МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
303
https://universalpublishings.com
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA EKSPORTNING IQTISODIY
O’SISHGA TA’SIRINI MODELLAShTIRISH
Turopova Nigora Xolmurod qizi
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Xo'jamurotov Murodbek Bayir o'g'li
Termiz davlat universiteti talabasi
Annotatsiya
. Ushbu maqolada O'zbekiston hududlarining eksport
salohiyatining oshishi iqtisodiy o'sishga va yalpi hududiy mahsulotning o'sish
darajasiga ta'siri o'rganilgan va modellashtirilgan.
Kalit so’zlar
: Raqamli iqtisodiyot, tashqi savdo, eksport, yalpi hududiy
mahsulot ekonometrika, ekonometrik tahlil, ekonometrik modellashtirish, testlar,
empirik va nazariy ma'lumotlar.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ВЛИЯНИЯ ЭКСПОРТА НА ЭКОНОМИЧЕСКИЙ
РОСТ В ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ
Абстрактный.
В данной статье изучено и смоделировано влияние
увеличения экспортного потенциала регионов Узбекистана на экономический
рост и темпы роста валового регионального продукта.
Ключевые слова:
Цифровая экономика, внешняя торговля, экспорт,
валовой региональный продукт, эконометрика, эконометрический анализ,
эконометрическое моделирование, тесты, эмпирические и теоретические
данные.
MODELING THE IMPACT OF EXPORT ON ECONOMIC GROWTH IN
THE DIGITAL ECONOMY
Abstract.
In this article, the impact of the increase in the export potential of
the regions of Uzbekistan on economic growth and the growth rate of the gross
regional product is studied and modeled.
Keywords
: Digital economy, foreign trade, export, gross regional product,
econometrics, econometric analysis, econometric modeling, tests, empirical and
theoretical data.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
304
https://universalpublishings.com
Iqtisodiyotning eng asosiy sohalaridan biri bo'lgan tashqi savdoni rivojlanishi
mamlakatning barcha makroiqtisodiy ko'rsatkichlarini yanada yaxshilanishiga olib
keladi. "Milliy iqtisodiyotni isloh qilish borasida tashqi savdo, soliq va moliya
siyosatini liberallashtirish va hududlarni jadal rivojlantirishni ta'minlash bo'yicha
ta'sirchan choralar ko'rildi". Endi esa "Respublika hududlari va xorijiy mamlakatlar
biznes vakillari o'rtasida tashqi iqtisodiy aloqalarni o'rnatish" zarurligi aytilgan
bo'lib, bu ilmiy ishimizning yanada dolzarbligini oshiradi.
O'zbekiston hududlarining eksport hajmi va yalpi hududiy mahsuloti chiziqli
regressiya usulida tahlil qilindi. Quyidagi jadvalda viloyatlar kesimida 2021 - yilda
eksport hajmi va yaratilgan YaHM to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan. Raqamli
iqtisodiyot – xo’jalik yuritishning zamonaviy shakli bo’lib, unda ishlab chiqarish va
boshqarishning asosiy omili sifatida raqamli ko’rinishdagi katta ma’lumotlar
majmui va ularni qayta ishlash jarayoni hisoblanadi. Raqamlashtirish an’anaviy
ho’jalik yuritish shakllriga nisbatan ancha katta samaradorlikka erishishga imkon
beradi. Misol sifatida turli xildagi avtomatik ishlab chiqarish jarayonlarini, 3D-
texnologiyasini, bulutli texnologiyalarni, masofaviy meditsina xizmatlari
ko’rsatishni, aqlli texnologiyalar yordamida maxsulot yetishtirishni va uni yetkazib
berishni, turli xildagi tovarlarni saqlash va ularni sotish jarayonlarini keltirish
mumkin. Raqamlashtirish jahon iqtisodiyotining o’sishiga olib keladi, masalan,
nufuzli McKinsey Global Institute konsalting kompaniyasining hisob-kitoblariga
ko’ra, eng yangi raqamli texnologiyalardan foydalanish 2025 yilga borib yalpi ichki
mahsulot o’sishiga olib keladi. Pul oqimining aylanishi 3-6 trln dollarni tashkil etadi.
