Barcha maqolalar - Avtomatlashtirish va boshqaruv tizimlari

Maqolalar soni: 83
  • Статья представляет всестороннее исследование методов оптимизации и повышения производительности алгоритма шифрования Blowfish. Применение стратегий оптимизации, таких как оптимизация S-box, алгоритмическая оптимизация и оптимизация таблицы ключей, демонстрируется в контексте повышения безопасности и эффективности S-box, что улучшает общую безопасность алгоритма. Эмпирические оценки и анализ безопасности подтверждают эффективность этих методов в повышении эффективности и надежности Blowfish для современных криптографических приложений.
    Dustmurod Jo‘murodov
    155-158
    41   12
  • Tasvimi segmentlash texnologiyasi tibbiy tasvirlarga ishlov berish, yuzni tanib olish, piyodalami aniqlash. qo‘riqlash tizimlari kabilarda keng qo’llaniladi. Bugungi kunda tasvimi segmentlashni bo‘sag‘ali, konturliva grafli, shuningdek, Watershed, Markov tasodifiy maydonlari, Mean-Shift, GrabCut, chuqur o'qitishli. Fuzzy C-Means kabi usullari mavjud. Mazkur maqola tasvirlarni segmentlashning ayrim algoritmlari tadqiqiga bag‘ishlangan bo'lib, unda ulami yutuq va kamchiliklarini bayon etilgan.
    Narzullo Mamatov, Voxid Fayziev
    176-179
    43   32
  • Искусственный интеллект может анализировать данные о использовании сети, такие как объемы трафика, типы приложений и поведение пользователей, чтобы предсказывать будущие требования к сети и принимать соответствующие меры. Это позволяет операторам сети планировать и масштабировать сеть, чтобы удовлетворить растущие потребности пользователей.
    Malika Mirzayeva
    194-198
    67   22
  • В статье рассмотрена актуальность и необходимость применения современных информационных технологий в управлении строительством. Автор приводит несколько направлений применения 1Т в изучаемой сфере, а также выявленные в ходе исследования преимущества и недостатки от применения информационных технологий в управлении строительными процессами.
    Madina Sayfullayeva
    247-250
    45   13
  • This article explores the process of generating an Al model for object detection in images. It delves into the intricacies of data preprocessing, model selection, training methodologies, and evaluation metrics. By understanding these steps, developers can create robust object detection systems capable of identifying objects accurately in various contexts.
    Asiya Tureniyazova , Kirill Sprishevskiy , Manshuk Abiljanova
    253-256
    72   14
  • Эта статья посвящена основным аспектам развития цифровой экономики и выявляет влияние цифровых технологий на экономическое развитие современного общества. В результате принятых в стране мер по цифровизации удалось добиться сегодняшних результатов, которые отражают мировые показатели цифровой экономики. Вместе с этим было предложено ряд мероприятий по усилению цифровизации экономики в стране.
    Sherzodbek Xoshimov, Dilnoza Uzganbayeva
    267-270
    97   15
  • This article delves into the application of the K-Nearest Neighbors (KNN) algorithm in image classification within the realm of machine learning. It explores how KNN, a simple yet effective algorithm, can be utilized to classify images based on their features and similarities to other data points in a dataset.
    Sh Yarmatov, R Axmedov
    270-272
    36   10
  • Ushbu maqolada pochta jo‘natmasiga ishlov berishda saralash jarayonlarining o‘rni, pochta aloqasida chiqayotgan, kirayotgan va tranzit pochta jo‘natmalariga ishlov berish jarayonlari, bu borada xorijiy olimlarning fikr-mulohazalari asosida jo‘natmani manzilga yetkazib berishning o‘ziga xos yo‘llariga to‘xtalib o‘tilgan.

    Xokimbek Axmadbekov
    569-570
    37   9
  • Ushbu ilmiy izlanishda asosan xozirgi kundagi intellektual transport tizimlaridagi foydalanilayotgan tizimlar tahlili qolaversa ularda uchrayotgan muammolar qarab chiqilgan. So‘nggi o‘n yil ichida turli xil sharoitlarni (masalan, haydovchi monitoringi, shinalar bosimi, yog‘ bosimi, avtomobil tezligi, tezlashuv va joylashuvi) kuzatish uchun komponentlarni o‘z ichiga olgan ko‘plab transport vositalari paydo bo‘ldi. Narsalar interneti (IoT) ma’lum bir muhitdan har xil turdagi ma’lumotlarni to‘plash imkonini beradi. Ikkala tendentsiya natijalarining integratsiyasi transport vositalari interneti (IoV) kontseptsiyasining paydo bo‘lishiga olib keldi. IoVni amalga oshirish turli texnologiyalardan foydalangan holda boshqa qurilmalar va infratuzilma bilan aloqa o‘rnatish uchun qurilmalarni (datchiklar, shaxsiy qurilmalar, aktuatorlar va boshqalar) talab qiladi. Bunday qurilmalarning o‘zaro ta’siri qurilmalar o‘rtasidagi nomuvofiqlik, internetga ulanish uchun turli sifatlar va javob vaqtlari, cheklangan ishlov berish va saqlash imkoniyatlari kabi bir qancha muammolariga olib keldi. Ushbu muammolarning qisqacha tahlili ushbu maqolada qarab chiqilgan. 

    Jamshid Hamzayev, Nusratullo Maksudov
    596-600
    79   13
  • Maqolada paxtani havo quvurlariga uzatish jarayoni tahlil qilingan. Tadqiqotlarda paxtaning havo quvurlariga bir me’yorda uzatilmasligi aniqlangan va uning sabablari o‘rganilgan. Paxtani uzatishdagi notekislikni bartaraf etish uchun gorizontal lentada joylashgan paxta qatlamini tekislash kerak bo‘ladi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra tekislovchi element sifatida tebranib turuvchi metal plastinka tanlandi. Yangi vibratsion ta’minlagichni ishlatish bilan notekislikni yuqori darajada kamaytirish mumkinligi ma’lum bo‘ldi.

    Olimjon Sarimsakov, Nurillo Sattarov
    688-691
    45   9
  • Статья посвящена анализу и совершенствованию подходов к механизму управления персоналом на предприятиях лёгкой промышленности. В статье рассматриваются основные проблемы, c которыми сталкиваются предприятия данной отрасли в области управления персоналом, такие как эффективность мотивации сотрудников, управление знаниями и навыками, а также создание благоприятной организационной среды. Для решения данныхпроблем предлагаются современные подходы и инструменты, такие как использование технологий управления персоналом, внедрение системы управления знаниями, разработка гибких методов мотивации и обучения персонала. Анализ применения этих подходов на практике позволяет сделать выводы о их эффективности и потенциале для улучшения управления персоналом на предприятиях лёгкой промышленности.

    Madinabonu Saloxiddinova, Dilnoza Uzganbayeva
    691-693
    55   13
  • Ushbu maqolada iqtisodiyotni erkinlashtirish va rivojlantirish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha tub islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining barqaror, ijobiy o‘sishi haqida so’z yuritilgan.

    Iroda Shukurova
    703-704
    84   12
  • В данной статье рассмотрено предложение применения искусственного интеллекта в сфере здравоохранения, в частности, предложена идея разработки Price-telegram-бота для медицинских услуг, обоснованы цель и преимущества данной разработки, предложены этапы создания и пошаговая инструкция использования данного бота.

