`
72
LMS (LEARNING MANAGAMENT SYSTEM)-TAʻLIMNI BOSHQARUV
TIZIMLARI
Qarshiyeva Eʻzoza Soat qizi
Shahrisabz Davlat Pedagogika Institutining talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz Davlat Pedagogika Institutining talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
Shahrisabz davlat pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14645145
Annotatsiya.
LMS (Learning Management System) — taʻlimni boshqarish tizimlari
bugungi kunda taʻlim jarayonlarini soddalashtirish va optimallashtirishda muhim vosita
sifatida xizmat qilmoqda. Ushbu annotatsiyada LMSlarning asosiy tushunchalari, funktsiyalari
va taʻlim sohasidagi ahamiyati batafsil koʻrib chiqiladi. LMS - bu onlayn platforma boʻlib,
oʻqituvchilar va oʻquvchilar oʻrtasidagi aloqani kuchaytirish, oʻquv materiallarini taqdim etish
va baholash jarayonlarini boshqarish imkonini beradi. Taʻlim muassasalari va korporativ
taʻlimda keng qoʻllanilayotgan ushbu tizimlar, oʻquvchilarga qulay sharoit yaratish, ularning
bilim va koʻnikmalarini baholashda samarali vositalarni taklif etadi. LMSʻlarning asosiy
funktsiyalari orasida kurslarni yaratish va boshqarish, oʻquvchilarni roʻyxatdan oʻtkazish,
materiallarni yuklash, test va topshiriqlarni tayyorlash hamda baholash jarayonini
avtomatlashtirish kabilar mavjud. Bu tizimlar orqali oʻqituvchilar oʻquvchilarning oʻzaro
faoliyatini, ularga berilgan topshiriqlarni va baholash natijalarini kuzatish imkoniga ega
boʻlishadi. Shu bilan birga, oʻquvchilar uchun ham oʻz faoliyatini monitoring qilish, oʻz
bilimlarini baholash va oʻzlashtirish darajasini aniqlash imkoniyatlari yaratiladi. Zamonaviy
LMSlar koʻplab interaktiv elementlar, video darslar, forumlar va muhokama guruhlari bilan
taʻminlangan. Bu esa oʻquv jarayonini qiziqarli va jalb etuvchi qiladi. Oʻquvchilar oʻz vaqtida va
istalgan joyda oʻqish imkoniyatiga ega boʻlib, oʻqituvchilar esa darslarni yanada koʻproq
shaxsiylashtirish va individual yondashuvni amalga oshirish imkoniyatiga ega boʻladi. Taʻlim
tizimlarining global oʻzgarishi va digitalizatsiya jarayonlari LMSlarning ahamiyatini yanada
oshirmoqda. COVID-19 pandemiyasi davrida taʻlim muassasalari onlayn taʻlimga oʻtishga
majbur boʻldi, bu esa LMSlarni keng qoʻllashni talab qildi. Natijada, oʻqituvchilar va oʻquvchilar
onlayn platformalar orqali muloqot qilish, materiallar bilan tanishish va baholash jarayonida
faol qatnashish imkoniyatiga ega boʻlishdi. Biroq, LMSlar bilan bogʻliq ayrim muammolar ham
mavjud. Ular orasida texnik muammolar, internetga boʻlgan talablar va oʻqituvchilar hamda
oʻquvchilar uchun yangi tizimga moslashish qiyinchiliklari mavjud. Shuningdek, taʻlim sifatini
taʻminlashda LMSʻlarning imkoniyatlarini toʻliq ochib berish uchun doimiy ravishda
yangilanish va takomillashtirish zarur. Yakunida, LMSlar taʻlimni boshqarish tizimlari sifatida
taʻlim jarayonini zamonaviylashtirish, interaktivlikni oshirish va oʻquvchilarning oʻz-oʻzini
baholashini qoʻllab-quvvatlashda muhim rol oʻynaydi. Ular taʻlim sifatini oshirish va oʻquv
jarayonini samarali tashkil etish uchun zarur vositalarni taqdim etadi. Taʻlim sohasidagi
innovatsiyalarni joriy etishda LMSlarning oʻrni beqiyosdir va ularning istiqboldagi rivojlanishi
taʻlim tizimini yanada mustahkamlashga yordam beradi.