Ayni paytda aksariyat yirik kompaniyalar raqamlashtirish texnologiyalariga ega.
Raqamlashtirish iqtisodiyotni rivojlantirishda, iste’molchilar, davlat, umuman,
jamiyat uchun katta imkoniyatlar ochib beradi. Raqamli iqtisodiyotni
qo’llabquvvatlash bo’yicha dunyoning yetakchi davlatlari salmoqli tashabbuslar
bilan chiqmoqda. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti 2020 yil 25
yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida mamlakatda raqamli iqtisodning
rivojlanishi bo’yicha o’z fikrlarini aytib o’tdi. Undan tashqari, O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli “Axborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi Farmonini ijro etish borasida, shuningdek, respublikamizda
raqamli iqtisodiyotni davlat boshqaruv tizimiga tadbiq qilish uchun zamonaviy
axborot texnologiyalarni jadal rivojlantirish bo’yicha sharoitlar yaratish, axborot
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
305
https://universalpublishings.com
havfsizligini ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasi 2018 yil 31 avgustda
“O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni joriy qilish va yanada
rivojlantirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” raqamli
iqtisodiyotning maqsad va vazifalarini belgilab beradigan Qaror qabul qildi, hamda
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3832 03.07.2018 dagi “O’zbekiston
Resbublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlari
to’g’risida”gi . Qarorlarini ham shu tadbirlar jumlasiga kiritish mumkin. Ushbu
qarorlarda O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish bo’yicha eng
muhim vazifalar, xususan, raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun
innovatsion g’oyalar, texnologiyalar va ishlanmalarni joriy etish sohasida davlat
organlari va tadbirkorlik sub’ektlarining yaqin hamkorligini ta’minlash ustuvor
yo’nalashlar deb belgilangan. Bu масала bo’yicha o’zbek va xorijiy iqtisodchilar
o’z ishlarida jiddiy fikrlar bildirib o’tganlar. Akademik S.S. Gulyamov va
hammualliflar o’zlarining ilmiy risolasida “Raqamli iqtisodiyotga o’tish deganda
komp’uyterlar va bilimlarga asoslangan holda jamiyat va iqtisodiyotning yangi
turini barpo etishni tushunamiz”, degan fikrni bildirib o’tadi . Olimlar raqamli
iqtisodiyotga o’tish jarayonining asosiy tarkibiy qismlari sifatida ma’lumotlar bilan
ishlashni amalga oshirib beradigan mobil ijtimoiy tarmoqlar, bulutli texnologiyalar,
sensor tarmoqlar, buyumlar interneti hamda sun’iy intellekt texnologiyalarni
ko’rsatib, tushunchalar berib o’tgan.
