2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
316
MEKTEPKE SHEKEMGI TÁRBIYA JASINDAǴI BALALARǴA DENE TÁRBIYASI
SHINIǴIWLARIN ÚYRETIW USILLARI
Esnazarova Dilnaz Nisanbay qizi
Berdaq atindag`i QMU.
Dene ma`deniyati teoryasi ha`m metodikasi kafedrasi oqitiwshisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15075184
Annotatsiya.
Bul maqalada balalarga dene tarbiyasi shinigiwlarin uyretiwdin
tiykarg`i
waziypalarin jaritip berilgen, Azanǵı gimnastika balanıń shańaraq, yasli balalar baqshasındaǵi
kúndelik rejiminiń májburiy bólegi bolıp tabıladı. Onıń úlkenler basshılıǵında ótkerip turılıwı
balalar az-azdan jaǵımlı bulshıq et seziwshiligi, unamlı emotsiyalar shad kewillilik keyipin
oyatatuǵın fizikalıq shınıǵıwlarǵa salıstırǵanda iykemlesiwin tárbiyalaydı.
Tayanish so`zleri:
Azanǵı gimnastika balanıń shańaraq, Azanǵı gimnastikanıń áhmiyeti,
Balalar organizmin shınıqtırıw maqseti.
Shınıǵıwda balalar iskerligin tuwrı almastırıp turıw ulıwma sabaqtıń tıǵızlıǵın
támiyinleydi. Shınıǵıwdıń ulıwma tıǵızlıǵı pedagogikalıq tárepten ózin aqlaǵan. Tıǵızlıq- shınıǵıw
waqtınıń dawam etiw waqtına qatnası menen belgilenedi. Balalardıń túsindiriwler, kórsetpeler,
awızsha instruksiyalarnı qabıl etiwi, tárbiyashi kórsetken fizikalıq shınıǵıwlardı orınlaw usılların
túsindirip beriwi fizikalıq shınıǵıwlardı orınlawı hám dem alıwı pedagogikalıq tárepten
maqullanǵan esaplanadı.
Azanǵı gimnastika balanıń shańaraq, yasli balalar baqshasındaǵi kúndelik rejiminiń
májburiy bólegi bolıp tabıladı. Onıń úlkenler basshılıǵında ótkerip turılıwı balalar az-azdan jaǵımlı
bulshıq et seziwshiligi, unamlı emotsiyalar shad kewillilik keyipin oyatatuǵın fizikalıq
shınıǵıwlarǵa salıstırǵanda iykemlesiwin tárbiyalaydı. Azanǵı gimnastikanıń áhmiyeti hár-qıylı ol
organizmniń turmıs iskerligin jaqsılaydı, uyqıdan keyin nerv sistemasın háreketke keltiredi,
tetiklikke ótiw waqtın qısqartıradı, unamlı sezimler oyatadı. Uyqıdan keyin arnawlı saylanǵan
fizikalıq shınıǵıwlardan ibarat azanǵı gimnastika balanıń pútkil organizmin az-azdan iskerlik
jaǵdayına tartadı.
Fizikalıq shınıǵıwlardı orınlaw bas miy sisteması aktivligin kúsheytedı. Kóriw, esitiw,
tayansh háreket, teri sıyaqlı barlıq receptorlardan bas miyge keletuǵın pútkil impulslar aǵımı nerv
sisteması jumıs qábiletin hám organizmniń ómir iskerligin tikleydi. Azanǵı gimnastika tuwrı
qáddi-qáwmetti tárbiyalawǵa tásir etip, dem alıwdı tereńlestiredi, qan aylanıwın kúsheytedı, zat
almasıwına járdem beredi.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
317
Azanǵı gimnastika balalarda dıqqattı, maqsetke intásın tárbiyalaydı, intellektual
iskerliginiń asıwına járdem beredi, emotsiya hám quwanısh sezimlerin oyatadı. Balalardıń
fizikalıq shınıǵıwlardı ashıq hawada yamasa ayna áynekleri ashıq xanada suw emlewleri (súrtiniw,
suw qoyıw, dush) menen ótkeriwleri júdá sawallandırıwshı nátiyje beredi, nerv sistemasınıń
ulıwma jaǵdayı hám funksional múmkinshiliklerin jaqsılaydı, onı bekkemleydi hám shınıqtıradı
qozǵalıw hám tormozlanıw processleriniń alternativligne járdem beredi, zat almasıw reaksiyaların
jaqsılaydı, gripp hám juqpalı keselliklerge salıstırǵanda immunitet payda etedi, balalarda tetiklik,
jeńillik, quwanısh sezimlerin oyatadı.
