МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
321
https://universalpublishings.com
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA IQTISODIY BOSHQARUV
USULLARINI QO'LLASH
Turopova Nigora Xolmurod qizi
Termiz Davlat Universiteti
Sayibnazarov Alimuhammad G’ayrat o’g’li
Termiz Davlat Universiteti
Annotasiya:
Maqolada ishlab chiqarishni ilmiy boshqarishning asosiy
muammolarini o'rganish va rivojlantiruvchi yirik va mustaqil boshqaruv
tashkilotlarini zamonaviy kompyuter texnikasi bilan jihozlash, boshqaruvning
strategik, iqtisodiy va matematik usullarini qo‘llash bayon etilgan.
ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДОВ ЭКОНОМИЧЕСКОГО УПРАВЛЕНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ
Аннотация:
В статье описано исследование и разработка основных
проблем научного управления производством, оснащения крупных и
независимых управляющих организаций современной компьютерной
техникой, использования стратегических, экономико-математических методов
управления.
APPLICATION OF ECONOMIC MANAGEMENT METHODS IN THE
DIGITAL ECONOMY
Abstract:
The article describes the study and development of the main
problems of scientific management of production, the equipping of large and
independent management organizations with modern computer technology, the use
of strategic, economic and mathematical methods of management.
Ishlab chiqarishni ilmiy boshqarishning asosiy muammolarini o'rganish va
rivojlantiruvchi yirik va mustaqil boshqaruv tashkilotlarini zamonaviy kompyuter
texnikasi bilan jihozlash, boshqaruvning strategik, iqtisodiy va matematik usullarini
qo‘llashni taqoza qiladi.
Hozirgi raqamli iqtisodiyot sharoitida bozorni o'rganish ma'lum hajmdagi
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
322
https://universalpublishings.com
sotishni amalga oshirish, bozorga yangi mahsulotlarni yaratish va joriy etish,
shuningdek bozor ulushini oshirish kabi maqsadlarga erishish uchun axborot asosi
bo'lib xizmat qiladi. Ushbu maqsadlarni belgilash biz ma'lum bir mahsulot bozori
haqida gapirayotganimizni nazarda tutadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 11-sentabrdagi PF-158- son
“O‘zbekiston – 2030” strategiyasi to‘g‘risidagi farmoni qabul qilindi [1]. Unga ko‘ra
sanoatning «drayver» sohalarini rivojlantirish va hududlarning sanoat salohiyatini
tо‘liq ishga solish, tо‘qimachilikda ip kalavani qayta ishlash darajasini 100 foizga
yetkazish hamda yuqori sifatli matoga talabni qondirish uchun 400 ming tonna
sun’iy va aralash tola ishlab chiqarishni yо‘lga qо‘yish, charm-poyabzal sanoatiga
30 dan ortiq nufuzli xorijiy brendlarni jalb qilish hisobiga qо‘shilgan qiymatni 5
barobarga oshirish кўзда тутилган.
2022 yil 28 yanvardagi 2022-2026 yilda “O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi farmonlari qabul
qilindi. Unga ko‘ra “To‘qimachilik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2
baravarga ko‘paytirish
1
” bo‘yicha qaror qabul qilingan [3].
“2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi” milliy iqtisodiyotni isloh qilish, mahalliy korxonalarning
jahon va ichki bozorlarda samaradorligini ta’minlash hamda yangi o‘rinlarni
egallashiga oid eng muhim loyihalarni amalga oshirishning hal qiluvchi omillaridan
biri hisoblanadi. Prezidentimiz tomonidan tasdiqlangan, ishlab chiqarishni
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, zamonaviy bozor
infratuzilmasini shakllantirish dasturlari ishlab chiqildi.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiyotning real sektori
korxonalarini modernizatsiya qilish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar
muhim va tuzilma hosil qiluvchi tarmoqlarni rivojlantirishga qaratilgan. Bunday
tarmoqlardan biri yengil sanoat bo‘lib, u uchta asosiy guruhga birlashtirilgan 20 dan
ortiq kichik tarmoqlarni o‘z ichiga oladi: to‘qimachilik, jumladan, paxta, jun, ipak,
trikotaj, shuningdek, junni birlamchi qayta ishlash, to‘qilmagan materiallar ishlab
chiqarish, toʻqimachilik galantereya va boshqalar, shuningdek tikuvchilik, charm,
moʻyna va poyabzal ishlab chiqarish.