    Madina Gamletova, Nodira Abzalova
    771-773
    34   10
  • Ишнинг долзарблилиги ва зарурияти. Ривожланган мамлакатлар (АҚШ, Япония, Испания, Франция ва бошқалар) тажрибаси ер эгалари орасида сув-ер ресурсларини бошқаришдаги энг самарали орган - нодавлат, нотижорат ва жамоавий ташкилотлар эканлигини кўрсатади. Бундай ташкилотларнинг фаолияти жойлашиши, хўжаликнинг тури ва ўлчамидан қатъий назар сув ресурсларини адолатли тақсимланишига, сувни ноконуний олишнинг олдини олишга, суғориш суви йўқотишларни камайишига, канал, дренаж ва бошқа инфраструктурага техник хизмат кўрсатиш сифатини яхшилашга каратилган.
    Ўзбекистонда янгидан ташкил этилган сув истеъмолчилари уюшмаси (СИУ) - давлат ва сув истеъмолчилари ўртасидаги сув ресурсларини бошқарувчи ва асосий бўғин хисобланади. Шунинг учун суғорма деҳқончиликда сув ресурларини тежаш ва уюшма аъзоларни сув сохасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш учун СИУ ни замонавий суғориш техника ва технологиялар ҳамда сув-ер ресурсларни бошқариш бўйича усул ва воситалар билан таъминлаш керак.
    Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 19 апрелдаги «Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-1958-Фармони, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 19 мартдаги «Ўзбекистон Республикасида сувдан фойдаланиш ва сув истеъмоли тартиби тўғрисидаги Низомини тасдиқлаш» тўғрисидаги №82-сон қарори мазкур илмий-тадкиқот ишларни бажаришга хизмат килади. Ушбу вазифалар тезкор сувдан фойдаланиш режаларини ишлаб чиқиш ва қишлоқ хўжалиги экин майдонларини макбуллаштириш усулларини жорий этиш, тупроқнинг намлик динамикасини башорат килиш усуллари асосида агротехник ва мелиоратив тадбирларни қўллаш самарадорлигини ошириш, лазерли текислаш тадбирларини лойихалаштириш ва амалга ошириш технологияларини модернизациялаш оркали сув танқислигини юмшатишга каратилгандир.
    Тадқиқотнинг мақсади. Диссертация ишининг максади Ўзбекистонда СИУлар учун суғориш сувлари танқислиги ортиб бораётган шароитда суғориш ва зах қочириш тизимларидан фойдаланишнинг илмий асосланган технологик асосларини ишлаб чикиш.
    Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    турли сув таъминоти шароитида суғориш сувининг маҳсулдорлигини ошириш ва сув-ер ресурсларидан самарали фойдаланишга эришувчи сувни тақсимлаш услуби яратилган;
    систематик ётик зовур таъсирида сизот сувлари сатҳи динамикасини башорат килиш бўйича услуб тайёрланган;
    илк бор ўсимликнинг илдиз тизимини ривожланиши, тупроқни хайдов катлами ва сизот сувлари сатхи чуқурлигини инобатга олган ҳолда эвапотранспирация микдорини аниқлаш усули ишлаб чиқилган;
    илк бора систематик ётик зовур ва қўлланилаётган технологиялар: анъанавий технология (илдиз - хайдов - хайдов ости қатламлар); қатлам-катлам юмшатиш (илдиз - ҳайдов ости катламлар); тупрокда новегетация даврида намликни тўплаш учун ерни чукур юмшатиш (хайдов - ҳайдов ости катламлар) таъсирида тупроқ намлиги ўзгаришини башорат килиш бўйича услуб ишлаб чиқилган;
    чўкувчан тупрокларда ер текислаш ишларини лойиҳалаштириш янги усули ва технологияси яратилган.
    ХУЛОСАЛАР
    Ўтказилган тадқиқотлар ишнинг назарий ва амалий аҳамиятини белгиловчи қуйидаги хулосаларни шакллантиришга имкон беради:
    1. Сув танқислиги шароитида сувдан фойдаланиш режаларини тезкор тўғрилаш бўйича иқтисодий-математик модел (2) таклиф этилган. СИУ ва фермер хўжаликлари шароитида экинлар орасида сув тақсимлаш муаммоси таклиф этилаётган модел ёрдамида сув ресурслари танқислиги шароитида кишлок хўжалиги хосили етиштиришда зарарни камайтириш оркали ҳал этилиши мумкин. Бу эса анъанавий сувни тақсимлаш усулига нисбатан даромадни 342400 сўм/гагача (Тошкент вилояти Қуйи-Чирчик тумани «Сайрам суви» СИУси мисолида) ошириш имконини беради.
    2. Суғориш суви танқислиги шароитида қишлоқ хўжалиги экин майдонларини макбуллаштириш бўйича иктисодий-математик модел (3) ишлаб чиқилган. Экин майдонларни макбуллаштириш тажрибаси қишлоқ хўжалиги экинлар тури ва навларини деверсификация қилиш кераклигини кўрсатмокда, чунки факатгина тўғри деверсификация ишларини бажариш орқали даромад 454 200 сўм/гага (Сурхондарё вилояти Қумкўрғон туман «Н.Мирзаев» СИУси «Маматкул Жўра ўғли» фермер хўжалиги мисолида) ошириш мумкин.
    3. Сув танқислиги даражасини ҳисобга олиб қишлоқ хўжалиги экин майдонлари ва суғориш ҳажмларини мақбуллаштириш бўйича иқтисодий-математик модел (4) ишлаб чикилган. Суғориш суви танқислиги шароитида кишлок хўжалиги экинлари майдонлари ва суғориш ҳажмларини макбуллаштириш усулларини қўллаш қурғоқчилик йилларда қишлоқ хўжалигига зарарларни минималаштиришга имкон берди. Мисол учун, Сурхондарё вилояти Қумқўрғон туман «Н.Мирзаев» СИУсидаги «Саодат» фермер хўжалигидаги даромад назоратга нисбатан 821500 сўм/га юқорирок бўлди.
    4. Ҳозирги вақтгача, физик буғланиш билан боғлиқ бўлган намлик оқимиини моделлаштиришда унинг чекланган ораликларда ўзгариши ҳисобга олинмаган. Шунинг учун мазкур ишда ҳажмий намликни сўлиш намлиги билан чегаравий дала намлик сиғими орасидаги ўзгариши инобатга олинди. Ўсимлик ривожланишининг бошланғич даври ҳамда илдиз тизими ривожланишини инобатга олиб, автоморф тупроқларда намлик ўтказиш аналитик хисобларига асосан, муаллиф тескари физикавий масалани ечиш йўли (акад. Ф.Б. Абуталиев услуби бўйича) билан каралаётган СИУ тупроқлариниг физик параметрларини аниқлаган.
    5. Илк бор агротехника параметрлари (ҳайдов чуқурлиги), тупроқларни физик хусусиятлари ва илдиз катламини ривожланиши хамда намликни чегараланган (сўлиш намлиги билан чегаравий дала намлик сигими) ораликда ўзгаришини ҳисобга олувчи ер сатхидаги намлик оқими (физик бугланиш)нинг аналитик формула (12)си топилди.
    6. Сизот сувлар чукурлигининг максимал ва минимал сизот сувларини ўртача киймати сифатида кабул килувчи П.Я. Полубаринова-Кочина натижаларидан мутлақо фаркланувчи аналитик богланиш (15) муаллиф томонидан таклиф этилмокда.
    Ишлаб чиқилган (трансцендент) тенглама (16) сизот сувлар сатҳини исталган вақт оралиғида аниқлашга ёрдам беради ҳамда грунтнинг ғоваклиги, муҳитнинг фильтрация коэффициента, инфильтрациянинг жадаллиги, тупроқ сатҳидаги буғланиш, дреналараро масофа ва критик чуқурликка боғлиқ.
    7. Муаллиф СЁЗ фильтрация қаршилиги ва сув сарфининг математик моделларини (17) яратган. СЁЗ фильтрация каршилиги ва сув сарфини ўзгармас деб қабул қилган акад. С.Ф. Аверьянов ишларидан фарқлирок, муаллиф фильтрация каршилигини ўзгарувчанлигини исботлади ва СЁЗ сув сарфини ифодаловчи айниятни олган.
    8. Сизот сувлар сатҳи динамикаси формуласига асосланиб, муаллиф томонидан илк бор боғлар, узумзорлар ва кўп йиллик экинлар, яъни бир жинсли муҳит учун (23) моделлар ва дастурлар мажмуаси ишлаб чиқилган. Тадқиқотлар натижаси дренаж ёнида хажмий намлик дреналараро масофасининг ўртасига нисбатан тезрок камайишини кўрсатди.
    9. Назарий тадқиқотлар асосида трансчегаравий дарёларни энергетик режимга ўтиши мунособати билан ҳосил бўладиган «сунъий» сув тошқини сувларини аэрация минтакасида ушлаб қолдириш жараёнидаги икки катламли муҳитда (новегетация даври, хайдов ва ҳайдов ости қатламлари) намликни ўзгариш боғланишлари (26 ва 27) олинган.
    10. СЁЗ таъсирида қатлам-катлам босқичли юмшатишда, икки катламли муҳит (илдиз ва хайдов ости катламлари)да намлик ўтказиш динамикаси масаланиг сонли ечими (29 ва 30) топилган. Масаланинг ечими сугоришлараро муддатларни узайтирувчи қатлам-қатлам босқичли юмшатиш чукурлиги ва муддатларини мақбуллаштиришга ёрдам беради. Таклиф этилаётган қатлам-катлам босқичли юмшатишда намлик ўтказишни моделлаштириш услуби илгари қўлланилган (Бараев Ф.А. ва Аббасханов М.) усулларига нисбатан намликнинг ўзгаришини аниқрок аниқлашга имкон беради.
    11. Уч катламли муҳит (илдиз, хайдов ва хайдов ости катламлар)дан иборат, СЁЗ таъсирида сугорилаётган далада тупрок намлиги динамикасини аниқлашга имкон берувчи моделлар (32, 33, 34) яратилган. Акад. Ф.Б. Абуталиевнинг фильтрация назариясидаги тескари физик масалаларни ечиш услубидан фойдаланиб, қаралаётган уюшма тупроқлариниг физик параметрларини аниклаган.
    12. Ер ишлар ҳажмини 12-16%гача (Андижон вилояти Қўрғонтепа тумани «Мухторали Юсупов» СИУсида) камайтириш имкониятини бурувчи чўкувчан грунтларда суғориладиган ерларнинг лазерли текислаш усули такомиллаштирилган. Ишлаб чиқилган ер текислаш услуби чукур юмшатиш ишлари бажарилгач тупроқни бир хилда чўкишига ва турғун текислик ҳосил бўлишига имкон беради.

