ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
847
DAVLAT HUQUQIY SIYOSATINING TRANSFORMATSIYASI TUSHUNCHASINING
TAHLILI
Xaydarova Marjona Olim qizi
marjonkhaydarova3004@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15687563
Annotatsiya.
Ushbu maqolada huquqiy siyosat tushunchasi hamda uning tahlili, davlat
huquqiy siyosatining transformatsiya tushunchasining mazmuni, mohiyati, sabablari hamda
uning oqibatlari, transformatsiya jarayonining bosqichlari, shuningdek, davlat huquqiy
siyosatining transformatsiyasi O‘zbekiston misolida tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
huquqiy siyosat, transformatsiya, blokcheyn texnologiyasi, avtoritar
yondashuv, xalqaro integratsiya, strategik rejalashtirish, sun’iy intellekt.
Abstract.
This article analyzes the concept of legal policy and its analysis, the content,
essence, causes and consequences of the concept of transformation of state legal policy, the
stages of the transformation process, as well as the transformation of state legal policy using the
example of Uzbekistan.
Keywords:
legal policy, transformation, blockchain technology, authoritarian approach,
international integration, strategic planning, artificial intelligence.
Аннотация.
В данной статье анализируется понятие правовой политики и ее
анализ, содержание, сущность, причины и последствия понятия трансформации
государственной правовой политики, этапы процесса трансформации, а также
трансформация государственной правовой политики на примере Узбекистана.
Ключевые слова:
правовая политика, трансформация, технология блокчейн,
авторитарный подход, международная интеграция, стратегическое планирование,
искусственный интеллект.
KIRISH
Bugungi rivojlangan davrda transformatsiya tushunchasi barcha sohalarga o‘z ta’sirini
atkazib kelmoqda. Xususan, davlat huquqiy siyosatiga ham. Avvalo, huquqiy siyosat hamda
transformatsiya tushunchalariga ta’rif berib o‘tish lozimdir.
Huquqiy siyosat nima?
Huquqiy siyosat – bu davlat tomonidan jamiyat hayotining barcha sohalarini tartibga
solish uchun qonunchilikni shakllantirish, amaliyotga joriy qilish va huquq ustuvorligini
ta’minlashga yo‘naltirilgan siyosatdir. U quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
qonunlar ishlab chiqish;
huquqiy madaniyatni oshirish;
sud-huquq tizimini isloh qilish;
huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini takomillashtirish.
Transformatsiya esa ushbu siyosatning tub o‘zgarishlarga uchragan holda yangi
sharoitlarga moslashishini bildiradi.
Transformatsiya tushunchasi
Transformatsiya — bu o‘zgarish, tub islohot hamda yangilanishdir. Huquqiy siyosat
transformatsiyasi esa:
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
848
huquqiy tizimning demokratik tamoyillar asosida qayta ko‘rib chiqilishi;
avtoritar yondashuvdan huquqiy davlat prinsiplariga o‘tish;
xalqaro standartlarga moslashtirish;
fuqarolarning huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirishni bildiradi.
Davlat huquqiy siyosati - bu jamiyat va davlatning rivojlanishini belgilovchi, huquqiy
normalar va institutlar orqali amalga oshiriladigan faoliyatidir. An’anaviy ravishda, u milliy
qonunchilikni yaratish, huquqiy tartibni ta’minlash va fuqarolarning huquq va erkinliklarini
himoya qilishga qaratilgan edi. Ammo bugungi kunda global o‘zgarishlar, axborot
texnologiyalarining jadal rivojlanishi va transchegaraviy muammolarning ko‘payishi davlat
huquqiy siyosatining tushunchasi va amalga oshirish mexanizmlarida sezilarli transformatsiyani
yuzaga keltirmoqda. Davlat huquqiy siyosatining transformatsiyasi tushunchasi esa – bu huquqiy
siyosatning maqsad, tamoyil va vositalarining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy shart-sharoitlar
o‘zgarishi natijasida yangilanishi, takomillashuvi va rivojlanishini anglatadi.
Davlat huquqiy siyosati transformatsiyasi zamonaviy davlatchilik va huquqiy tizim
rivojlanishining muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Ushbu jarayon davlatning huquqiy
strategiyasi hamda amaliyotini ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va global o‘zgarishlarga
moslashtirishni anglatadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Transformatsiyaning sabablari
Huquqiy siyosatning transformatsiyasi quyidagi sabablarga ko‘ra yuz beradi:
Sabablar
Tavsifi
Ijtimoiy o‘zgarishlar Aholi soni, ehtiyojlari, huquqiy ongining o‘sishi
Iqtisodiy islohotlar
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish, xususiy mulk huquqini mustahkamlash
Siyosiy jarayonlar
Demokratiya, ochiqlik, fuqarolik jamiyatining rivojlanishi
Xalqaro integratsiya
Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro normalarga moslashuv
Transformatsiyaning bosqichlari
Huquqiy siyosat quyidagi bosqichlarda transformatsiyalanadi:
1.