Tovar bozorlarini tasniflashning turli xil xususiyatlari mavjud. Muayyan
belgilardan foydalanish tadqiqot maqsadlariga bog'liq. Biz faqat eng muhimlarini
eslatib o'tamiz to'qimachilik bozorining amaliy tadqiqotlari ehtiyojlari uchun muhim
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
323
https://universalpublishings.com
ahamiyatga ega.
Tovar bozorlarining muhim xususiyatlaridan biri hududiy qamrovidir. Bozor
tasnifi tovarlarning ma'lum iste'molchilar guruhlari ehtiyojlarini qondirish
qobiliyatiga qarab ham amalga oshirilishi mumkin. Bunday tovar bozorlarini
o'rganishning o'ziga xos xususiyati ma'lum bir ehtiyojni qondirishning turli shakllari
va vositalarining o'zaro bog'liqligini hisobga olishdir [2].
Bugungi kunda bozor sharoitida va bozor munosabatlarida korxonalar va
davlat, tarmoq va hududlar o‘rtasidagi munosabatlar miqdoriy va sifat jihatidan
o‘zgarib bormoqda, xo‘jalik yurituvchi subektlarning ko‘plab ishlab chiqarish
muammolarini hal etishdagi mustaqilligi, tashqi iqtisodiy faolligi ortib bormoqda.
Ishlab chiqarishni rejalashtirish va boshqarish, kadrlar tayyorlash va mehnat va
ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish, sarmoya kiritish, qo‘shma ishlab
chiqarish kooperatsiyasi masalalari yangicha hal etilmoqda.
Ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni jadallashtirish, ustuvor yo‘nalishlarni belgilash,
“nou-xau”ni joriy etish, mehnatni rag‘batlantirish va ishlab chiqarishni
rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmlarini yaratish sohasidagi sanoatning vazifalari
o‘zgarmoqda.Vazirliklar va idoralar, chunki sanoatni boshqarish organlari
hamkorlikka sezilarli darajada yon bera boshladilar. -ishlab chiqarishni
boshqarishning zahiraviy va boshqa ilg‘or shakllari, rejalashtirishda esa – direktiv
ko‘rsatkichlar, nazorat ko‘rsatkichlari va limitlari o‘rniga bozor talabi va shunga
mos ravishda xo‘jalik yurituvchi subektlarning ishlab chiqarish imkoniyatlari va
resurs bazasini hisobga olgan holda takliflari hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.
Tarmoq va korxonalarning moliyaviy barqarorligi va ularning bozor mexanizmi
sharoitida raqobatbardoshligi yangicha tarzda baholanadi.
Natijada har qanday ijtimoiy ishlab chiqarish normal faoliyat ko‘rsata
olmasligi va ularsiz rivojlana olmasligi ma’lum bo‘ldi. Iqtisodiyotni boshqarishning
muayyan tizimi bu, ayniqsa, ishlab chiqarish ko'lami juda katta, vazifalar katta va
murakkab bo'lganda kerak. Nisbatan keng miqyosda olib boriladigan har qanday
bevosita ijtimoiy yoki qo'shma mehnat ozmi-ko'pmi boshqaruvni talab qiladi [4].
Menejment - zamonaviy ishlab chiqarishni ilmiy boshqarishning asosiy
muammolarini o'rganuvchi va rivojlantiruvchi yirik va mustaqil fan bo’lib,
iqtisodiyotni boshqarishning barcha muammolarini quyidagilarda ko’rish mumkin:
1.
boshqaruv asoslari va tamoyillari nazariyasini ishlab chiqish, shu
jumladan jamiyat taraqqiyotining yangi sharti bilan bog'liq holda boshqaruvning
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
324
https://universalpublishings.com
mohiyati, ahamiyati, ob'ektiv mohiyati va vazifalarini yoritish.
