353
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
FALSAFA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI: YANGI MUAMMOLAR
R.Z. Xudoyberdiyev
1
A.M. Soatmurodov
2
Toshkent Davlat Tibbiyot Universiteti, Toshkent, Oʻzbekiston
Ijtimoiy fanlar kafedrasi o’qituvchisi
1
2-son davolash ishi, I bosqich talabasi
2
https://doi.org/10.5281/zenodo.17609845
Annotatsiya.
Ushbu maqola falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir
va yangi yuzaga kelayotgan muammolarni tahlil qiladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi — axborot
texnologiyalarining rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan epistemik, axloqiy va metodologik
masalalarni aniqlash, shuningdek, ularni falsafiy nuqtai nazardan baholash. Maqola falsafa va
axborot texnologiyalari sohalaridagi tarixiy va zamonaviy nazariy yondashuvlar asosida amalga
oshirilgan. Metodologik jihatdan ish sistematik adabiyotlar tahlili, kontseptual yondashuv,
tarixiy-komparativ tahlil va zamonaviy texnologik loyihalar misolida falsafiy-matematik tahlil
usullarini birlashtiradi. Tadqiqotda sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar (big data), kiberxavfsizlik,
blokcheyn va raqamli kommunikatsiyalar sohalaridagi axborot texnologiyalari bilan bog‘liq
yangi falsafiy va axloqiy muammolar o‘rganilgan.
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, axborot texnologiyalarining rivojlanishi falsafiy
tafakkurga yangi sohalarni ochadi va bilimning tabiati, inson-ma’lumot munosabati hamda
texnologik tafakkur konseptlarini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi. Shu bilan birga, axborot
texnologiyalari etik, huquqiy va ijtimoiy masalalarni yangi shakllarda yuzaga keltiradi, bu esa
falsafiy yondashuvlar orqali hal etilishi mumkin.
Maqola natijalari falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi integratsiyaning
muhimligini ko‘rsatadi, shuningdek, ilmiy-ta’limiy siyosat, innovatsion strategiyalar va raqamli
texnologiyalarni amaliy qo‘llashning axloqiy va metodologik asoslarini shakllantirishga hissa
qo‘shadi.
Kalit so‘zlar:
falsafa, axborot texnologiyalari, epistemologiya, etik masalalar, sun’iy
intellekt, kiberxavfsizlik, raqamli tafakkur, innovatsion strategiyalar.
ФИЛОСОФИЯ И ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ:
НОВЫЕ ПРОБЛЕМЫ
Аннотация.
Статья
рассматривает
взаимодействие
философии
и
информационных технологий, а также новые возникающие проблемы в этой области.
Основная цель исследования — выявить эпистемологические, этические и
методологические вопросы, появившиеся в результате развития информационных
технологий, а также оценить их с философской точки зрения. Работа основана на
анализе исторических и современных теоретических подходов в философии и сфере
информационных технологий.
Методологически исследование сочетает систематический анализ литературы,
концептуальный
подход,
историко-сравнительный
анализ
и
философско-
математический анализ на примере современных технологических проектов. В работе
изучены новые философские и этические проблемы, связанные с искусственным
интеллектом, большими данными, кибербезопасностью, блокчейном и цифровыми
коммуникациями. Результаты анализа показывают, что развитие информационных
технологий открывает новые направления для философского осмысления, требует
пересмотра концепций природы знания, отношений человека и информации, а также
354
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
концепций технологического мышления. При этом информационные технологии
порождают новые этические, правовые и социальные вопросы, которые могут быть
решены посредством философских подходов.
Статья демонстрирует важность интеграции философии и информационных
технологий, а также способствует формированию этических и методологических основ
для научно-образовательной политики, инновационных стратегий и практического
применения цифровых технологий.
Ключевые слова
: философия, информационные технологии, эпистемология,
этические вопросы, искусственный интеллект, кибербезопасность, цифровое мышление,
инновационные стратегии.
PHILOSOPHY AND INFORMATION TECHNOLOGIES:
NEW PROBLEMS
Abstract.
This article examines the interaction between philosophy and information
technologies, as well as emerging problems in this field. The main objective of the study is to
identify epistemological, ethical, and methodological issues arising from the development of
information technologies and to evaluate them from a philosophical perspective. The research is
based on the analysis of historical and contemporary theoretical approaches in philosophy and
information technology.
