`
144
O‘QITUVCHI PORTFOLIOSINI YARATISH USULLARI VA VOSITALARI
Karamatova Maftuna
SHDPI MI-4-kurs talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI Matematika va TAT kafedrasi katta o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15395165
Annotatsiya:
Mazkur maqolada oʻquv mashgʻulotlarini tashkil etish va oʻtkazishda
zamonaviy yondashuvlarning mohiyati yoritilgan. Talaba markazli yondashuv, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, faol taʼlim metodlari, baholashning yangi
usullari va aralash taʼlim konsepsiyasi haqida so‘z yuritiladi. Zamonaviy metodlar
o‘quvchilarning faolligini oshiradi, mustaqil fikrlash va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Maqolada o‘qituvchidan innovatsion fikrlash va texnologik savodxonlik talab etilishi
ta’kidlangan. Taʼlim samaradorligini oshirishda ushbu yondashuvlarning ahamiyati keng tahlil
etilgan.
Kalit so‘zlar:
Zamonaviy yondashuvlar, talaba markazli ta’lim, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari (akt), interaktiv metodlar, faol ta’lim usullari, aralash ta’lim (blended
learning), formativ baholash, onlayn ta’lim platformalari, innovatsion pedagogika, o‘quv
samaradorligi
Kirish.
Bugungi kunda ta’lim jarayonlari faqat bilim berish bilan cheklanmay, jamiyatni
rivojlantirish, ijtimoiy va iqtisodiy talablarni qondirishda muhim omilga aylangan. Global
miqyosda raqamli texnologiyalar, yangi pedagogik yondashuvlar va innovatsion usullar
ta’limni zamon talablariga moslashtirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuning uchun,
ta’limda yangi yondashuvlar, metodlar va texnologiyalarni qo‘llash zarurati tug‘ilmoqda.
O‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda zamonaviy yondashuvlar faqat o‘quvchilarni bilim bilan
ta’minlash emas, balki ularda zarur kompetensiyalarni shakllantirishga ham qaratilgan.
Talaba markazli ta’lim
– bu o‘quvchilarning ehtiyojlari, qiziqishlari va qobiliyatlariga
mos keladigan yondashuvdir. Bunda o‘quvchi nafaqat ma’lumotlarni qabul qiluvchi, balki
ularni faollik bilan izlab topadigan va tahlil qiladigan subyektga aylanishi kerak. O‘qituvchi esa
roli faqat ma’lumotlarni yetkazuvchi emas, balki talabaning o‘rganish jarayoniga
ko‘maklashuvchi murabbiyga aylanadi.
Fakt.
UNESCO tomonidan 2015-yilda chiqarilgan "Education 2030" hisobotida, talaba
markazli ta’limning ta’lim sifatini oshirishdagi o‘rni va ijtimoiy inklyuzivlikni ta’minlashdagi
ahamiyati ta'kidlangan. Bunday ta’lim tizimi nafaqat bilim berish, balki o‘quvchilarning ijodiy
fikrlash va shaxsiy rivojlanishiga ham qaratilgan.
Talaba markazli yondashuvlar ko‘plab pedagogik metodlar bilan uyg‘unlashadi,
masalan:
Differensial ta’lim
– bu o‘quvchilarni o‘zlarining individual ehtiyojlari, qobiliyatlari va
o‘rganish uslublariga mos ravishda ta’lim berish usulidir. Ya’ni, har bir o‘quvchi o‘ziga xos
tarzda o‘rganadi, shuning uchun o‘qituvchi har birining individual xususiyatlarini hisobga
olib, ta’limni shunday tashkil etadi.
Misol uchun, ba’zi o‘quvchilar yangi mavzuni tezda tushunishi mumkin, boshqalari esa
uni yaxshilab o‘rganish uchun ko‘proq vaqt va qo‘shimcha yordamga muhtoj bo‘ladi.
`
145
Differensial ta’limda o‘qituvchi har bir o‘quvchining qobiliyatiga moslashtirilgan darslar
o‘tkazadi. Bu o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
O‘quv materialining turlicha taqdimoti:
Ba’zi o‘quvchilar vizual materiallarga,
boshqalari esa auditoriyaga yoki amaliy mashg‘ulotlarga ko‘proq mos kelishi mumkin.