Kalit soʻzlar:
LMS dasturi, onlayn taʻlim platformasi, elektron taʻlim tizimi, masofaviy
taʻlim, kurslarni boshqaruv tizimi, talabalar uchun LMS, taʻlim jarayonini boshqarish, LMSni
`
73
afzalliklari, taʻlim kontentini yaratish, test va imtihonlarni boshqarish, elektron jurnal va
hisobotlar, LMS integratsiyasi, LMS orqali baholash.
Kirish.
Taʻlim sohasida texnologiyalarning tez surʻatlar bilan rivojlanishi, anʻanaviy oʻqitish
usullarini qayta koʻrib chiqishni talab etmoqda. Bugungi kunda, oʻqituvchilar va oʻquvchilar
uchun eng muhim resurslardan biri – Learning Management System (LMS) yoki taʻlimni
boshqaruv tizimlari hisoblanadi. Ushbu tizimlar taʻlim jarayonlarini boshqarish, tashkil etish va
oʻquvchilarga qulaylik yaratish uchun moʻljallangan. LMSlarning oʻziga xos xususiyatlari va
imkoniyatlari taʻlim jarayonining sifatini oshirishga, oʻquvchilarni yanada motivatsiyalashga va
oʻqituvchilar uchun koʻplab maʻmuriy yuklamalarni kamaytirishga yordam beradi. LMSlar
onlayn taʻlim platformalarini birlashtiradi va oʻqitish jarayonini yanada qulay va samarali
qiladi. Oʻqituvchilar oʻz kurslarini yaratish, oʻquv materiallarini joylashtirish va talabalar bilan
oʻzaro aloqalarni oʻrnatish imkoniyatiga ega. Bu esa, oʻz navbatida, oʻqituvchilarni oʻz ishlariga
koʻproq diqqat qaratishga, kreativ yondashuvlar ishlab chiqishga va oʻquvchilarning
ehtiyojlarini yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Taʻlimni boshqaruv tizimlari oʻquvchilarga
taʻlim resurslariga 24/7 kirish imkoniyatini taqdim etadi. Bu, ayniqsa, masofaviy taʻlim va
oʻqitish jarayonida muhim ahamiyatga ega. Oʻquvchilar, oʻz vaqtlarini boshqarish imkoniyatiga
ega boʻlishlari bilan birga, oʻz oʻrganish jarayonlarini yanada individualizatsiya qilish
imkoniyatiga ega boʻladilar. Har bir oʻquvchining oʻziga xos oʻrganish uslublari va tezliklari
mavjud boʻlib, LMSlar ushbu farqlarni hisobga olishga imkon yaratadi. LMSlar shuningdek,
baholash va tahlil qilish jarayonlarini avtomatlashtirish orqali oʻqituvchilarga katta yordam
beradi. Oʻquvchilarning oʻqish jarayonidagi yutuqlarini kuzatish va baholash osonlashadi, bu
esa oʻqituvchilarga kerakli oʻzgarishlarni amalga oshirish imkonini beradi. Bunday tizimlar
yordamida oʻqituvchilar aniq maʻlumotlarga ega boʻlishadi va oʻz metodologiyalarini
oʻquvchilarning ehtiyojlariga moslashtirish imkoniyatiga ega boʻladilar. Shuningdek, LMSlar
oʻquvchilar va oʻqituvchilar oʻrtasida samarali muloqotni taʻminlaydi. Forumlar, chatlar va
xabarlar kabi interaktiv vositalar yordamida oʻquvchilar bir-birlari bilan fikr almashishlari va
muammolarini muhokama qilishlari mumkin. Bu esa, oʻz navbatida, taʻlim jarayonini yanada
interaktiv va qiziqarli qiladi. Xulosa qilib aytganda, LMSlar taʻlim sohasidagi
transformatsiyaning ajralmas qismi hisoblanadi. Ular anʻanaviy oʻqitish usullarini zamonaviy
texnologiyalar bilan birlashtirib, taʻlim jarayonini samarali, qulay va individualizatsiyalashgan
holga keltiradi. Bu tizimlar, oʻz navbatida, taʻlim sifatini oshirishga, oʻquvchilarning oʻrganish
tajribalarini boyitishga va oʻqituvchilarning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. LMSlar
taʻlim jarayonlarini yanada innovatsion va qiziqarli qilishda muhim rol oʻynaydi. Tadqiqot
davomida ilmiy adabiyotlarda keltirilgan nazariy materiallarga asoslangan holda mantiqiy
tahlil usullaridan foydalanildi. Mavjud malumotlarni tahlil qilishda tahlil va sintez qiyosiy tahlil
kabi uslublar va yondashuvlar qoʻllanilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyhati.
