ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
116
YURIDIK AMALIYOTDA SUN’IY INTELLEKT TEXNOLOGIYALARINING TA’SIRI:
NAZARIY-HUQUQIY TADQIQOT
Marjona Xaydarova
marjonkhaydarova3004@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14049095
Annotatsiya. Ushbu maqolada sun’iy intellekt tushunchasi hamda uning yuridik
amaliyotda qo‘llanilish doirasi, sun’iy intellektdan foydalanish bo‘yicha xalqaro tajriba, sun’iy
intellektning qo‘llanilishi natijasida vujudga keldigan muammolar hamda ularga yechim sifatida
bir nechta takliflar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: sun’iy intellekt (AI), machine learning (ML), chat botlar, huquqiy
prognozlash, huquqiy tadqiqotlar.
THE IMPACT OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE TECHNOLOGIES IN LEGAL
PRACTICE: THEORETICAL-LEGAL RESEARCH
Abstract. This article presents the concept of artificial intelligence and its scope of
application in legal practice, international experience in the use of artificial intelligence, problems
arising from the use of artificial intelligence, and several proposals for their solutions.
Keywords: artificial intelligence (AI), machine learning (ML), chat bots, legal forecasting,
legal research.
ВЛИЯНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА НА
ЮРИДИЧЕСКУЮ ПРАКТИКУ: ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ И ПРАВОВОЕ
ИССЛЕДОВАНИЕ
Аннотация. В данной статье представлены понятие искусственного интеллекта
и сфера его применения в юридической практике, международный опыт использования
искусственного интеллекта, проблемы, возникающие в результате использования
искусственного интеллекта, а также ряд предложений по их решению.
Ключевые слова: искусственный интеллект (ИИ), машинное обучение (МО), чат-
боты, юридическое прогнозирование, юридические исследования.
KIRISH
Bugungi kunda axborot texnologiyalari jamiyatning ajralmas bir qismiga aylanib
borayotgan bir vaziyatda, sun’iy intellekt kabi texnologiyalardagi yutuqlar kundalik hayotimizda
shaxsiy hamda ish faoliyatimizni amalga oshirish chog‘ida bir qancha o‘zgarishlarga olib
kelmoqda.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
117
XXI asr “raqamli asr” deb atalgan davrda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar o‘z ta’sirini
bevosita huquqiy sohaga ham o‘tkazmoqda. Raqamli hamda axborot texnologiyalarining jadal
rivojlanishi huquqiy texnologiyalarni ham o‘zgartirishni talab qiladi. Huquqiy texnologiyalarni
tushunishda yangi yondashuvlar paydo bo‘lmoqda, raqamlashtirish jarayonining huquqiy
voqelikka ta’sirini hisobga oladigan yangi kategoriyalar ishlab chiqilmoqda.
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
Bugungi kunda yuridik amaliyotda sun’iy intellekt texnologiyasidan foydalanish keng
miqyosda amalga oshirilmoqda. Ushbu texnologiyadan foydalanishning bir qancha afzalliklari
mavjud. Jumladan, ish samaradorligini oshirish, vazifalarni soddalashtirish va ma’lumotlarni tahlil
qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan aqlli virtual yordamchilardir. Yuridik mutaxassislarning ishi
ko‘pincha qog‘oz hujjatlar bilan qamrab olingan bo‘ladi. Shartnomalardan tortib da’vo
arizalarigacha huquqiy hujjatlarni ko‘rib chiqish yuridik amaliyotning asosiy jihatidir. Aynan shu
vaziyatda hujjatlarni avtomatlashtirish jarayonlarini soddalashtirish va samaradorlikni oshirish
orqali hujjatlar bilan bog‘liq muammollarni hal qilishning vositasi sifatida sun’iy intellekt
texnologiyasi kirib keladi.
Sun’iy intellekt, odatda, inson idrokini talab qiladigan vaziyatlarni bajarish uchun
dasturlashtirilgan mashinalarda inson aqlini simulyatsiya qilishni anglatadi. Huquqiy jihatdan esa
sun’iy intellekt texnologiyalari huquqiy tadqiqotlar, hujjatlarni ko‘rib chiqish va shartnoma tahlili
kabi muntazam vazifalarni soddalashtiradi. Shuningdek, sun’iy intellekt xarajatlarni mutanosib
ravishda oshirmasdan ortib borayotgan ish yuklarini boshqarish imkonini beradi.
Yuridik amaliyotdagi asosiy sun’iy intellekt ilovalari:
Hujjatlarni ko‘rib chiqish va shartnoma (kontrakt) tahlili – sun’iy intellect bilan
boshqariladigan vositalar katta miqdordagi huquqiy hujjatlarni tahlil qilishi, tegishli ma’lumotlarni
aniqlashi va asosiy tushunchalarni olishi mumkin.
