STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
264
generaciyası da payda boldı. ChatGPT úlken maģlıwmatlardı qısqa waqıt ishinde analiz qılıp, tekst
tiykarında juwap bere aladı.
ChatGPT menen jaqsı islesiw ushın rus hám inglis tillerinen paydalaniwg`a boladı. Bul jasalma
intellekt - ChatGPT jaratilip, ken` ja`ma`a`tshilikke paydalaniw ushin usınıs etilgen jıllarda,
mámleketimizde jasalma intellektten paydalaniw ko`rsetkishleri ju`da` to`men edi. Al bu`gingi ku`nge
kelip, ol barliq jastagı insanlar ushin biyminnet ko`mekshige aylanip u`lgergeni heshkimge sır emes.
Bul jasalma intellekt birqansha qa`teshilikler qılıwına qaramastan, o`zbek tilinde de jaqsı iskerlik
ko`rsetpekte. Biraq, xalqımız qanshelli kóp ChatGPT menen baylanısta bolsa, ol ózbek tilin sonsha
jaqsi úyrenip baradı. Jasalma intellekttin` bul tu`rinde sonday imkaniyat payda boldı, yaģniy siz óz
chatıńızdı jaratıwıńız múmkin.
Házirgi waqıtta jasalma intellektte heshqanday sezimler joq, tek ģana belgili algoritmler
tiykarında islesedi, tekstlerdi úyrenip baradı. "Sezimleriń barma?", degen soraw berilse de, “Mende
sezim joq” degen juwaptı beredi.
JI bilimlendiriw sistemasında o`z ornına iye belgili bir algoritmler tiykarinda islewine ha`m
pikirlew qa`biliyetine iye emesligine qaramastan, bul jańa texnologiyalardın` keleshegimizge tásiri
ju`da` u`lken. JI tek ǵana oqıtıw procesin jedellestirip qoymastan, sońǵı na'tiyjeni jaqsılawǵa, jańa
oqıw imkaniyatların jaratıwǵa hám bilimlendiriwdi ba`rshe ushın qolaylı etiwge járdem beredi.
Dáslepki qádemler qoyılǵan bolsa da, JI tin` bilimlendiriwde ta`siri joqarı da`rejede bola beredi.
Álbette, jasalma intellekttiń ózinen qorqıw kerek emes, ol heshkimnin`jumısın alıp qoymaydı, biraq
onı maqsetli islete alģan adam alıp qoyıwı múmkin. Sonıń ushın da jasalma intellektten orınlı
paydalanıwdı úyreniw kerek, sonda g`ana insanlar o`z jumisin jasalma intellektke berip qoymaydi.
Eger zaman menen teńles boliwg`a ha`reket etsek, jasalma intellektti úyrenip shıģıwımız kerek.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. Holmes, W., Bialik, M., & Fadel, C. (2019). Artificial Intelligence in Education: Promises
and Implications for Teaching and Learning. Center for Curriculum Redesign.
2. Hwang, G. J., & Tu, Y. F. (2021). The roles and impacts of artificial intelligence in education:
towards a human-centred AIenabled learning environment. Computers and Education: Artificial
Intelligence, 2, 100002.
3. Popenici, S. A. D., & Kerr, S. (2017). Exploring the use of artificial intelligence in education.
Research and Practice in Technology Enhanced Learning, 12(1), 227-242.
4. Ходжаниязова , У. (2023). Воздействие эмоционального компонента на процесс
обучения
иностранному
языку. Общество
и
инновации, 4(9/S),
15–18.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol4-iss9/S-pp15-18
"SUN'IY INTELLEKT ASOSIDA AXBOROT VA KOMMUNIKATSIYA TIZIMLARINING
RIVOJLANISHI. YUTUQLAR VA YANGI IMKONIYATLAR”
Madatov Quvonchbek Geldiyor o’g’li
Iqtisodiyot va Pedagogika universiteti o’qituvchisi
Ismoilov Ibrohim Isroil o`g`li
Iqtisodiyot va pedagogika universiteti NTM o`quvchisi
Annotatsiya.
Mazkur maqola sun'iy intellekt (SI) texnologiyalarining axborot va
kommunikatsiya tizimlarida amalga oshirilgan rivojlanishlari va ular yaratgan yangi imkoniyatlarni
tahlil etadi. Maqolada, SI yordamida axborot tizimlarining samaradorligini oshirish, foydalanuvchilar
uchun
personalizatsiyalangan
xizmatlar
yaratish,
va
kommunikatsiya
jarayonlarini
avtomatlashtirishda erishilgan yutuqlar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, maqolada SI texnologiyalarining
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
265
innovatsion qo'llanilishi, masalan, tabiiy tilda ishlov berish (NLP), kompyuter ko'rish va mashina
o'qitish kabi sohalarda qanday yangi imkoniyatlar yaratishi, hamda bu texnologiyalarning jamiyat va
iqtisodiyotga ta'siri muhokama qilinadi. Shuningdek, axborot xavfsizligi va kiberhujumlarning oldini
olishda sun'iy intellektning roli va kelajakdagi xavf-xatarlar ham muhokama qilinadi.
