1163
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
EMOCIONALLIQ SHARSHAWDI JEǸIW HÁM JOQ ETIW JOLLARI
Aldjanova Guljahan Amangeldievna
docent Pedagogika ilimleri boyınsha filosofiya doktori, PhD.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
Sagidullaeva Albina
A`meliy psixologiya qániygeliginin` 4-kurs talabası.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15493997
Annotatsiya. Usı maqalada zamanagóy turmıstıń ajıralmaytuǵın bólegi bolıp qalǵan
emocionalliq sharshaw jaǵdayı, onıń insan ruwxıylıqı hám iskerligine tásiri, sonıń menen birge,
onı jeńiw hám aldın alıwda zárúrli rol atqaratuǵın faktorlar hám olardıń túrleri kórsetilgen.
Izertlew nátiyjeleri sonı kórsetedi, emocionalliq sharshawni kemeytiw jeke, social hám
shólkemlestirilgen dárejedegi kompleks jantasıwdı talap etedi.
Gilt sózler: emocionalliq sharshaw, stress, emotsional intellekt, profilaktika,
psixologiyalıq járdem, relaksatsiya.
СПОСОБЫ ПРЕОДОЛЕНИЯ И УСТРАНЕНИЯ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО
ИСТОЩЕНИЯ
Аннотация. В данной статье рассматривается состояние эмоционального
истощения, ставшее неотъемлемой частью современной жизни, его влияние на
психологию и деятельность человека, а также факторы и виды, играющие важную роль
в его преодолении и профилактике. Результаты исследования показывают, что для
снижения эмоционального истощения необходим комплексный подход на личностном,
социальном и организационном уровнях.
Ключевые слова: эмоциональное истощение, стресс, эмоциональный интеллект,
профилактика, психологическая поддержка, релаксация.
WAYS TO OVERCOME AND ELIMINATE EMOTIONAL EXHAUSTION
Abstract. This article discusses the state of emotional exhaustion, which has become an
integral part of modern life, its impact on human psyche and activity, as well as the factors and
their types that play an important role in overcoming and preventing it. The results of the study
show that reducing emotional exhaustion requires a comprehensive approach at the personal,
social and organizational levels.
Keywords:
emotional
exhaustion,
stress,
emotional
intelligence,
prevention,
psychological support, relaxation.
Házirgi operativ turmıs pátinde insan organizmi kóplegen sırtqı hám ishki faktorlar
tásirinde zorıǵıwǵa dus keledi. Ásirese, uzaq múddetli psixik hám intellektual júkleme
nátiyjesinde júzege keletuǵın emocionalliq sharshaw (emotsional burnout) insan iskerliginiń
barlıq iskerlik tarawılarında unamsız aqıbetlerge alıp keledi. Bul jaǵday jumıs ónimliligin
pasaytiradi, shaxslararo qatnaslarda máselelerge sebep boladı hám hátte delbeliklerdiń payda
bolıwına dúmpish beredi. Sol sebepli, onı jónge salıw etiwshi faktorlardı úyreniw aktual
esaplanadı. Emocionalliq sharshaw - bul insannıń ishki psixik resursları tugab baratırǵanın
ańlatadı. Ol tómendegi belgiler menen ańlatıladı: turaqlı sharshaw sezimi; jumısqa hám
átirapdagilarga kemsalıyqalıq; motivatsiyanıń joǵalıp ketiwi; fizikalıq holsizlik hám tez-tez
keselleniw. Emocionalliq sharshawdi jeńiwde túrli faktorlar zárúrli rol oynaydı. Olar
tómendegishe klassifikaciyalanadı:
1164
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
a) Jeke faktorlar:
Emotsional intellekt: sezim-sezimlerdi basqarıw, unamlı pikirlew;
Óz-ózin basqarıw: dem alıw hám jumıs waqtın muwapıqlastırıw;
Ruwxıy -psixik turaqlılıq: meditatsiya, nápes shınıǵıwları, sıyınıw.
b) Social faktorlar:
Shańaraqqa tiyisli qollap-quwatlaw: miyir, itibar, muńlaslıq;
Unamlı social ortalıq: saw topar, doslar menen baylanıs;
Dúzılıwlı baylanıs: pikirlerdi erkin hám tuwrı ańlatıw múmkinshiligi.
c) Shólkemlestirilgen faktorlar:
Maslasıwshı jumıs grafigi: jumıs waqtı balansı;
Ádalatlı basqarıw: xızmetkerlerdi qádirlew, bahalaw sisteması;
Stresske qarsı programmalar: kompaniya ishinde relaksatsiya múmkinshilikleri.