2.
boshqaruvning bozor munosabatlariga o‘tish va iqtisodiy hayotni
demokratlashtirish tamoyillari bilan uyg‘unligi.
3.
eng katta samaradorlik va iqtisodiy samaradorlikni ta'minlovchi
iqtisodiyotni boshqarishning ilg'or usullarini ishlab chiqish.
4.
boshqaruv organlarining tuzilmasini, ularning vazifalari, huquq va
majburiyatlarini belgilash.
5.
boshqaruv tashkilotlarini zamonaviy kompyuter texnikasi bilan
jihozlash, kibernetikani keng qo‘llash, boshqaruvning strategik, iqtisodiy va
matematik
usullarini
qo‘llash, boshqaruvda qo‘llaniladigan hujjatlarni
takomillashtirish.
6.
Ishlab chiqarishni boshqarishga jamoatchilikni jalb etishning eng yaxshi
shakl va usullarini topish.
7.
umuman sanoatni, xususan, uning alohida bo‘linmalarini boshqarishda
xorijiy mamlakatlar tajribasidan keng foydalanish.
Umuman ishlab chiqarishni boshqarishning asosiy vazifasi strategik kursni
ishlab chiqish va boshqaruv taktikasini amalga oshirish asosida ishlab chiqarishning
barcha omillaridan samarali foydalanishni ta’minlashdan iborat.
XULOSA
Raqamli iqtisodiyot sharoitida iqtisodiy boshqaruv usullarini qo'llash,
ma'lumotlardan foydalanib, raqamli texnologiyalardan, ma'lumotlar analizidan, va
istiqbolni ta'minlashda raqamli modellar yordamida foydalanishni o'z ichiga oladi.
Bu usullar, ma'lumotlarni to'plash, analiz qilish, va foydalanuvchilarga qarorlar
qabul qilishda yordam beradi. Raqamli iqtisodiyot, ma'lumotlarni istiqbolga oid
yaxshi ko'rsatkichlarni aniqlashda va iqtisodiy sohalarda o'zgarishlarni boshqarishda
qo'llanadi. Raqamli iqtisodiyotning boshqaruv usullari shu jumladan, ma'lumotlar
tahlili, ma'lumotlar vizualizatsiyasi, asosiy axborot texnologiyalari va ma'lumotlar
analizi orqali amalga oshiriladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 11-sentabrdagi PF-
158-son “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi to‘g‘risidagi farmoni.
2.
Elmirzayev S. Korporativ moliy. Darslik . – T.: “Iqtisod-moliya”, 2019.
363 bet.
3.
2022 yil 28 yanvardagi 2022-2026 yilda “O‘zbekiston Respublikasini
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
325
https://universalpublishings.com
yanada rivojlantirish bo‘yicha Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi farmoni
4.
Azimova F.P. “Effectiveness of using the system of balanced indicators
in the management of textile enterprises
”.
Galaxy international interdisciplinary
research journal (GIIRJ) ISSN (E): 2347-6915 Vol. 10, Issue 10, Oct.2022. 112-118
peges
5.
Буранова Л. В. и др. Зарубежный опыт ипотечного жилищного
кредитования //O'zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali.
– 2023. – Т. 2. – №. 19. – С. 437-345.
6.
Turopova N. O ‘zbekiston moliya tizimida mahalliy moliyaning o ‘ziga
xos xususiyatlari. – 2023.
7.
Буранова, Л. В. (2023). ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ИПОТЕЧНОГО
ЖИЛИЩНОГО
КРЕДИТОВАНИЯ.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 2(19), 437-345.
8.
Turopova, N. (2023). O ‘zbekiston moliya tizimida mahalliy
moliyaning o ‘ziga xos xususiyatlari.
9.
Turopova, N., & Jumanazarov, H. (2024). OʻZBEKISTONDA
TURIZM SOHASINI RIVOJLANTIRISHDA GID HAMROHLIGI VA
TARJIMONLIK FAOLIYATINING AHAMIYATI. Молодые ученые, 2(9), 129-
131.
