ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1158
EMOCIONAL SHARSHAWDIŃ AQIBETLERI HÁM INSANLARǴA QÁWIP-
QÁTERLERI
Aldjanova Guljahan Amangeldievna
docent Pedagogika ilimleri boyınsha filosofiya doktori, PhD.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
Sagidullaeva Albina
A`meliy psixologiya qániygeliginin` 4-kurs talabası.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15478870
Annotaciya. Emocional sharshaw - bul uzaq dawam etken stress, emocional hám fizikalıq
artıqsha júklemeler nátiyjesinde insannıń ruwxiy resurslarınıń tawsılıwı hám sharshaw jaģdayı.
Bul maqalada sezimlik sharshawdıń aqıbetleri hám onıń insan organizmine bolǵan
qáwip-qáterleri tallanǵan. Maqalada sezimlik sharshawdıń psixologiyalıq, fizikalıq, sociallıq
hám kásiplik tarawlardaǵı unamsız tásirleri hám olardı azaytıwdıń nátiyjeli usılları
sáwlelendirilgen. Maqala sezimlik sharshawdıń uzaq múddetli aqıbetlerinen saqlanıw hám
olardı saplastırıw boyınsha usınıslardı usınadı.
Gilt sózler: sezimlik sharshaw, stress, qáwip-qáterler, psixologiyalıq tásir, fizikalıq tásir,
emocional jaģday, sociallıq baylanıslar, kásiplik sharshaw.
CONSEQUENCES OF EMOTIONAL FATIGUE AND ITS RISKS TO HUMANS
Abstract. Emotional exhaustion is a state resulting from prolonged stress, emotional, and
physical overload, leading to the depletion of an individual’s psychological resources. This
article analyzes the consequences of emotional exhaustion and its risks to human health. It
discusses the negative effects of emotional exhaustion in psychological, physical, social, and
professional areas, as well as effective methods for reducing these impacts. The article provides
recommendations for preventing and overcoming the long-term consequences of emotional
exhaustion.
Keywords: emotional exhaustion, stress, risks, psychological effects, physical effects,
emotional state, social relationships, occupational burnout.
ПОСЛЕДСТВИЯ ЭМОЦИОНАЛЬНОЙ УСТАЛОСТИ И ЕГО РИСКИ ДЛЯ
ЧЕЛОВЕКА
Аннотация. Эмоциональное выгорание — это состояние, возникающее в
результате длительного стресса, эмоциональных и физических перегрузок, что приводит
к исчерпанию психологических ресурсов человека. В данной статье анализируются
последствия эмоционального выгорания и его риски для здоровья человека.
Рассматриваются негативные эффекты эмоционального выгорания в психологической,
физической, социальной и профессиональной сферах, а также эффективные методы
снижения этих последствий. В статье представлены рекомендации по предотвращению
и преодолению долгосрочных последствий эмоционального выгорания.
Ключевые слова: эмоциональное выгорание, стресс, риски, психологические
эффекты, физические эффекты, эмоциональное состояние, социальные отношения,
профессиональное выгорание.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1159
Emocional sharshawdıń aqıbetleri hám insanlarǵa salıstırǵanda qáwip-qáterleri haqqında
aytqanda, bul jaǵdaydıń insannıń ruwxıy hám fizikalıq salamatlıǵına tásiri úlken bolıwı múmkin.
Emocional sharshawdıń uzaq dawam etiwi insannıń miynet iskerligine, sociallıq
baylanıslarına hám ulıwma turmıs sapasına unamsız tásir kórsetedi. Tómende sezimlik
sharshawdıń tiykarǵı aqıbetleri hám onıń insanlarǵa salıstırǵanda qáwip-qáterleri keltirilgen.
1. Ruwxıy hám emocional jaǵdaydaǵı ózgerisler.
Emocional sharshawdıń yeń anıq aqıbetlerinen biri - ruwxıy jaǵdayınıń jamanlasıwı. Ol
tómendegi belgiler menen kórinedi:
Depressiya: Emocional sharshaw stressti kúsheytedi hám depressiya rawajlanıwına sebep
bolıwı múmkin. Insan ózin biypárwa seziwi, turmıstan zawıqlanıwdı toqtatıwı, qayǵı hám
úmicizlikti bastan ótkeriwi múmkin.
Qáweterleniw: Emocional sharshawda insanda artıqsha qáweterleniw, qorqıw hám
táshwishler payda boladı. Bul bolsa onıń kúndelikli iskerligine ayrıqsha tásir etedi.
