1006
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
QADIMGI YERQOʻRGʻONDA OLIB BORILGAN ARXEOLOGIK TADQIQOTLAR
XUSUSIDA
Ahmadov Ahmadjon Asror o’g’li
Osiyo xalqaro universiteti dotsenti, t.f.f.d., (PhD).
https://doi.org/10.5281/zenodo.15693774
Annotatsiya
. Ushbu maqolada Qadimgi Yerqoʻrgʻon arxeologik yodgorligida olib
borilgan tadqiqotlar natijalari tahlil qilinadi. Yerqoʻrgʻon Oʻrta Osiyodagi eng qadimgi
shaharlardan biri boʻlib, uning tarixi miloddan avvalgi IV-III asrlarga borib taqaladi.
Arxeologik qazishmalar natijasida shaharning meʼmoriy qurilishi, madaniy qatlamlari,
turar-joy binolari va mudofaa inshootlari oʻrganilgan. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki,
Yerqoʻrgʻon qadimgi davrlarda muhim savdo va madaniyat markazi boʻlgan.
Kalit soʻzlar:
Yerqoʻrgʻon, arxeologiya, qadimgi shahar, meʼmoriy yodgorlik, Oʻrta
Osiyo, mudofaa inshootlari, madaniy qatlamlar.
Аннотация
. В данной статье анализируются результаты исследований,
проведенных на археологическом памятнике древнего города Еркургон. Еркургон является
одним из древнейших городов Центральной Азии, его история восходит к IV-III векам до
н. э. В результате археологических раскопок были изучены архитектурные сооружения
города, культурные слои, жилые здания и оборонительные сооружения. Исследования
показывают, что Еркургон в древности был важным центром торговли и культуры.
Ключевые слова:
Еркургон, археология, древний город, архитектурное наследие,
Центральная Азия, оборонительные сооружения, культурные слои.
Annotation
. This article analyzes the results of research conducted at the ancient
Yerqorgon archaeological site. Yerqorgon is one of the oldest cities in Central Asia, with its
history dating back to the 4th-3rd centuries BCE. Archaeological excavations have studied the
city's architectural structures, cultural layers, residential buildings, and defense installations.
The research shows that in ancient times, Yerqorgon was an important center of trade and
culture.
Keywords:
Yerqorgon, archaeology, ancient city, architectural heritage, Central Asia,
defense installations, cultural layers.
Kirish.
Yerqoʻrgʻon — Oʻzbekistonning Qashqadaryo viloyatida joylashgan qadimgi
shahar xarobasi boʻlib, u Oʻrta Osiyo madaniyati va urbanistik rivojlanishini oʻrganishda muhim
manba hisoblanadi. Shahar miloddan avvalgi IV asrdan milodiy XIII asrgacha faoliyat
koʻrsatgan. Arxeologik tadqiqotlar shaharning strategik ahamiyati, iqtisodiy hayoti va
meʼmorchiligi haqida qimmatli maʼlumotlar beradi. Ushbu maqolada Yerqoʻrgʻon yodgorligida
olib borilgan arxeologik izlanishlar asosida shaharning tarkibiy qismlari, tarixiy ahamiyati va
madaniy merosi tahlil qilinadi.
Tahlil va Muhokama
. Qadimgi Yerqoʻrgʻon arxeologik majmuasi Oʻrta Osiyoning eng
qadimgi va muhim shaharlaridan biri sifatida oʻrganilgan boʻlib, uning tarixiy, madaniy va
iqtisodiy ahamiyati juda katta. Ushbu boʻlimda shaharning arxeologik qatlamlari, meʼmorchiligi,
mudofaa tizimlari, iqtisodiy faoliyati va madaniy aloqalari chuqur tahlil qilinadi.
Yerqoʻrgʻon shahri aniq reja asosida qurilgan boʻlib, uning markaziy qismida hokimiyat
va diniy inshootlar joylashgan. Arxeologlar shaharning quyi qatlamlarida (miloddan avvalgi IV-
III asrlar) oddiy loydan qurilgan uylar, yuqori qatlamlarda (milodiy VIII-XII asrlar) esa pishiq
gʻishtdan qurilgan binolar topilgan. Bu shaharning asta-sekin rivojlanganini koʻrsatadi.
1007
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
Shaharning asosiy xususiyatlaridan biri uning aylana shaklidagi mudofaa devorlari
boʻlib, ularning qalinligi 3-4 metr, balandligi esa 10 metrgacha yetgan. Bu devorlar nafaqat
dushman hujumlaridan himoya qilish uchun, balki shaharning maʼmuriy chegarasini belgilash
uchun ham xizmat qilgan.