    Рустам Мурадов
    1-84
    46   16
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бутун жаҳон мультимедиа воситаларининг 1994 йилдаги ялпи обороти 16 млрд. АҚШ долларини ташкил қилган бўлса, 2014 йили эса 100 млрд. АҚШ долларини ташкил қилди. Мультемедиа технологияларни жадал ривожланиши натижасида, турли кўринишдаги дискрет-узлуксиз ахборотни сақлаш, ишлов бериш, мурожаат ва такдим этиш 2012 йилга келиб 83 % ташкил этди. Дискрет- узлуксиз тизим табиатан турли кўплаб элементлардан (матн, овоз, аудио, видеолавҳа ва ҳаказо), хусусан, ҳолати узлуксиз жараёнлар билан ифодаланувчи, чекланган муддатли ва элементли тизимни тахлили учун ҳодиса таъсир вактининг муҳим бўлмаган ҳолатларини дискрет жараёнлар билан ифодаловчи параллел ва тармоқланган динамик тизим ҳисобланади.
    Ахборот-коммуникация технологияларининг изчил суръатларда ривожланиб бориши ахборот хажмини кескин ошишига олиб келди, ахборот окими тезлиги ошди, шунингдек ахборот ресурларига бўлган эхтиёжи ошиб борди. Бундай холатларда турли кўринишдаги ва хажмдаги дискрет-узлуксиз ахборот ресурсларини тизимлаштириш, сақлаш, узатиш, кабул килиш, ишлов бериш, такдим этиш осон ва кулай мурожаат интерфейсини, вақт ва замондаги оқимини мувофиқлигини таъминловчи математик модел, усул ва алгоритмларни яратиш орқали фойдаланувчига тушунарли, ишончли, тўлиқ, англаш ва ўзлаштириш учун кулай холда ахборот такдим этиш муҳим аҳамият касб этади.
    Мультимедиа тизимларини лойиҳалаш масалалари, назарияси ва муаммоларини ҳолатини таҳлили TIAV-мультимедиа тизимларининг ахборот, фаолият, динамик моделларини, самарали алгоритмлари ва дастурий мажмуасини тадбик этишнинг ташкилий тузилмасини яратишда маълум қийинчиликлар мавжудлигини кўрсатди. TIAV-мультимедиа тизимларида ахборот ресурсларига ишлов беришнинг дискрет - узлуксиз жараёнларини бошкариш тизимини лойхалаш учун муаммони ечишга йўналтирилган дастурий мажмуалар асосида самарали алгоритмлар, математик ва ахборот моделларини яратиш долзарб масалалардан бири ҳисобланади.
    Мультимедиа тизимларида инновацион услубиятларни қўлланилиши дискрет-узлуксиз ахборот ресурсларига ишлов бериш жараёнларининг барча босқичларида ахборот ресурсларини кабул килиш, сақлаш, такдим этиш, тизимлаштириш, кулай мурожаат интерфейсини қўллашни жадаллаш-тирилиши натижасида фойдаланувчи томонидан ахборот ресурларини тўлиқ ўзлаштириши таъминлайди.
    Узбеки стон Республикаси Президентини 2012 йил 21 мартдаги ПҚ-1730-сон “Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш ва янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги, 2011 йил 24 февралдаги ПҚ-1488-сон “Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг медиамаркази фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги Қарорларида кўрсатилган вазифалар ижросини таъминлашда мультимедиа тизим ва технологияларини ишлаб чикиш зарурдир.
    Мультимедиа тизимида харакатланувчи барча жараёнлар дискрет-узлуксиз характерга эта, натижада бундай автоматлаштирилган мультимедиа тизимлари TIAV объектлар синфидан фойдаланишга асосланган TIAV контейнерларини лойиҳалашнинг онлайн конструкторларини ўз ичига олувчи моделлари, самарали алгоритм ва дастурий мажмуаларини ишлаб чиқиш зарурати тугилади.
    Тадқиқотнинг мақсади TIAV-мультимедиа тизимларида ахборот ресурсларига ишлов беришнинг дискрет-узлуксиз жараёнларини моделлари, усуллари ва алгоритмларини ишлаб чиқишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги кўйидагилардан иборат:
    мультимедиа жараёнлари ва умумтизим талабларига мувофиқ қарорларни қабул қилувчи, ахборот ресурсларни киритиш ва чиқувчи ҳолатларини лойиҳалашда қўлланиладиган факторларига чегаравий шартлари бўлган TIAV-мультимедиа тизимида такдим этиш модели ишлаб чикилган;
    стохастик мультимедиа жараёнларининг динамик ҳолати, кирувчи факторлар ва чизиқли дифференциал тенгламалар асосида максадли кўрсаткичларни башоратлашнинг динамик жараёнларини регрессион тенгламалардан фойдаланган ҳолда ифодалаш орқали TIAV-мультимедиа тизимини дискрет-узлуксиз жараёнларда ахборотларни қайта ишлаш механизми ишлаб чикилган;
    ахборот ресурсларга ишлов беришда тизимли ёндошишга асосланган мультимедиа муҳити доирасида матн, тасвир, аудио, видео кўринишидаги маълумотларни кайта ишлаш тизимини жадаллаштириш технологияси ишлаб чикилган;
    мультимедиа жараёнлари техник даражасини ошириш, TIAV контейнерларни яратиш жараёнини яхшилаш, фойдаланувчи томонидан кулай ўзлаштиришни таъминлаш учун ахборот ресурсларини иерархик таксимлаш назарияси доирасида TIAV (text, image, audio, video) мультимедиа объектларини автоматик равиш шакллантириш усуллари ишлаб чикилган;
    таклиф этилган математик моделлар асосида TIAV-мультимедиа тизимлари ахборот ресурслари билан ишлашга тайёр бўлмаган фойдаланувчилар учун дўстона интерфейсни таъминловчи, мультимедиа жараёнларини ташкил этувчи, бевосита TIAV контейнерларини яратувчи ва намойиш этувчи TIAV-мультимедиа тизимлари онлайн тизим TIAV контейнерлар конструкторининг дастурий таъминоти ишлаб чикилган.
    Хулоса
    Диссертацияда тизимли тахдил ва синтез, оптимизация, дискрет-узлуксиз ва чизиқли дастурлаш усуллари, умумий бошқарув назарияси, эҳтимоллик назарияси, қарор кабул килиш назариясини қўллаш асосида TIAV-мультимедиа тизимларнинг дискрет-узлуксиз жараёнларини карор кабул килиш алгоритмлари, моделлари ва усулини ишлаб чикишда куйидаги натижалар олинди:
    1. Мультимедиа тизимларида ахборот ресурсларига ишлов беришнинг дискрет-узлуксиз жараёнларини қўллашнинг тахдили уларнинг ўзига хос хусусиятларини танлайди ва ривожланиш истикболларини аниклайди.
    2. Ахборот ресурсларни иерархик таркалиши назарияси доирасида TIAV (text, image, audio, video) мультимедиа объектлари синфи ажратиб олинган, мультимедиа жараёнлари техник даражасини ошириш, TIAV контейнерлари яратиш жараёнларини яхшилаш, фойдаланувчи томонидан қулай ўзлаштиришни таъминлаш, шунингдек, мезонларни танлаш амалга оширилган, ахборот ресурсларига ишлов беришга юклатиладиган асосий талаблар шакллантирилган, бу ўз навбатида TIAV-мультимедиа тизимларини ўзига хос хусусиятлари, чегаравий ва фаолият юритиш имкониятлари фойдаланиш самарадорлигини аниқлаш имконини беради.
    3. Мультимедиа тизимларида факторларга қўйилган чекланмалар асосида таклиф этилган TIAV-мультимедиа тизимлари концептуал моделини, тузилмавий- конструктив вариантлар тўпламини шакланиши, амалда жорий этиш кўрсаткичларини тахдили, лиги услубда мультимедиа жараёнларини лойихалашни ташкил этиш ахборот ресурслари киритиш муддатини қисқартиради, умумтизим талабларини аниклайди ва мультимедиа жараёнлари учун оптимал ечимни беради.
    4. TIAV-мультимедиа тизимлари математик моделини ишлаб чиқиш, мультимедиа тизимлари фаолиятини ифодаланишини шакллантиради, параметрлар ўзаро боғлиқлиги, тизим ҳолатини башоратлаш, оптимал шароитни излаш, дастурий таъминотини ишлаб чикиш, куйидаги талабларга жавоб беради, адекватлик, берилган аникликда тадкиқ этилаётган лойҳалаш ва бошқариш учун зарур бўлган лойихалари объектини информативлиги, модел параметрлари билан амалдаги бошқарувчи таъсирларнинг боғликлиги компьютер тезкор хотирасининг энг кам хажмида ва энг кам вактда жорий этилишини таъминлайди.
    5. Олиб борилган тадкиқотлар TIAV-мультимедиа тизимларининг дастурий таъминоти TIAV контейнер томонидан маълум фойдаланувчига X (инсон/мин) изчиллигида амалга оширилувчи хар бир хизмат кўрсатишнинг ўртача вақти 0,05 (мин)да фойдаланувчилар окимига хизмат кўрсатишни таъминлайди. Тизим (навбат юзага келган вақтда) 14 фойдаланувчидан кўп бўлмаган хизматни кўрсатади.
    6. TIAV-мультимедиа тизимларини адаптив бошқаруви синтезига тизимли ёндошувини асослаш ва таклиф этилган математик модел параметрларини баҳолаш учун ҳисоблаш усулини танлашни амалга ошириш мультимедиа жараёнларини бошқариш бўйича тезкор оптимал карор кабул қилишни таъминлайди.
    7. Мезонлар қобиғи бўйича Кротов ҳоссасига жавоб берувчи мультимедиа объектлари оптимал микдорини танлаш учун TIAV-мультимедиа тизимлари алгоритми ишлаб чиқилган. Мультимедиа тизимларида ҳар бир фойдаланувчига 5-7та TIAV контейнерларидан фойдаланиш вактида мультимедиа тизимида фойдаланувчининг ўртача иштирок этиш вақтининг берилган оптимал вактидан ошмаслиги учун, яъни f-гизим — ^берилган шартнинг бажарилиши, ҳамда TIAV контейнерларнинг берилган оптимал микдорида фойдаланувчиларга хизмат кўрсатишнинг эҳтимоли кўрсаткичи, яъни рад этиш эхтимоли 0.03 с.га; нисбий ва абсолют ўтказиш имкониятини 4 TIAV контейнер/мин.га; фойдаланувчиларнинг ўртача навбатда туриш сони 2-3 киши; ўртача банд бўлган TIAV контейнерлар сони 5-6гача етади; фойдаланувчиларнинг мультимедиа тизимида ўртача бўлиш вақти 30-105 минутни ташкил этади.
    8. TIAV-мультимедиа тизимлари саноат тажрибасида жорий этилиши натижасида эришилган натижалар амалдаги ўхшашлари билан солиштирилади, TIAV-мультимедиа тизимлари учун таклиф этилган дастурий-алгоритмик комплексларни амалдаги тадбиқи асосида мультимедиа ахборотларини йигиш, жамлаш ва уларга ишлов бериш мультимедиа маълумотларини кабул килиш даражасини оширади, амалдаги ўхшашларга нисбатдан ахборот ресурсларини тўлик ўзлаштириш 89%дан 98% ошади, мультимедиа маълумотларига ишлов бериш вақт микдори 0.05 минутдан 0.033 минутга, яъни 1.2 маротаба қисқаради.