Diagnostika – mavjud huquqiy tizimdagi muammolarni aniqlash;
2.
Strategik rejalashtirish – yangi huquqiy siyosat konsepsiyasini ishlab chiqish;
3.
Normativ-huquqiy hujjatlar ishlab chiqish – qonunlar va qarorlar qabul qilish;
4.
Amaliyotga tatbiq etish – islohotlarni hayotga tadbiq qilish;
5.
Monitoring va tahlil – natijalarni baholash va takomillashtirish.
Davlat huquqiy siyosatining transformatsiyasi bir nechta asosiy yo‘nalishlarda namoyon
bo‘lmoqda:
• Globallashuv va Xalqaro Hamkorlikka Integratsiya;
• Transmilliy huquqiy normalarni ishlab chiqish: Davlatlar xalqaro huquqiy normalarni
milliy qonunchilikka implementatsiya qilish orqali umumiy qadriyatlar va standartlarga rioya
etishga intilmoqda;
• Xalqaro sudlar va tashkilotlar bilan hamkorlik: Xalqaro adliya organlari va tashkilotlari
bilan faol hamkorlik transmilliy muammolarni hal qilishda muhim ahamiyat kasb etmoqda;
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
849
• Xalqaro huquqning ustuvorligi tamoyili: Ayrim hollarda, xalqaro huquq normalari
milliy qonunchilikdan ustun deb e’tirof etilishi davlatlarning suverenitetiga yangicha
yondashuvni talab qiladi;
• Inson huquqlari va demokratik qadriyatlarga e’tiborning kuchayishi;
• Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish: Davlat huquqiy siyosati fuqarolik jamiyatini
mustahkamlash, fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish va ularning qonun ijodkorligida
ishtirokini rag‘batlantirishga qaratilmoqda;
• Shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilish: Har bir shaxsning huquq va
erkinliklari ustuvor ahamiyat kasb etib, davlatning asosiy vazifasi sifatida e’tirof etilmoqda;
• Qonun ustuvorligi prinsipining mustahkamlanishi: Sud tizimining mustaqilligi va
shaffofligini ta’minlash, korrupsiyaga qarshi kurashish huquqiy siyosatning ajralmas qismiga
aylandi;
• Raqamli Transformatsiya va Kiberxavfsizlik;
• Elektron hukumatni rivojlantirish: Davlat xizmatlarini raqamlashtirish, byurokratik
to‘siqlarni kamaytirish va fuqarolar bilan ochiq muloqotni ta’minlash asosiy yo‘nalishlardan
biridir;
• Kiberhuquqiy tartibga solish: Kiberjinoyatchilikka qarshi kurashish, shaxsiy
ma’lumotlarni himoya qilish va raqamli muhitda huquqiy tartibni ta’minlash dolzarb vazifa
hisoblanadi;
• Sun’iy intellekt va blokcheyn texnologiyalarining huquqiy jihatlari: Yangi
texnologiyalar paydo bo‘lishi bilan ularni huquqiy tartibga solish mexanizmlarini ishlab chiqish
zarurati tug‘ilmoqda;
• Barqaror rivojlanish tamoyillari bilan integratsiya;
• Ekologik huquqni rivojlantirish: Atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan
oqilona foydalanish va iqlim o‘zgarishining salbiy oqibatlarini yumshatishga qaratilgan huquqiy
normalarni yaratish;
• Ijtimoiy adolat va inklyuzivlik: Jamiyatda barcha fuqarolar uchun teng imkoniyatlarni
yaratish, ijtimoiy himoyani kuchaytirish va kambag‘allikni kamaytirishga qaratilgan huquqiy
siyosatni amalga oshirish.
O‘tmishda davlat huquqiy siyosati ko‘proq ichki masalalarga e’tibor qaratgan, milliy
suverenitet va milliy qonunchilikning ustuvorligi asosiy tamoyil hisoblangan. Ushbu yondashuv
ma’lum bir davrgacha samarali bo‘lgan bo‘lsa-da, bugungi kunda quyidagi cheklovlarga ega:
1.
Global muammolarga yechim topishdagi qiyinchiliklar: Terrorizm, iqlim o‘zgarishi,
transmilliy jinoyatchilik kabi muammolar faqat bitta davlatning sa’y-harakatlari bilan hal
etilmaydi.
2.
Xalqaro huquqning o‘rni ortishi: Xalqaro shartnomalar, konvensiyalar va
tashkilotlarning roli oshib borayotgani milliy qonunchilik bilan uyg‘unlikni ta'minlashni talab
qiladi.