Methodologically, the study combines systematic literature review, conceptual analysis,
historical-comparative approach, and philosophical-mathematical analysis using contemporary
technological projects as examples. The research addresses new philosophical and ethical
challenges related to artificial intelligence, big data, cybersecurity, blockchain, and digital
communication. The results indicate that the development of information technologies opens new
avenues for philosophical reflection, requiring a reassessment of concepts such as the nature of
knowledge, human-information relationships, and technological thinking. At the same time,
information technologies generate new ethical, legal, and social issues that can be addressed
through philosophical approaches.
The article demonstrates the importance of integrating philosophy and information
technologies and contributes to establishing ethical and methodological foundations for
scientific-educational policy, innovative strategies, and practical application of digital
technologies.
Keywords:
philosophy, information technologies, epistemology, ethical issues, artificial
intelligence, cybersecurity, digital thinking, innovative strategies.
Kirish
Axborot texnologiyalarining tezkor rivojlanishi bilan jamiyat, ta’lim va ilmiy bilish
jarayonlariga ta’siri tobora ortib bormoqda, bu esa falsafiy tafakkur uchun yangi epistemik va
axloqiy savollarni yuzaga keltiradi [1]. Falsafa an’anaviy ravishda bilim, haqiqat, ma’no va
axloqiy qadriyatlarni o‘rganishga qaratilgan bo‘lsa, axborot texnologiyalari ma’lumotlarni ishlab
chiqish, saqlash, uzatish va qayta ishlash jarayonlarini amaliy jihatdan boshqaradi; bu ikki
yo‘nalishning kesishishi yangi muammolarni yuzaga keltiradi [2].
Bugungi kunda sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar (big data), blokcheyn texnologiyalari
va kiberxavfsizlik sohalaridagi innovatsiyalar shaxsiy va jamoaviy bilim hosil qilish
jarayonlarini tubdan o‘zgartirmoqda, bu esa falsafiy tafakkurning yangi landshaftini ochadi [3].
355
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Axborot texnologiyalarining keng qo‘llanilishi bilan birga, maxfiylik, algoritmik adolat,
ma’lumot xavfsizligi va texnologiyalarning huquqiy-axloqiy masalalari kabi yangi muammolar
yuzaga kelmoqda, ular falsafiy tahlilni talab qiladi [4].
Shuningdek, axborot texnologiyalari bilimning tabiati va inson-ma’lumot munosabati
konseptlarini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi, bu esa epistemologik va metodologik nuqtai
nazardan yangi yondashuvlarni shakllantiradi [5]. Falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi
integratsiyani chuqur o‘rganish ilmiy-ta’limiy siyosat, tadqiqot axloqi va innovatsion
strategiyalarni rivojlantirish uchun ham strategik ahamiyatga ega [6].
Ushbu maqola axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi munosabatlarni tarixiy,
kontseptual va amaliy jihatdan tahlil qilishga qaratilgan bo‘lib, maqsadimiz bu sohalar o‘rtasida
yuzaga kelayotgan yangi muammolarni aniqlash va ularning falsafiy hamda ilmiy oqibatlarini
ko‘rib chiqishdir [7]. Tadqiqot davomida sistematik adabiyotlar tahlili, kontseptual tahlil va
tarixiy-komparativ yondashuvlar birlashtirildi. Shu yondashuvlar orqali axborot texnologiyalari
bilan bog‘liq falsafiy muammolar qamrab olindi va ularning ilmiy, metodologik hamda axloqiy
tafsirlari ishlab chiqildi [8].
Bundan tashqari, zamonaviy texnologiyalar falsafiy tafakkurda yangi paradigmalarning
shakllanishiga hissa qo‘ymoqda: masalan, algoritmik qarorlar, sun’iy intellekt orqali qabul
qilinadigan ma’lumotlar va raqamli kommunikatsiyalar inson bilimining mohiyatini qayta talqin
qilishni talab qilmoqda [9]. Maqola shuningdek, axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi
dialektik munosabatni ko‘rsatadi, bu esa epistemik chegaralarni kengaytiradi va nazariy hamda
amaliy tadqiqotlar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi [10].
Materiallar va metodlar
Ushbu tadqiqot falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va yangi
muammolarni tahlil qilishga qaratilgan bo‘lib, nazariy va kontseptual yondashuvlarga
asoslangan.