    Саида Бекназарова
    1-84
    46   13
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жахонда янги технологияларнинг изчил ривожланиши натижасида электромагнит майдон бошқарув тизимининг воситалари ва курилмаларидан фойдаланиш талаби кун сайин ортмокда. Ҳозирги кунга келиб, дунё миқёсида хар Йили ишлаб чиқарилаётган электр энергиясининг 2-3 фоизи (4,7-7,110"кВт соат) оқова ва ичимлик сувини тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш жараёнида сарфланмокда.
    Дунёда мавжуд сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, ичимлик суви, хўжалик, маиший ва саноат суви окова чиқиндиларини қайта ишлаб сифатини ошириш, сувни тозалаш ва зарарсизлантириш технологияларини такомиллаштириш масалалари долзарб муаммога айланди. Ҳозирги вақтда дунёда 35 фоизга якин оқова ва ичимлик сувини тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш зарурати мавжуд. Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, ичимлик суви, маиший ва саноат суви оқова чиқиндиларини кайта ишлаш сифатини ошириш, сувни тозалаш ва зарарсизлантириш техник восита ва технологияларини такомиллаштириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш устувор вазифа ҳисобланади. Сувни тозалаш ва зарарсизлантириш технологияларининг асосий масалаларидан бири сувни зарарсизлантириш, тозалаш ва тузсизлантириш да фойдали иш коэффициенти, самарадорлиги катта ва ишлаш ишончлилиги юкори хамда энергия тежамкор бўлган технологияларни яратиш муҳим ахамият касб этади.
    Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 21 июлдаги 320-сон «Сув хўжалигини бошкаришни ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида» ва 2004 йил 14 апрелдаги 183-сон «Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш тўғрисида»ги карорларида белгиланган вазифаларни муайян даражада амалга оширишда мазкур диссертация тадқиқоти хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизими ёрдамида оқова ва ичимлик сувларини тозалаш, зарарсизлантириш, тузсизлантириш қурилмаларини яратишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    сувни импульсли электромагнит майдон ёрдамида тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун тиристорли частота ўзгартиргич бошқарув тизимининг конструктив схемалари ва курилмалари яратилган;
    илк бор сувни реагентсиз, умумий фазовий электромагнит майдон ёрдамида тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш юмшатиш учун курилмалар яратилган;
    импульсли бўйлама электромагнит майдон, импульсли электр майдон, айланувчи электромагнит ва гравитация майдонлари ўзаро таъсирлашувчи умумий фазовий электромагнит майдон ҳосил килиш мумкинлиги назарий асосланган;
    илк бор сувни тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун бўйлама ва кўндаланг қўзғатиш чулғамларига эта бўлган умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизими курилмалари ишлаб чиқилган;
    сувни тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун импульсли электромагнит майдон уч фазали бошқарув тизими яратилган;
    Хулоса
    Бажарилган илмий-текшириш натижаларини умумийлаштириб, диссертация ишида илк бор умумий фазовий электромагнит майдон комплекс изланишлар олиб борилган. Саноат, экспериментал ва назарий илмий-текширувлар умумий фазовий электромагнит майдоннинг мўътадил ишлаш имкониятини берувчи бошқарув тизимидаги замонавий электрон курилмаси ишчи ток диапазонида курилманинг тургун ишлашини таъминлайди.
    Асосий илмий натижалар, ишга тааллукли хулосалар ва таклифлар куйидагилардан иборат:
    1. Куч электромагнит импульсли тизим ва умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизимининг такқослаш натижасига кўра талабга тўлик жавоб берувчи импульсли электромагнит майдон ва вихрли электромагнит майдонларига асосланган бажарувчи элемент бошкарув тизими эканлиги белгиланди.
    2. Бажарувчи уйготувчи чулгам соленоидда энергия тебранишининг импулсли электромагнит шаклини ва амплитудасининг ўзгармаслигини таъминловчи тиристорли частота ўзгартиргичли бошкарув тизими сувни тозалаш ва зарарсизлантириш учун ишлаб чикилди.
    3. Elcktronics Workbench ва инструментал дастур С ++ Buldcr ёрдамида бажарувчи элемент бошкарув тизими курилмаси тадкиқи натижалари, курилмадаги жараёнларни аниқлаштириш ва визуал текшириш хамда такомиллаштириш имкониятини яратди.
    4. Бирлик юза электромагнит майдони курилмасининг вольт - амперли характеристикасидан, 60 А дан 300 А гача ораликда кучланиш мўътадилли бўлиб, умумий фазовий электромагнит майдон ишлаши учун мос келувчи эканлиги аниқланган. Умумий фазовий электромагнит майдондаги кучланиш бу кисмида токнинг берилган қийматига боғлиқ бўлмай, фақатгина уйғотувчи чулғам индуктивлиги ва конструктив хусусиятларига ҳамда мис стерженга боғлиқ эканлиги аниқланди. Умумий фазовий электромагнит майдон мўътадил ишлаши учун лозим бўлган бошкарув кучланиши, токнинг ишлаш диапазони учун аникланди.
    5. Бажарувчи элемент уйғотувчи чулгамни кетма - кет ва параллел уланганидаги электромагнит кучни чизиқли магнит тизими учун ҳисоблаш услуби таклиф этилди. Ушбу услубнинг моҳияти оким илашувчанликлар ва токлар нисбати, бажарувчи элемент уйготувчи чулгамининг индуктивлиги ва ўзаро индуктивлиги чизикли тенглама кўринишида ёзилган.
    6. Уйғотувчи чулғамни характеристикасини инобатга олиб, миснинг нисбий йўқотишининг минималлаштириш шартини чўлғамдаги импульс кучланишининг аниқ бир шаклидагина таъминлаш мумкинлиги аниқланди. Уйғотувчи чулғам мисдаги энергиянинг нисбий йўколишини минималга келтириш учун электромагнит тизимидаги нолдан фарқли фаол каршиликли ва охирги қийматли индуктивликка эга бўлганида токнинг импулси квадрата ва индуктивликни вақт бўйича ҳосиласининг шакли бўйича ўхшаш бўлиши шарти аникланди.
    7. Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув реал тизими учун унинг меъйёрий иш режимини таъминловчи тизимнинг тургунлиги, турғунлик заҳираси ва ўткинчи жараёнлари тадкик этилди. Ўтказилган тадқиқотлар умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими динамик режимда кўйилган барча талабларни қондиради.
    8. Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими курилмасининг пухталигини аниклаш учун ҳисоблаш алгоритми ишлаб чиқилди, унинг асосида пухталикнинг микдорий таснифларини эксплуатация жараёнида хам аниклаш имконияти пайдо бўлди.
    9. Ишлаб чиқилган намуна, Салар станцияси аэрация ССА ГУПТ «Сувсоз» тозалаш иншоотида синовдан ўтказилди. Саноат намунаси колли-индексни амалда 99 фоизгача камайтирди.
    10. Яратилган умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими курилмаси, техник синовларига кўра, асосий кўрсаткичлари бўйича мавжуд курилмалардан устун бўлиб, қўлланилишида пухталиги 1,4 баробар, фойдали иш коэффициенти 20 фоизга, сувни зарарсислантириб ишлаб чиқариш хамда ишлаш мухлати 2 баробарга ортди.
    Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими тадкиқот натижаларини жорий килишдан олинадиган иктисодий самарадорлик, йилига 67 млн. сўмни ташкил этди.
    Шундай килиб, ишда келтирилган янги илмий ҳолатларни назарий умумлаштириш ва амалиётга жорий килиш асосида умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизимини ишлаб чиқиш бўйича халк хўжалиги аҳамиятига эга бўлган йирик муаммо ечилган.

    Озода Ибрагимова
    1-83
    36   22
  • Тадқиқот объектлари: қишлоқ хўжалик, мелиоратив ва қурилиш машиналари, тракторлар, автомобиллар ва технологик қурилмалар механизмлари таркибида қўлланиладиган сиқилувчан цилиндрик ўралма пружиналар, тиклаш усуллари ва технологик жараёнлари.
    Ишнинг мақсади: қишлоқ хўжалик, мелиоратив, қурилиш машиналари, тракторлар ва технологик қурилмаларда қўлланиладиган цилиндрик ўралма пружиналарни ресурсини тиклаш технологиясини модернизациялаш.
    Тадқиқот методлари: Назарий тадқиқотлар механика қонуниятлари, пластик деформация, иссиқлик баланси, иссиқлик масса алмашинуви назариялари ва математик анализ усуллари асосида, экспериментал тадқиқотлар лаборатория шароитида ишлаб чиқилган тажрибавий қурилма, лаборатория ва ишлаб чикариш шароитларида замонавий назорат ўлчов асбоблари, жиҳоз, воситалардан фойдаланилган ҳолда ўтказилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгнлиги: қишлоқ хўжалик, қурилиш ва мелиорация машиналари, тракторлар ва технологик курилмаларда қўлланиладиган цилиндрик ўралма пружиналар ресурсини қайта тиклашнинг модернизациялашган усули, курилмаси ва тиклаш жараёни режимларини пружина эластиклигининг камайишини хисобга олган холда аниқлаш боғлиқликлари.
    Амалий ахамняти: қишлоқ хўжалик, қурилиш ва мелиорация машиналари, тракторлар ва технологик қурилмаларда қўлланиладиган цилиндрик ўралма пружиналар ресурсини модернизациялангаи тиклаш курилмаси ва технологик жараёни.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Технологик жараёи ва натижалар «Ўзагромашсервис» уюшмасига қарашли «ТошОР» ОАЖ, Тошкент вилояти Юқори Чирчиқ тумани МТП да пружиналар тиклаш жараёиини ташкил қилиш мақсадида ишлаб чиқариш жараёиига ва ТИМИ ўқув жараёнига тадбиқ қилинган. Ишлаб чикариш жараёнига тадбиқ этишда тиклаигаи пружинанинг таннархи 664,73 сўмни ёки янги пружина нархинииг 33 % ни ташкил этади. Кутилаётган йиллик иқтисодий самара 5000 дона пружинани тиклаш учун 6454238 сўмни, капитал қўйилмаларни қоплаш муддати 2 йилни ташкил этади.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: «Узагромашсервис» уюшмаси ихтисослашган таъмирлаш корхоналари ва машина трактор парки устахоналари.