3.
Axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining ta’siri: Internet va raqamli
texnologiyalar transchegaraviy axborot almashinuvini tezlashtirib, an’anaviy huquqiy tartibga
solish chegaralarini loyqalashtirmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
850
4.
Fuqarolik jamiyatining faollashuvi: Fuqarolik jamiyati institutlari va nodavlat
tashkilotlarning huquqiy siyosatni shakllantirishdagi ishtiroki ortib bormoqda.
Transformatsiya davlat huquqiy siyosatning tub o‘zgarishlarga uchragan holda yangi
sharoitlarga moslashishini bildiradi. Bunday o‘zgarishlar quyidagi omillar ta’sirida yuzaga
keladi:
Globalizatsiya: Xalqaro huquqiy standartlar va integratsiya jarayonlari milliy huquq
tizimlarini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi.
Texnologik rivojlanish: Raqamlashtirish, sun’iy intellekt va blokcheyn kabi yangi
texnologiyalar huquqiy munosabatlarni yangicha tartibga solishni talab qiladi.
Ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar: Demokratlashtirish, inson huquqlari va tenglik prinsiplariga
e’tibor kuchayishi huquqiy siyosatni qayta shakllantiradi.
Iqtisodiy talablar: Bozor iqtisodiyoti, xususiy sektor rivoji va investitsiyalarni himoya
qilish yangi huquqiy asoslarni talab qiladi.
XULOSA
Davlat huquqiy siyosatining transformatsiyasi jamiyat ehtiyojlari hamda zamonaviy
tendensiyalar asosida huquqiy tizimni yangilash jarayoni bo‘lib, u fuqarolarning huquq va
erkinliklarini kengaytirish, qonun ustuvorligini ta’minlash, shaffof va samarali boshqaruvni
shakllantirishga xizmat qiladi. Davlat huquqiy siyosatining transformatsiyasi nafaqat milliy
qonunchilikni
modernizatsiya
qilishni,
balki
xalqaro
hamjamiyat
bilan
chuqur
integratsiyalashuvni, inson huquqlariga e’tiborni kuchaytirishni, raqamli texnologiyalar
imkoniyatlaridan foydalanishni va barqaror rivojlanish tamoyillariga asoslanishni taqozo etadi.
Ushbu transformatsiya davlatlarga murakkab global muammolarga samarali yechim topish,
fuqarolarning farovonligini oshirish va huquqiy demokratik davlatni qurishda yangi ufqlarni
ochishi mumkin. Bu jarayon doimiy ravishda davom etuvchi va moslashuvchanlikni talab
qiluvchi jarayon hisoblanib, har bir davlat o‘zining milliy xususiyatlarini inobatga olgan holda,
global tendensiyalarni hisobga olishi lozim.
Masalan,
O‘zbekiston
misolida
huquqiy
siyosat
transformatsiyasi
2016-yildan keyin boshlangan islohotlar doirasida yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu jarayon
qonunchilikni liberallashtirish, inson huquqlarini himoya qilish va xalqaro hamkorlikni
kengaytirishga qaratilgan. So‘nggi yillarda O‘zbekiston huquqiy siyosatida transformatsiya
jarayonining yuz berishi 2023-yilda yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning qabul qilinganligi hamda
sud-huquq islohotlari amalga oshirilishi, fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatining kengayishi,
korrupsiyaga qarshi kurash kuchaytirilishi, inson huquqlari bo‘yicha xalqaro reytinglarga e’tibor
oshishida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Davlat huquqiy siyosati transformatsiyasi murakkab hamda ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, u
davlat va jamiyat rivojlanishining yangi bosqichlariga moslashishni ta’minlaydi. Ushbu jarayon
muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun davlat organlari, fuqarolar va xalqaro hamjamiyat o‘rtasida
hamkorlik o‘rnatilishi zarur. Transformatsiya nafaqat huquqiy tizimni modernizatsiya qiladi,
balki jamiyatda adolat, barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlashga ham xizmat qiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
851
REFERENCES
1.
https://yuz.uz/uz/news/huquqiy-siyosat-jamiyatga-nima-beradi
2.
Doniyorbek Qurbonov (2024). O‘zbekistonda konstitutsiyaviy-huquqiy siyosat va uning
shakllanishi. Jamiyat va innovatsiyalar jurnali.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat huquqiy siyosatini amalga oshirishda
adliya organlari va muassasalari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ–462-son qarori.
4.
Biturayev Oʻ.B. Siyosatshunoslikka kirish. Toshkent: “Barkamol fayz media”, 2017.
5.
Sh.M.Mirziyoyev. Konstitutsiya – erkin va farovon hayotimiz, mamlakatimizni yanada
taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. – T., “O‘zbekiston” NMIU, 2018.