Tadqiqot materiali sifatida axborot texnologiyalari (sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar,
blokcheyn, kiberxavfsizlik, raqamli kommunikatsiyalar) va ularning falsafiy, axloqiy hamda
epistemologik jihatlari o‘rganildi. Shuningdek, falsafiy manbalar va zamonaviy ilmiy maqolalar
tizimli ravishda tahlil qilindi, bu orqali axborot texnologiyalari bilan bog‘liq yangi falsafiy
muammolar aniqlab olindi.
Tadqiqotda qo‘llanilgan metodologik yondashuvlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1.
Sistematik adabiyotlar tahlili
– mavzuga oid milliy va xalqaro nashrlar, maqolalar va
kitoblar tizimli ravishda ko‘rib chiqildi, ularning kontseptual mazmuni va ilmiy ahamiyati tahlil
qilindi.
2.
Kontseptual tahlil
– axborot texnologiyalari va falsafa tushunchalari, epistemologik
strukturalari va metodologik jihatlari chuqur tahlil qilindi.
3.
Tarixiy-komparativ yondashuv
– axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi o‘zaro
aloqaning tarixiy rivojlanishi va muhim burilish nuqtalari o‘rganildi.
4.
Interdisciplinar misollarni tahlil qilish
– sun’iy intellekt, kiberxavfsizlik, blokcheyn va
raqamli kommunikatsiyalar sohalaridagi zamonaviy tadqiqotlar falsafiy konseptlar bilan
solishtirildi va ularning ilmiy tafakkurga ta’siri aniqlashga harakat qilindi.
Tadqiqotning asosiy vazifasi falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi
munosabatlarni konseptual va metodologik jihatdan aniqlash, ularning epistemik va amaliy
oqibatlarini tahlil qilishdir.
356
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Ushbu metodologik yondashuvlar ilmiy tafakkur va nazariy integratsiya jarayonlarini
chuqurroq tushunishga, shuningdek, zamonaviy ilmiy va pedagogik faoliyatda axloqiy va
metodologik tavsiyalar ishlab chiqishga imkon beradi.
Natijalar va ularning muhokamasi
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi o‘zaro
ta’sir ko‘plab yangi epistemik va axloqiy muammolarni yuzaga keltirmoqda. Sun’iy intellekt va
katta ma’lumotlar (big data) inson bilimini yaratish, tahlil qilish va baholash jarayonlarini tubdan
o‘zgartirmoqda. Shu bilan birga, ma’lumotlar to‘plami va algoritmik qaror qabul qilish
jarayonlari epistemologik jihatdan yangi savollarni tug‘diradi: haqiqatni aniqlash, bilimning
ishonchliligi, inson-ma’lumot munosabatini qayta ko‘rib chiqish talab etiladi.
Blokcheyn texnologiyalari va raqamli kommunikatsiyalar ijtimoiy va axloqiy
jarayonlarga ta’sir ko‘rsatadi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, masalan, shaxsiy ma’lumotlarni
boshqarish, ma’lumot maxfiyligi va algoritmik adolat kabi masalalar falsafiy nuqtai nazardan
tanqidiy tahlilni talab qiladi. Bu esa axborot texnologiyalarining amaliy qo‘llanilishi bilan
falsafiy tafakkur o‘rtasidagi integratsiyani mustahkamlash zaruratini ko‘rsatadi.
Tarixiy va zamonaviy misollar shuni ko‘rsatdiki, falsafa va axborot texnologiyalari
o‘rtasidagi dialektik munosabat ikki tomonlama: bir tomondan, falsafiy konseptlar ilmiy va
texnologik tadqiqotlarni metodologik jihatdan qo‘llab-quvvatlaydi; boshqa tomondan, yangi
texnologik kashfiyotlar falsafiy tafakkurga yangicha kontseptual tahlil va epistemik yangiliklarni
kiritadi. Bu munosabat epistemik chegaralarni kengaytiradi, ilmiy paradigmalarning
rivojlanishini rag‘batlantiradi va interdisciplinar tadqiqotlarni samarali amalga oshirishga imkon
yaratadi.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, axborot texnologiyalarining rivojlanishi falsafiy tafakkur va
ilmiy tadqiqotlar o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni oshirmoqda. Shu bilan birga, texnologik
yangiliklar axloqiy, huquqiy va ijtimoiy masalalarni yangi shakllarda yuzaga keltirmoqda, bu esa
falsafiy yondashuvlar orqali hal etilishi mumkin.