XULOSA
O'zbekiston hududlarining barqaror rivojlanishi mamlakatning iqtisodiy
salohiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Shu sababli mamlakat hududlarining eksport va
YaHMlarini statistik ko'rsatkichlar yordamida ilmiy o'rganish va ekonometrik
modellar yordamida tahlil qilish va modellashtirish katta ahamiyatga ega ekanligini
isbotlaydi. Eksport hajmi turli statistik usullar va metodlardan foydalanib o'rganish
va ularni ekonometrik modellar yordamida tahlil qilish sohani rivojlanishida ilmiy
asoslangan natijalarga erishishga zamin yaratadi. Raqamli iqtisodiyot quyidagilarda,
yani yangi kadrlar va yangi ish joylari hosil bo’lishida, yangi korporativ madaniyat
barpo etilishida, katta ma’lumotlar bazalari bilan ishlashda, sun’iy intellekt va
intellektual boshqaruv tizimlarining hosil bo’lishida, ta’lim, ishlab chiqarish va
boshqaruvdagi virtualizatsiya jarayonlari amalga oshishida, buyumlar internetining
keng miqyosda qo’llanilishida, mayning jarayoni hamda mustaqil biznez yuritish
imkoniyatining yuzaga chiqishida, yangi pul-kredit tizimi va banklar faoliyatining
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
306
https://universalpublishings.com
kengayishida, elektron tijorat va elektron biznesning rivojlanishida va boshqa
holatlarda namoyon bo’ladi. Axborot texnologiyalari raqamli iqtisodiyot rivojlanishi
uchun bir qancha yangi tamoyil va yunalishlarni belgilab berdi. Bu soha
mamlakatimizda ulkan salohiyatga ega bo’lib, unda axborot ustuvor tovar
hisoblanadi va bu resurs umuman chegaralanmagan, tarmoq bozori ulkan va
demokratik va, asosiysi, unda tarmoqlar chegaralari oson «yuvilib» ketadi, loyiha
yoki kompaniya muvaffaqiyatlari xodimlar soni va moliyaviy aktivlar hajmiga
bog‘liq emas, raqobat kurashi shartlari o’zgaradi, chunki raqamli jamiyat muhitida
tezkor intellektual yechimlar har qanday kuchli jismoniy bazadan ham ustun keladi.
Chunki ehtiyojning yuksalishi bilan yangi talab paydo boʻladi va u darhol
qondirilmaydi. Bozor muvozanati ni taʼminlashning asosiy yoʻllari: tovar ishlab
chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni toʻydirish; yetarli tovarlar
zaxirasini barpo etish; talabgir tovarlar narxini oshirish, oʻtmay turgan tovarlar
narxini pasaytirish; eksport va importning ortishi yoki kamayishi; aholi
daromadlarining tovarlar va xizmatlar koʻpayishiga qarab ortib borishi; mehnat
unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq oʻsishi. Bozor muvozanati maʼrifatli
jamiyatda narxlar bilan bozorni tartibga solish orqali taʼminlanadi.Shu bilan birga
bu siyosat pul emissiyasini boshqarish, uning qadrsizlanishining oldini olish,
mamlakat to’lov balansini bir me’yorda saqlash kabi maqsadlami ham o’z ichiga
oladi.Respublikada barqarorlashtirish siyosatini ishlab chiqishda jahon tajribasida
sinalgan yondashuvlar hisobga olinib, ishlab chiqarish sohalariga ustunlik berildi.
Moddiy ishlab chiqarish sohalarining rivojlanishida ularni tarkiban qayta qurish
talablari ham ko’zda tutildi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 25-yanvardagi Олий
Мажлисга Мурожаатномаси. – Foyqdalanish manbai: https://uza.uz/posts/3329
2.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PF-
5349 sonli “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni. – Foyqdalanish manbai:
https://lex.uz/docs/3564970 “Moliyaviy texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali
“Moliyaviy texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali I son 2023-yil 125 ISSN: 2181-
3965 VOLUME 2
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
307
https://universalpublishings.com
3.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3832 03.07.2018 yildagi
“O’zbekiston Resbublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi Qarori – Foyqdalanish manbai:
https://lex.uz/ru/docs/3806053
4.
Gulyamov S.S. va boshqalar. Raqamli iqtisodiyotda blokcheyn
texnologiyalari. – Т.: Iqtisod-Moliya, 2019. – 386 b.
5.
Буранова, Л. В. (2023). ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ИПОТЕЧНОГО
ЖИЛИЩНОГО
КРЕДИТОВАНИЯ.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 2(19), 437-345.
6.
Turopova, N. (2023). O ‘zbekiston moliya tizimida mahalliy
moliyaning o ‘ziga xos xususiyatlari.
7.
Turopova, N., & Jumanazarov, H. (2024). OʻZBEKISTONDA
TURIZM SOHASINI RIVOJLANTIRISHDA GID HAMROHLIGI VA
TARJIMONLIK FAOLIYATINING AHAMIYATI. Молодые ученые, 2(9), 129-
131.
