ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
15
CHAKANA SAVDODA KPI TURLARI: SAMARADORLIK VA XIZMAT
SIFATINI OSHIRISHGA YONDASHUV
Shonazarova Farangiz Hasan qizi
Toshkent kimyo-texnolgiya instituti talabasi.
Toshkent, O‘zbekiston.
farangizkhasanovna@gmail.com
Hamroqulov Mahmud G‘ofurjonovich
Toshkent kimyo-texnolgiya instituti dotsenti, PhD.
5-Shoʻba.
Toshkent, O‘zbekiston.
khamrakulovtkti@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14032717
Annotatsiya. Ushbu tezisda chakana savdoda samaradorlik va xizmat sifatini oshirishda
muhim rol oʻynaydigan KPI turlari tahlil qilingan. ATV, UPT, C/R va SPE kabi ko‘rsatkichlarning
hisoblash usullari va ular orqali savdo strategiyasini yaxshilash yoʻllari koʻrib chiqilgan.
Katil so‘zlar: Chakana savdo, KPI, samaradorlik, xizmat sifati, ATV, UPT, C/R, SPE, savdo
strategiyasi.
TYPES OF KPIS IN RETAIL: AN APPROACH TO IMPROVING EFFICIENCY
AND SERVICE QUALITY
Abstract. This thesis analyzes types of KPIs that play an important role in enhancing
efficiency and service quality in retail. It examines the calculation methods for indicators like ATV,
UPT, C/R, and SPE, as well as ways to improve retail strategy through them.
Keywords: Retail, KPI, efficiency, service quality, ATV, UPT, C/R, SPE, retail strategy.
ТИПЫ KPI В РОЗНИЧНОЙ ТОРГОВЛЕ: ПОДХОД К ПОВЫШЕНИЮ
ЭФФЕКТИВНОСТИ И КАЧЕСТВА ОБСЛУЖИВАНИЯ
Аннотация. В этом тезисе анализируются типы KPI, играющие важную роль в
повышении эффективности и качества обслуживания в розничной торговле. Рассмотрены
методы расчета показателей, таких как ATV, UPT, C/R и SPE, а также пути улучшения
торговой стратегии с их использованием.
Ключевые слова: Розничная торговля, KPI, эффективность, качество
обслуживания, ATV, UPT, C/R, SPE, торговая стратегия.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
16
Chakana savdoda samaradorlikni oshirish va mijozlar talabiga moslashish uchun KPI
(asosiy ko'rsatkichlar) tizimining qo'llanilishi tobora muhim bo'lib bormoqda. Chakana savdo
do‘konlari va korxonalari o'z faoliyatlarini rivojlantirish, moliyaviy barqarorlikni ta'minlash, mijoz
ehtiyojlarini chuqurroq qondirish, va bozorning dinamik o'zgarishlariga tezkor javob qaytarish
uchun KPI’larni qo'llash orqali o'z strategiyalarini mustahkamlab borishmoqda. KPI’lar orqali
sotuvlar hajmi, mahsulot aylanishi, mijozlar qoniqish darajasi va xodimlar samaradorligini
o'lchash imkoniyati tug'iladi, bu esa korxonalarga bozor talablariga moslashishda va
raqobatdoshligini oshirishda muhim rol o'ynaydi. Shu sababli, KPI’larni qo‘llash chakana savdo
korxonalarining muvaffaqiyatiga xizmat qiladigan asosiy vositalardan biriga aylanmoqda.
KPI’lar odatda ikkita asosiy turga – miqdoriy va sifatli ko‘rsatkichlarga bo‘linadi. Ushbu
maqolada miqdoriy va sifatli KPI’larning xususiyatlari, o‘lchash usullari va chakana savdoda
ularning ahamiyati taqqosiy jadval asosida tahlil qilinadi.
Ko‘rsatkich
turi
Miqdoriy KPI (Quantitative)
Sifatli KPI (Qualitative)
Ta'rifi
Qo'yilgan maqsadga erishish darajasini
raqamlar orqali ifodalaydi.
Korxona yoki mahsulot sifati,
mijoz va xodimlarning
qoniqishini baholaydi.
