№ 1 (2020) Жамият ва инновациялар

Мақолада иссиқлик ва электр энергиясини ишлаб чиқариш учун иссиқлик ва электротехника саноатини ривожлантириш бўйича дунё прогнозлари келтирилган. Таъкидланишича, энергия турларини ишлаб чиқаришнинг ўсиши нафақат қазиб олинадиган ёқилғи сарфини кўпайиши, балки экологик вазиятнинг ёмонлашиши билан боғлиқ. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқарадиган қуёш қурилмаларидан фойдаланиш бўйича хорижий тажрибани ва Ўзбекистон Республикасининг қулай иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда, мавжуд турар-жой биноларини иситиш учун қуёш ҳаво иситгичларидан фойдаланиш, турар-жой бинолари ва қуритиш қурилмаларини қиммат конструктив ва технологик ечимларсиз иссиқлик энергияси билан таъминлаш, шунингдек, биноларни тез иситиш истиқболлари муҳокама қилинди. Бундай коллектор, ҳаво пастроқ иссиқлик сиғимига эга бўлишига қарамай, иссиқликнинг тенг тақсимланишини таъминлай олади ҳамда ҳарорат бўйича ҳам, етказиб бериладиган ҳаво миқдори бўйича ҳам яхши тартибга солинади. Бундан ташқари, табиий конвекция шароитида ишлайдиган коллекторларни анъанавий иситиш тизими билан муваффақиятли бирлаштириш мумкин.

Шу билан бирга, мақолада шунингдек, қуритиш технологиясида ҳаво иситгичларидан фойдаланишнинг ижобий тажрибаси кўрсатилган. Хусусан, қуёш сув иситгичининг саноат намунаси республиканинг сув хўжалиги учун суғориш тизимларининг насос станцияларида ишлатиладиган трансформатор ўровларини қуритиш учун ишлатилган. Ҳаво иситгичларидан фойдаланиш нафақат сезиларли ёқилғи, энергия ва пул маблағларини тежашга, балки Ўзбекистон Республикасининг энергия хавфсизлигини мустаҳкамлашга имкон беради.

Мақолада ғўза тунлами томонидан зарарланган пахта ва сабзавот экинларида аниқланган энтомопатоген замбуруғларни излаш муаммоси муҳокама қилинади. Тадқиқотлар натижасида, 12 туркумга мансуб энтомопатоген гифал микромицеталарнинг 20 тури аниқланди ҳамда улар замбуруғларнинг 3 оиласи мансублиги исботланди.

Тадқиқот маълумотларидан келиб чиқадики, сунъий инфекция билан зарарлаш тажрибаларида мум куя тунламларида зарарланиш даражаси 2 дан 25% гача кузатилган. 20 кун ичида тунламлар фақат Aspergillus fumigates турларининг штаммларида нобуд бўлиши кузатилган (тунламларнинг 4% нобуд бўлган), Aspergillus flavus, Trichotecium roseum,  Spicaria heliothis и Fusarium lateritium замбуруғ турларида эса  2%  тунламлар нобуд бўлган.

Олинган маълумотлар асосида аниқланган турлар у ёки бу даражада маълум энтомопатоген хусусиятларга эга, деган хулосага келинди, аммо бу штаммлар, ҳашаротлар учун заиф вирулентлиги туфайли амалий мақсадларда ишлатилиши тавсия этилмайди.

Барча жамиятлар тарихи инсон фаолияти, унинг хўжалик ва маданий эҳтиёжлари билан боғлиқ бўлган, шу тариқа фаолият ва эҳтиёж одамларнинг ҳаётий муҳим хислатлари сифатида, уларнинг табиат, атроф-муҳит билан ўзаро муносабатларида кенг миқёсда акс этган. Меҳнат ва ишлаб чиқариш жараёнида табиат инсон фаолиятининг асосий объекти бўлиб, турлича географик шароитларда муайян хўжалик-маданий типлар ривож топган. Бу тарихий-маданий тараққиёт қонунияти Ўрта Осиё бронза даври тарихи мисолида ҳам тасдиқланади.

