ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
835
ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ АСОСИДА ҚAРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ
КУЙЛАРИ МИСОЛИДА БОЛАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Есемуратов Бахтияр Сагидуллаевич
Өзбекстан мәмлекетлик көркем өнер ҳәм мәденият институты Нөкис филиалы «Фольклор
етнография» кафедрасы доценти
https://doi.org/10.5281/zenodo.10044974
Анотатсия.
Бу мақолада халқ куйлари воситасида болалар ижодкорлигини
ривожландириш ва ўқитувчининг функционал вазифаларини аниқлаш учун «Педагогик
лойиха» лар, ўқитиш усуллари ва педагогик технологиялари ҳақида сўз етилади.
Калит сўзлар:
Таълим, миллий дастур, педагогик технология, усул, куй, санъат,
мусиқа, устоз шогирт, ўқитувчи, ўқувчи методика.
DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS
Abstract.
This article discusses "Pedagogical projects", teaching methods and pedagogical
technologies for the development of children's creativity through folk melodies and defines the
functional responsibilities of a teacher.
Key words:
Education, national program, pedagogical technology, method, melody, art,
music, teacher-student, teacher, student methodology.
РАЗВИТИЕ ДЕТСКОГО ТВОРЧЕСТВА НА ОСНОВЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ
ТЕХНОЛОГИИ НА ПРИМЕРЕ КАРАКАЛПАКСКИХ НАРОДНЫХ ПЕСЕН
Аннотация.
В данной статье рассматриваются «Педагогические проекты»,
методы обучения и педагогические технологии по развитию детского творчества через
народные мелодии и определяются функциональные обязанности педагога.
Ключевые слова:
Образование, национальная программа, педагогическая технология,
метод, мелодия, искусство, музыка, учитель-ученик, учитель, методология ученика.
«Республикамизда қабул қилинган «Таълим тўғрисида»ги қонун, «Кадрлар
тайëрлашнинг миллий дастури», ривожланиш стратегияси режаларини ишлаб чиқиш
ҳақидаги Президент
Ш.Мирзиёев қарори таълим-тарбияни янги босқичга кўтариш учун
қилинаëтган ғамхўрликнинг яққол далили бўлмоқта. Республикамиз шаҳарлари ва
қишлоқларида, вилоят ва туманларида умумтаълим мактаблари замонавий талаб асосида
жиҳозланган кўплаб биноларнинг кўтарилаëтгани фикримизга яққол мисол бўла олади». [1;
40 б].
Ўқувчилар ва талабалар учун тайëрланаëтган дарслик, ўқув қўлланмалари,
дастурларининг, концелария товарларининг сифати кўз қувнар даражада ошаëтганлиги ëш
авлодга бўлган самимий меҳирибончилик белгисидир.
Барча ўқитувчиларнинг моддий ва маънавий рағбатлантирилаëтганлиги ва уларнинг
аҳволини янада яхшилаш чоралари кўрилаëтганлиги ҳам бунга мислол бўла олади.
Ўқитувчининг асосий функцияси-ўқувчиларга бериладиган билим ва ахборотларни
аниқ, профессионал даражада сингдира олиш, уларнинг бу соҳадаги ўқув ва малакаларини
ривожлантириш ҳамда билим асосларига таянган ҳолда уларни маънавий-ахлоқий этиб
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
836
тарбиялашдан иборатдир. Бунда албатта мусиқий педагогиканинг асосий элементлари-
таълим бериш (дидактика), маълумот бериш ва тарбия бериш, ўқувчи онгида маълум
ғояларни шақллантириш ва ривожлантириш каби ҳислатлар ўз мавқеини сақлаб қолиши
шарт.
«Ҳозирги кунда ўқитувчининг функциясига яна бир янги вазифа юклатилмоқдаки,
бунда ўқитувчининг ўқувчига берадиган билими тайëр ҳолда берилмай, Яъни унга
бериладиган билимни эгаллашда ўқувчининг узи мустақил фикр юритсин, ақл идрокини
ишга солиб, бу ишда ўқитувчи билан ҳамкорликда қўйилган вазифани амалга оширсин.
Албатта, ўқитувчи олдига қўядиган муаммоли ҳолатларда уларнинг олдин эгаллаган
билими ўқув имкониятларини, қобилиятини ҳисобга олиши талаб этилади». [2; 261 б].