d) Psixologiyalıq járdem:
Qánigeler menen sáwbet: psixologiyalıq konsultatsiyalar; Treninglar hám seminarlar:
stressti basqarıw, motivatsiyanı asırıw; Terapevtikalıq texnikalar: muzıkalı terapiya, art-terapiya,
autogen shınıǵıwlar. Juwmaq orninda soni aytiw múmkin Emocionalliq sharshaw - bul insan
salamatlıǵı hám iskerlik natiyjeliligine abay soluvchi faktor bolıp, oǵan qarsı gúresiwde
kompleks jantasıw talap etiledi. Jeke motivatsiya, social qollap-quwatlaw, qolay jumıs ortalıǵı
hám psixologiyalıq járdem birgelikte bul jaǵdaydı jeńiwde eń nátiyjeli qurallar esaplanadı. Sol
sebepli, bul faktorlardı sistemalı túrde turmısqa qollanıw etiw zárúr. Stress hám emocional
sharshaw insan turmısınıń kóplegen tarawlarına tásir etiwshi mashqalalar bolıp tabıladı. Usı
sabaqlıqta stresstiń qanday formalarda hám qanday faktorlar arqalı insannıń ruwxıy jaǵdayına
tásir yetiwi túsindiriledi. Psixologlar stressti tómendegishe táriypleydi: "Stress - bul insannıń
ishki hám sırtqı faktorlar tásirinde ruwxiy hám fizikalıq resurslarınan artıqsha paydalanıw
nátiyjesinde júzege keletuģın jaģday." Emocional sharshaw bolsa, óz gezeginde, uzaq múddetli
stresstiń aqıbeti bolıp, insannıń ruwxıy jaǵdayına ayrıqsha tásir etedi. Sabaqlıqta stressti
basqarıw hám sezimlik sharshawdıń aldın alıw boyınsha usınıslar beriledi: Basqarıwdıń
psixologiyalıq strategiyaları: Ózin-ózi analizlew, relaksatsiya, meditaciya, dem alıw shınıǵıwları.
Sociallıq qollap-quwatlaw: Shańaraq, doslar, kásiplesler menen jaqın múnásibetler ornatıw.
Stresske shidamlılıqtı asırıw: Unamlı pikirlew, beyimlesiwsheńlik, motivaciya bola alatuǵin
Kognitiv-hulq-atvor terapiyası haqqinda qisqasha: Bul usıl stressti basqarıwda júdá nátiyjeli.
Onda insan óziniń stressli pikirlerin anıqlap, olardı unamlı pikirler menen almastıradı. Emocional
intellekt: Insan óz sezimlerin basqarıw hám duris kórsetiw arqalı emocional sharshawdı azaytıwı
múmkin. Kitapta bul haqqında mısallar hám ámeliy shinigiwlar keltirilgen. Dıqqattı házirgi
waqıtqa qaratıń hám ótken yamasa keleshektegi qáweterlerdi umıtıwǵa háreket etiń. Bul usıl
stressti azaytıwda hám emocionallıq salamatlıqtı jaqsılawda nátiyjeli ekenligi tastıyıqlanǵan.
Emocional sharshaw - bul insannıń energiyası hám motivaciyasınıń tawsılıw jaǵdayı
bolıp, ol uzaq dawam etken stressli jaǵdaylarda júzege keledi. Lekciyada sharshawdıń
fiziologiyalıq hám psixologiyalıq tiykarları, onıń insan salamatlıǵı hám jumıs iskerligine tásiri
kórsetilgen. Emocional sharshawdıń yeń kóp ushırasatuǵın simptomları:
•
Jumısqa biypárwalıq,
•
Depressiya hám qáweterleniw,
•
Sociallıq izolyaciya,
•
Motivaciyanıń joǵalıwı.
Sharshawdı jeńiw ushın tómendegi psixologiyalıq jantasıwlar keltirilgen
:
1165
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
Psixologiyalıq qollap-quwatlaw: Basqalar menen pikirlesiw, járdem soraw hám qabıl
etiw. Rejeler hám waqıttı basqarıw: Óz jumıs waqtı hám dem alıw waqtın jaqsı shólkemlestiriw.
