation.
Kirish.
Kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalari iqtisodiyot, xavfsizlik va
texnologiyalar rivojlanishida muhim o’rin egallaydi. Quyida ushbu mavzuga oid qo’shimcha
muhim ma’lumotlar keltiriladi:
1.Kripto-valyutalar ta’rifi va turlari:
Kripto-valyutalar-bu kriptografiya bilan himoyalangan markazsizlashtirilgan raqamli
valyutalardir. Bitcoin birinchi kripto-valyuta bo’lib, undan so’ng Ethereum, Ripple, Litecoin
kabi boshqa turlar ham rivojlangan. Ular nafaqat tranzaksiyalar uchun, balki aqlli
shartnomalar va moliyaviy ilovalar uchun ham ishlatiladi.
2. Blokcheyn texnologiyasi asoslari:
Blokcheyn bu tranzaksiyalarni saqlash uchun foydalaniladigan taqsimlangan reyestr. U
uch asosiy tamoyilga asoslanadi: ma’lumotlarning shaffofligi, o’zgarmasligi va xavfsizligi. Har
bir tranzaksiya bloklar zanjiriga yoziladi, va ularni o’zgartirish juda qiyin, bu esa
soxtalashtirish xavfini kamaytiradi.
3. Blokcheynning foydasi:
Iqtisodiy imkoniyatlar: Blokcheyn kichik bizneslar va startaplar uchun moliyaviy
shaffoflikni oshiradi. Masalan, aqlli shartnomalar orqali vositachilar soni kamayadi va
operatsiyalar samaradorligi ortadi.
Xavfsizlik: Blokcheyn texnologiyasi maxfiy ma’limotlarni himoya qilishda yuqori
darajada ishonchlilikni ta’minlaydi.
4. Xavf-xatarlar:
Kripto valyutalar haki to’liq tartibga solinmagan, bu esa spekulyatsiya va firibgarlik
holatlarini yuzaga keltirishai mumkin.
Energiya sarfi: Ayniqsa, Bitcoin qazib olish jarayonida katta miqdorda energiya talab
qilinadi, bu esa ekologik muammolarga olib keladi.
5. O’bekistonda rivojlanish:
O’zbekistonda kripto-aktivlar qonuniy tartibga solingan va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish uchun maxsus tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu jumladan, xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish va blokcheyn infratuzilmasini rivojlantirish bo’yicha
rejalashtirilgan qadamlar mavjud.
Mazkur texnologiyalar iqtisodiyotni innovatsion tarzda o’zgartirish salohiyatiga ega,
biroq ulardan foydalanishdan oldin ularning imkoniyatlari va xavf-xatarlarini to’liq tushunish
muhimdir.
Bulutli texnologiyalar –
bu Internet-foydalanuvchiga Internet-xizmat sifatida
kompyuter resurslari taqdim etadigan ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari. “ Bulut ”
so’zi bu yerda texnik tafsilotlarni yashiradigan murakkab infratuzilmani ifodalovchi metafora
sifatida mavjud. Bulutli hisoblash (bulutli hisoblash, shuningdek, “ bulutli hisoblash ” atamasi
ham qo’llaniladi) ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyasidir, unda foydalanuvchiga Internet
xizmati sifatida kompyuter resurslari va imkoniyatlari taqdim etiladi.
Kripto-valyutalarva bokcheyn texnologiyalari hozirgi kunda dunyo iqtisodiyoti va
moliyaviy tizimida o’z o’rnini egalllayapti. Ular yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratib, xavf-
`
94
xatarlarni o’z ichiga oladi. Ushbu taqdimotda bu texnologiyalarni chuqurroq o’rganib
chiqamiz.
Kripto-valyutalar: tushunchalari va tarixi
1.
Kripto-valyuta nima?
Kripto-valyuta-bu raqamli valyuta bo’lib, uni markazlashtirilmagan tarmoq orqali yaratish,
boshqarish va almashish mumkin.
2.
Tarixi
Birinchi kripto-valyuta-Bitcoin 2009-yilda paydo bo’ldi. Keyinchalik boshqa ko’plab kripto
valyutalar yaratildi.
3.
Xususiyatlari
Kripto-valyutalar o’ziga xos xususiyatlaarga ega, masalan, shifrlash, tarqatilgan ro’yxat
(ledger) va anonimlik.
4.
