№ 4 (2021) «Жамият ва инновациялар» фанлараро электрон илмий журнали

Мақолада республикамизнинг ҳар хил худудлари учун ғўза зараркунандаларига (кўсак қурти ва кузги тунлам) қарши фойдали энтомофаглар (трихограмма, бракон, олтинкўз) тарқатиш бўйича биологик фабрикаларнинг оптимал иш режаларини ишлаб чиқиш масаласини математик моделлаштириш ва дастурлаш усуллари ёрдамида ҳал қилиш йўллари ёритилган.

Ишлаб чиқилган алгоритимлар ва компьютер дастурлари ёрдамида зараркунандаларга қарши маълум йил об-ҳаво шароитлари учун фойдали ҳашаротларни далаларга тарқатишнинг оптимал муддатлари аниқланган.

Ушбу мақолада сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсат борасида эришган ютуқлари, Марказий Осиё халқлари ўртасидаги ўзаро яхши қўшничилик муносабатларининг йўлга қўйилиши каби масаллар ёритиб берилган.

Мақолада давлат инвестиция дастурини шакллантиришдаги муаммолар ва ечимлар атрофлича таҳлил қилинган. Тадқиқотда мамлакат инвестиция дастурини ривожлантириш ва лойиҳаларни экспертиза назоратидан ўтказиш, унга доир қабул қилинган қарорлар ижроси бўйича маълумотлар умумлаштирилган.

Мақолада хизматлар маркетингини шакллантиришнинг моҳияти ва концепцияси, хизматлар соҳасини ривожланишининг қонуниятлари ва хусусиятлари ўрганилган, хизматлар маркетинги стратегиясига қўйилган талаблар ишлаб чиқилган. Хизмат кўрсатиш корхоналарининг рақобатда устунлигини таъминлашга қаратилган маркетинг стратегияларини  танлаш имкониятини берувчи услубий ёндашувлар таклиф этилган.

Мақолада лицензиялашнинг маъмурий-ҳуқуқий табиати, ички ишлар органларининг рухсат берувчи фаолияти, олимларнинг фикрлари ва амалиётни ўрганиш натижалари асосида уни такомиллаштиришга қаратилган таклиф ва тавсиялар берилган.

Тадбиркорлик фаолияти истеъмолчилар ҳуқуқларини таъминлаш билан бевосита боғлиқ. Тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда истеъмолчи, тадбиркор ва давлат манфаатларини мувозанатини таъминлаш, ижти-моий аҳамиятга эга бозор субъектларининг қонунга зид ҳаракатлари юзасидан истеъмолчи ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг мақбул ва соддалаштирилган тартибини белги-лаш лозим бўлади. Бу эса ўз навбатида, тадбиркорлик кодексини ишлаб чиқишда тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи субъектлар томонидан истеъмолчига тўғри ва ишончли маълумот тақдим этишни ҳамда айнан қандай маълумотлар нотўғри маълумотлар экканлигига баҳо берувчи муайян мезонлар мавжуд бўлишини тақозо этади.

Агар тадбиркор ва истеъмолчи манфаатларини тўқнашуви вужудга келса Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 53-моддасида назарда тутилган истеъмолчиларнинг ҳуқуқи устунлиги ҳисобга олиниши лозим. Шу сабабли товар ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш ва иш бажаришда тадбиркорлик субъекти истеъмолчи-ларнинг ҳуқуқлари устунлигини инобатга олиб фаолият юритиши тақозо этилади.

Юқоридан келиб чиқиб, тадбиркорлик қонунчилигини кодификациялашда истеъмолчи ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилишнинг устувор қоидалари белгиланиши ҳамда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш шарт-ларидан бири сифатида истеъмолчи манфаатларини таъминлаш назарда тутилиши зарур..

Мақолада 2002 йил 12 декабрдаги 439-II-сонли Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 8-моддасида белгиланган давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари ва бошқа нодавлат нотижорат ташкилотлари ҳамда мансабдор шахсларнинг жамият манфаатларига таллуқли ахборот билан жисмоний ва юридик шахсларни оммавий тарзда таъминлаш мажбуриятини бажариш ҳолати кўриб чиқилди. Ўрганиш жараёнида ушбу мажбуриятни фақат давлат ва бошқа маъмурий органлар томонидан бажариш ҳуқуқий тартибга солингани, жамият манфаатларига тааллуқли ахборот мазмуни ва рўйхати аниқ берилмагани, ушбу жараённи бошқаришга ваколатли давлат органи нисбатан самарали фаолият кўрсатмаётгани маълум бўлди. Изланишлар натижасида хорижий давлатлар амалиётини инобатга олган ҳолда жамият манфаатларига тааллуқли ахборотга таъриф берилди, унинг рўйхатини шакллантириш, бундай ахборот билан кенг оммани таъминлашга масъулларни аниқлаш, ушбу жараённи тартибга солиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилди.