    Бегмат Норов
    1-24
    20   8
  • Тадқиқот объектлари: турли экстремал (ҳалокатли) ва унга яқин ҳолатлар кўплаб кузатиладиган ишлаб чикаришнинг мураккаб объектлари.
    Ишнинг мақсади: Ишлаб чиқариш объектларининг экстремал ҳолатларда фаолият самарадорлигини ва хавфсизлигини оширишга кўмаклашадиган бошқарув тизимининг татбикий аспектларини ишлаб чиқиш.
    Тадқиқот методлари: кўп сатхли иерархик тизимларни тизимли тахлил килиш аппарата, математик моделлаштириш усуллари, ситуацион, мантиқий моделлаштириш усуллари, кафолатланган натижа, имитацион моделлаштириш, бошқарув тизимларини оптималлаштириш ва синтез килиш тамойиллари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгнлиги: субстрат ўзгариш жараёнининг математик тавсифи тенгламалар тизими кўринишида шакллантирилган; кафолатланган энг яхши натижага эришиш учун объектни бошкаришнинг аналитик кўринишдаги функциялар ва функционалларни аниқлашга асосланган стратегиясини танлашнинг алгоритми ишлаб чиқилган; биотехнологик ишлаб чиқаришнинг муайян мисоллари оркали экстремал ҳолатларда технологик жараёнларнинг ҳолатини бахолаш ва бошкаришнинг алгоритми яратилган.
    Амалий аҳамияти: моделлаштириш масалаларини ечиш, бошқарув объекта кўрсаткичларини назорат қилиш ва баҳолаш имконини берадиган, турли ҳолатларда ишлаб чикариш тизимининг мақсадли истеъфода қилинишини тиклашга йўналтирилган фаолиятини бошкаришни таъминловчи алгоритмлар ва дастурий воситалар мажмуаси ишлаб чиқилган.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисоднй самарадорлиги: Ишлаб чиқилган моделлаштирувчи алгоритмлар, дастурий воситалар мажмуалари, таклиф ва тавсиялар фармацевтика ва озиқ-овқат саноати корхоналарида жорий этилган. Умумий иқтисодий самара 2008 йилда 11 362 минг сўмни ташкил этди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) соҳаси: Ишлаб чиқилган математик моделлар ва алгоритмлар халқ хўжалигининг турли соҳаларига тегишли, экстремал ва унга яқин холатлар кўп учрайдиган ишлаб чиқариш корхоналарини оптимал бошқариш жараёнида фойдаланилиши мумкин.

    Аманкелди Исмайылов
    1-26
    51   17
  • Тадқиқот объектлари: «Zinser» ҳалқали йигириш машиналари, пахта толаси ва ундан йигирилган ип намуналари.
    Ишнинг мақсади: «Zinser» ҳалкали йигириш машинаси параметрларини назарий ҳамда амалий изланишлар асосида муқобиллаб ип сифатини ошириш.
    Тадқиқот услуби: Ип хоссалари замонавий услубиятлар асосида ТТЕСИ қошидаги «CENTEXUZ» сертификатлаш маркази ҳамда «Мурувват текс» ҳорижий корхонасининг «Гурлантекс» шаҳобчасида ўрнатилган замонавий синов ускуналарида лаборатория шароитида тадкик этилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Урчук тезлиги ва пишитилганликнинг ип хоссаларига таъсири ўрганилган. Пишитиш жараёни ип хоссаларига устивор таъсир кўрсатиб, бурамлар сони катталашган сари, амалий бурамлар номиналдан кўпроқ фаркланиши аниқланди. Пишитиш учбурчаги ўлчамларини ўзгартириб, ип структурасини яхшилаш натижасида ип сифатини ошириш мумкинлиги асосланган. Тензометрик синов асбобида ип деформацияси компонентларини юқори аниқликда баҳолашга эришилди. Компакт ипнинг оддий ипга нисбатан нисбий узиш кучи 14 % гача катталиги, тукдорлиги(ЗЗ) 80 % гача камлиги аникланди.
    Амалий ахамияти: Серунум халкали йигириш машинасида урчук тезлиги ва пишитилганликнинг ип структураси ва хоссаларига таъсирини ўрганиш асосида оптимал ишчи параметрлар тавсия этилган. Ип сифатини ошириш йўллари амалда асосланганлиги катта амалий аҳамиятга эга.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлик: Диссертация иши натижалари «Мурувват текс» корхонасининг «Гурлан текс» шаҳобчасида 1200 та урчукли машинада жорий этилиб, йилига 43180,35 минг сўм иқтисодий самарадорликка эришилган.
    Қўлланиш сохаси: Йигириш корхоналари.

    Ҳусанхон Бобожанов
    1-24
    40   10
  • Тадқиқот объектлари: тупроқ қазиш машиналари ва карер екскаваторларининг ишчи органларининг кесиш елементлари.
    Ишнинг мақсади: кесиш елементларининг ескириш назариясининг илмий асосларини ишлаб чиқиш ва улар асосида тупроқ қазиш машиналарининг ишчи органларининг чидамлилигини оширадиган дизайн ва технологик ечимлар асосида ишлаб чиқиш.
    Тадқиқот усули: кесиш органларининг ескириш жараёнини биомеханик ва математик моделлаштириш, уларнинг ер муҳити билан ўзаро таъсири, рақамли таҳлил усуллари, ишқаланиш ва ескириш назариясининг илмий қоидалари, натижаларни прогнозлаш ва статистик қайта ишлаш ишлатилган. Експериментал тадқиқотлар стендларда ва кенг кўламли шароитларда замонавий метрологик ускуналар ёрдамида standart усуллар бўйича ва експериментал режалаштириш усулидан фойдаланган ҳолда ўтказилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: тупроқни кесишнинг дискрет фазали динамик модели ишлаб чиқилган бўлиб, у чипларни шакллантириш жараёнларини, ривожланган ёриқ ва ескириш жараёнларини расмийлаштиради. Кесиш органларининг ескириши ва хизмат қилиш муддатини ҳисоблаш усули ва рақамли усул, шунингдек тупроқларнинг абразивлигини аниқлаш усули яратилди. Биомеханика тамойилларини амалга оширишга асосланган кесиш органларининг оқилона дизайнини аниқлаш усули таклиф етилади.
    Амалий аҳамияти: алгоритмлар, дастурлар ва моделларнинг таклиф етилаётган усулларидан фойдаланиш, шунингдек, дизайн босқичида, дизайн ва технологик ечимларнинг кесиш органларининг ескиришига таъсирини башорат қилиш имконини беради. Биомеханик тадқиқотлар асосида, ескирган қаршилик ва маҳсулдорлик билан кесиш органларининг оқилона дизайни ишлаб чиқилган. Кийинишга чидамли сирт материалларини танлаш бўйича тавсиялар берилади.
    Жорий етиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: автойўл консерни, Навоий кон-металлургия комбинати (НКМК), Тошгорстройрсмонт трести, қурилиш механизацияси, Узниипроцветмет, Спеcеплав ОАЖ да, шунингдек, ўқув жараёнида тупроқ қазиш машиналарининг кесиш корпусларининг мустаҳкамлигини ошириш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар амалга оширилди. Иш натижаларини Ўзбекистон Республикаси халқ хўжалигида амалга оширишнинг кутилаётган иқтисодий самараси 5,28 миллиард сўмдан ошади (2003 йил ҳолатига).
    Қўллаш соҳаси: йўл қурилиши, қишлоқ хўжалиги, кончилик, машинасозлик ва илмий тадқиқотлар.

    Рустам Шукуров
    1-41
    41   10
  • Тадқиқот объектлари: олтин сақловчи рудалардан олтинни сорбцион танлаб эритишда хосил бўладиган металлполимер композиция. Қатронни регенерацияга тайёрлаш бўғинида ажратиб олинган чиқиндилар (ёғоч тилими ва қумлар).
    Ишнинг мақсади: олтин ишлаб чиқариш саноати шароитида қўшимча флотация усули билан сорбцион танлаб эритиш чиқиндиларидан металлполимер композиция олишнинг самарали технологиясиии ишлаб чиқиш.
    Тадқиқот методлари: ишда флотацион жараёнлар ва регенерацияга тайёрлаш бўғинида ажратиб олинган чиқиндиларни тадқиқот қилишда физико-механик, кимёвий ва физика-кимёвий усуллар қўлланилди. Сорбцион танлаб эритиш жараёнининг барча қайта ишлаш бўлимларида металлполимер композициянинг технологик йўқолишларини хисоблаш учун компьютер программа қўлланилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Олиб борилган тадқиқотлар натижасида, олтинни сорбцион танлаб эритишда ферро- ва феррицианидлар хосил бўлиш кимёвий реакциялари ўрганилган. Ҳосил бўлган ферро- ва феррицианидларнинг анионалмашучи катроннинг сигими ва флотацион ҳусусиятларига салбий таъсир этиши аниқланди. Металларни ферро- ва феррицианид эритмаларидаги кучланиш қатори аниқланди ва олтинни сорбцион танлаб эришнинг Пурбэ диаграммаси тузилди. Қатронни регенерацияга тайёрлаш бўғинида ажратиб олинган ёгоч тилими ва қумлардан металлполимер композициясининг функционал синфини ажратиб олиш учун флотация усули қўлланилди. Олтинни сорбцион танлаб эритиш чиқитларидан металлполимер композиция олишнинг самарали технологияси ишлаб чикилди.
    Амалий ахам пяти: ишлаб чикилган металлполимер композиция олиш технологияси, ишлаб чиқариш чиқитлари билан анионалмашувчи катрон йўқолишини камайишига имкон беради. Бунинг натижасида ишлаб чикариладиган маҳсулотнинг тан нархи камаяди ва олтин сақловчи рудаларни сорбцион танлаб эритиш жараёнининг самараси ошади.
    Татбиқ қилиш даражаси ва иктисодий самарадорлиги: Технологиями Тошкент давлат техника университетининг «Фойдали қазилмаларни бойитиш» тажрибахонаси базасида, йириклаштирилган лаборатория шароитида синовдан ўтқазганда металлполимер композицияни ёғоч тилимидан ажратиб олиш даражаси 94,3%, кумлардан эса 96,22% ни ташкил этди. Анионалмашув қатроннинг йўқолиши 6,5 дан 1,29% гача камайди. Бир суткада 600 т рудани қайта ишлайдиган олтин ажратиб олиш заводи шароитида металлполимер композиция олиш технологиясини татбик этишда, кутилаётган йиллик иқитисодий самарадорлик 80,0 млн. сўмдан ортиқ маблағни ташкил этади.
    Қўллаиилиш сохаси: Кон-металлургия саноати.

