STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
181
KIBERXAVFSIZLIK
Madatov Quvonchbek Geldiyor o’g’li
Iqtisodiyot va Pedagogika universiteti o’qituvchisi
O`rinova Go`zalxon To`lqinjon qizi
Iqtisodiyot va pedagogika universiteti talabasi
Anotatsiya.
Ushbu maqolada kiberxavfsizlik tushunchasi, uning zamonaviy jamiyatdagi o‘rni va
ahamiyati yoritilgan. Raqamli texnologiyalar tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan bir paytda, axborot
xavfsizligini ta’minlash dolzarb muammolardan biriga aylanmoqda. Maqolada kibertahdidlar turlari,
ularning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari hamda himoyalanish usullari tahlil qilingan. Shuningdek,
davlat va xususiy sektor darajasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar, xalqaro hamkorlik va
qonunchilik asoslari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, foydalanuvchilarning
raqamli savodxonligini oshirish va ilg‘or texnologiyalardan foydalanish kiberxavfsizlikni
ta’minlashda muhim omil hisoblanadi.
Kalit so’zlar.
axborot texnologiyalari, tijorat tashkilotlari, texnologiyalar, iqtisodiyot,
kiberxavfsizlik, kiberhujum.
Kirish. Bugungi raqamli davrda axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi inson hayotining
deyarli barcha jabhalariga ta'sir ko‘rsatmoqda. Davlat idoralari, tijorat tashkilotlari va oddiy
foydalanuvchilar o‘z faoliyatlarida ko‘plab raqamli vositalardan foydalanmoqda. Biroq bu qulayliklar
bilan birga, muhim xavf-xatarlar ham yuzaga kelmoqda. Ayniqsa, shaxsiy va korporativ
ma’lumotlarning himoyasi, axborot tizimlarining barqaror ishlashi muhim masalaga aylanmoqda. Shu
nuqtai nazardan, kiberxavfsizlik bugungi kunda nafaqat texnologik, balki iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy
jihatdan ham dolzarb sohaga aylangan.Kiberxavfsizlik — bu raqamli tizimlar, tarmoqlar va
ma’lumotlarni ruxsatsiz kirish, o‘g‘irlash, o‘zgartirish yoki yo‘q qilishdan himoya qilishga qaratilgan
chora-tadbirlar majmuidir.So‘nggi yillarda dunyo bo‘ylab ro‘y berayotgan turli kiberhujumlar bu
sohaning dolzarbligini yanada oshirmoqda. Shu bois, axborot xavfsizligini ta'minlash har bir tashkilot
va foydalanuvchining ustuvor vazifasiga aylanishi zarur. Raqamli texnologiyalar hayotimizning
ajralmas qismiga aylangan bir davrda yashayapmiz. Internet, mobil ilovalar va bulutli xizmatlar orqali
turli ma’lumotlar almashinuvi kundalik holga aylangan. Biroq bu qulayliklar bilan birga, axborotlarni
yo‘qotish, buzilish yoki ruxsatsiz foydalanish kabi xavflar ham ortib bormoqda. Aynan shu sababli
kiberxavfsizlik masalasi global miqyosda dolzarb mavzulardan biriga aylangan[4;34].
Kiberxavfsizlik — bu axborot tizimlari va ma’lumotlarni turli kiberhujumlardan himoya qilishga
qaratilgan tizimli yondashuvdir. Ushbu soha faqat texnik chora-tadbirlar bilan cheklanmay, balki
foydalanuvchilarning xabardorligini oshirish, xavfsizlik siyosatlarini ishlab chiqish va amaliyotga
joriy etishni ham o‘z ichiga oladi. Zamonaviy dunyoda axborot – bu eng qimmatli resurslardan biri,
uni himoya qilish esa har qanday tashkilot va foydalanuvchi uchun ustuvor vazifadir. So‘nggi yillarda
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tez sur’atlar bilan rivojlanishi insoniyat hayotining
deyarli barcha sohalarida tub o‘zgarishlarga sabab bo‘lmoqda. Raqamli texnologiyalar vositasida
ma’lumotlarni yaratish, uzatish, saqlash va qayta ishlash imkoniyatlarining kengayishi bilan birga,
ushbu jarayonlarning xavfsizligini ta’minlash masalasi ham tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Ayniqsa, davlat idoralari, tijorat tashkilotlari va ijtimoiy tarmoqlarda yuzaga kelayotgan kiberxavf-
xatarlar kiberxavfsizlik konsepsiyasini jahon miqyosida muhim muammolardan biriga
aylantirmoqda[5;19].