10.
Turopova, N., & Ochilov, J. (2024). MAKABGACHA TA’LIM
TASHKILOTLARIDA NUTQ O’STIRISH MASHG’ULOTLARI ORQALI
BOLALARNI MUSTAQIL FIKRLASHGA O’GATISH BORASIDA OLIB
BORILGAN ILMIY TADQIQOT ISHLARI TAHLILI.
Молодые ученые
,
2
(9),
124-128.
11.
Turopova, N., & Daniyarov, I. (2024). O ‘ZBEKISTONDA SHAXSIY
OLIYAVIY JAMG ‘ARMA YIG ‘ISHDA OYLIK MAOSHNING
OʻRNI.
Молодые ученые
,
2
(9), 60-62.
12.
Turopova, N., & Buriyev, A. (2024). ASSESSMENT AND
IMPLEMENTATION METHODS OF THE EFFECTIVENESS OF MARKETING
ACTIVITIES.
Молодые ученые
,
2
(9), 24-29.
13.
Turopova, N., & Abdurahmonov, B. (2024). MARKETING:
MARKETING
FAOLIYATI
SAMARADORLIGINI
BAHOLASH
USULLARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 4-11.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
326
https://universalpublishings.com
14.
Turopova,
N.,
&
Qudratov,
I.
(2024).
INFLYATSIYA:
O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA INFLYATSIYA DARAJASI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 91-97.
15.
Turopova, N., & Jo‘rayev, A. (2024). TALABA-YOSHLAR TA’LIM
DASTURIDA
IJTIMOIY-GUMANITAR
FANLARNI
O
‘RGATISH
METODOLOGIYASI.
Молодые ученые
,
2
(9), 63-66.
16.
Turopova, N., & Norbekov, Z. (2024). RAQAMLI IQTISODIYOT
TUSHUNCHASI, AFZALLIKLARI VA AMALIY AHAMIYATI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 103-106.
17.
Turopova, N., & Norbayev, S. (2024). TIJORAT BANKLARIDA
QIMMATLI QOG’OZLARGA QILINGAN INVESTITSIYALAR TAHLILI VA
SHU BILAN BOG’LIQ MUAMMOLAR.
Молодые ученые
,
2
(9), 85-87.
18.
Turopova, N., & Keldiyev, A. (2024). MAMLAKAT BANK
TIZIMINING
IQTISODIY
XAVFSIZLIGINI
TA'MINLASH
MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 76-78.
19.
Turopova, N., & Elomonov, H. (2024). O ‘ZBEKISTONDA
HUDUDLAR KESIMIDA RAQAMLI IQTISODIYOTNING RIVOJLANISH
HOLATI.
Молодые ученые
,
2
(9), 36-42.
20.
Turopova, N., & Jo’lliyev, M. (2024). O'ZBEKISTON
RESPUBLIKASIDA
IQTISODIYOTNING
TUTGAN
O'RNI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 67-72.
21.
Turopova, N., & Elmurodova, M. (2024). TEXNOLOGIYALARNING
RIVOJLANISHINING ISH O ‘RNIGA TA’SIRI.
Молодые ученые
,
2
(9), 33-35.
22.
Turopova, N., & Misirov, T. (2024). O ‘ZINI O ‘ZI
BOSHQARISH.
Молодые ученые
,
2
(9), 111-113.
23.
Turopova, N., & Jumayev, R. (2024). YASHIRIN IQTISODIYOTNI
QISQARTIRISH MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 73-75.
24.
Turopova, N., & Choriyev, M. (2024). “ISLOM IQTISODIYOTI” VA
“ISLOM MOLIYASI” TUSHUNCHALARI VA ISHLASH TARTIBI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 30-32.
25.
Turopova, N., & Ergasheva, F. (2024). TA’LIM TIZIMIDA
RAQAMLI
VA
AXBOROT
RESURSLARDAN
FOYDALANISH
ISTIQBOLLARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 43-45.