    Сулейман Худояров
    1-28
    28   9
  • Тадкиқот объекта: тақсимланган магнитли парамерлар билан контактсиз ферромагнит ўзгартиргичлар, ўзгартириш диапозонининг кенгайиши, асосий тавсифларнинг математик моделлари, самарали ва кўп функцияли ферромагнит ўзгартиргичларнинг нуксон манбалари ва уларни лойиҳалаштириш жараёнлари.
    Ишнинг мақсади: технологии жараёнларни бошқариш ва назорат килиш учун катта ўзгармас токлар муттасил контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларининг функционал имкониятларини кенгайтириш ҳамда самарадорлигини ошириш муаммоларини хал қилиш учун бошқариш ва назорат тизимининг таксимланган магнитли параметрлар билан контактсиз ферромагнит ўзгартиргичлар (ТМПКЎТ)нинг ривожланиши ва назарий умумлаштириш.
    Тадкиқот усули: аналитик ва тажрибавий, параметрли структура(тузилма) схемалари усули, граф(жадвал)лар назарияси, автоматик бошкариш назарияси, ўлчов ўзгартиргичлари назарияси, нуқсон назарияси ва оператор усули.
    Олинган натижалар ва янгилиги: тақсимланган магнитли параметрлар билан катта ўзгармас токлар контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларнинг тузилиши тамойиллари умумлаштирилди; ихтиро учун 25 та муаллифлик гувоҳномасини олишга имкон берган таксимланган магнитли параметрлар билан катта ўзгармас токлар контактсиз ферромагнит узгартиргичларнинг асосий тавсифларини яхшилаш усуллари ва умумлашган конструктив схемалари аникланди хамда таснифланди; хар хил турдаги таксимланган магнитли параметрли билан ката ўзгармас токлар контактсиз ферромагнит узгартиргичларнинг конструктив хусусиятлари ва магнитли параметрлар таксимланган тавсифини магнитланиш эгрилигининг чизиксизлигини хисобга олиб контактсиз ўзгариш жараёнида бўлиб ўтадиган физикавий ходисаларнинг ўзаро боғлиқлигини аналитик баён қилига имкон берадиган статик моделлари тузилди, янги конструкциялар тадқик килинди хамда ишлаб чиқилди; барча асосий ва аник тавсифларини тахлил қилишга имкон берадиган таксимланган магнитли параметрлар билан катта ўзгармас токларнинг контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларининг динамик ва статик моделлари ишлаб чиқилди; бошкариш ва талабларни хисобга олиб асосий назорат тизимига кўйилган асосий элементлар ўринларининг тартибли шкаласини киритиш ва уларнинг асосий тавсифларини яхшилашнинг графали моделлари хамда умумлашган усулларини хисобга олиш асосида таксимланган магнитли параметрлар билан контактсиз ўзгартиргичларнинг эвристик структура схемалари ишлаб чиқилди;оптимал параметларни танлашга имкон берадиган ЭҲМни қўллаш билан контактсиз ферромагнит ўзгартиргичларни параметрли лойиҳалаш усуллари ишлаб чикилди.
    Амалии акамиятн: диссертациядаги КЎТКФЎ курилишининг асосий тамойиллари мавжуд ва янги патент олишга қодир КЎТКФЎ конструкцияларини тахлил қилишга имкон беради. КЎТКФЎ бирлашган контуридаги магнит оқимлари тақсиланиши таҳлили ва синтезининг ишлаб чиқилган усулларидан КЎТКФЎ асосидаги янги юкори самарали ва куп функцияли муттасил контактсиз ўзгартиргичлар ва ток ўлчагичларни ишлаб чикиш хамда тадқиқ килиш учун фойдаланиш мумкин. Диссертацияда баён қилинган асосий қоидалар КЎТКФЎ оинаси марказидан шинаниг ток билан қўшни шинага кўзғалиши, ташки магнит майдонлари таъсиридан нуқсонларнинг камайиши кисобига юқори аниқлик , кириш камда чиқиш занжирлари орасидаги гальваник ечим, нарх ва кам материал ҳажми, технологик конструкция,кичик каж.м хамда вазндаги ўзгарган ката ўзгармас токларнинг кенгайтирилган диапозонига эга бўлган КЎТКФЎни ишлаб чиқиш шунингдек уларнинг асосий тавсифларининг ҳисоби, КЎТКФЎ асосий элементлари ва структурасининг дастлабки танловини ишлаб чиқишга имкон берадиган асосий қоидалар баён қилинган. Шу билан бирга, ўзгарган ката ўзгармас токларнинг кенг диапазонидаги сезишни белгилаш йўналиши имконияти, эгилувчан бирлашган контури, бошқариш ва назоратнинг турли тизимларида КЎТКФЎнинг мураккаб шароитларида фойдаланиш учун ЭҲМ дастурлари, жадваллар ва формулалар ишлаб чиқилган.
    Татбик этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлигн: ишлаб чиқилган КЎТКФЎ кирялайдиган(чўзадиган)машнналар электр ўтказгичларининг автоматлаштирилган тизимларида, АБТ бош ўтказгичларининг 600, 1000 ва 1200 прокат станлари, ЎзЎЧМКнинг вакуумли дўға печларида,”Электркимёсаноат” ҲЖБ электролиз ванналарининг ток юкланиши АРТда, Москва хлор саноати ИТИ (Россия),Олмалиқ тог-кон металлургия комбинатининг тўғрилагич тиристор қурилмаларида, Серов металлургия заводи 850 прокат станинингбош ўтказгичларида (Россия, Серов ш.),ЎзР ФА нинг автоматика ва энергетика ИТИ билан хамкорликдаги элементар частицалар тезлатгичларини айланма электромагнит ва фокусловчи таъминлаш ишлари, Чирчик «Кимёавтоматика” ИИЧБнинг КБ, Чимкент "Фосфор” ИЧБдаги сарик фосфорни ишлаб чнкариш ТП АТБнинг руда кизитиш печларида(Қозоғистон, Чимкент ш.), “ЧТЗ” ҲЖБ, "Дека ” МЧЖ, ЎзЎЧМК ҲЖБ, Чирчик РЭС, "МегалюксТрайт”МЧЖ ва бошкаларда татбиқ этилди. Ушбу ишни амалга оширишдаги иктисодий самарадорлик 18,43 млн.сўмни ташкил этди.
    Қўлланиш coxae и: тадкиқотлар натижасидан рангли ва кора металлургия, кимё саноатидаги микропрецессорни кўп ҳолларда кўллаш билан бошкариш ва назоратнинг турли тизимлари учун енгил бузилмайдиган контактсиз: кам кўчмас, кам кўчма КЎТКФЎларни ишлаб чикишда, шунингдек электр машинасозлиги, электр аппарати машинасозлиги,тог-кон казиш саноати ва электрлаштирилган транспортларда кенг фойдаланиш мумкин.

    Анатолий Плахтиев
    1-44
    50   10
  • Тадкикот объектлари: коллекцион чигитлар электр
    классификаторининг асосий параметрлари.
    Ишнинг максади: Гузанинг тукли уруглик чигитларининг электр классификатори ускунасини ишлаб чикиш ва унинг асосий параметрларини тадкик килиш ҳамда асослаш.
    Тадкикот усуллари: Уругларнинг электрофизик хусусиятлари умумий маълум бўлган усулларда, назарий тадкикотлар электромагнит майдон назариясининг асосий хусусиятлари аввалги ўтказилган тадкикотлар натижалари асосида, тажриба текширувлари эса ишлаб чикилган тажриба ускунасида кўп факторли тажрибаларни математик режалаштириш ва математик статистика усулларидан фойдаланиб амалга оширилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Гуза коллекцион уруглик чигитининг асосий физик хусусиятларини ўрганиш, барабанли диэлектрик ишчи органи ёрдамида тукли уругларни фракцияларга ажратишни назарий асослаш, электр классификаторнинг конструктив ва режим параметрларини асослаш, амалий тажриба ва электр классификаторни кўллашдан олинадиган иктисодий самарадорликни аниклаш натижалари.
    Илмий янгилиги тукли коллекцион чигитларининг асосий физик хусусиятлари, турли кутбли электродлар электр майдонидаги уругларнинг кутбланиш юзаси катталиги, турли кутбли электродлар радиуси хамда ажратилган уругларнинг харакат траекториясининг математик моделлари, гўза тукли уруглари электр классификаторининг илмий асосланган конструктив ва режим параметрлари.
    Амалий ахамияти. Гуза коллекцион уруглик материалини бешта фракцияга юкори аникликда ажратиш жараёнини ўн мартагача тезлаштириш ва уругларнинг униб чикиш энергиясини ва унувчанлигини мос равишда 4 ва 8 % гача ошириш ишнинг амалий ахамиятини ташкил этади.
    Тадбик этилиш даражасн ва иктисодий самарадорлиги: Тажриба ускунаси ЎзГСУИТИ генофондида сакпанувчи коллекцион уругларни кайта ишлаш ва элита уругларини тайёрлаш максадида кабул килинди.
    Электр классификатордан фойдаланиш кўл меҳнатини электромеханизациялаш ҳисобига бир йилда 2,3 млн сўм иктисодий самара олишни таъминлайди.
    Кўлланилиш соҳаси: уругчилик лабораторияларида.