Tásirleniwsheńlik: Emocional jaǵdaydıń turaqlı yemesligi hám hár qanday kishi stress
faktorǵa da sezgirlik sezimli sharshawdıń belgileri yesaplanadi.
2. Fizikalıq salamatlıqtaǵı keri ózgerisler.
Emocional sharshawdıń fizikalıq salamatlıqqa tásiri de júdá úlken. Uzaq múddetli stress
hám sharshaw organizmge tómendegi tásirlerdi kórsetiwi múmkin: Immun sisteması hálsirewi:
Stress hám sezimlik sharshaw immun sistemasınıń hálsirewine alıp keledi, bul bolsa
keselliklerge, sonıń ishinde, gripp hám basqa juqpalı keselliklerge qarsı sezgirlikti arttıradı.
Fizikalıq sharshaw hám uyqı mashqalaları: Emocional sharshaw organizmniń fizikalıq
jaǵdayına unamsız tásir etedi. Adamlar uyqınıń jamanlasıwı, jeńil sharshaw hám turaqlı
hálsizlikti bastan keshiredi.
Juqpalı kesellikler hám fizikalıq kesellikler: Uzaq dawam etken stress hám sezimlik
sharshaw júrek, qan basımı hám asqazan-ishek sistemasınıń keselliklerine alıp keliwi múmkin.
Karasek hám Theorell (1990) stresstiń fizikalıq kesellikler, ásirese, júrek-qan tamır
kesellikleri menen baylanıslı yekenligin atap ótken.
3. Miynet iskerligindegi tómenlew.
Emocional sharshawdıń miynet iskerligine unamsız tásiri de keń tarqalǵan:
Jumısqa biypárwalıq: Emocional sharshaw jumısqa bolǵan qızıǵıwshılıqtı azaytadı hám
insannıń jumısına biypárwalıǵına alıp keledi. Bul bolsa jumis nátiyjeliligin tómenletedi.
Motivaciyanıń joģalıwı: Miynet iskerliginde óz maqsetlerin ámelge asırıwģa bolgan tilek
hám motivaciya kemeyedi. Adamlar óz jumısların orınlawda qıyınshılıqlarǵa dus keledi hám
olardı sheshiwde jeńil bolǵan energiyanı joǵaltadı.
Kásiplerde rawajlanıwdıń toqtawı: Emocional sharshawdıń uzaq dawam etiwi kásiplik
ósiw hám rawajlanıwǵa unamsız tásir kórsetedi, sebebi insannıń óz jumısına qızıǵıwshılıǵı
tómenleydi.
4. Sociallıq baylanıslar hám jeke qatnasıqlardaǵı mashqalalar.
Emocional sharshaw sociallıq turmısqa da tásir etedi:
Sociallıq izolyaciya: Sharshaǵan adamlar kóbinese ózlerin sociallıq baylanıslardan
ajıratadı. Olar dosları, shańaraq aǵzaları menen waqit ótkeriwden bas tartadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1160
Qatnasıqlardaǵı mashqalalar: Emocional sharshaw ádette shańaraqlıq qatnasıqlar hám
jumıstaǵı birge islesiwge tásir etedi. Adamlardıń óz-ara túsinbewshilikleri hám qarama-
qarsılıqlar kóbeedi, bul bolsa olardıń stressin kúsheyteEmpatiya kemeyiwi: Emocional sharshaw
insannıń basqalar menen jaqın múnásibet ornatıw qábiletin kemeytedi. Ózine tán stress
jaǵdayında, adamlar basqalardıń mútájliklerine kemirek itibar beredi.
5. Psixologiyalıq hám fizikalıq buzılıwlar. Uzaq múddetli emocional sharshaw tómendegi
psixologiyalıq hám fizikalıq buzılıwlarǵa alıp keliwi múmkin. Psixosomatik kesellikler: Stress
hám emocional sharshaw psixologiyalıq mashqalalardı fizikalıq keselliklerge aylandırıwı
múmkin. Máselen, turaqlı bas awırıwı, asqazan mashqalaları yamasa uyqı buzılıwları payda
boladı.
Burnout (kásiplik sharshaw): Bul - jumıs penen baylanıslı sharshawdıń sońǵı basqıshı
bolıp, onda insanda total biypárwalıq hám jumısqa bolǵan qızıǵıwshılıqtıń tolıq joǵalıwı
baqlanadı. Juwmaq orninda aytiw mumkin: Emocional sharshawdıń aqıbetleri insannıń ruwxıy,
fizikalıq hám sociallıq salamatlıǵına ayrıqsha tásir kórsetedi. Ol depressiya, qáweterleniw,
fizikalıq kesellikler, jumıstaǵı tómenlew hám sociallıq izolyaciyaǵa alıp keliwi múmkin.