Huquqiy tadqiqotlar – tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) mashinalarga inson tilini tushunish
va talqin qilish imkonini beradi, bu esa ularga qonuniy hujjatlar, shartnomalar va sud xulosalaridan
ma’lumotlarni tahlil qilish va olish imkonini beradi.
Bashoratli tahlil – Machine Learning (ML) algoritmlari ish natijalarini bashorat qilish,
hujjatlarni tasniflashi mumkin.
2021-yilning sentabr oyida Xalqaro advokatlar assotsiatsiyasi (International Bar
Association) hisobotini e’lon qildi. Unda turli mamlakatlardagi yuridik tashkilotlar o‘z
yurisdiksiyalarida sun’iy intelleKt tizimlaridan amaliy foydalanishga oid savollarga javob berdilar.
Ushbu manbalarga asoslangan holda, Oakalls Consultancy kompaniyasi prezidenti Treysi
Kalvert intellectual tizimlar ishtirok etadigan oltita sohani aniqladi:
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
118
yuridik amaliyotni avtomatlashtirish;
huquqiy prognozlash;
normativ-huquqiy hujjatlari tayyorlash;
huquqiy tadqiqotlar va tahlillar;
yuridik maslahatlashuv texnologiyalari;
aloqa uchun bot tizimlari (chat botlari).
Hozirgi kunda ko‘plab mamlakatlar sun’iy intellektdan foydalanadigan texnologiyalarni
tartibga solish maqsadida huquqiy qoidalarni yaratmoqda. Turli mamlakatlarda davlat organlari
darajasida va dunyoning turli mintaqalarida davlatlararo organlar darajasida yangi huquqiy
normalarning jadal yaratilayotgani buning dalilidir. Xitoy sun’iy intellektni huquqiy tartibga solish
sohasida yetakchilikka da’vo qiladi, jahon siyosatining boshqa subyektlaridan oldinga o‘tishga
harakat qiladi. Eng yomoni, turli davlatlar va ularning birlashmalari raqobatlashadigan kamida
uchta nuqtani ajratib ko‘rsatish kerak. Birinchidan, sun’iy intellektning rivojlanish darajasi;
ikkinchidan, uning rivojlanish sur’ati;uchinchidan, ushbu sohadagi huquqiy tartibga solishning
rivojlanish darajasi. Birinchi ko‘rsatkich bo‘yicha Xitoy doimiy ravishda ikkinchi o‘rinni egallab
turibdi, va bunga faqat AQShga ta'sir qilishi sabab bo‘lmoqda. 2013-yildan boshlab XXR sud
jarayoniga internet-texnologiyalarning integratsiyalashuvini, sud jarayonlarini onlayn rejimda
o‘tkazishni va jarayon ishtirokchilarini sun’iy intellektdan foydalanadigan dasturiy ta’minot bilan
qo‘llab-quvvatlashni faol rivojlantirishni boshladi.
Shunday qilib, FaXiaotao kompyuter dasturi berilgan faktlar asosida o‘xshash sud ishlarini
tahlil qiladi, qabul qilingan qarorlarni tizimlashtiradi va berilgan ishda g‘alaba qozonish ehtimolini
hisoblab chiqadi. Bundan tashqari, ushbu dasturning funksionalligi huquqiy maslahat berish va
yuridik jarayonning dastlabki bosqichida mijoz uchun ma’lum bir sohada ixtisoslashgan
advokatlarni topish imkonini beradi [1]. Xitoyning bir qator provinsiyalarida hujjatlarni onlayn
topshirish hamda sud majlislarini masofadan turib o‘tkazish kabi funksiyalarni o‘z ichiga olgan
Mobile Micro Court dasturidan foydalaniladi [2]. Bu sud majlislarini oʻtkazish uchun vaqt va
moliyaviy xarajatlarni sezilarli darajada qisqartiradi hamda jarayon subyektlarining jismoniy
oʻzaro taʼsirini cheklaydi, bu esa pandemiya va karantin tadbirlari davrida katta ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, shuni ta’kidlash lozimki, virtual shaklda muloqot qilishda an’anaviy sud
majlislariga xos bo‘lgan bir qator omillar, masalan, sudya va sudya maslahatchilarining fikriga
ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ayblanuvchi va guvohlarning og‘zaki
bo‘lmagan xatti-harakatlari bartaraf etiladi.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
119
Bugungi kunda SI sohasidagi bir qancha afzalliklar bilan bir qatorda huquqiy muammolar
ham uchrab turmoqda. Tashqi ma’lumotni idrok etish hamda tahlil qilish yo‘li bilan o‘rgatilgan
tizim uni yaratuvchilar oldindan ko‘ra olmaydigan tarzda harakat qilishi mumkin [3].