Ушбу мақолада ННТларни ижтимоий фойдали, ижтимоий тадбиркорлик, ижтимоий шериклик сифатида эътироф этиш каби янги тенденцияларга асосланган ННТларни қўллаб-қувватлашнинг ҳуқуқий механизмлари, хорижий тажриба ва олимларнинг илмий-назарий қарашлари асосида ўрганилган. Тадқиқот натижалари асосида Ўзбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларини ва ижтимоий шерикликни қўллаб-қувватлаш бўйича таклифлар ўртага ташланган.

Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятини юритишда давлат органлари билан ўзаро муносабатлари мураккаб масалалардан бири ҳисобланади. Бу энг аввало, ННТларининг мустақиллиги ва улар фаолиятига давлат органларининг аралашмаслиги принципидан келиб чиқадиган жараён саналади.

Шунга қарамасдан, ННТлари ва давлат органлари ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солишнинг икки асосий модели шаклланганлигини қайд этиш зарур.

Мазкур мақолада демократияни таъминлаш ҳамда коррупцияга қарши курашишнинг муҳим омилларидан бири бўлган очиқлик ва жамоатчилик назоратининг айрим ҳуқуқий жиҳатлари таҳлил қилинган.

Шунингдек, мақолада давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиқлигини таъминлаш, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир таклиф ва хулосалар баён этилган.

Муаллифлар мақолада очиқлик ва жамоатчилик назоратини коррупцияга қарши курашишнинг ўз исботини топган энг зарурий ва самарали воситаларидан бири бўлиб қолаверганлиги тўғрисидаги хулосага келган.

Maqolada aliment to'lash to'g'risida shartnoma tuzish tartibi va uning shakli masalalari tahlil qilingan. Muallif ushbu kelishuvni fuqarolik qonunchiligi nuqtai nazaridan o'rganadi va shartnomaning tekin, bir tomonlama va konsensualligini asoslaydi. Ishning xulosalari aliment to'lash to'g'risidagi bitim kontseptsiyasini, ushbu shartnomaning aliment to'lashning boshqa tartib-qoidalaridan afzalliklarini asoslashdan iborat.

Ushbu maqolada ta’lim jarayonini tizimlashtirish va rejalashtirish orqali takomillashtirish borasida fikr yuritiladi. Bunda xorijiy mamlakatlar tajribalariga asoslaniladi. Qiziqarli darslarni tashkil qilish borasida bir qancha tavsiyalar beriladi.

Бугун дунёда деярли барча соҳаларни билим ва ақл бошқармоқда. Бугун фан ва таълимда инсоният жуда илгарилаб кетди. Бугунги кунда ахборотлашган асрда интеллектуал касблар нуфузи тобора ортиб бормоқда. Инсонни бу салоҳиятга олиб келиш, унинг ақл имкониятларини рўёбга чиқариш таълим тизимининг энг муҳим вазифасидир. Ваҳоланки таълими тараққий этмаган мамлакатлар иқтисодиёти ҳам тараққий этмаганлигини бутун дунё мамлакатлари кўриб келяпти. Бугунги кунда замонавий таълим тизимини жорий этмасдан туриб, замон талабига мос кадрларни етиштириб бўлмайди. Синергетика методологияси тизимли ёндашув асосида айнан замонавий таълим учун асос бўла оладиган, интеграцион таълимни тарғиб этаётган муҳим йўналишдир. Мақолада тарғиб этилаётган замонавий таълимга тизимли ёндашув масаласи синергетик таълимнинг бир қисми сифатида фанлараро интеграцияни, танқидий ва мантиқий тафаккурни, доимо ривожланиб боришни, ўз устида тинимсиз ишлашни, таълим жараёнида турғунликка йўл қўйиб бўлмасликни исботлаб берадиган замонавий таълимга мос келадиган ёндашувдир.

Ushbu maqola "lingvokulturologiya" tushunchasining shakllanish tarixini o'rganadi. Olimlarning asarlarini tahlil qilish orqali tilning xalq madaniyatining shakllanishi va saqlanishiga bog'liqligi aniqlangan va teskari jarayon - ona tilida so'zlashuvchilarning madaniy xususiyatlarini o'rganish orqali til ko'nikmalarini egallash ko'rsatilgan.

Maqolada kulturologiya, lingvokulturologiyaning rus tilini ham gapiruvchilarda, ham ikki tillilarda, shuningdek chet tillarda o'qitish tizimida muhim o'rni ochib berilgan (qozoq tilida o'qitiladigan guruhlar misolida). Muallif rus tilini misol qilib, rus tilini ona va ona tili bo'lmagan holda o'rganish samaradorligini oshirish, shuningdek o'quvchilarning kommunikativ kompetentsiyasini muvaffaqiyatli shakllantirish uchun o'qitish usullarida bu aloqadan foydalanish imkoniyatini tahlil qiladi. Rus tilida so'zlashuvchilar, chet elliklar va ikkinchi ona tili bo'lmagan tilni o'rganuvchilarni o'qitish usullarining umumiy xususiyatlari va farqlari keltirilgan.

Мақола ўзбек рақс санъатининг ўзига хос жиҳатларига эга эканлиги ҳамда фольклор рақсининг ривожланиш жараёни ҳақида.