Бронза даврида дашт ҳудудларида истиқомат қилган аҳоли орасида уруғ-қабила жамоаларига оид ижтимоий-иқтисодий тузум сақланиб, чорвадор қабилалари ибтидоий жамоа муносабатларининг емирилиши босқичида бўлган. Шунингдек, Ўрта Осиё ҳудудларида ўзига хос хусусиятлардан иборат тарихий-маданий вилоятлар ва этник ҳудудларнинг ажралиб чиқиши жараёни бошланган.

Ушбу мақола Ўрта Осиё аҳолисининг турли географик шароитдаги тарихий-маданий ривожланиш хусусиятларини таҳлил қилишга бағишланган. Асосий эътибор хўжалик-маданий типлар тарихи ва уларнинг тараққий топиши географик муҳит билан алоқадорлигига қаратилган.

Мақолада ерларни жисмоний ва юридик шахсларга мулк сифатида беришнинг баҳолаш услуби, ижтимоий омиллари, солиққа тортиш тартиби ва уни ташкил қилишнинг шарт-шароитлари ҳамда ўзига хос хусусиятлари, шунингдек ер ресурсларидан фойдаланиш тизимини фермер хўжаликларида ер субижараси, деҳқон хўжалиги ва томорқа ер участкасини ёки унинг бир қисмидан вақтинча фойдаланиш асосида тартибга солиш механизмлари асосланган. Қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланиш муносабатларини тартибга солувчи қонунларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш орқали уларнинг иқтисодий-ҳуқуқий ҳолатларини такомиллаштириш, деҳқон хўжалиги ва томорқа ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик ҳуқуқини кредит олиш учун гаровга қўйиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

В статье анализируется влияние пандемии COVID-19 на занятость и доходы населения. На примере Республики Узбекистан рассмотрена антикризисная политика правительства, предусматривающая    макроэкономическое и монетарное регулирование национальной экономики, прямую финансовую поддержку предприятий и предпринимателей, кредитные послабления и каникулы для юридических и физических лиц, организация общественных работ и благотворительных мероприятий для безработных.

Узбекистан значительно увеличил свои международные резервы. В результате, коэффициент достаточности резервов стал намного выше рекомендованного международными организациями. Это, в свою очередь, поднимает вопрос целесообразности использования избыточных резервов для инфраструктурных проектов. Анализ потенциальных возможностей и рисков использования международных резервов показывает, что Узбекистан придерживается правильной стратегии по накоплению резервов.

Мақолада интернет орқали оммавий ахборотни тарқатиш маданияти назарияси ва амалиёти ўрганилган. Интернетдан фойдаланувчиларнинг халқаро кодекси яратилиши зарурлиги ҳақида таклиф киритилган.

Мақолада конституциявий назоратни такомиллаштириш масалалари, уни самарадорлигини ошириш йўллари таҳлил қилинган. Ўзбекистонда конституциявий одил судловнинг қонунчилик асослари тадқиқот предметини ташкил қилади.

Конституциявий назорат институтининг моҳияти, конституциявий назоратни амалга оширишнинг ҳуқуқий механизмалари кўриб чиқилган. Мамлакатда конституциявий назоратни амалга оширишдаги мавжуд камчиликлар ва муаммолар кўрсатиб берилган.

Ўзбекистонда конституциявий назорат конституциявий одил судловни амалга оширишнинг европа моделига асосланиши қайд этилади. Бугунги кунда конституциявий назорат институтини амалга ошириш механизмларини янада такомиллаштирилишини тақозо этмоқда.  

Муаллиф конституциявий назоратни ҳолатини таҳлил қилиш мақсадида унинг шаклланиш даврларини кўрсатиб берган. Конституциявий назоратнинг ҳозирги ҳолатини таҳлил қилиш асосида қуйидагиларни қайд этиш мумкин. Конституциявий суд томонидан амалга ошириладиган назоратнинг норматив-ҳуқуқий асослари ҳамда конституцииявий назоратни амалга ошириш амалиётини такомиллаштириш талаб қилади. Конституциявий шиноят институтининг йўқлиги конституциявий назоратни самарадорлигини пасайтиради.