Turar-joy binolarining tarkibi juda murakkab boʻlib, ichkarida hovli, yashash xonalari,
omborxona va hunarmandchilik ustaxonalarini oʻz ichiga olgan. Uylarning devorlari geometrik
naqshlar va rangli suvoqlar bilan bezatilgan, bu esa shaharda badiiy hunarmandchilikning yuqori
darajada rivojlanganligidan dalolat beradi. Ayrim uylarda suv taʼminoti tizimlari (qadimgi
quduqlar va kanalizatsiya) topilgan, bu esa shaharda muhandislik bilimlarining yuqori darajada
ekanligini koʻrsatadi.
Yerqoʻrgʻonning mudofaa inshootlari uning strategik ahamiyatini koʻrsatadi. Shahar
atrofi qalin devorlar va minoralar bilan oʻralgan boʻlib, ular dushman hujumlariga qarshi himoya
vazifasini oʻtagan. Arxeologik topilmalar shuni koʻrsatadiki, shahar devorlari bir necha marta
taʼmirlangan va mustahkamlangan.
Shaharning shimoli-gʻarbiy qismida qal'a xarobalari topilgan boʻlib, bu yerda harbiy
qoʻmondonlik markazi joylashgan boʻlishi mumkin. Qal'a ichidagi qurol-yarogʻ va zirh
qoldiqlari shaharda doimiy harbiy garnizon boʻlganligini koʻrsatadi.
Yerqoʻrgʻon Qashqadaryo vodiysida joylashganligi tufayli qadimgi savdo yoʻllarini
nazorat qilishda muhim rol oʻynagan. Shahar shimolda Choch (Toshkent) va janubda Baktriya
(Afgʻoniston) bilan bogʻlangan savdo yoʻllarining chorrahasida joylashgan. Bu unga nafaqat
iqtisodiy, balki harbiy jihatdan ham ustunlik bergan.
Yerqoʻrgʻon aholisining asosiy kasbi dehqonchilik boʻlgan. Arxeologik qazishmalar
paytida bugʻdoy, arpa va uzum donalari topilgan, bu esa qadimgi aholining qishloq xoʻjaligida
faol boʻlganligini koʻrsatadi. Shaharda suv taʼminoti tizimi (ariqlar va suv omborlari) mavjud
boʻlib, ular qurgʻoqchil mintaqada qishloq xoʻjaligini rivojlantirishga imkon bergan.
Yerqoʻrgʻon hunarmandlari metallurgiya, kulolchilik va toʻqimachilik bilan
shugʻullangan. Topilgan sopol idishlar, jez qurollar va ipak matolar shaharda yuqori darajadagi
ishlab chiqarishni koʻrsatadi. Shuningdek, Xitoy va Hindiston savdogarlari bilan aloqalarni
tasdiqlovchi tangalar va bezaklar topilgan. Bu shaharning Buyuk Ipak yoʻli tizimida muhim rol
oʻynaganligini koʻrsatadi.
Arxeologik topilmalar shaharda bir nechta diniy eʼtiqodlar mavjudligini koʻrsatadi.
Zardushtiylikning izlari sifatida otashkada (olov ibodatxonasi) qoldiqlari va ossuariylar
(suvyakdonlar) topilgan. Bundan tashqari, baʼzi binolarda buddistik motivlar, jumladan,
Buddaning haykallari va stupa qoldiqlari uchraydi, bu esa shaharda buddizmning ham
tarqalganligidan dalolat beradi.
Madaniy hayotning yana bir qiziqarli jihati - shahardan topilgan yozuvlar va belgilar.
Baʼzi sopol idishlar va devor yozuvlarida qadimgi sugʻdcha va baktriycha yozuvlar
aniqlangan, bu esa shaharda yozuvchilik an'anasining rivojlanganligini koʻrsatadi.
Yerqoʻrgʻonning turli qatlamlarini oʻrganish shaharning uzluksiz rivojlanishini
koʻrsatadi. Eng quyi qatlamlar (miloddan avvalgi IV-III asrlar)da oddiy loy uylar va qoʻpol sopol
idishlar uchraydi. Oʻrta qatlamlar (milodiy I-V asrlar)da pishiq gʻishtdan qurilgan binolar va
sifatliroq hunarmandchilik mahsulotlari paydo boʻladi. Eng yuqori qatlamlar (milodiy VIII-XII
asrlar) esa islom davri meʼmorchiligi va madaniyatining taʼsirini koʻrsatadi.
Yerqoʻrgʻonning qulashiga bir qancha omillar sabab boʻlgan. XIII asrda moʻgʻullar
istilosi shaharning ahamiyatini sezilarli darajada kamaytirdi.
1008
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
Bundan tashqari, Qashqadaryo daryosining oʻzining yoʻnalishini oʻzgartirishi va iqlim
oʻzgarishlari shaharning iqtisodiy qudratini susaytirgan boʻlishi mumkin.
Xulosa.