O‘rganish tezligini sozlash:
Ba’zi o‘quvchilar mavzuni tez o‘zlashtirsa, boshqalari
uchun esa ko‘proq vaqt ajratiladi.
Baholash usullari:
O‘quvchilarni baholashda turli xil metodlar (yozma ishlar, amaliy
ishlar, guruh ishlar va hokazo) qo‘llaniladi, chunki har bir o‘quvchining bilim olish
uslubi turlicha bo‘ladi.
Differensial ta’lim, o‘quvchilarga ta’lim jarayonida o‘zlarini qulay his qilish va maksimal
samaradorlikka erishish imkonini beradi.
Liderlik va mas’uliyat
– bu o‘quvchilarni o‘z faoliyatiga javobgarlikni olishga undash,
ya’ni o‘quvchilarni o‘z qarorlarini qabul qilishga, o‘z ishlariga javob berishga va o‘z o‘rganish
jarayonlarini boshqarishga rag'batlantirishdir.
Bu yondashuvda o‘quvchilarni faqat o‘qish yoki topshiriqlarni bajarish emas, balki o‘z
ishlarining natijalariga javob berishga, muammolarni hal qilishda mustaqil bo‘lishga va
o‘zlarining muvaffaqiyatlarini yoki xatolarini tahlil qilishga o‘rgatish maqsad qilinadi.
Misol uchun:
Liderlik
– o‘quvchilarga o‘z bilim va ko‘nikmalarini boshqalarga o‘rgatish, guruh
ishlarida etakchilik qilish, muammolarni hal qilishda faol ishtirok etish imkonini
yaratish.
Mas’uliyat
– o‘quvchining o‘z ishlariga, o‘z vaqtida bajarilgan topshiriqlarga va o‘rganish
jarayoniga bo‘lgan mas’uliyatini rivojlantirish. Ularni o‘z ishlariga jiddiy yondashishga
va o‘zlari uchun natijalarga javobgarlikni olishga o‘rgatish.
Masalan, o‘quvchi o‘zining biror loyihasini yoki topshirig‘ini yakunlashdan oldin, uning
qanday natijalarga olib kelishini o‘ylaydi va loyiha muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun qanday
harakatlar qilish kerakligini aniqlaydi. Bu orqali o‘quvchilar o‘zlarini o‘rganish jarayonida
faollashtiradilar va o‘zlariga ishonch hosil qiladilar.
Liderlik va mas’uliyatni rivojlantirish o‘quvchilarga nafaqat bilim olish, balki hayotda
muvaffaqiyatli bo‘lish uchun zarur ko‘nikmalarni ham taqdim etadi.
2
. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish (AKT)
Zamonaviy o‘quv mashg‘ulotlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) dan
foydalanish ta’limning sifatini oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli
platformalar, interaktiv doskalar, onlayn sinflar va masofaviy ta’lim texnologiyalari
o‘quvchilarga ta’lim olish jarayonini yanada qulay va samarali qiladi.
Fakt.
2020-yilda amalga oshirilgan bir tadqiqotga ko‘ra, ta’limda AKTdan foydalangan
o‘quvchilarning natijalari an’anaviy darslarga nisbatan 20-30%ga yaxshilangan. Bundan
tashqari,
moodle
va
Google Classroom
kabi ta’lim platformalari o‘quvchilarga o‘zlarining
o‘qish jarayonlarini nazorat qilish va baholash imkonini beradi.
O‘qituvchilar uchun esa raqamli vositalar va resurslardan foydalanish, ta’lim jarayonini
interaktiv va qiziqarli qilish imkonini beradi. Masalan,
multimedia vositalari
yordamida
o‘quvchilar darsni ko‘proq anglashadi va mustahkamlashadi. Bundan tashqari, masofaviy
o‘qitish o‘quvchilarga har joydan ta’lim olish imkoniyatini beradi.