    Одил Пиримов
    1-22
    32   17
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Дунёда ўттиз бешдан ортиқ мамлакатда пилла етиштирилиб, ҳар Йили ўрта ҳисобда 640 минг тонна пилла тайёрланади. Пилла етиштирувчи мамлакатлар орасида Хитой Халқ Республикаси, Хиндистон, Ўзбекистон, Япония ва Корея етакчи мамлакатлар хисобланиб, уларда дунёда етиштирилаётган пилланинг 92% ишлаб чиқилади. Глобаллашув жараёнининг чукурлашуви ва пилла маҳсу-лотлари бозорида ракобатнинг кучайиши шароитида етиштирилаётган пилла хомашёсини сифат кўрсаткичлари асосида кабул килиш ва уларни кайта ишлаш технологияларига юкори сифат кўрсаткичларига эга самарали технологияларни тадбик этиш муҳим вазифалардан бири бўлиб колмокда.
    Мустақиллик йилларида мамлакатимизда ипакчилик сохасини самарали ривожлантириш хамда юқори сифат кўрсаткичларига эга ва жахон бозорида рақобатбардош бўлган хом ипак ва ипак махсулотларини ишлаб чиқаришга алоҳида эътибор каратилди. Бу борада соҳанинг озуқа базасини мустахкам-лаш, ҳосилдорли ва толанинг сифатини ошириш, касаллик ва зараркунан-даларга чидамли махаллий ипак куртлари етказиб бериш ва пиллани кайта ишлаш корхоналарини замонавий талаблар асосида ривожлантириш борасида сезиларли натижаларга эришилди.
    Етиштирилаётган пиллалар хосилдорлигини ошириш ва сифат кўрсат-кичларини яхшилаш хамда етилмаган ва нуқсонли пиллалар улушини камайтириш орқали халқ хўжалигига келтириладиган иктисодий самарани янада ошириш муҳим аҳамият касб этмокда. Бу борада мақсадли илмий-тадқиқотларни, жумладан, куйидаги йўналишлардаги илмий изланишларни амалга ошириш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади: пилланинг биологик хусусиятлари, физик-механик хоссалари ва сифат кўрсаткичларипи ҳисобга олиб, сифат параметрларини аниқлашнинг замонавий усулларини ишлаб чиқиш; автоматлаштириш воситалари ва тез ишловчи курилмаларини яратиш орқали технологик жараёнларни бошкариш; пиллаларни сифат кўрсаткичлари бўйича кабул килиш ва бу жараённи ташкил этиш; пилла етиштириш технологик жараёнларининг ҳар бир босқичида назорат килиш ва сифат кўрсаткичларига таъсир этувчи омилларни илмий асосда мукаммал ўрганиб янги технологияларни ишлаб чиқиш; хом ашёни иқтисод килиш ва иш унумдорлигини ошириш имконини берадиган фан ва техниканинг сўнгги ютуқлари асосида машина ва жихозлар, назорат ва автоматлаштириш воситаларини энергия тежамкор янги авлодини яратиш ва ишлаб чиқариш. Юқорида келтирилган илмий-тадқиқотлар йўналишида бажарилаётган илмий изланишлар мазкур диссертация мавзусининг долзарблигини изоҳлайди.
    Узбекистан Республикаси Президентининг 2006 йил 15 ноябрдаги ПҚ-512-сон «Республика пиллачилик тармогини янада ислох килиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ва 2011 йил 28 мартдаги ПҚ-1512-сон «Тўқимачи-лик саноати корхоналарини жадал ривожлантиришни рагбатлантириш бўйича қўшимча чоралар тўғрисида»ги Қарорларида хамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади ипакли пиллалар қобиғини қаттиқлиги бўйича сифат кўрсаткичларини назорат қилишнинг усулларини ишлаб чиқиш ва автоматлаштирилган қурилмаларни яратишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    қобиғининг қаттиқлиги асосида пиллаларнинг сифат кўрсаткичлари, жумладан, пиллаларнинг ипакчанлиги, ҳажмий каттиқлиги, пиллаларнинг етилганлик даражаси, пилла қобиғининг қалинлиги ва зичлигини аниқлаш-нинг статистик усуллари ишлаб чиқилган;
    пиллалар ҳажмини аниқлаш имконини берадиган, мураккаб шаклдаги жисмлар ҳажмини аниклаш курилмаси ишлаб чиқилган;
    етилмаган ва катта солиштирма ҳажмли (кар) пиллаларнинг улушини аниқлаш усули ва қурилмаси ишлаб чикилган;
    топширилаётган партияларда пиллаларнинг ҳакиқий ипак микдорини, етилганлик даражасини, пилла қобиғининг қалинлиги ва зичлигини пилла қобиғининг каттиқлиги асосида юқорироқ аникликда ҳисоблаш имконини берувчи учта қурилма ишлаб чиқилган;
    ипакли пиллаларни кесмасдан ипакчанлигини аниқлашга мўлжал-ланган, пиллаларнинг солиштирма ҳажмини ўлчайдиган ФТИ-1М асбоби тирик пиллаларнинг (Зкг) ўзгармас массали намуналарини олиш ва ўлчов цилиндридаги пиллалар қатламининг баландлигини автоматик тарзда ўлчаш ҳисобига такомиллаштирилган. Пиллалар ипакчанлигини аниқлашнинг тезкор усули ишлаб чиқилган.
    ХУЛОСА
    «Пиллалар сифатини назорат қилишга мўлжалланган статистик усулларни ва автоматлаштирилган курилмаларни ишлаб чиқиш» мавзусидаги докторлик диссертацияси бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижасида куйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Ипакчиликда пиллаларнинг бир нечта сифат кўрсаткичларини пилла қобиғининг каттиқлиги бўйича аниқлашнинг статистик усуллари асосланиши ва ишлаб чикилиши хамда бунинг натижасида олинган сигнални математик усуллар ва компьютер дастурлари ёрдамида таҳлил қилиш ва қайта ишлаш асосида пиллаларнинг сифат кўрсаткичлари, жумладан, пиллаларнинг ҳажмий қаттиқлиги, ипакчанлиги, етилганлик даражаси, пилла қобиғининг қалинлиги ва зичлигини аниқлаш мумкинлиги муҳим аҳамият касб этади.
    2. Пиллалар ҳажмини аниклаш учун қўлланиладиган, мураккаб шаклдаги жисмлар хажмини аниклаш курилмаси ишлаб чиқилганлиги топширилаётган партияларида пиллалар ипакчанлигини ҳисоблашда ишлатиладиган тузатиш коэффициентини аниклаш имконини беради.
    3. Етилмаган ва катта солиштирма ҳажмли пиллаларнинг процент улушини аниклаш усули ва курилмасининг ишлаб чиқилганлиги тирик пиллаларнинг ипакчанлигини юкори даражада аниклашга ҳизмат қилади.
    4. Топширилаётган партияларда пиллаларнинг ҳакиқий ипак микдорини, етилганлик даражасини, пилла қобиғининг калинлиги ва зичлигини пилла қобиғининг каттиқлиги асосида юкорироқ аниқликда ҳисоблаш имконини берувчи учта вариант усули, курилмаси ва компьютер дастури ишлаб чиқилганлигини таъкидлаш лозим.
    5. Ипакчик соҳасига сезиларли иқтисодий зарар келтирувчи етилмаган пиллаларнинг процент улушини камайтириш учун ўлчов цилиндридаги пиллалар қатлами баландлигини автоматик тарзда ўлчаш имконини берувчи такомиллаштирилган ФТИ-1М асбоби таклиф этилган. ФТИ-1М асбоби билан аникланган тирик пиллалар ипакчанлигининг кесиш усули билан аниқланган қийматига нисбатан ўртача квадратик хатолиги 0,456% ни ташкил этганлигини кўрсатиш мумкин.
    6. Таклиф этилган ва тажрибаларда тасдикланган математик ифода топширилаётган партиялардаги тирик пиллалар ипакчанлигини аниклаш учун тузатиш коэффициентини пиллалар хажми бўйича хисоблаш имконини беради.
    7. Пиллаларни кесмасдан ипакчанлигини аниқлашнинг ишлаб чикилган тезкор усули, турли навдаги пиллалар ипакчанлигини ўлчаш аниқлигини оширишни ва тезкорликни таъминлайди.
    8. Топширилаётган пиллаларни кесмасдан ипакчанлигини аниқлашда ишлатиладиган ФТИ-1М асбоби учун тирик пиллаларнинг оптимал массаси 3 кг эканлиги аниқланди. Компьютер дастурида пиллалар ипакчанлигини уларнинг таркибидаги кар ва мускардин пиллаларнинг процент улушини этиборга олган холда хисоблаш мумкинлигини таъкидлаш керак.
    9. ФТИ-1М асбобида кобиғининг қаттиклиги бўйича пиллаларнинг ипакчанлигини аниқлашнинг янги усули ва уни амалга ошириш дастури ишлаб чиқилган. Бунда ипакчанликни ўлчаш аниқлигини ортишига тирик пиллалар кобиғининг қалинлигини хисобга олиш натижасида эришилганлигини кўрсатиш мумкин.
    10. ФТИ-1М асбоби ёрдамида тирик пиллаларнинг хажмий қаттиқлик коэффицентини аниклаш таклиф килинганлиги, тирик ва шунингдек, курук пиллаларнинг техник-иқтисодий кўрсаткичларини аниқлаш имконини яратади.
    Н.Турли режимдаги тебратишларни пиллаларнинг зичлашиш даражасига ва сифатига таъсири тажрибаларда тадкик этилди. Аниқланган тебратиш амплитудаси, частотаси ва вақти курилма цилиндридаги пиллаларни оптималроқ бир хилда жойлашишини таъминлаш имконини беради.
    12. Намликни пиллаларни кесиш оркали ипакчанлигини аниқлашга, тузатиш коэффициентини аниклашга, хамда пиллаларни кабул килиш жараёнига таъсирини таткик килиш оркали пиллалар сифат кўрсаткичларини аниқроқ баҳолаш мумкинлиги кўрсатилган.
    13. Пилла намуналарида кар пиллалар процент улушининг ортиши билан ФТИ-1М асбоби кўрсатишининг кўп томонига ортиши тажрибаларда аниқланди. Қабул пунктларида катта хажмли пиллаларнининг процент улушини аниклашнинг тезкор усули ва шу асосда пиллаларнинг хақикий ипакчанлигини аниклаш учун тузатиш формуласи таклиф этилгани мухим ахамият касб этади.
    14. Пиллаларни солиштирма ҳажми бўйича саралиш қурилмасини пилла уруғчилик заводларида аперсе пиллаларда персе пиллаларни ажратишда қўллаш мумкинлиги асосланди ва тавсия этилди. Бу қурилма пилла кабул пунктларида қўл меҳнатини алмаштириш оркали саралаш жараёнини 4 марта тезлаштиради ва кар пиллаларни олдиндан ажратиш хисобига пиллаларни кесмасдан ипакчанлигини ФТИ-1М асбобида ўлчаш аниқлигини ошириш имконини яратади.
    15. Тирик пиллаларни кесиш усулида, ФТИ-1М асбобида ва таклиф этилган янги тезкор усулда ипакчанлигини аниклаш натижаларини таққослаш асосида, охирги икки усулда аниқланган ипакчанликнинг киймати кесиш усулида аникланган қийматга якин эканлиги ва тирик пиллалар ипакчанлигини аниқлашнинг аболют ўртача квадратик хатолиги бирдан кичиклигини (J < 1) таъкидлаш лозим.