Shuningdek, sun’iy intellektga o‘xshash tizimlar uni yaratuvchilar yoki operatorlardan
mutlaqo mustaqil ishlashini hisobga oladigan bo‘lsak, bu holat choralar va yuridik javobgarlik
predmetini aniqlashni juda qiyinlashtiradi. Biroq sun’iy intellektni tartibga solishning ko‘plab
turlari mavjud, jumladan, amaldagi odatiy standartlarga asoslangan tartibga solish. Masalan, bunda
so‘z SI texnologiyalarini mualliflik huquqi yoki intellektual mulk obyektlari sifatida tartibga solish
haqida bormoqda. Biroq SI texnologiyalarining ishlab chiquvchisi, egasi yoki egasi
(foydalanuvchisi)ning irodasiga qarshi avtonom harakat qilish qobiliyatini hisobga olish kerak.
Amaldagi intellektual mulk (IM) qoidalarida bu haqda hech narsa deyilmagan. Shu
munosabat bilan, avtonom harakatlarga qodir bo‘lgan mulkning maxsus turini tartibga soluvchi
qoidalar ishlab chiqish bir qancha qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda [4]. Ba’zi xorijlik olimlar,
sun’iy intellektga nisbatan hayvonlarga oid qoidalarni qo‘llash takliflarini ilgari suradilar. Milliy
qonunchilikda ushbu toifadagi mulkka egalik qilishning umumiy qoidalari qo‘llaniladi (Fuqarolik
kodeksining 93-moddasi). Shunday qilib, javobgarlik masalasi Fuqarolik kodeksining 1002-
moddasiga to‘g‘ri keladi: Uy hayvoni tomonidan yetkazilgan zarar uchun uning egasi yoki
hayvonning egaligi va foydalanishida umumiy asosda javobgar bo‘lgan shaxs mas’ul hisoblanadi
deb ko‘rsatilgan. Bizning fikrimizcha, hayvonlarga oid qoidalarni qo‘llash bo‘yicha takliflar
yuridik javobgarlikni belgilash nuqtayi nazaridan biroz cheklangan. Birinchidan, jinoyat qonuni
doirasidagi normalarning o‘xshashligi qoidalariga muvofiq robotlarga nisbatan hayvonlarning
javobgarligi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini qo‘llashning qabul qilinishi mumkin emas.
Ikkinchidan, bu qoidalar, birinchi navbatda, uy hayvonlariga nisbatan qo‘llaniladi, ya’ni
oddiy sharoitlarda ular egalariga yoki boshqalarga zarar yetkazmaydi. Shu sababli bugungi kunda
yovvoyi hayvonlarni saqlash qoidalariga o‘xshash qoidalarni qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar
berilmoqda, chunki bu qoidalar yanada qat’iydir [5].
XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash aytishimiz joizki, huquqiy amaliyotda sun’iy intellektning
kelajagi istiqbolli desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Sun’iy intellekt texnologiyasi
rivojlanishda davom
etar ekan, uning qonuniy ish jarayonlariga integratsiyalashuvi chuqurlashadi va hujjatlarni
avtomatlashtirish uchun yanada murakkab vositalarni taklif etadi.
Robotlashtirishni huquqiy tartibga solish hamda jamiyat xavfsizligi o‘rtasidagi
muvozanatni topish uchun dastavval biz bir qator muammolarni hal qilishimiz zarur.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
120
Masalan, sun’iy intellekt ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, texnologik, huquqiy, axloqiy va
falsafiy sohalarda bir qator savollarni tug‘diradi. Sun’iy intellekt bilan bog‘liq noaniqliklar,
imkoniyatlar va potentsial xavflarni bartaraf etish uchun ushbu sohalar o‘rtasidagi munosabatlarni
tushunish kerak.
Shuningdek, ushbu sohada ko‘plab ilmiy va amaliy izlanishlarni davom ettirishimiz lozim.
REFERENCES
1.
Lu Xinshe. The legal robot is here! «Fa Xiaotao» on-site Miaoshou lawyer shocked the
audience // URL: https://
2.
Ethics guidelines for trustworthy AI // European Commission: official site. 2019. 8 apr //
https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/ethics-guidelinestrustworthy-ai 4.07.2022).
3.
The Mechanical Mind in History, Cambridge, MA: MIT Press: PP. 149-184
4.
Морхат П. М. Правосубъектность искусственного интеллекта в сфере права
интеллектуальной собственности: гражданско–правовые проблемы: дис. д–ра юрид.
наук. М., 2018. 414 с.
5.
P.Asaro. The Liability Problem for Autonomous Artificial Agents, P. 193