Balalar organizmin shınıqtırıw maqsetinde suw temperaturası az-azdan tómenletip barıladı,
bunda shıpaker kórsetpesi tiykarında hár bir balaǵa individual jandasıwǵa ámel etiledi.
Azanǵı gimnastikanı ótkeriw ushın aldın úyrenilgen shınıǵıwlar ishinen tańlanıp,
shınıǵıwlar kompleksi dúziledi.
Shınıǵıwlardı tómendegi tártipte ótkeriledi:
jelke bulshıq etlerin rawajlandıratuǵın hám bekkemleytuǵın, jelke buwınları, tós qápesi
jıldamlıǵın rawajlandırıwǵa, omırtqa baǵanasın jaqsılawǵa xızmet etiwshi shınıǵıwlar;
arqa bulshıq eti hám omırtqa baǵanasınıń mayısqaqlıǵın rawajlandırıw hám bekkemlewge
mólsherlengen, ishki organlarǵa massaj sıyaqlı tásir etiwshi, ayaq buwınların rawajlandıratuǵın
shınıǵıwlar;
qarın hám ayaq bulshıq etlerin rawajlandırıwǵa mólsherlengen shınıǵıwlar [38].
Shınıǵıwlar kompleksin dúziwde hár bir jas toparınıń jas hám jınıs ózgesheligin esapqa
alıw kerek.
Azanǵı gimnastika birinshi kishi gruppadan baslap engiziledi. Azanǵı gimnastikada
háreketlerge uyretilmeydi, sol sebepli tárbiyashi shınıǵıwdı aldınnan túsindiriwi hám kórsetiwi
kerek emes. Kishi hám orta gruppalarda jıldıń birinshi yarımında tárbiyashi balalarǵa shınıǵıwdı
ózi menen birge orınlawdı usınıs etedi.
Orta gruppanıń ekinshi yarımı hám úlken hám tayarlaw gruppalarında ol shınıǵıwlardı atın
qısqaǵana aytadı, dáslepki jaǵday ushın buyrıq beredi. Shınıǵıw baslawdan aldın hám ol
tawsılǵannan keyin, úlken gruppa balaları tiykarǵı tik jaǵdayda (tabanlardı juplastırıp, ayaq
ushların kerib) turadı. Kishi hám orta gruppalarda balalar ayaqlardı parallel halda azmaz kerib
turadı, bul jalpaq tabanlıqtıń aldın aladı.
Azanǵı gimnastika áste júriw, turǵan jaǵdayında ayaqların azmaz kóterip qádem taslaw,
dem alıw shınıǵıwların orınlaw menen tamamlanadı.
Bul bala júrek pulsin normal hala keltiredi.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
318
Fizikalıq minutlar (qısqa múddetli fizikalıq shınıǵıwlar) orta, úlken hám tayarlawshı
gruppalarında shınıǵıwlar ortasındaǵı tánepisde, sonıń menen birge sabaq procesiniń ózinde
ótkeriledi.
Fizikalıq minuttıń áhmiyeti bala iskerligin hám jaǵdayın háreket aktivligi arqalı
almastırıwdan ibarat bolıp, ol sharshawdı jazadı, balanıń emotsional unamlı jaǵdayın tikleydi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport
sohosida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PF-5368-sonli Farmoni
2.
“Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 3-iyundagi PQ-3031-sonli qarori..
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018-yil 5-martdagi “Jismoniy
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-son farmoni.
4.
Ózbekiston Respublikasi «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi Qonuni (1992,
2000,2015) Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 27 may.