Misollar
ATV (o‘rtacha chek qiymati), UPT (har
bir chekdagi mahsulot miqdori), C/R
(konversiya darajasi), SPE (xodim
boshiga sotuv)
Mijoz qoniqish darajasi,
mahsulot sifati haqidagi fikr,
xodim qoniqishi
O‘lchash usuli
Raqamli ma'lumotlar, savdo va sotuv
ko'rsatkichlari, formula asosida
hisoblanadi
So'rovnoma va kuzatuv orqali
to'plangan sifatli ma'lumotlar
asosida
Korxonaga
ta'siri
Savdo samaradorligini oshiradi va
moliyaviy natijalarga bevosita ta'sir
ko'rsatadi
Mijozlar va xodimlarning
qoniqish darajasini oshirishga,
xizmat sifatini yaxshilashga
yordam beradi
Qo‘llanilishi
Savdo rejalari, marketing strategiyasi,
xodim samaradorligini baholashda
qo‘llanadi
Mijozlarni jalb qilish va xodimlar
bilan bog'liq strategiyalarda
qo'llanadi
Afzalliklari
Aniq o'lchash mumkin, natijalarga
bevosita bog'liq bo'lib, tahlil qilish oson
Mijozlarning real ehtiyojlarini
tushunish, xizmat sifatini
oshirishga yordam beradi
Kamchiliklari
Faqat raqamli natijalarni ifodalaydi va
sifat jihatlarini hisobga olmaydi
O‘lchash qiyin bo'lishi mumkin,
subyektiv baholarga asoslanadi
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
17
Tadqiqot usullari
Ushbu tezisda chakana savdoda asosiy KPI’larni – o'rtacha chek qiymati (ATV), har bir
chekdagi mahsulot miqdori (UPT), konversiya darajasi (C/R) va xodim soniga sotuv (SPE) –
o‘lchash usullari va ularning amaliyotda qanday qo‘llanilishi o‘rganildi. Har bir KPI uchun maxsus
hisoblash formulalari orqali turli savdo natijalariga ta'sir o'lchandi.
•
O'rtacha Chek Qiymati (ATV)
: Korxona mijozlarining har bir xaridi uchun o'rtacha
sarflagan mablag'ini ko'rsatadi.
o
Formula
: ATV = Savdo summasi / Cheklar soni.
o
Masalan, oy oxiridagi umumiy savdo summasi 600 000 000 UZS va cheklar soni 4000
bo'lsa, ATV 150 000 UZS ga teng bo'ladi. Bu ko'rsatkich orqali har bir xarid uchun sarflanayotgan
o'rtacha qiymatni bilish va savdo strategiyasini optimallashtirish mumkin.
•
Har Bir Chekdagi Mahsulot Miqdori (UPT)
: Xaridor tomonidan har bir cheklarda sotib
olingan mahsulotlar sonini ko'rsatadi.
o
Formula
: UPT = Sotilgan mahsulotlar soni / Cheklar soni.
o
Agar oy davomida 9000 ta mahsulot sotilgan bo‘lsa va cheklar soni 4000 bo'lsa, UPT 2,25
ga teng bo'ladi. Bu ko'rsatkich, mijozlarning bir xaridda qancha mahsulot sotib olayotganligini
baholash uchun yordam beradi, va savdoni ko'paytirish uchun qo'shimcha mahsulot takliflarini
ishlab chiqishda qo'llaniladi.
•
Konversiya Darajasi (C/R)
: Do'konga kirgan mijozlardan qancha qismi xarid qilishini
ko'rsatadi.
o
Formula
: C/R = Cheklar soni / Do'konga kirganlar soni (footfall).
o
Masalan, agar oy davomida 5000 odam do'konga kirgan va 1000 ta chek berilgan bo'lsa,
konversiya darajasi 20% bo'ladi. Bu ko'rsatkich xodimlarning mijozlar bilan ishlash
samaradorligini oshirish va xizmat sifatini yaxshilashda yordam beradi.
•
Xodim soniga Sotuv (SPE)
: Har bir xodimning savdoga qo‘shgan hissasini o‘lchaydi.
o
Formula
: SPE = Umumiy savdo summasi / Xodimlar soni.
o
Agar do‘konning umumiy savdo summasi 600 000 000 so‘m va xodimlar soni 20 bo‘lsa,
SPE 30 000 000 so‘m bo'ladi. Bu ko‘rsatkich xodimlarning samaradorligini tahlil qilish va
xodimlar uchun rag‘batlantiruvchi dasturlar ishlab chiqishda muhimdir.