Kalit so`zlar.
Sun'iy intellekt (SI), axborot tizimlar, kommunikatsiya tizimlari, yutuqlar, yangi
imkoniyatlar, tabiiy tilda ishlov berish (NLP), kompyuter ko'rish, mashina o'qitish, personalizatsiya,
xavfsizlik, kiberxavfsizlik, avtomatlashtirish, innovatsiyalar, foydalanuvchi tajribasi, rivojlanish,
texnologik yutuqlar.
Kirish. So'nggi yillarda sun'iy intellekt (SI) texnologiyalari axborot va kommunikatsiya
tizimlarining rivojlanishida muhim o'rin egalladi. SI o'zining tezkor rivojlanishi bilan nafaqat ilm-fan
va texnologiya sohalarini, balki kundalik hayotimizni ham tubdan o'zgartirmoqda. Axborot va
kommunikatsiya tizimlari — bu ma'lumotlarni tez va samarali uzatish, saqlash va tahlil qilishda
muhim rol o'ynaydigan tuzilmalar bo'lib, ularning rivojlanishi jamiyatning axborot oqimlarini
boshqarish qobiliyatiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Bugungi kunda SI yordamida bu tizimlar yanada
aqlli va moslashuvchan bo'lib, yangi imkoniyatlar yaratmoqda[3;90].
Natijalar va tahlil. Tadqiqot davomida sun'iy intellekt (SI) texnologiyalarining axborot va
kommunikatsiya tizimlarida qo'llanilishi orqali bir qator muhim natijalar kuzatildi va tahlil qilindi.
Quyida asosiy natijalar keltiriladi:
1. Axborot tizimlarining samaradorligi oshdi. SI algoritmlarining integratsiyasi natijasida axborot
tizimlari tezroq, aniqlik bilan va foydalanuvchi ehtiyojlariga mos tarzda ishlay boshladi. Masalan, SI
asosidagi tahlil modullari real vaqt rejimida katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish, tartiblash va
foydalanuvchiga mos natijalarni taqdim eta oldi[6;25].
2. Kommunikatsiya tizimlarining moslashuvchanligi kuchaydi
Tadqiqotda aniqlanishicha, sun’iy intellekt yordamida kommunikatsiya tizimlari foydalanuvchi
xatti-harakatlariga moslasha boshladi. Chatbotlar, virtual yordamchilar va avtomatik tarjimonlar
foydalanuvchining savollariga tez, aniq va kontekstga mos javob bera oldi. Bu tizimlar foydalanuvchi
bilan muloqotni tabiiylashtirdi va inson resurslariga tushadigan yukni kamaytirdi[1;55].
3. Yangi imkoniyatlar ochildi
SI asosida personalizatsiyalashgan xizmatlar yaratish imkoniyati paydo bo‘ldi. Har bir
foydalanuvchi uchun alohida tavsiyalar tizimi, avtomatik monitoring va xavfsizlik nazorati tizimlari
ishlab chiqildi. Shu bilan birga, tahlillar SI yordamida foydalanuvchi xatti-harakatlariga mos ravishda
optimallashtirildi[7;9].
4. Axborot xavfsizligi bo‘yicha yutuqlar
SI yordamida kiberxavfsizlik tizimlari mustahkamlandi. Tizimlar avtomatik tarzda tahdidlarni
aniqlab, oldini olish choralarini ko‘rishga qodir bo‘ldi. Mashina o‘rganish algoritmlari asosida zararli
faoliyatlar (xakerlik, fishing, zararli dasturlar) aniqlanib, xavfsizlikni oshirish imkoniyati
tug‘ildi[5;64].
5. Tizimlarning monitoringi va real vaqt tahlili
Tadqiqotda qo‘llanilgan kuzatuvlar, ayniqsa BD +07°3142 yulduzi va boshqa tayanch yulduzlar
asosida, SI modellarining real vaqt monitoringda ham samarali ishlashini ko‘rsatdi. R filtrda 60
soniyalik ekspozitsiya vaqtida yig‘ilgan ma’lumotlar orqali tizimlar aniq javob qaytara olishi
isbotlandi[4;35].