Конституциявий шикоят институтини жорий қилиш, фуқаролар ва юридик шахсларга Конституциявий судга мурожаат қилиш ҳуқуқини бериш масалалари атрофлича кўриб чиқилди. Муаллиф конституциявий шикоят институтини жорий қилишда хорижий мамлакатларнинг бу борадаги тажрибасини эътиборга олиш лозим, деб таъкидлайди.

Мақолада конституциявий шикоятни қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари кўрсатиб ўтилади. Хусусан, конституциявий шикоят агар фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқлари муайян ишда қўлланилган қонун билан бузилган ва бу масала суд томонидан кўриб чиқилган холларда йўл қўйилиши лозим деб таъкидланади. Шунингдек, фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаатларини дастлабки тарзда кўриб чиқиш тартибини, конституциявий шикоят бериш муддатларини белгилаб қўйиш лозим. Конституциявий суд судьялари ташаббуси билан масала киритиш амалиётидан воз кечиш, шунингдек, Конституциявий суд девони бўлинмалари томонидан фуқаролар ва юридик шахслардан келиб тушган мурожаатларни қонун талабларига мослигини нуқтаи назаридан дастлабки тарзда кўриб чиқиш тартибини жорий этиш таклифи илгари сурилган. Бу таклифларнинг барчаси конституциявий назоратни такомиллаштириш, уни мамлакатда конституциявий қонунийликни таъминлашдаги самарадорлигини оширишга ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга қаратилган.

Хулоса қисмида конституциявий назоратнинг самарадорлиги пастлиги сабаблари, конституциявий назоратни такомиллаштириш, конституциявий шикоятни жорий қилиш, фуқароларнинг мурожаатларини мақбуллиги мезонларини белгилаш борасидаги таклифлар ўрин олган.

Мақолада Ўзбекистоннинг хусусий секторда коррупцияни олдини олиш бўйича тажрибаси ўрганилган. Корхоналар ўртасида коррупция тарқалишининг салбий омиллари миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлиги, давлат бошқаруви сифатининг пасайишига олиб келиши, эркин рақобат асосларига путур этказиши, мамлакатнинг сиёсий барқарорлиги ва хавфсизлигига таҳдидлар туғдириши таҳлил қилинган.

Коррупциянинг тарқалиши билан ишбилармонлик муҳити ва корпоратив бошқарув сифати ёмонлашиши, компаниялар обрўси пасайиши ва уларнинг инвестициявий жозибадорлиги пасайиши ҳулоса қилинган. Товарлар, ишлар, хизматлар бозорларида салбий танлов амалга оширилганда монополия ва протекционизм кучайиши айтиб ўтилган.

Хусусий сектордаги коррупция демократик қадриятларни қадрсизлантиради, ҳуқуқий нигилизм, жазосиз қолиш ҳисси ва ҳоказоларнинг тарқалишига ҳисса қўшиши, ҳам жамият, ҳам давлат манфаатлари ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқларига катта зарар етказиши аниқланди.

Хусусий секторда коррупциянинг олдини олишнинг энг самарали воситаси коррупцияга қарши мувофиқлик тизимларини ва уларни сертификатлашнинг тегишли усулларини унинг субъектларига жорий этиш эканлиги мақолада тасдиқланган.

Қиёсий тадқиқот усуллари асосида корхона тузилмаларида, шунингдек давлат иштирокидаги хўжалик юритувчи субъектларда коррупцияга қарши мувофиқликни жорий этиш бўйича чора-тадбирлар белгиланди.

Халқаро универсал, минтақавий ва махсус стандартлар (БМТ, ИҲТТ, GRECO, ISO ва бошқалар) ушбу соҳадаги миллий қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини ривожлантиришга сезиларли таъсир кўрсатиши аниқланди. Коррупцияга қарши мувофиқлик тизимининг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш зарурлиги, Ўзбекистонда юридик шахсларнинг жавобгарлик институтларини жорий этиш, лоббичиликнинг ноқонуний фаолиятининг олдини олиш ва бошқалар тўғрисида мақолада атрофлича тўхталиб ўтилган..