Fizikalıq háreket hám sport: Fizikalıq shınıǵıwlar tek ǵana fizikalıq salamatlıqtı emes, al
ruwxıy jaǵdaydı da jaqsılaydı. Izertlewler sonı kórsetti, sezimlik sharshawdı saplastırıwdıń
nátiyjeli usılları tómendegilerden ibarRelaksatsiya usılları: Dem alıw shınıǵıwları, muzıka
terapiyası, yoga hám meditaciya stressti azaytıwǵa járdem beredi. Kognitiv-psixologiyalıq
metodlar: Óz pikir hám minez-qulqın analizlew hám óz sociallıq hám miynet sharayatların
jaqsılaw: Jumıs ortalıǵın optimallastırıw, sociallıq baylanıslardı bekkemlew.
REFERENCES
1.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (1997). The Truth About Burnout: How Organizations Cause
Personal Stress and What to Do About It. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
2.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff Burn-Out. Sociallıq máseleler jurnalı, 30 (1), 159-165.
3.
Pines, A., & Aronson, E. (1988). Career Burnout: Causes and Cures. New York: Free
Press.
4.
Maslach, C., Jackson, S. E., & Leiter, M. P. (1996). Maslach Burnout Inventory Manual
(3rd ed.). Palo Alto, Calif.: Consulting Psychologists Press.
5.
Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., & Maslach, C. (2009). Janıw dárejesi: 35 jıllıq izertlew
hám ámeliyat. Karyera rawajlanıwı xalıq aralıq, 14 (3), 204-220.
6.
Boboeva, D.Sh. (2021). Emocional sharshaw sindromı hám onıń profilaktikası.
Psixologiya va hayot, No3, 45-49.
7.
Yusupova, M.I. (2022). Járdemshi kásip iyelerinde professional sharshaw sindromı.
Jámiyet hám innovaciyalar, T.3, No6, 323-330.
8.
Jalilov, S. (2020). Shaxstıń stresske shıdamlılıǵı hám burnout sindromı:o.int/news/item/28-
05-2019
9.
Aldjanova G., Bekmuratova G. ÓSPIRIMLER XARAKTERINDE TOLERANTLIQTIŃ
ORNI //Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 5. – С. 39-42.
10.
Aldjanova G., Yernazarova G. " MEN HÁM MENIŃ DENEM": DENESINE BOLǴAN
QATNAS ÓSPIRIMNIŃ ÓZIN-ÓZI BAHALAW ÁHMIYETLI FAKTOR SIPATINDA
//Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 5. – С. 43-46.
11.
Aldjanova G., Qosbawlieva Q. SOCIAL-PSYCHOLOGICAL TRAINING AS A WAY
TO CHANGE PERSONAL AND BEHAVIORAL FEATURES //Modern Science and
Research. – 2025. – Т. 4. – №. 4.
12.
Aldjanova G., Qosbawlieva Q. SOCIAL-PSYCHOLOGICAL TRAINING AS A WAY
TO CHANGE PERSONAL AND BEHAVIORAL FEATURES //Modern Science and
Research. – 2025. – Т. 4. – №. 4.
13.
Aldjanova G. A. TYPES OF LEARNING ACTIVITIES IN THE CREDIT-MODULAR
TRAINING SYSTEM //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 15-21.
14.
Didenko I. A., Frantseva E. N. Features of interaction between preschool teachers and
“special” children and their parents //Procedia-Social and Behavioral Sciences. – 2016. –
Т. 233. – С. 459-462.
15.
Aljanova G. A. Development of creative thinking in the process of learning in higher
school. – 2021.
16.
Aljanova G. A. Formation of Young Teacher Professionalism Through Mentoring
//European Scholar Journal. – 2021. – Т. 2. – №. 11. – С. 128-130.
1166
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
17.
Альджанова Г. А. ЭФФЕКТИВНЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ ПСИХОДИАГНОСТИКИ В
ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ //Путь науки. – 2017. – №. 4. – С. 66-67.
18.
Альджанова Г. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЯТ КОНЦЕПЦИЯСЫ НЕГИЗЛЕРИ
//ВЕСТНИК КАРАКАЛПАКСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА
ИМЕНИ БЕРДАХА. – 2018. – Т. 38. – №. 1. – С. 53-56.
19.
Альджанова Г. А. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ЗНАКОВО-КОНТЕКСТНОЙ ТЕХНОЛОГИИ
В ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ В ВЫСШИХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
УЧРЕЖДЕНИЯХ //Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. –
2018. – №. 11. – С. 89-92.
20.
Альджанова Г. А. МОДЕЛЬ ФОРМИРОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ
КОМПЕТЕНЦИЙ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ В УСЛОВИЯХ ПРОЕКТНО-
КОНТЕКСТНОГО ОБУЧЕНИЯ