`
146
3. Faol ta’lim usullari
Zamonaviy ta’limda
faol ta’lim metodlari
keng qo‘llanilmoqda. Bu usullar o‘quvchilarni
nafaqat ma’lumot olish, balki uni mustahkamlash va amaliyotda qo‘llashga undaydi. Faol
metodlar o‘quvchilarni tinglovchi emas, balki ishtirokchi qilishni maqsad qiladi.
Fakt.
The Active Learning Center
tomonidan olib borilgan tadqiqotda, faol ta’lim
usullarini qo‘llash o‘quvchilarning bilim darajasi 25-30%ga oshganligini ko‘rsatgan. Bunda
kichik guruhlarda ishlash,
"rol o‘ynash"
va
"case-study"
kabi metodlar o‘quvchilarda analitik
fikrlash va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Bundan tashqari, faol ta’lim metodlari o‘quvchilarni problemalarga yechim izlashga
undaydi va ularning innovatsion fikrlashlarini rivojlantiradi. Masalan,
problem-based
learning (PBL)
yoki
project-based learning (PBL)
metodlari o‘quvchilarni real hayotdagi
muammolarni hal qilishga qaratilgan.
4. Aralash Ta’lim (Blended Learning)
Aralash ta’lim (blended learning)
– bu onlayn va oflayn ta’lim usullarini
uyg‘unlashtirgan ta’lim modelidir. Ushbu modelda o‘quvchilar darslar va topshiriqlarni
internet orqali oladi, lekin shuningdek, an’anaviy darslarda ishtirok etishadi. Bu yondashuv
o‘quvchilarga vaqt va joydan qat'iy nazar o‘rganish imkoniyatini beradi.
Fakt.
2020-yilda
Global Education Monitoring Report
da, aralash ta’lim modelining
ta’lim samaradorligini oshirishda katta potensialga ega ekanligi ta’kidlangan. Tadqiqotda
shuningdek, aralash ta’limning o‘quvchilarga ko‘proq shaxsiylashtirilgan o‘qish tajribasini
taqdim etishi, ular uchun yanada qiziqarli va motivatsion muhit yaratishi haqida so‘z
yuritilgan.
Aralash ta’lim, ayniqsa pandemiya davrida, ta’limning uzluksizligini ta’minlashda muhim
vosita bo‘ldi.
5. Baholashning zamonaviy shakllari
Zamonaviy ta’limda baholash metodlari faqatgina yakuniy sinovlar yoki imtihonlarga
asoslanmaydi. Bugungi kunda
formativ baholash
va
portfel baholash
kabi usullar
o‘quvchilarning rivojlanishini kuzatishda samarali vosita sifatida qo‘llaniladi. Formativ
baholash o‘quvchilarning o‘rganish jarayonidagi muvaffaqiyatlarini va kamchiliklarini
aniqlash imkonini beradi, bu esa o‘qituvchilarga o‘quv jarayonini yanada samarali tashkil
etish imkonini yaratadi.
Fakt.
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development)
tomonidan
olib borilgan tadqiqotda, formativ baholashning o‘quvchilarning o‘rganish samaradorligini
30%ga oshirishga yordam berishi aniqlandi. Ushbu baholash usullari o‘quvchilarga o‘zlarini
yaxshiroq tushunishga va o‘zgarishlar kiritishga yordam beradi.
Xulosa.
Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish va o‘tkazishga
zamonaviy yondashuvlar ta’lim sifatini sezilarli darajada oshiradi. Talaba markazli ta’lim,
AKTdan foydalanish, faol ta’lim metodlari, aralash ta’lim va zamonaviy baholash tizimlari
ta’lim jarayonini yanada samarali va qiziqarli qiladi. Ushbu yondashuvlar nafaqat
o‘quvchilarning bilimini oshiradi, balki ularning shaxsiy va kasbiy kompetensiyalarini ham
rivojlantiradi. Kelajakda ta’lim tizimi yanada innovatsion, zamonaviy va shaxsga yo‘naltirilgan
bo‘lishi kerak.
`
147
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
UNESCO. (2015).
Education 2030: Incheon Declaration and Framework for Action for the
Implementation of Sustainable Development Goal 4
. UNESCO.
2.
OECD. (2020).