Мақолада судьяларга нисбатан интизомий жавобгарлик ишларини қўзғатишга оид халқаро стандартлар ва соҳага оид хорижий давлатлар тажрибаси ўрганилган. Судьяларнинг интизомий жавобгарлигига оид халқаро стандартларни Ўзбекистон миллий қонунчилигига имплементация қилиш масалалари таҳлил қилинган.

Мақолада инсон биометрик параметрларини ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларида қўллаш долзарблиги очиб берилган. Инсон биометрияси нотариал, банк соҳаларида, бошқарув назорати тизимларида қўлланилади.  Шу билан бирга, криминалистик ҳисобга олиш тизимида фойдаланиладиган биометрик идентификаторлар таҳлил қилинган. Мақбул биометрик параметрлар танлови юзасидан криминалист-олимларнинг  фикрлари ва қарашлари кўриб чиқилган. Ушбу тадқиқотда  криминалистик рўйхатдан ўтказиш тизимида дактолоскопик ва портретли ҳисобга олиш билан бир қаторда  рўйхатга олишнинг генотипик ва фоноскопик турлардан ҳам фойдаланиш таклиф этилган. Хитой, Аргентина, Жанубий Корея, Евроиттифоқ мамлакатлари, АҚШдаги биометрик маълумотлар базасидан фойдаланишнинг  илғор хорижий тажрибаси ёритиб берилган. Муаллиф томонидан барча автоматлаштирилган биометрик тизимларнинг интеграцияси бўйича, аҳолини максимал даражада қамраб олиш ва ўта оғир жиноят содир этиб қидирувда бўлган шахсларнинг биометрик маълумотлари бўйича тажриба алмашиш таклифлари ишлаб чиқилган. Жиноятларни очиш ва тергов қилиш мақсадида мультибиометрик ҳисобга олишдан фойдаланиш  самарасини ошириш муаммоларига ечим топиш учун ташкилий, методик ва ҳуқуқий аспектларни назарда тутадиган комплекс ёндашув зарур. Биометрик тизимларни татбиқ этишда шахсий маълумотларни олиш, ишлов бериш, сақлаш ва фойдаланиш жараёнида уларнинг хавфсизлигини таъминлаш муҳим аҳамиятга эга.

Мақолада судда иш юритишнинг соддалаштирилган тартиби вазифалари тахлил этилган. “Жамлама иш юритиш” (Англия), “айбга иқрорлик битими” (АҚШ), “жиноий таъқибни қўзғатишдан шартли воз кечиш”, “жиноят ишида буйруқ тартиби” (уголовный приказ, Франция), “тезлаштирилган иш тартиби” (Германия) каби соддалаштирилган тартибни шакллари кўриб чиқилган. Соддалаштирилган иш юритиш тартиби моделларини ўрганиш натижасида миллий қонунчиликка киритиш учун таклифлар ишлаб чиқилган ва илгари сўрилган.

Настоящей статьей автор продолжает цикл своих научных публикаций, посвящённых исследованию структуры уголовно-процессуального доказывания. На основании высказанных аргументов автор приходит к выводу о необходимости частичного пересмотра своей прежней позиции, предполагающей рассмотрение категорий «собирание доказательств» и «формирование доказательств» как двух автономных способов осуществления первого этапа доказывания. Вместо этого автор предлагает придавать категории «собирание доказательств» несколько условное значение, понимая под ней любые формы поведения участников уголовного судопроизводства, направленные на получение и последующую процессуализацию полезной информации

Мазкур мақола ахборот технологиялари ва хавфсизлиги соҳасидаги жиноятлар детерминантларининг таҳлилига бағишланган. Хорижий тажриба ва илмий-назарий қарашларни ўрганиш асосида киберэжиноятларнинг сабаб ва шарт-шароитлари, жиноятчи шахси таҳлил қилинган. Таҳлил асосида тегишли хулосалар қилинган ва таклифлар ишлаб чиқилган.