Rahimov, A. (2019). “Onlayn taʻlim va LMS: Innovatsiyalar va rivojlanish”
Ushbu asarda
onlayn taʻlim va LMSʻlarning zamonaviy taʻlim tizimidagi ahamiyati yoritilgan. Muallif,
LMSʻlarning taʻlim sifatini oshirish va oʻquv jarayonini samarali tashkil etishdagi oʻrnini
taʻkidlaydi. Kitobda global tajribalar va Oʻzbekistonda LMSʻlarni joriy etish boʻyicha misollar
keltirilgan.
`
74
Ibragimov, O. (2023) “Digital taʻlim: LMS va yangi yondashuvlar” Ibragimovning asari
zamonaviy digital taʻlim tendentsiyalariga bagʻishlangan. Unda LMSʻlarning innovatsion
xususiyatlari, e-learning, va raqamli resurslar bilan birgalikda taʻlimni boshqarish jarayonidagi
oʻrni koʻrib chiqiladi. Muallif, oʻquvchilarning oʻz-oʻzini boshqarish va oʻz bilimlarini mustaqil
ravishda rivojlantirish imkoniyatlariga alohida eʻtibor qaratadi.
Morrison, D. (2014). “The Learning Management System: A Guide for Educational
Institutions.” Ushbu kitobda muallif LMSʻlarning taʻlim muassasalarida qanday qoʻllanilishi va
ularning foydali funktsiyalari haqida batafsil maʻlumot beradi. Muallif LMSʻlarni joriy etishda
strategik yondashuvlarni, shuningdek, oʻqitish jarayonini qanday optimallashtirish
mumkinligini koʻrsatadi.
Pappas, C. (2015). “The Ultimate Guide to Learning Management Systems.” Bu asar
LMSʻlarning tarixiy rivojlanishi, ularning turli turlarini va taʻlim jarayonida qanday
qoʻllanilishini koʻrsatadi. Pappas, LMSlarning taʻlim samaradorligini oshirishdagi roli va ularni
joriy etishdagi amaliy masalalar haqida keng tushuncha beradi.
LMS (Learning Management System) taʻlimni boshqaruv tizimlari zamonaviy taʻlim
jarayonining ajralmas qismiga aylangan. Ularning asosiy maqsadi oʻquvchilar va oʻqituvchilar
oʻrtasidagi aloqani yaxshilash, oʻquv materiallarini boshqarish, baholash jarayonlarini
soddalashtirish va taʻlim sifatini oshirishdir.
Interaktivlik va hamkorlik. LMS platformalari oʻquvchilarga darslarga yanada faol
qatnashish imkonini beradi, bu esa oʻzaro fikr almashish va hamkorlik muhitini yaratadi.
Oson boshqaruv. Oʻqituvchilar uchun kurslar va oʻquv materiallarini yaratish, ularga
kirish huquqini belgilash va natijalarni baholash jarayonlari avtomatlashtiriladi, bu esa vaqt va
resurslarni tejaydi.
Individual yondashuv. LMSlar oʻquvchilarning oʻz-oʻzini baholash va oʻzlashtirish
darajasini monitoring qilish imkoniyatini beradi, bu esa har bir oʻquvchining ehtiyojlariga mos
keladigan individual taʻlim yoʻnalishlarini taqdim etishga yordam beradi.
Oʻqitishning sifatini oshirish. LMSlar oʻquv jarayonini optimallashtirish orqali taʻlim
sifatini oshirish imkoniyatini beradi. Ular oʻquvchilar uchun koʻp turli formatlarda (video, test,
interaktiv mashqlar) materiallarni taqdim etadi.
Global taʻlim imkoniyatlari. LMSlar orqali taʻlim olish imkoniyatlari kengayadi, bu esa
oʻquvchilarga turli mamlakatlardan taʻlim resurslaridan foydalanish imkonini yaratadi.
Tadqiqot va tahlil. LMSlar maʻlumotlarni toʻplash va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa
taʻlim jarayonini yanada takomillashtirishga yordam beradi. Oʻqituvchilar oʻquvchilarning
muvaffaqiyatlarini kuzatish va ularni yaxshilash uchun kerakli choralarni koʻrish imkoniyatiga
ega boʻladi.