The Future of Education and Skills 2030
. OECD Publishing.
3.
Garrison, D. R., & Kanuka, H. (2004).
Blended Learning: Uncovering its Transformative
Potential in Higher Education
. The Internet and Higher Education, 7(2), 95-105.
Mahmudjanovna, Yahyokhonova Muhiba. "Increasing the Effectiveness of the Learning
Process for the Use of Information and Communication Technologies." Academicia Globe 2.04
(2021): 206-211.
4.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muhiba. "Bulutli texnologiyalarning xususiyatlari,
afzalliklari va kamchiliklari." Science Promotion 8 (2024): 228-233.
5.
Axmadova, Zahro, Malika Nurullayeva, and Muxiba Yaxiyaxonova. "SUNʻIY INTELLEKT
VA EKSPERT TIZIM TUSHUNCHALARI. EKSPERT TIZIMLARINING INSTRUMENTAL
VOSITALARI. EKSPERT TIZIMLARIDA BILIMLARNI TASHKIL QILISH." Педагогика и
психология в современном мире: теоретические и практические исследования 4.1
(2025): 58-61.
6.
Safaraliyev, Ergash, Malika Nurullayeva, and Muxiba Yaxiyaxonova. "SMM
PLATFORMALARI BILAN TANISHISH: YOUTUBE SAYTI." Молодые ученые 3.2 (2025): 27-32.
7.
Toshbadalova, Sevinch, Malika Nurullayeva, and Muxiba Yaxiyaxonova. "IOT (INTERNET
OF THINGS) TEXNOLOGIYALAR." Молодые ученые 3.2 (2025): 33-38.
8.
Qobilova, Gulchiroy, Marjona Yusupova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Bioinformatikada
genomik maʻlumotlar tahlili va amaliyoti." Zamonaviy dunyoda fan va texnologiya 3 (2024):
95-98.
9.
Xudoyqulova, D., and M. Yaxiyaxonova. "Bulutli texnologiyalar va ularning
afzalliklari." Models and methods in modern science 3.6 (2024): 155-163.
10.
Normuroda, Sadoqat, and Shaxina Asadova. "RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA
IJTIMOIY VA IQTISODIY JARAYONLARNI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI." Наука и
технология в современном мире 3.14 (2024): 25-29.
11.
Normurodova, Sadoqat, Gulshoda Ismatullayeva, and Shaxina Asadova. "AXBOROT
BO‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Прикладные науки в современном мире: проблемы и
решения 4.2 (2025): 76-79.
12.
Normurodova, Sadoqat, Dilshod Xolyorov, and Shaxina Asadova. "MATN VA GRAFIK
MUHARRIRLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Наука и инновация 3.4 (2025): 125-
127.
13.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat, and Abdiroxmonova Zahro. "ZAMONAVIY DARS VA
DARS TAHLILLINI OʻTKAZISHGA NISBATAN YONDASHUVLAR." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9.
2025.
14.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "MA’LUMOTLAR BAZASI BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
15.
Shuxratovich, Akbar Kodirov. "The importance and advantages of using information
`
148
technologies in education."
Galaxy International Interdisciplinary Research Journal
10.1
(2022): 46-50.
16.
Shuxratovich, Kodirov Akbar, Choriyeva Xursanoy Xusanovna, and Mirqobilov Bekzod
Abdulla o’g’li. "O’RTA TA’LIM MAKTABLARNING BOSHLANG’ICH TA’LIM SINFLARIDA
INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANINI O’QITISHDA MUAMMO, YECHIM VA
TAKLIFLAR."
Journal of new century innovations
43.4 (2023): 96-98.
17.
Shuxratovich, Kodirov Akbar. "KATTA MA’LUMOT BAZALARINI PARALLEL ISHLOV
BERISH USULLARINI VA MODELLARINI O’RGANISH."
Journal of new century innovations
43.4
(2023): 93-95.
18.
Shuxratovich, Kodirov Akbar. "VATANIMIZDA VENDING NUSXALASH MASHINASINI
AMALDA QO’LLASHNING SAMARADORLIGI."
Journal of new century innovations
43.4 (2023):
90-92.