Natijalar
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, yuqoridagi KPI'lar chakana savdoda strategik
qarorlar qabul qilishda va korxona samaradorligini oshirishda muhim o'rin tutadi:
•
ATV
yuqori bo'lganda, mijozlar qimmatbaho mahsulotlarni tanlashadi va qo'shimcha xarid
qilish ehtimoli ortadi, bu esa savdoni oshirishga olib keladi.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
18
•
UPT
yuqori bo'lsa, xaridorlar bir tashrifda ko'proq mahsulot sotib olishadi, bu esa savdo
hajmini oshiradi va korxonaning savdo strategiyasini kuchaytiradi.
•
C/R
yuqorilashi orqali xizmat sifatini oshirish va xaridlar sonini ko'paytirish mumkin, bu
esa korxonaning umumiy foydasini oshiradi.
•
SPE
orqali xodimlarning savdoga qo'shgan hissasi aniqlanadi va samaradorlikni
baholashda yordam beradi.
Mulohaza
KPI’lar chakana savdo korxonalari uchun samaradorlik, mijoz qoniqishi va moliyaviy
barqarorlikni oshirishda muhim vositalardir. ATV, UPT, C/R va SPE kabi ko'rsatkichlar turli
jihatlarda savdo jarayonlariga ijobiy ta'sir ko'rsatib, korxonaning samarali faoliyat olib borishi
uchun kerakli ma’lumotlarni taqdim etadi. Shuning uchun, KPI’larni aniq tanlash va ulardan
amaliyotda foydalanish chakana savdo korxonalarining bozordagi raqobatbardoshligini oshirishga
yordam beradi.
Xulosa
Chakana savdoda KPI’larni qo'llash korxonalar uchun muvaffaqiyatga erishishda asosiy
omillaridan biridir. Ushbu KPI’lar yordamida savdo natijalari samarali kuzatiladi, mijoz
ehtiyojlariga mos strategiyalar ishlab chiqiladi va ichki operatsion jarayonlar yaxshilanadi. Maqola
natijalari shuni ko'rsatadiki, korxonalar KPI'larni doimiy kuzatib, ularni optimallashtirish orqali
bozorda o'z o'rnini mustahkamlashi va raqobatbardoshligini oshirishi mumkin.
REFERENCES
1.
Armstrong, G., & Kotler, P. (2021). Principles of Marketing. Pearson Education. — Ushbu
kitob chakana savdoda mijozlar qiymati va KPI'larning marketing strategiyasidagi o'rni
haqida tushuntirishlar beradi.
2.
Mullins, J., & Walker, O. C. (2019). Marketing Management: A Strategic Decision-Making
Approach. McGraw-Hill Education. — Chakana savdo KPI'lari va samaradorlikni oshirish
usullari haqida strategik yondashuv.
3.
Rafiq, M., & Ahmed, P. K. (2017). Retail Marketing: Theory and Practice. Macmillan
International Higher Education. — Chakana savdoda muhim KPI’lar va xizmat sifatini
oshirish usullari haqida.
4.
Lusch, R. F., & Vargo, S. L. (2018). Service-Dominant Logic: Premises, Perspectives,
Possibilities. Cambridge University Press. — Xizmat va savdo jarayonida KPI'larning
ahamiyati haqida chuqurroq tushunchalar.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
19
5.
Reibstein, D. J., & Day, G. S. (2020). Wharton on Dynamic Competitive Strategy. Wiley. —
Chakana savdoda samaradorlik va raqobatbardoshlik uchun KPI yondashuvlari.
6.
Hwang, S. H., & Lambert, D. M. (2019). Strategic Retail Management. Springer. — Chakana
savdoda KPI'larning strategik boshqaruvdagi o'rni va natijalarga ta'siri.
7.
Parment, A. (2020). Retail Marketing Management: Principles, Strategy, and Practice.
Pearson. — Savdo strategiyasi va chakana savdoda KPI'lar haqida qo‘llanma.