Yakunida, LMSlar taʻlimni boshqarishda innovatsion yechim sifatida taʻlim jarayonini
samarali tashkil etish va oʻquvchilar bilan oʻqituvchilar oʻrtasidagi aloqani kuchaytirish uchun
juda muhimdir. Ularning kengaytirilishi va rivojlanishi taʻlim sifatini oshirish va zamonaviy
taʻlim tizimlarida oʻzgarishlarni amalga oshirishda muhim rol oʻynaydi. Bu esa taʻlim tizimining
global rivojlanishiga hamda oʻquvchilarning muvaffaqiyatiga ijobiy taʻsir koʻrsatadi. LMS
(Learning Management System) taʻlimni boshqarish tizimlari bugungi kunda taʻlim jarayonini
tubdan oʻzgartiruvchi vosita sifatida koʻrilmoqda. Ularning oʻzgarishi, afzalliklari va
qiyinchiliklari haqida muhokama qilish, taʻlim sohasida yanada samarali yondashuvlarni ishlab
`
75
chiqishga yordam beradi.
Qulaylik va Moslashuvchanlik. LMSlar oʻquvchilarga darslarni oʻz
vaqtida va istalgan joyda oʻzlashtirish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, ish bilan shugʻullanuvchilar
va onlayn taʻlimga oʻtayotgan muassasalar uchun muhimdir. Oʻqituvchilar oʻquv materiallarini
markazlashtirilgan tarzda boshqarishi mumkin, bu esa resurslarni samarali taqdim etishga
yordam beradi. Kurslar, video darslar va testlarni bir joyda saqlash qulay. LMSlar orqali
oʻquvchilar natijalarini avtomatik baholash va tahlil qilish imkoniyati mavjud. Bu
oʻqituvchilarga oʻquvchilarning rivojlanishini kuzatish va oʻzgarishlarni amalga oshirishda
yordam beradi.
Texnik muammolar: LMSʻlar ishlashi uchun barqaror internet va moslashuvchan
texnologiyalar kerak. Texnik nosozliklar oʻquv jarayonini buzishi mumkin. Oʻqituvchilar
LMSʻlardan samarali foydalanishni bilishi zarur. Agar oʻqituvchilar yangi texnologiyalarni
oʻzlashtira olmasa, bu LMSlarning foydasiz boʻlishiga olib kelishi mumkin. Onlayn taʻlimda
oʻquvchilarning motivatsiyasini saqlash muhimdir. Baʻzi oʻquvchilar, anʻanaviy darslardan
farqli oʻlaroq, onlayn taʻlimni kamroq qiziqarli deb hisoblashlari mumkin. LMSlar taʻlim
jarayonini raqamlashtirish va global miqyosda taʻlim olish imkoniyatlarini kengaytiradi.
COVID-19 pandemiyasi davrida koʻplab taʻlim muassasalari LMSʻlarni joriy etishga majbur
boʻldi, bu esa ularning ahamiyatini yanada oshirdi. Bu jarayonlar, taʻlimning raqamli
transformatsiyasini tezlashtirishga xizmat qildi. Kelajakda LMSlar yanada rivojlanishi va
takomillashishi kutilmoqda. Oʻqituvchilar va oʻquvchilar oʻrtasidagi interaktivlikni oshirish,
sunʻiy intellekt va maʻlumot tahlili texnologiyalaridan foydalanish orqali oʻquv jarayonini
individualizatsiya qilish imkoniyatlari paydo boʻladi.
Xulosa qilib shuni aytish lozimki
LMS (Learning Management System) taʻlimni boshqarish
tizimlari taʻlim jarayonini innovatsion yondashuvlar bilan yangilashga yordam beradi. Ularning
afzalliklari, shuningdek, muammolari va qiyinchiliklari haqida chuqur fikrlash va tahlil qilish
taʻlim sohasida muvaffaqiyatli natijalarga erishishga yordam beradi. Taʻlim tizimlarining
kelajagi LMSʻlarning yanada rivojlanishi bilan bogʻliq va bu jarayonda barcha ishtirokchilar —
oʻquvchilar, oʻqituvchilar va taʻlim muassasalari oʻz rolini oʻynashi zarur. Oʻqituvchilarni
tayyorlash. Oʻqituvchilarni LMS platformalaridan toʻliq foydalanishni oʻrgatish uchun maxsus
treninglar va qoʻllanmalar tashkil etish lozim. Bu ularga tizim imkoniyatlaridan toʻlaqonli
foydalanish imkonini beradi.