Kiberxavfsizlik — bu axborot resurslarini ruxsatsiz kirish, zararli dasturlar, hujumlar va boshqa
tahdidlardan himoya qilishga qaratilgan choralar, siyosatlar va texnologiyalar majmuidir. Hozirgi
kunda kiberxavfsizlik nafaqat texnik masala, balki ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy muammolar bilan
ham chambarchas bog‘liq. Ushbu mavzuni chuqur o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
182
samarali hal etish yo‘llarini ishlab chiqish bugungi raqamli transformatsiya jarayonlarida muhim
ahamiyatga ega[1;89].
Natijalar va tahlil. Yuqoridagi tahlillardan ko‘rinadiki, kiberxavfsizlik bugungi kunda har bir soha
uchun ustuvor ahamiyatga ega bo‘lgan strategik yo‘nalishdir. Raqamli texnologiyalar rivojlanishi
bilan birga kiberxavf-xatarlar soni va ko‘lami ham ortib bormoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki,
ko‘plab tashkilotlar, ayniqsa kichik va o‘rta biznes vakillari kiberxavfsizlikka yetarlicha e’tibor
qaratmayapti. Bu esa ularni turli zararli dasturlar, xakerlik hujumlari va ma’lumotlar buzilishiga
nisbatan zaif holatda qoldiradi.
Tadqiqotlar natijasida quyidagi muhim jihatlar ajratib ko‘rsatildi[6;90]:
Foydalanuvchilarning xabardorligi pastligi — ko‘plab kiberxavfsizlik hodisalari aynan insoniy
xatolar tufayli yuz beradi.
Texnik himoya vositalarining yetishmasligi — ayrim tashkilotlarda antivirus, firewal, SIEM kabi
tizimlar yo‘q yoki eskirgan.
Xavfsizlik siyosatining yo‘qligi — korxonalar ichida aniq xavfsizlik siyosati va standartlariga
amal qilinmasligi tizim zaifligini kuchaytiradi.Shu asosda, kiberxavfsizlikni ta'minlash uchun
quyidagi chora-tadbirlar zarurligi aniqlanmoqda:
Foydalanuvchilarni muntazam ravishda axborot xavfsizligi bo‘yicha o‘qitish va treninglar
o‘tkazish;
Texnologik vositalarni yangilash va avtomatlashtirilgan xavfsizlik tizimlarini joriy etish;
Kiberhujumlarga qarshi strategik rejalar ishlab chiqish va muntazam testlar o‘tkazish;
Huquqiy va tashkiliy asoslarni kuchaytirish, kiberxavfsizlik siyosatini ishlab chiqish.Umuman
olganda, zamonaviy jamiyatda kiberxavfsizlik — bu faqat texnologik masala emas, balki kompleks
yondashuvni talab qiladigan muhim strategik yo‘nalishdir. Har bir foydalanuvchi va tashkilot
kiberxavfsizlik madaniyatini shakllantirishga hissa qo‘shishi lozim. Tadqiqot davomida
aniqlanishicha, kiberxavfsizlik zamonaviy jamiyatning ajralmas va strategik muhim yo‘nalishlaridan
biri hisoblanadi. Raqamli texnologiyalarning keng qo‘llanilishi bilan bog‘liq holda kiberxavf-xatarlar
ham jadal sur’atlarda o‘sib bormoqda. Ayniqsa, moliyaviy sektor, ta’lim muassasalari, sog‘liqni
saqlash tizimi va davlat idoralari kabi sohalarda kiberhujumlar ko‘plab muammolarni keltirib
chiqarmoqda.Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, aksariyat hollarda kiberxavfsizlikka oid muammolar
quyidagi omillar bilan bog‘liq[3;73]:
Texnik jihatdan himoyaning sustligi – himoyalanmagan tarmoqlar, eskirgan dasturiy ta'minotlar
va avtomatlashtirilmagan xavfsizlik tizimlari.
Inson omili – foydalanuvchilarning xabardorligi yetarli emasligi, parollar bilan ehtiyotsiz
munosabat va ijtimoiy muhandislikka uchrash hollari.
Tashkiliy va huquqiy bo‘shliqlar – aniq xavfsizlik siyosatlarining yo‘qligi yoki ular ustidan
nazoratning sustligi.