Emocional sharshawdıń unamsız tásirlerin azaytıw ushın psixologiyalıq qollap-quwatlaw, stressti
basqarıw, salamat sociallıq baylanıslar hám óz waqtın basqarıw zárúr. Tek usı tárizde ǵana
insanlar óz ómirin salamat hám nátiyjeli tárizde dawam ettiriwi múmkin.
REFERENCES
1.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (1997). The Truth About Burnout: How Organizations Cause
Personal Stress and What to Do About It. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
2.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff Burn-Out. Sociallıq máseleler jurnalı, 30 (1), 159-165.
3.
Pines, A., & Aronson, E. (1988). Career Burnout: Causes and Cures. New York: Free
Press.
4.
Maslach, C., Jackson, S. E., & Leiter, M. P. (1996). Maslach Burnout Inventory Manual
(3rd ed.). Palo Alto, Calif.: Consulting Psychologists Press.
5.
Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., & Maslach, C. (2009). Janıw dárejesi: 35 jıllıq izertlew
hám ámeliyat. Karyera rawajlanıwı xalıq aralıq, 14 (3), 204-220.
6.
Boboeva, D.Sh. (2021). Emocional sharshaw sindromı hám onıń profilaktikası.
Psixologiya va hayot, No3, 45-49.
7.
Yusupova, M.I. (2022). Járdemshi kásip iyelerinde professional sharshaw sindromı.
Jámiyet hám innovaciyalar, T.3, No6, 323-330.
8.
Jalilov, S. (2020). Shaxstıń stresske shıdamlılıǵı hám burnout sindromı:o.int/news/item/28-
05-2019
9.
Aldjanova G., Bekmuratova G. ÓSPIRIMLER XARAKTERINDE TOLERANTLIQTIŃ
ORNI //Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 5. – С. 39-42.
10.
Aldjanova G., Yernazarova G. " MEN HÁM MENIŃ DENEM": DENESINE BOLǴAN
QATNAS ÓSPIRIMNIŃ ÓZIN-ÓZI BAHALAW ÁHMIYETLI FAKTOR SIPATINDA
//Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 5. – С. 43-46.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1161
11.
Aldjanova G., Qosbawlieva Q. SOCIAL-PSYCHOLOGICAL TRAINING AS A WAY
TO CHANGE PERSONAL AND BEHAVIORAL FEATURES //Modern Science and
Research. – 2025. – Т. 4. – №. 4.
12.
Aldjanova G., Qosbawlieva Q. SOCIAL-PSYCHOLOGICAL TRAINING AS A WAY
TO CHANGE PERSONAL AND BEHAVIORAL FEATURES //Modern Science and
Research. – 2025. – Т. 4. – №. 4.
13.
Aldjanova G. A. TYPES OF LEARNING ACTIVITIES IN THE CREDIT-MODULAR
TRAINING SYSTEM //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 15-21.
14.
Didenko I. A., Frantseva E. N. Features of interaction between preschool teachers and
“special” children and their parents //Procedia-Social and Behavioral Sciences. – 2016. –
Т. 233. – С. 459-462.
15.
Aljanova G. A. Development of creative thinking in the process of learning in higher
school. – 2021.
16.
Aljanova G. A. Formation of Young Teacher Professionalism Through Mentoring
//European Scholar Journal. – 2021. – Т. 2. – №. 11. – С. 128-130.
17.
Альджанова Г. А. ЭФФЕКТИВНЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ ПСИХОДИАГНОСТИКИ В
ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ //Путь науки. – 2017. – №. 4. – С. 66-67.
18.
Альджанова Г. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЯТ КОНЦЕПЦИЯСЫ НЕГИЗЛЕРИ
//ВЕСТНИК КАРАКАЛПАКСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА
ИМЕНИ БЕРДАХА. – 2018. – Т. 38. – №. 1. – С. 53-56.
19.
Альджанова Г. А. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ЗНАКОВО-КОНТЕКСТНОЙ ТЕХНОЛОГИИ
В ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ В ВЫСШИХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
УЧРЕЖДЕНИЯХ //Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. –
2018. – №. 11. – С. 89-92.
20.
Альджанова Г. А. МОДЕЛЬ ФОРМИРОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ
КОМПЕТЕНЦИЙ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ В УСЛОВИЯХ ПРОЕКТНО-
КОНТЕКСТНОГО ОБУЧЕНИЯ