Talabalarni ragʻbatlantirish. Talabalarni LMSdan foydalanishga
jalb qilish uchun ragʻbatlantiruvchi mexanizmlarni joriy etish, ularga motivatsiya beruvchi
oʻquv resurslari va interaktiv vazifalarni taqdim etish zarur.
Oʻzlashtirilgan LMS tizimini
yaratish. Mahalliy ehtiyoj va til talablari asosida, LMS platformasini oʻzlashtirib, milliy taʻlim
standartlariga moslashtirish foydali boʻladi.
Mobil ilovalarni qoʻllash. Mobil qurilmalar orqali
foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish kerak. Bu talabalar va oʻqituvchilarga istalgan joyda
va istalgan vaqtda oʻqitish va oʻrganish imkoniyatini beradi.
Yangi texnologiyalarni tatbiq qilish.
Sunʻiy intellekt va boshqa ilgʻor texnologiyalarni LMSga integratsiya qilish oʻquv jarayonini
yanada individualizatsiya qilishga va har bir talabaga mos keluvchi taʻlim resurslarini taqdim
etishga yordam beradi.
Xavfsizlikni taʻminlash. Oʻquvchilar va oʻqituvchilarning shaxsiy
maʻlumotlarini himoya qilish uchun LMSda xavfsizlik choralari mustahkamlanishi kerak. Ushbu
takliflar LMSning samaradorligini oshirish va undan toʻliq foydalanish imkoniyatlarini
kengaytirishga yordam beradi.
`
76
References:
1.
A.Rahimov (2019)”Onlayn taʻlim va LMS Innavatsiyalar va rivojlanish“.
2.
D.Ibragimov (2023)”Digital taʻlim LMS va yangi yondashuvlar“.
3.
D.Morrison (2014) ”The Learning managament system”:A.Guide:for Educational
Institutions.
4.
C.Pappas (2015) ”Ultimate guide to Learning 5.Managament systems“.
5.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muhiba. “Mustaqil taʻlimni tashkil etishda ilg ʻor xorijiy
tajribalarning ahamiyati.” Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences 1.5 (2021): 742-749.
6.
Яхияханова, Мухиба. “Raqamli taʻlim muhitida boshlangʻich sinf oʻquvchilarining it
savodxonligini oshirish metodikasini takomillashtirish.” Ижтимоий-гуманитар фанларнинг
долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual
Problems of Humanities and Social Sciences 4 (2024).
7.
Yaxiyaxonova, Muxiba. “1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish.: 1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish.” Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01
(2024).
8.
Ashirova, Mavluda, and Muxiba Yaxiyaxonova. “Raqamli iqtisodiyot davrida kriptovalyuta
va bitkoin.” Международная конференция академических наук. Vol. 3. No. 4. 2024.
9.
Jalilova, Sevinch, Marjona Yusupova, and Muxiba Yaxiyaxonova. “Kundalik hayotimizda
raqamli texnologiyalar.” Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения 3.3
(2024): 13-17.
10.
Xurramova, Sarvinoz, Marjona Yusupova, Muxiba Yaxiyaxonova. “Oliy taʻlim tizimida
bulutli texnologiyalarning imkoniyatlari.” Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya:
nazariy va amaliy tadqiqotlar 3.3 (2024): 36-38.
11.
Eshonqulova, Maftuna, and Muxiba Yaxiyaxonova. “Raqamli va ijtimoiy media marketing
va uning imkoniyatlari.” Молодые ученые 2.11 (2024): 34-39.
12.
Yusupova, Marjona, Komila Raximova, and Muxiba Yaxiyaxonova. “Oliy ta‟ lim tizimida
innovatsion texnologiyalardan foydalanish: Oliy ta‟ lim tizimida innovatsion texnologiyalardan
foydalanish.” Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01 (2024).
13.
Yaxiyaxonova, Muhiba, and Marjona Yusupova. “Oliy taʻlim muassasalarida “informatika
va at” fanlaridan mustaqil taʻlimni tashkil etishda raqamli texnologiyalaridan foydalanish.”
International Scientific and Practical Conference on Algorithms and Current Problems of
Programming. 2023.
14.
Qobilova, Gulchiroy, Marjona Yusupova, Muxiba Yaxiyaxonova. “Bioinformatikada
genomik maʻlumotlar tahlili va amaliyoti.” Zamonaviy dunyoda fan va texnologiya 3.3 (2024):
95-98.
15.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI QO
‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
16.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
`
77
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
18.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
19.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
20.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
21.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
22.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