Muhokama davomida aniqlanishicha, falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi
integratsiya ilmiy-ta’limiy siyosatni shakllantirish, innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish va
raqamli texnologiyalarni amaliy qo‘llash uchun muhim fundament sifatida xizmat qiladi. Shu
bilan birga, interdisciplinar yondashuvlar falsafiy va ilmiy bilishning integratsiyasini
kuchaytiradi, bu esa zamonaviy ilmiy tafakkur, innovatsiyalar va axborot jamiyatining
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Xulosa qilib aytganda, tadqiqot natijalari axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi
sinergiyani ochib beradi va ularni mustahkamlash orqali ilmiy tafakkur, konseptual innovatsiya
va pedagogik faoliyatni rivojlantirish imkoniyatlarini yoritadi.
Xulosalar
Ushbu tadqiqot falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni nazariy va
amaliy jihatdan tahlil qildi hamda yangi yuzaga kelayotgan muammolarni aniqladi. Tadqiqot
natijalari shuni ko‘rsatdiki, axborot texnologiyalarining rivojlanishi falsafiy tafakkurga yangi
konseptual sohalarni ochadi va epistemologik, axloqiy hamda metodologik savollarni yuzaga
keltiradi. Shu bilan birga, falsafa ilmiy va texnologik jarayonlarni metodologik jihatdan qo‘llab-
quvvatlab, bilim hosil qilishning aniqligi, mantiqiy izchilligi va axloqiy asoslarini
mustahkamlaydi.
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi
integratsiya ilmiy tafakkur va konseptual innovatsiyalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
357
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar, blokcheyn va raqamli kommunikatsiyalar sohalarida
yuzaga keladigan yangi epistemik va axloqiy muammolar falsafiy yondashuvlar orqali hal
etilishi mumkin.
Shu bilan birga, tadqiqot falsafa va axborot texnologiyalari o‘rtasidagi dialektik
munosabatning ilmiy-ta’limiy siyosat, innovatsion strategiyalar va amaliy tadqiqotlar uchun
strategik ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydi. Interdisciplinar yondashuvlar orqali bu ikki
sohaning integratsiyasi kuchayadi, bu esa zamonaviy ilmiy tafakkur va texnologik
innovatsiyalarning rivojlanishida muhim fundament sifatida xizmat qiladi.
Umuman olganda, tadqiqot axborot texnologiyalari va falsafa o‘rtasidagi sinergiyani
yoritadi va ularni mustahkamlash orqali ilmiy tafakkur, pedagogik faoliyat va konseptual
innovatsiyalarni rivojlantirish imkoniyatlarini ochib beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Brey, P. A. E., & Soraker, J.
Philosophy of Computing and Information Technology.
Amsterdam: Elsevier, 2009. https://research.utwente.nl/en/publications/philosophy-of-
computing-and-information-technology
2.
Floridi, L.
The Philosophy of Information.
Oxford: Oxford University Press, 2011.
https://global.oup.com/academic/product/the-philosophy-of-information-9780199230767
3.
Franssen, M., et al.
Philosophy of Technology.
Stanford Encyclopedia of Philosophy,
2009. https://plato.stanford.edu/entries/technology/
4.
Ethics
and
Information
Technology
Journal.
Springer,
1999–present.
https://link.springer.com/journal/10676
5.
Himma, K.
Philosophy of Information Technology and Cyberethics.
IGI Global, 2008.
https://www.igi-global.com/book/philosophy-information-technology-cyberethics/
6.
Brey, P.
Philosophical Perspectives on Information Technology.
In
Information
Technology
and
Moral
Philosophy
,
Cambridge
University
Press,
2005.
https://www.cambridge.org/core/books/information-technology-and-moral-philosophy/
7.
Himma, K., & Tavani, H.
The Handbook of Information and Computer Ethics.
Wiley,
2008. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9780470281819
8.
Floridi, L.
Information: A Very Short Introduction.
Oxford: Oxford University Press,
2010.
https://global.oup.com/academic/product/information-a-very-short-introduction-
9780199566091
9.
Moor, J.
The Nature, Importance, and Difficulty of Machine Ethics.
IEEE Intelligent
Systems, 2006. https://ieeexplore.ieee.org/document/1640742
10.
Tavani, H.
Ethics and Technology: Controversies, Questions, and Strategies for Ethical
Computing.
Wiley,
2011.
https://www.wiley.com/en-
us/Ethics+and+Technology%3A+Controversies%2C+Questions%2C+and+Strategies+fo
r+Ethical+Computing-p-9780470889204