Ushbu maqolada tug'ruqdan keying qon ketishini nazorat qilishning ko'plab usullari,ayollarning hayoti va sog'lig'ini saqlashda kamqonlik va organlarini saqlab qolishning  eng samarali usul va ko'rsatgichlarini aniqlash, tug'ruq muassasalarida TKQK profilaktikasi va davosining standart bayonnomalarini hamda bemorlarning yuqoriroq darajadagi muassasaga o'tkazish bayonnomalarini tadbiq etishga oid tavsiyalar keltirib o’tilgan. Bundan tashqari tibbiy yordam ko'rsatishning barcha darajalarida tibbiy xodimlar uchun ta'lim dasturlari doirasida TKQK bo’yicha simulyatsion treninglarni o'tkazish, davolash muassasalarida TKQKning profilaktikasi va davosi uchun standart bayonnomalarini qo'llash bo’yicha fikr-mulohazalar yuritilgan. Barcha tug'ruq muassasalarida tibbiy xodimlarning barcha shtatlari uchun mo’ljallangan ta'lim dasturlari doirasida TKQKni davolash bo’yicha simulyatsion treninglarni davriy ravishda o’tkazish tavsiya etiladi.

 Ошиқ-болдир бўғимининг жарохатлари травматолог-ортопед амалиётида кўп учрайдиган патологиялардан бири бўлиб, у таянч-ҳаркат тизимининг 20% ташкил этади. Мехнатга лаёқатли кишиларда ошиқ-болдир бўғими бойламларининг жарохатланиши 12% дан 40% гача учрайди, тўпиқларнинг синиши оқибатида дельтасимон бойлам ва болдирлараро синдесмоз ажралишининг 30% холларида қониқарсиз натижа кузатилади. Тадқиқот мақсади. Болдирлараро дистал синдесмоз бойламининг узилишида турғун-остеосинтез натижаларининг таҳлили.

Ушбу мақолада иммун тизимининг периферик орган бўлган талоқ асосий тузилмалар тузилиши ва вазифаси, морфологик ва морфометрик параметрлари хусусиятларини, кўриб, постнатал онтогенез босқичларида бу орган ривожланиши акс эттирилган. Мақолада орган, тўқима ва ҳужайра даражасида талоқдаги таркибий ўзгаришларга экологик омилларнинг таъсири бўйича маҳаллий ва хорижий адабиётлар маълумотлари таҳлил қилинади. Талоқни янада ўрганиш уларнинг таркибий ва функционал ўзгаришларини гени модификацияланган маҳсулот (соя) таъсирида аниқлаш ва таҳлил қилиш имконини беради.

Preeklampsiya - bu onalar kasallanishi va o'limining yuqori ko'rsatkichlarini belgilaydigan akusherlikdagi eng og'ir asoratlardan biridir.  Bu patologiya homila uchun xavfli holat bo'lib qolmoqda, bu esa homila  o'sishning orqada qolishi, muddatidan oldin tug'ilishga, tug'ilishning past vazniga va perinatal o'limga olib keladi.  Homiladorlikning ushbu asoratining paydo bo'lishi uchun ko'plab gipotezalar mavjud, ular orasida eng dolzarb nazariya shundaki, u preeklampsiyani multifaktorial kasallik deb hisoblaydi, uning rivojlanishida ko'plab genetik va atrof-muhit omillari ishtirok etadi.

«Танавор» ўзбек мусика маданиятида нодир асарлардан биридир. Миллий идрокида "Танавор" минтақавий тарихга, ўзига хос анъаналарга, ижтимоий, ҳиссий ва фолклорга озми-кўпми фалсафий таъсир кўрсатади. Танавор-ўзбек халқининг оғзаки ва профессионал ижод намунаси бўлиб, уни XIX-асрнинг охирида шаклланган ва шу кунгача мусиқада ривожланиб келаётган миллий мусиқий фольклорнинг юксак намуналари ва хусусиятларидан бири деб айтишимиз мумкин.

Мақолада ўзбек халқ рақсининг учта маҳаллий мактаблари: Фарғона, Бухоро, Хоразм рақс мактабларини ўрганишни ўз ичига олган, кенг характерга эга бўлган мавзу дастури ҳақида сўз боради. Ҳар бир мактабнинг ўзига хос услуби, ўзига хос мажозий асоси, ўз тизими ва тил қонунлари мавжуд; Фарғонада табиатнинг шериятлаштириши, Бухорода гўзалликнинг улуғланиши, Хоразм рақсининг жонкуярлик олови - булар ўзбек рақсининг образли томонлари. Учта асосий мактабдан ташқари, уйғур ва қорақалпоқ рақс мактаблари ҳам фан дастурига киритилган. Шунингдек, ўзбек рақси канон маъносига эга бўлган «Доира дарс» циклини ўрганиш ҳақида ҳам айтилган. Ўзбек халқ рақсининг муваффақиятли ривожланиши учун ҳозирги босқичда юқори хореографик таълимга инновацион педагогик технологияларни жорий этиш долзарб вазифа ҳисобланади.