Ўқитувчининг функционал вазифаларини аниқлаш учун «Педагогик лойиха»га
мурожаат қиламиз.
Педагогик фаолиятни амалга ошириш асосан уч даврни ўз ичига олади:
1.Тайëргарлик даври.
2.Амалга ошириш даври.
3.Якунловчи даври.
Қуйида биз таълим бериш фаолиятининг ҳар бири ҳақида тўхталиб ўтишни ўринли
деп топдик:
Тайëргарлик даври-ўз ичига қўйидаги фаолият натийжаларини бириктиради ва биз
ушбу жараëнни қуийдаги модулл тизими сифатида берамиз.
РЕЖА
I.Ўқитувчига биринчи даврда қуйидаги функцияларни бажариши тавсия этилади:
1.Мақсадни белгилаш.
2.Мақсаднинг мантиқий тўғри эканлигини ташҳиз қилиш-аниқлаш.
3.Мақсаднинг амалга оширишнинг таҳминий фаразини белгилаб олиш.
4.Мақсадни амалга ошириш лойихасини тузиб чиқиш.
5.Лойихани амалга оширишни режалаштириш.
6.Модул-лойхани амалга ошириш.
II.Иккинчи давр-бу мақсадни амалга ошириш даври ҳисобланиб, у қуйидаги фаолият
турини ўз ичига олади:
Мақсад
Ташхиз
Тақминий фараз
Лойиха
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
837
Иккинчи даврда ўқитувчининг зиммасига қуйидаги мезонларни амалга ошириш
вазифаси топширилади:
1.Ўқувчига етказиладиган ахборотлар ва билимларни уларнинг онгига сингдириш.
2.Дарс жараëнини ташкил қилиш, ўқучиларнинг фикрини, ягона мақсадни амалга
оширишга қарата олиш.
3.Ўқувчиларнинг меҳнатини баҳолай олиш, дарсга бўлган муносабати, ўқуви ва эсда
сақлаб қолган билим ва маълумотларнинг пухталик даражасини аниқлаб бериш.
4.Режада белгиланган вазифаларнинг тўлиқ бажарилганлигини назорат қилиб туриш.
5.Режани амалга оширишда йўл қўйилган камчиликларни аниқлаб уни тузатиш
йўлларини белгилаш.
III.Учинчи давр-бу якунловчи ҳисобланади ва унда асосан олинган натижаларнинг
билим даражаси аниқланади.
Учинчи даврда ўқитувчининг функционал вазифаси асосан аналитик тарзда кечади ва
ўтказилган дарсни батафсил таҳлил қилиб чиқади. Унинг сифати ва самарадорлигини ўз
таҳлилидан ўтказиб, эришган ютуқлари ва йўл қўйилган камчиликларини солиштириб
ўзига хулоса чиқариб олади.
Устоз ва шогирд ўртасидаги мунасабатнинг охир оқибат натижаси ўқувчларнинг
билим кўникмалари, тарбияланганлик даражасига бевосита боғлик эканлигини ҳисобга
олган ҳолда ўқитувчиларнинг профессионаллик даражасини белгиловчи асосий
меъзонларга таянилади.
Олиб борилган тажриба синов ишларимизда устоз-шогирдлиқ анъаналарнинг
ўқувчиларга қай даражада таъсир этканлигини белгилашда Н.Портнов киритерияларидан
фойдаланишга ҳаракат қилдик.
Бунда устоз ва шогирд анъаналарининг натижалари қуйидаги мезон асосида
белгиланди. [3; 274-275 б].
1. Ўқувчининг предметлар бўйича билим савияси ва тарбияланганлиги;
2. Маълум фанлар бўйича аниқ билим заҳирасига эга бўлганлиги;
3. Жамиятда юз бераëтган сиëсий жараëнларнинг мазмунини билишимиз;
4. Мустақил билим ола билиш қобилиятига эгалиги;
5. Олган билимларни ҳаëтда қуллай олиш;
6. Маълум фанлар бўйича дарс бера олиш тажирибасига эга булганлиги;
Ахборот
Ташкиллаштириш
Назорат қилиб
бориш
Боҳолаш
Камчиликларини
тузатиш
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
838
7. (Ўқувчиларнинг) Қорақалпоқ халқ куйлари санъатига мунасабати, фаоллиги,
ўқувчи, кўникма ва малакаси. Ўқувчиларни мусиқий билим ва куникмаларини бахолаш
мезонлари.