Turlari
Kripto-valyutalar turli xil turlarga bo’linadi: Bitcoin, Ethereum, Litecoin, Ripple, Notcoin,
Hamster Kombat va boshqalar.
Blokcheyn texnologiyasi: prinsiplari, afzalliklari va cheklovlari
1.
Prinsiplar
Blokcheyn – bu tarqatilgan ro’yxat bo’lib, unda ma’lumotlar bloklarga birlashtiriladi va
xavfsizlikni oshirish uchun shifrlanadi.
2.
Afzalliklari
Shaffoflik, xavfsizlik, tezlik va arzonlik blokcheyn texnologiyasining asosiy afzalliklari
hisoblanadi.
3.
Cheklovlari
Blokcheyn texnologiyasining ba’zi kamchiliklari ham mavjud: energiya sarfi, shkala bo’yicha
muammolar va qonuniy tartibga solishning yetishmasligi.
Kripto-valyuta tizimlarining iqtisodiy afzalliklari
Arzonlik
zmumkin.
Tezlik
Kripto-valyuta operatsiyalari an’anaviy moliyaviy tizimlarga nisbaatan tez amalga
oshiriladi.
Erishuvchanlik
Kripto-valyutalarga dunyoning istalgan joyidan kirish mumkin.
Kripto-valyutalar: investitsiya maqsadlari va risklar
1.
Investitsiya imkoniyatlari
Kripto-valyutalar investitsiya qilish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
2.
Risklar
Kripto-valyutalar bozori juda beqaror va xavf xatarlarni o’z ichiga oladi.
3.
Taroziga solish
4.
Investitsiya qilishdan oldin potensial foyda va risklarni diqqat bilan ko’rib chiqish kerak.
Blokcheyn texnologiyasining innovatsion qo’llanimlari
Moliyaviy texnologiyalar
Blokcheyn texnologiyasi moliyaviy xizmatlarni takomillashtirish uchun qo’llaniladi.
`
95
Sog’liqni saqlash
Bemorlar ma’lumotlarini xavfsiz saqlash va ularni boshqarishda ishlatilishi mumkin.
Ta’lim
Ta’lim yozuvlarini xavfsiz saqlash va ularni boshqarishda qo’llaniladi.
Kripto-valyutalar:soliq va tartibga solish muammolari
Soliqlar
Kripto-valyuta daromadlariga soliq solishda qiyinchiliklar mavjud.
Tartibga solish
Kripto-valyuta bozorini tartibga solish uchun aniq qoidalar kerak.
Jinoyat
Kripto-valyutalar jinoyatlarni amalga oshirishda ishlatilishi mumkin.
Kripto-valyuta bozorining tartibga solinishi: xalqaro tajribalar
Xitoy
Xitoyda kripto-valyuta faaoliyati taqiqlangan.
AQSH
AQSHda kripto-valyutalarni tartibga solishga oid qoidalar mavjud.
Yevropa ittifoqi
Yevropa ittifoqida kripto-valyutalarni tartibga solishga oid qoidalar ishlab chiqilmoqda.
Kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalari iqtisodiy rivojlanish uchun katta
imkoniyatlar yaratadi. Bu texnologiyalarni tushunish, o’rganish va kelajagini bashorat qilish
muhimdir. Kelajakda kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalari dunyo iqtisodiyoti va
moliyaviy tizimida muhim o’rin egallaydi.
Kripto-valyutalar va blokcheyn O’zbekistonda
1.
Huquqiy asos
O’zbekistonda kripto-valyutalar va blokcheyn faoliyatini tartibga soluvchi qonunlar qabul
qilinmoqda.
2.
Rivojlanish strategiyasi
Davlat kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalarini rivojlantirish uchun strategiya ishlab
chiqilmoqda.
3.
Loyihalar
Turli sohalarda kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalaridan foydalanadigan loyihalar
amalga oshirilmoqda.
4.
Ta’lim
Kripto-valyuta va blokcheyn texnologiyalari bo’yicha ta’lim va o’qitish dasturlari joriy
etilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Investopedia-Kripto-valyutalar va blokcheyn texnologiyalari bo’yicha yangi tahlil va
umumiy bilimlarni tahlil etadi.
“CoinDesk” va “CoinTelegraph”-Kripto-valyutalar, ularning bozorlari va xavfsizzlik
tahlillari haqida yangiliklar, tahlillar va ekspert fikrlari manba sifatida ishlatilgan.