The article is devoted to improving legal policy implemented by the state in the Republic of Uzbekistan taking into account the peculiarities of introduction and development of information and communication technologies (ICT) for regulating public relations in era of economy digitalization. The significance of the development and use of new scientific methodology in implementation of lawmaking activity through the application of interdisciplinary approach in solving the problems of information sphere is substantiated.

Мақолада маъмурий ҳуқуқ нормалари, миллий ва хориж олимлар фикрларини таҳлил қилиш асосида Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган ислоҳотлар даврида маъмурий қонунчилик тизими таҳлил қилинган, давлат бошқаруви ва давлат ҳокимиятининг ўзаро мутаносиблиги ўрганилган ҳамда унинг ривожланиши истиқболлари белгиланган.

Мақолада криминалистик тавсифини йўл-транспорт ходисаларни қайд этишдаги хозирги ҳолати ва аҳамияти, бу борада процессуал тартиб, автотехник, трасологик ва бошқа турдаги экспертизалар ўтказиш методикасига оид вужудга келадиган муаммоларни хал этиш таҳлил қилинган. Хорижий ва миллий олимларни ЙХҚнинг бузилиши билан боғлиқ жиноятларни очиш ва тергов қилишда криминалистик тавсифининг роли тўғрисида фикрлари кўрсатилган, йўл-транспорт ходисаларни қайд этишда криминалистик тавсифи механизмини такомиллаштириш тўғрисида таклифлар берилган. Ўшбу турдаги жиноятларни тергов қилишда йўл-транспорт ходисанинг жиноят-процессуал фаолияти ҳамда криминалистик услуби ва тактикасини криминалистик тавсифнинг ҳуқуқий ва ҳуқуқни қўллашни йўл-транспорт ходисаларни қайд этиш тизимидаги таҳлили мақоланинг асосий мақсадини билдиради. Йўл-транспорт ходисаларни қайд этишни таъминлаш жараёни хусусиятларини кўриб чиқиш муаммолари бу мақоладаги изланишнинг асосий мазмуни. Бундай караш криминалистик тавсифини йўл-транспорт ходисаларни қайд этиш механизмини асоси сифатида қизиқтириши мумкин. Тадқиқот вазифаси сифатида муаллиф томонидан йўл-транспорт ходисаларни қайд этишни таъминлашда суриштирувчи, терговчи, терговга қадар текширув ва тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар алгоритмида криминалистик тавсифи қоидаларни қўллаш услуби ва тактикасини такомиллаштириш имконияти белгиланган. Суд экспертизаларни ўтказишда криминалистик тавсифинининг тактик хусусиятларни фойдаланишда эксперт ва эксперт ташкилотлар амалий тажрибасини умумлаштирилган холда криминалистик тавсифи борасида уларни  ўтказиш ва билимлардан фойдаланиш тўғрисида услубини такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган. Мақоланинг муаллифи томонидан иннавацион аҳборот-коммуникацион технологияларни қўллаш орқали замонавий криминалистик методикаси, тактикаси, суд экспертизаларни ўтказиш,  тергов ва эксперт фаолиятида автомитизациялаш ҳамда дастурлаштириш, мутахассисларни кенг иштирокини таъминлаш асосида истиқбол йўллари аниқлантирилди. Хулосада криминалистик тавсифини кўриб чиқилаётган доирасида ўрни ва аҳамияти очилган ва йўл-транспорт ходисаларни қайд этишга оид ҳуқуқни қўллаш амалиёти ҳамда жиноят-процессуал нормаларни такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар асослантириб берилган.

Мазкур мақолада халқаро хусусий ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда энг узвий алоқа тамойилининг ўрни, ушбу тамойилнинг ҳам коллизион боғловчи ҳам коллизион тамойил сифатидаги хусусияти таҳлил қилинган. Энг узвий алоқа тамойилининг коллизион боғловчи сифатида қўлланиш доираси ва бугунги кунда кузатилаётган тенденция ёритиб берилган. Халқаро хусусий ҳуқуқ қонунчилигини такомиллаштиришда ушбу тамойилнинг аҳамияти ва нормаларни шакллантиришдаги роли очиб берилган

Мазкур мақола банк қонунчилиги муаммолари, банк хизматларини тартибга солишнинг таҳлилига бағишланган. Хорижий тажриба ва илмий-назарий қарашларни ўрганиш асосида банк хизматларини тартибга солиш сохасида қонунчиликни такомиллаштириш йўллари тадқиқи қилинган. Таҳлил асосида тегишли хулосалар қилинган ва амалдаги қонунчиликка таклифлар ишлаб чиқилган.