Билим ва куникмаларини бахолаш мезонлари
Мусиқа дарсларида мусиқий охангни тинглай олиш ва куйлаш таълим мазмунининг
асосини ташкил этади. Шунингдек, чолғучилик, мусиқий ҳарактлар, ижодкорлик
фаолиятини кенг кўламда ташкил этиш, мусиқий тавсифларини ифодалаш имкониятини
яратади. Қоракалпоқ халқ куйлари, ўзбек ҳамда жаҳон мусиқий асарларидан намуналар:
шашмақом шуъбалари, махаллий мусиқа услубларидан намуналар тинглаш орқали
болаларда мусиқий саводхонлик ривожланади.
Синфда жамоа бўлиб куйлаш жараёнда ўқувчи ўзининг овоз ижросини бошқариши,
устозларининг ижросини тинглаши, уларни кузатиши ҳамда биргаликда куйлашга
интилади. Ўқувчиларда якка ва жамоа булиб ижро этиш ва касбий, мусиқий асарлар,
болалар куй ва қўшиқлари, оммовий халқ-куй қушиклари, мақом, дастон, замоновий мусиқа
асарлар, машхур созанда ва хонандаларнинг ижоди туғрисида маълумотларга эга булиш,
мусиқанинг замонавийлиги куй, гармония, ритм, усул, суръат, улъчов, регистр, динамик
белгилар билан танишиш, мажор ва минорларни фарқлай билиш, оддий мусиқа шакллари,
бир, икки, ва уч қисмли мусиқий асарлар; куплетли рондо, соната ҳақида тушунчаларга эга
бўлиш, мусиқий жанрлар:-ашула, ракс, вальс, марш, опера, балет, мусиқий драма кантата,
квартет, симофония каби жанрларни бир-биридан фарқлай олиш, асосий мусиқий фаолият
турлари бастокор, композитор, ижрочи-созандалар ижоди билан танишиш ансамбиллар,
оркестр, халқ ва малакали созандалар ижрочилиги ҳақида тучунчага эга бўлиш, хор
ижрочилиги-болалар, аёллар ҳамда эркаклар хорлари, халқ хорлари, давлат хорлари,
ижрочилиги билан танишиш; партиялар-сопроно, альт тенор, бас овозларни фарқлай олиш
ифодавий восита ва усулларини тўғри англаш амалий мусиқий-ижодий фаолиятида уларни
қўллаш борасидаги билим ва малакалар билан баҳоланади. Айни пайтда шуни алоҳи
эътиборга олиш лозимки, дарсга ўқитувчининг яхши инсоний мақсадда киришининг
ўзигина кифоя қилмайди. Ўз касбини яхши биладиган ўқитувчигана бу эзгу мақсадни
Мусиқий охангни
тинглай олиш
Мусиқий саводхонлик
Мусиқий ижодкорлик
Жамоа булиб куйлаш
Мусиқа фани
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
839
ошира олиши мумкин. Ўқитувчини яхши ниятини англаган ўқувчилар унинг дарс
ўтказишга ёрдам беришини истайдилар.
REFERENCES
1.
Ўзбекистон Республикаси президентлигига номзод Шавкат Мирзиёев сайловолди
дастурининг асосий йўналишлари. Т: 2016 йил 40 бет.
2.
Толипов.Ў.Қ., Усмонбоева.М. «Педагогик технологияларнинг тадбиқий асослари».
261 бет. Ўзбекистон Республикаси фанлар академияси. «Фан» нашриёти. 2006 й.
3.
Подласый.И.П «Педагогика» М. Владое 2005. 274-275 стр. (II қисм)
4.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
5.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
6.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
7.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
8.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ: Моянов Ыкласбай Жийенбаевич
Ўзбекистон Давлат санъат вамаданият институти Нукус филиали, «халқ ижодиёти»
кафедраси в. в. б доценти. Педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
//Образование и инновационные исследования международный научно-
методический журнал. – 2021. – №. 5.
9.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
11.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
12.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
13.
Tajimuratova Shakhnoza Saginbaevna. (2022). MANAGEMENT AND STUDY OF
CULTURE AND ART. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1),
758–762.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
840
14.
Sag’inbaevna, T. S. (2023). Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence.
Spanish Journal of Innovation and Integrity, 18, 39-41.
15.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
16.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
17.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
18.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