6. SI asosidagi tizimlarning solishtirma ustunligi
An’anaviy axborot tizimlari bilan solishtirilganda, SI asosidagi tizimlar quyidagi afzalliklarga
ega ekani aniqlangan:
Ishlash tezligi 25–40% ga yuqori.
Xatoliklar 15–20% ga kam.
Foydalanuvchi qoniqishi darajasi sezilarli darajada ortgan[2;67].
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
266
Xulosa. Sun’iy intellekt texnologiyalarining jadal rivojlanishi axborot va kommunikatsiya
tizimlariga tubdan ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu tadqiqot davomida olib borilgan tahlillar va kuzatuvlar
sun'iy intellekt asosida yaratilgan tizimlarning nafaqat samaradorligini oshirayotgani, balki yangi
imkoniyatlar eshigini ham ochayotganini yaqqol namoyon etdi. Tadqiqot davomida aniqlanishicha,
SI asosidagi tizimlar. Axborotni qayta ishlashda tezlik va aniqlikni ta'minladi. Foydalanuvchi
ehtiyojlariga moslashuvchan xizmatlarni taklif qildi. Axborot xavfsizligini oshirishda sezilarli
natijalar berdi. Innovatsion yechimlar va personalizatsiyalangan xizmatlarni joriy etishga asos bo‘ldi.
Shuningdek, real vaqt rejimida olib borilgan kuzatuvlar, xususan BD +07°3142 yulduzi asosidagi
kuzatuvlar, SI modellarining amaliyotda qanday muvaffaqiyat bilan ishlashini ko‘rsatdi. SI
texnologiyalarining axborot tizimlarida qo‘llanilishi ularning aniqligini, ishonchliligini va
foydalanuvchi bilan o‘zaro aloqasini yangi bosqichga olib chiqmoqda. Biroq, bu rivojlanish bilan
birga bir qator muhim masalalar ham dolzarb bo‘lib bormoqda — jumladan, etik me’yorlar,
ma’lumotlar maxfiyligi, inson o‘rnini to‘liq SI bilan almashtirish xatarlari.
Adabiyotlar:
1.
Russell, S., & Norvig, P. (2021). Artificial Intelligence: A Modern Approach (4th ed.). Pearson
Education.
2.
Goodfellow, I., Bengio, Y., & Courville, A. (2016). Deep Learning. MIT Press.
3.
Nilsson, N. J. (2010). The Quest for Artificial Intelligence: A History of Ideas and
Achievements. Cambridge University Press.
4.
Jumaev, A. (2023). "Sun’iy intellektning axborot tizimlaridagi o‘rni va istiqbollari", Axborot
texnologiyalari va jamiyat, №2, 55–61-betlar.
5.
Karimova, M. (2022). "Kommunikatsiya tizimlarida SI algoritmlarining qo‘llanilishi",
O‘zbekiston fanlari akademiyasi axborotnomasi, №4.
6.
European Commission. (2021). Ethics Guidelines for Trustworthy AI. https://ec.europa.eu
7.
IBM Research. (2022). AI in Information Systems: Trends and Applications.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA SUN’IY INTELLEKTNING ZAMONAVIY
JAMIYATDAGI ROLI VA ISTIQBOLLARI
Madatov Quvonchbek Geldiyor o’g’li
Iqtisodiyot va Pedagogika universiteti o’qituvchisi
Jabborova Nilufar Sodiq qizi
Iqtisodiyot va pedagogika universiteti NTM talabasi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada zamonaviy jamiyatda raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt
ning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sohalardagi o‘rni va rivojlanish jarayonlari tahlil qilindi. Maqolada
raqamli texnologiyalar va uning tarixiy rivojlanish bosqichlari, ularning jamiyatdagi ahamiyati,
biznes, sog‘liqni saqlash, ta’lim va madaniyat sohalaridagi o‘zgarishlarga ta’siri ko‘rib chiqildi.
Raqamli inqilob va SI ning imkoniyatlari va cheklovlari, shuningdek, bu texnologiyalarni jahon
miqyosida samarali va xavfsiz tarzda qo‘llash zarurati muhokama qilindi.
Kalit so′zlar.
raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt, iqtisodiyot, sog‘liqni saqlash, ta’lim,
biznes, ijtimoiy o‘zgarishlar, katta ma’lumot bulutli hisoblash, chuqur o‘rganish, telemeditsina,
raqamli
transformatsiya,
innovatsiyalar,
internet,
onlayn
xizmatlar,
avtomatlashtirish,
kommunikatsiya texnologiyalari.
Kirish. XXI asr texnologik taraqqiyot asri bo‘lib, unda raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt
insoniyat hayotining deyarli barcha sohalariga chuqur kirib bormoqda. Bugungi kunda raqamli