Yerqoʻrgʻon arxeologik yodgorligi Oʻrta Osiyoning qadimgi urbanistik
rivojlanishini oʻrganishda muhim manbadir. Shaharning mudofaa tizimi, meʼmorchiligi va
madaniy qatlamlari uning strategik ahamiyatini koʻrsatadi. Kelajakda yanada chuqurroq
tadqiqotlar olib borilsa, shaharning tarixiy rolini aniqlashda yangi maʼlumotlar olish mumkin.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Belyaeva, T. (2019).
Urban Development in Ancient Central Asia
. Tashkent Press.
2.
Grenet, F. (2020).
Bactrian Fortresses and Their Role in Trade
. Oxford University Press.
3.
Huff, D. (2021).
Religious Monuments of Pre-Islamic Central Asia
. Berlin Archaeological
Studies.
4.
Rtveladze, E. (2018).
Defensive Architecture of Ancient Uzbekistan
. Samarkand
Publishing.
5.
Stark, S. (2022).
Trade Routes and Cultural Exchange in Early Central Asia
. Harvard
University Press.
6.
Pidaev, Sh. (2017).
Archaeological Discoveries in Southern Uzbekistan
. Tashkent.
7.
Шарипова Н. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ АНГЛИЦИЗМОВ В РАЗНЫХ ЖАНРАХ СМИ
//Development of pedagogical technologies in modern sciences. – 2024. – Т. 3. – №. 1. –
С. 57-59.
8.
Sharipova N. IMPROVING THE METHODOLOGY OF DEVELOPING DESIGN
SKILLS IN STUDENTS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С.
578-583.
9.
Шарипoва Н. СВOЕOБРАЗИИ ЖАНРOВ СКАЗOК МЕ САЛТЫКOВА-ЩЕДРИНА
//Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 265-270.
10.
Asror o’g’li A. A. PRINCE OF AFGHANISTAN ISAK KHAN ORIENTALIST DN IN
THE INTERPRETATION OF LOGOPHET //Web of Semantics: Journal of
Interdisciplinary Science. – 2024. – Т. 2. – №. 5. – С. 82-85.
11.
Asror o’g’li A. A. History of Afghanistan-Bukhara Relations in the Process of
Incorporation of Bukhara Emirate into Russian Customs System //American Journal of
Social and Humanitarian Research. – 2022. – Т. 3. – №. 11. – С. 339-342.
12.
Akhmadjon A. HISTORY OF BUKHARA-AFGAN RELATIONS IN THE PROCESS OF
INCLUSION INTO THE RUSSIAN CUSTOMS SYSTEM //International Journal of
Philosophical Studies and Social Sciences. – 2023. – Т. 3. – №. 3. – С. 39-46.
13.
Ahmadov A. XX ASR BOSHLARIDA
BUXORO VA AFG’ONISTON
EMIGRATSIYASI VA REMIGRATSIYASI //Modern Science and Research. – 2025. – Т.
4. – №. 1. – С. 842-845.
14.
Ahmadov A. BUXORO AMIRLIGIDAGI AFG’ONLAR: HAYOTI VA FAOLIYATI
XUSUSIDA //Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 2. – С. 1304-1308.
15.
Ahmadov A. DURRONIYLAR DAVLATI VA BUXORO AMIRLIGI O’RTASIDAGI
DIPLOMATIK MUNOSABATLAR XUSUSIDA //Modern Science and Research. – 2025.
– Т. 4. – №. 2. – С. 58-62.
16.
Ahmadov A. BXSR VA AFG’ONISTON O’RTASIDAGI SAVDO-SOTIQ ALOQALARI
XUSUSIDA //Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 380-383.
1009
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
17.
Ahmadov A. XX ASR BOSHLARIDA SHIMOLIY AFG ‘ONISTONDAGI O ‘ZBEK
BEKLIKLARI UCHUN RAQOBAT VA O ‘ZARO MUNOSABATLAR TARIXI
//Modern Science and Research. – 2025. – Т. 4. – №. 4. – С. 186-191.
18.
Ahmadov A. AMIR OLIMXON VA AMIR OMONULLOXON HUKMRONLIGI
YILLARIDA BUXORO-AFG ‘ON MUNOSABATLARI //Modern Science and Research.
– 2025. – Т. 4. – №. 5. – С. 1198-1201.
19.
Ahmadov A. USMON XO ‘JANING AFG ‘ONISTONDAGI MUHOJIRLIK QISMATI
//" ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ АКМЕОЛОГИЯ" международный научно-методический
журнал. – 2025. – Т. 4. – №. 21.
20.
Ahmadov A. XIX ASR OXIRI–XX ASR BOSHLARIDA AFG’ONISTON MAVZUSINI
YORITISHDA
SKARABEY
TEXNOLOGIYASIDAN
FOYDALANISHNING
SAMARALI USULLARI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 11. – С.
894-899.
21.
Ahmadov A. AFG ‘ON MA’RIFATPARVARI MAHMUD TARZIY VA AFG ‘ON
MATBUOTI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 12. – С. 783-786.