8.
Turopova, N., & Ochilov, J. (2024). MAKABGACHA TA’LIM
TASHKILOTLARIDA NUTQ O’STIRISH MASHG’ULOTLARI ORQALI
BOLALARNI MUSTAQIL FIKRLASHGA O’GATISH BORASIDA OLIB
BORILGAN ILMIY TADQIQOT ISHLARI TAHLILI.
Молодые ученые
,
2
(9),
124-128.
9.
Turopova, N., & Daniyarov, I. (2024). O ‘ZBEKISTONDA SHAXSIY
OLIYAVIY JAMG ‘ARMA YIG ‘ISHDA OYLIK MAOSHNING
OʻRNI.
Молодые ученые
,
2
(9), 60-62.
10.
Turopova, N., & Buriyev, A. (2024). ASSESSMENT AND
IMPLEMENTATION METHODS OF THE EFFECTIVENESS OF MARKETING
ACTIVITIES.
Молодые ученые
,
2
(9), 24-29.
11.
Turopova, N., & Abdurahmonov, B. (2024). MARKETING:
MARKETING
FAOLIYATI
SAMARADORLIGINI
BAHOLASH
USULLARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 4-11.
12.
Turopova,
N.,
&
Qudratov,
I.
(2024).
INFLYATSIYA:
O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA INFLYATSIYA DARAJASI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 91-97.
13.
Turopova, N., & Jo‘rayev, A. (2024). TALABA-YOSHLAR TA’LIM
DASTURIDA
IJTIMOIY-GUMANITAR
FANLARNI
O
‘RGATISH
METODOLOGIYASI.
Молодые ученые
,
2
(9), 63-66.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
308
https://universalpublishings.com
14.
Turopova, N., & Norbekov, Z. (2024). RAQAMLI IQTISODIYOT
TUSHUNCHASI, AFZALLIKLARI VA AMALIY AHAMIYATI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 103-106.
15.
Turopova, N., & Norbayev, S. (2024). TIJORAT BANKLARIDA
QIMMATLI QOG’OZLARGA QILINGAN INVESTITSIYALAR TAHLILI VA
SHU BILAN BOG’LIQ MUAMMOLAR.
Молодые ученые
,
2
(9), 85-87.
16.
Turopova, N., & Keldiyev, A. (2024). MAMLAKAT BANK
TIZIMINING
IQTISODIY
XAVFSIZLIGINI
TA'MINLASH
MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 76-78.
17.
Turopova, N., & Elomonov, H. (2024). O ‘ZBEKISTONDA
HUDUDLAR KESIMIDA RAQAMLI IQTISODIYOTNING RIVOJLANISH
HOLATI.
Молодые ученые
,
2
(9), 36-42.
18.
Turopova, N., & Jo’lliyev, M. (2024). O'ZBEKISTON
RESPUBLIKASIDA
IQTISODIYOTNING
TUTGAN
O'RNI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 67-72.
19.
Turopova, N., & Elmurodova, M. (2024). TEXNOLOGIYALARNING
RIVOJLANISHINING ISH O ‘RNIGA TA’SIRI.
Молодые ученые
,
2
(9), 33-35.
20.
Turopova, N., & Misirov, T. (2024). O ‘ZINI O ‘ZI
BOSHQARISH.
Молодые ученые
,
2
(9), 111-113.
21.
Turopova, N., & Jumayev, R. (2024). YASHIRIN IQTISODIYOTNI
QISQARTIRISH MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 73-75.
22.
Turopova, N., & Choriyev, M. (2024). “ISLOM IQTISODIYOTI” VA
“ISLOM MOLIYASI” TUSHUNCHALARI VA ISHLASH TARTIBI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 30-32.
23.
Turopova, N., & Ergasheva, F. (2024). TA’LIM TIZIMIDA
RAQAMLI
VA
AXBOROT
RESURSLARDAN
FOYDALANISH
ISTIQBOLLARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 43-45.