Shuningdek, kiberxavfsizlikni ta’minlashda quyidagi asosiy yondashuvlar eng samarali vosita
sifatida e’tirof etildi:Axborot xavfsizligi siyosatini ishlab chiqish va joriy etish;Zamonaviy himoya
vositalaridan foydalanish (firewall, antivirus, SIEM, DLP va boshqalar);Xodimlar va
foydalanuvchilarni muntazam o‘qitish va ogohlantirish tizimini yo‘lga qo‘yish;Kiberxavfsizlik
bo‘yicha milliy va xalqaro standartlarga amal qilish[2,56].
Xulosa. Bugungi raqamli asrda kiberxavfsizlik muammolari global miqyosda dolzarb ahamiyat
kasb etmoqda. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi inson hayotini qulaylashtirayotgan bo‘lsa-da,
bu bilan birga yangi xavf-xatarlarni ham yuzaga keltirmoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki,
kiberxavfsizlik faqat texnik vositalar orqali emas, balki foydalanuvchilarning xabardorligi,
tashkilotlarda xavfsizlik siyosatining mavjudligi, hamda doimiy monitoring va nazorat orqali
ta'minlanadi.
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
183
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Jеl’nikov V. Kriptografiya ot papirusa do komp’yutеra. M.: ABF, 1997. –
2.Nil’s Fеrgyuson, Bryus SHnayеr «Praktichеskaya kriptografiya», M.: Izdatеl’skiy dom
«Vil’yams», 2005g.-424s.
3.Pеtrov A.A. «Komp’yutеrnaya bеzopasnost’. Kriptografichеskiе mеtodi zaщiti», M.: DMK,
2000g. -448s.
4.Koblits N. Kurs tеorii chisеl v kriptografii. – M., Nauchnoе izdatеl’stvo TVP,
5.Maslеnnikov A. Praktichеskaya kriptografiya BHV – SPb 2003y.
6.SHnayеr Bryus. Prikladnaya kriptografiya. Protokoli, algoritmi, isxodniе tеksti na yazikе Si.
Triumf-2002y.
СОЦИАЛЬНАЯ ИЕРАРХИЯ В АНГЛИЙСКОЙ И КИТАЙСКОЙ
ЛИНГВОКУЛЬТУРАХ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ СИСТЕМЫ ОБРАЩЕНИЙ И
КОММУНИКАТИВНЫХ СТРАТЕГИЙ
Маликшеева Лаззат Бауыржан кызы
Студентка 1 курса Каракалпакского государственного университета имени
Бердаха, Факультет иностранных языков,
Сейтжанова Луиза Тахировна
Научный руководитель, преподаватель в Каракалпакском государственном
университете имени Бердаха, Факультет иностранных языков,
Аннотация:
В статье проводится сравнительный анализ проявления социальной иерархии
в английской и китайской лингвокультурах. Особое внимание уделено системе обращений,
грамматическим конструкциям и коммуникативным стратегиям, отражающим социальные
роли и статусные различия в обоих языках. Анализ основан на конфуцианских ценностях,
лежащих в основе китайской культуры, и демократических принципах, характерных для
англоязычных стран. Выявлены ключевые различия в выражении уважения, формальности и
степени социального дистанцирования в различных коммуникативных ситуациях. Сделаны
выводы о значимости культурных факторов в формировании и развитии языковой иерархии.
Ключевые слова:
социальная иерархия, лингвокультура, китайский язык, английский
язык, система обращений, грамматические конструкции, коммуникативные стратегии,
конфуцианские ценности, вежливость в языке, глобализация и язык, интернет-сленг,
формальность и неформальность, межкультурная коммуникация, языковой этикет, культурные
различия
Введение. Иерархия — это система распределения ролей и статусов, основанная на
подчинении одних элементов другим. В социальном контексте иерархия регулирует
отношения между членами общества, определяя их права, обязанности и место в социальной
структуре.
В языковом плане иерархия проявляется через выбор речевых стратегий, использование
формальных и неформальных обращений, соблюдение субординации и демонстрацию
уважения к социальному статусу собеседника. В зависимости от культурных ценностей разных
народов, способы выражения иерархии в языке могут существенно различаться.
Социальная иерархия и культурные ценности играют значительную роль в формировании
языковых норм и правил речевого поведения. В китайской и английской лингвокультурах
иерархия выражается по-разному, что обусловлено различиями в историческом, философском
и социальном контексте. В китайской культуре, основанной на конфуцианских принципах,
важны уважение к старшим, соблюдение субординации и акцент на коллективизм. В