Мақолада Ўзбекистонда адвокатура институтининг ҳозирги ҳолати таҳлил қилинди. Адвокатурани ислоҳ қилишга тўсқинлиқ қилаётган муаммолар ўрганилди. Адвокатура ривожланиш босқичлари бўйича муаллифнинг классификацияси келтирилди, ва адвокатурани такомиллаштириш истиқболлари ва йўналишлари муҳокама қилинди.

Шунингдек, мақолада адвокатлар ва талабалар ўртасида ўтказилган ҳамда соҳадаги муаммоларни аниқлаш ва уларни бартараф этиш бўйича таклифларни шакллантиришга ёрдам берган социологик сўров натижаларини ўрганишга алоҳида эътибор қаратилди

Мақоланинг мақсади Ўзбекистонда аёлларга нисбатан зўравонликнинг олдини олиш бўйича кўрилаётган чора-тадбирларни кўриб чиқиш ва таҳлил қилишдан иборат. Муаллиф ҳуқуқий ҳужжатлар ҳақида батафсил маълумот беради, уларнинг қоидаларини, асосий тушунчаларини ва уларни амалга ошириш механизмларини чуқур таҳлил қилади. Муаллиф аёл қанчалик ҳимояланган бўлса, унинг яшаш шароити шунчалик яхши бўлади, деган хулосага келади. Аёлларга нисбатан зўравонлик даражаси аёллар фаровонлигини ўлчаш учун ишлатилиши мумкин бўлган кўрсаткичлардан биридир. Муаллиф аёлларга нисбатан зўравонликни бартараф этишни аёлларнинг жамиятдаги мавқеини ошириш учун энг муҳим омили деб ҳисоблайди.

Мақолада ҳуқуқбузарликлар профилактикасида профилактик стратегия ва тактиканинг илмий-амалий аҳамиятини ёритиш мақсад қилиб олинган. Бунинг учун ҳуқуқбузарликлар профилактикаси стратегияси ва тактикаси тушунчалари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, мақсад ва вазифалари илмий-амалий жиҳатдан таҳлил қилинган ва моҳияти очиб берилган. Бу борада биринчилардан бўлиб, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси стратегияси ва тактикаси тушунчаларига нисбатан муаллифлик таърифлари ишлаб чиқилган, келгусида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси самарадорлигини оширишда профилактик стратегия ва тактиканинг ролини ошириш бўйича илмий хулоса, таклиф ва тавсиялар илгари сурилган

охарактеризована современная эпидемиологическая  ситуация по заболеваемости и  смертности в мире, представлены основные социально-экономические показатели, поддерживающие распространение возбудителей инфекции, приведены принципы, концепции и основные положения расширенной программы иммунизации (РПИ) ВОЗ и три этапа РПИ. Освещены актуальные вопросы специфической защиты (вакцинации), показаны упущенные возможности и пути их преодоления. Обращено внимание трем основным источникам эволюционного становления  инфекционных болезней человека и обсуждены различные точки зрения, касающихся причин и механизмов эволюционной трансформации посредством смены механизма передачи микроорганизмов основному хозяину - макроорганизму

Мақолада ўзбек миллий мақом санъатининг ривожланиш тарихи ҳақида қисқача тўхталиб ўтилган. Асосий тарихий жанр йўналишлари: Бухоро Шашмақом, Олти ярим мақом ва Хоразмнинг Дутор макомлари, Фарғона-Тошкент мақом мусиқалари, Ўзбек Шашмақомлари санаб ўтилган. Ўрта аср олимлари ва мутафаккирларининг «Шарқ цивилизацияси» олтин асри ва замонавий ўзбек миллий мусиқа санъати ривожига улкан ҳисса қўшган мусиқа соҳасидаги асарлари ўрганилди.