    Равшанбек Мирсаатов
    1-80
    53   10
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Ҳозирги кунда дунё амалиётида энергетика, ерларнинг мелиорацияси, углеводород маҳсулотларини етказиш ҳамда уй-жой коммунал хўжалигида насос станцияларининг аҳамияти ошиб бормокда. Иқтисодиётнинг ушбу соҳасида насос станциялар ишини ишончлилиги, узлуксизлиги, юқори энергия самарадорлиги ва мослашувчанлиги ҳамда бсқарор ҳолатларида ишчанлик қоюилиятлилигини таъминлаш долзарб масала хисобланади. Ривожланган хорижий мамалакатларда барча парамстрларга эришиш учун замонавий насос жиҳозларини доимий равишда янгилаш ва такомиллаштиришнинг маълум ютукларига эришилган. «Бу борада кувур тизимларининг эксплуатация муддатини 1,5-2 баробарга узайтирадиган насос станцияларининг юқори технологик ихтисослашган асосий ва ёрдамчи энергетик жиҳозларини қўллаш талаб қилинмокда».
    Узбекистан Рсспубликасида насос станциялари иш холатларини ростловчи энергия тежамкор усул ва қурилмаларини яратишга оид тадбирларни самарали ташкил қилиш юзасидан кенг камровли чора-тадбирлар амалга оширилди. Бу борада насос станцияларининг энергетик жихозлари ва қувурларига электромеханик ва гидромсханик утиш жараён-ларига таъсирини пасайтиришнинг самарали усул, услуб ва курилмаларини ишлаб чикишда маълум натижаларга эришилган. Ростланадиган элсктр юритмаси асосида насос курилмаларини бошкариш структура схемаси ва алгоритмлари, «асинхрон двигатсль-насос» частотали ростланадиган тизимлари, турбомсханизмлардаги асинхрон двигателнинг мураккаб бошкарув структуралари ишлаб чикилган.
    Жаҳонда бсқарор ҳолатларда насос станциялари узлуксизлиги ва ишончлилигини таъминлаш, бсхосдан утиш жараенларига тушувчи насос станцияларининг энергетик жихозлари ва кувурларини химоя килишнинг янги техника ва тсхнологияларини яратиш алоҳида ахамият касб этмокда. Бу соҳада насос станциялари ишининг барқарор ва бсқарор иш холатларини ростлашнинг усулларини ишлаб чиқиш, гидравлик зарблардан асосий энергетик жихозлар ва кувурларни ҳимоялаш курилмаларини яратиш, дренаж ва окова сувларни чиқариб ташлаш учун ёрдамчи энергетик жихозлар учун техник счимларни топиш ва ишончлилигини такомиллаштириш каби йўналишларда максадли илмий-тадкикотларни амалга ошириш устувор вазифа хисобланади. Юкорида кслтирилган илмий-тадкикотлар йуналишида бажарилаётган илмий изланишлар мазкур диссертация мавзуси долзарб-лигини изохдайди.
    Узбекистан Рсспубликасининг «Энергия билан оқилона фойдаланиш туғрисида»ги Қонун (1997 йил), Узбекистан Рсспубликаси Президентининг 2015 йил 5 майдаги ПҚ-2343-сон «2015-2019 йилларда иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий сохада энергия сарфи хажмини кискартириш, энергияни тежайдиган тсхнологияларни жорий этиш чора-тадбирлари дастури тўғрисида» Қарори, Вазирлар Махкамасининг 1999 йил 16 ноябрдаги 499-сон ««Гидротехника иншоотларининг хавфеизлиги тугрисида»ги Узбекистан Рсспубликаси Қонунини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги қарори хамда мазкур фаолиятга тсгишли барча мсъёрий-ҳукуқий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадкикоти муайян даражада хизмат килади.
    Тадқиқотнинг мақсади насос ва гидроэлектрик станцияларнинг асосий ва ёрдамчи энергетик жиҳоз ва қувурларидаги бсҳосдан ўтиш жараёнлари ҳамда бсқарор ҳолатларига салбий таъсири ва оқибатларини пасайтирувчи алгоритм, усул, услуб ва курилмаларини яратишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    насос станцияларининг энергетик жиҳозларидан фойдаланиш муддати-ни ҳисобга олган ҳолда электромеханик ва гидромеханик ўтиш жараёнлари-ни боскичма-босқич ечиш алгоритми ишлаб чикилган;
    насос станцияларининг бсқарор ҳолатларидаги энергия тизимлари-нинг ўтиш жараёнларини тадқиқ қилиш имкониятини бсрувчи «кувур-насос-электрдвигатсль-электр тармок» тизими элементларини хисоблашнинг умум-лаштирилган математик модели ва дастурий мажмуалари ишлаб чиқилган;
    насос станцияларининг энергетик жиҳозлари ва кувурларини гидравлик зарбдан ҳимоялаш учун кайта ишга тушириш курилмасини қўллашнинг янги усулари ишлаб чикилган;
    насос станцияларининг энергетик жихозлари ишончлилигини ошириш учун насоснинг дискли занжирини пропорционал бошқариш курилмаси ишлаб чикилган;
    ростлаш тизимли оқимли насос ёрдамида турли хил баландликдаги дренаж ва окова сувларни бир вақтда чиқариш услуби ишлаб чикилган;
    бинодан фильтрацияли, дренаж ва ёмгир сувлари хамда насос станцияси ҳудудига туташган киемдаги сувларни оқимли насос ёрдамида бир вақтда олиб ташлашнинг ростлаш тизими яратилган;
    ХУЛОСА
    «Насос станцияларининг холатларини ростлаш алгоритмлари ва усуллари» мавзусидаги докторлик дисссртацияси бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари қуйидагилардан иборат:
    1. Насос станцияларидаги аварияларнинг асосий сабабларидан бири гидравлик зарб билан мураккаблашган электромеханик ёки гидромеханик ўтиш жарасн ларид ир. Босимнинг кескин тсбранишлари тармоқнинг бузилишига, қувур арматурасининг бузилишига, насоснинг тўхташига ва хаттоки насос станцияларининг ишдан чиқишига олиб кслиши мумкин. Бу борада асосий энергетик жихоз ва кувурларни гидравлик зарбдан ҳимоялашнинг услуб ва курилмаларини ишлаб чиқиш масаласи мухим бўлиб қолади.
    2. Илк бор “кувур - насос - элсктр двигатель - элсктр тармок” тизими модели таклиф килинди. Кслтирилган тенгламалар тизими турли авариявий ва эксплуатацион ҳолатларда энергия тизимнинг ўтиш ҳолатини тадкик этиш имкониятини бсради, яъни шиналарда босимни ўзгариши синхрон двигателнинг авариявий ҳолатда ўчиши, насос ёки кувур билан боғлиқ аварияларни тахлил килишда қўлланилади. Синхрон двигатель кувватининг кутилмаган ҳолда 15% га пасайиши агрсгатнинг турғунлигини сақланиб қолади, бунда электр механик жараёнлар тез пасаяди, гидромсханик жараёнлар эса 140 секундга якин давом этади. 30% га пасайиши агрегат узок муддатли тебранишлар холатига тушади. 50% га пасайиш бўлганида двигателнинг баркарорлиги бузилади ва у синхронизмдан чикиб кетади.
    3. Диамстри 4,2 мстргача бўлган кувурли насос станцияларда гидравлик зарбларни ҳисоб қила оладиган дастурий комплекс ишлаб чиқилди. Бу комплекс асосий ва ёрдамчи энергетик жихозларни конструкция ва сув ўтказувчи иншоот ва кувурларни парамстрларини танловига таъсир эта олади. Электрон ҳисоб машиналари учун дастурларни расмий рўйхатдан ўтказиш ҳақидаги гувоҳномалар олинди, № DGU 03124 ва № DGU 03644.
    4. Босим кувурларда қайта ёкиш курилмасидан фойдаланиш гидравлик зарбда босимнинг ошиш катталигини пасайтириш имкониятини бсради. Қайта ёқиш курилмаси ишлатилганида босим кувурлардаги гидравлик зарб юмшоқроқ ўтади. Қувурларнинг бирида босим ошганида қўшни кувурларга сув ташланади, пасайганда эса кўшни кувурлардан сув оқиб ўтади. Бунда гидравлик зарб ўрта ҳисобда 40%га пасаяди, босимнинг пасайиш муддати эса 1,5 баробарга камаяди.
    5. FAP 01119 фойдали модель Патент даражасида насос станцияларининг дискли затвори ёпилишининг пропорционал бошқаруви қурилмасини тавсия килади. Дискли затворини ёпилиш тезлигининг ўзгариши аста-секин ўтади ва кувурда суюқликнинг окиш тезлигига пропорционал тарзда бўлади. Дастурланаётган логик контроллернинг техник тавсифи шундай тарзда дастурланадики, босим сув кувурида суюқликни тўғридан-тўғри етказиб бсриш тезлиги кайта тезлигига алмашганида, яъни суюқлик тезлиги нулга тенг бўлганда, диск затвори тўлиқ ёпилади, бу эса асосий энергетик жиҳоз ва кувурларда гидравлик зарбнинг пайдо бўлишини тамоман тўлиқлигича истисно этади.
    6. Бир пайтнинг ўзида фильтрация, дренаж ва оқова сувларини нафақат бино, балки насос станцияларини атрофидаги ҳудуддан чиқариб ташлаш заруриятининг илмий асосланган услубияти барча гидроэнергетик объектларни эксплуатация килиш хавфеизлиги ва ишончлилигининг замонавий талабларига жавоб бсриши мақсадида тавсия килинади.
    7. Насос станцияси биноси ва атрофдаги ҳудудлардан тортиб олинадиган окимлар парамстрлари ҳисобининг алгоритми ишлаб чикилган. Ечимнинг натижаси тортиб олинадиган фильтрация, дренаж ва оқова сувларнинг окимини насос станцияси биноси ва атрофидаги ҳудудидан тартиб солувчи гидравлик калкитмалик тизимнинг тартиб солиш қонуни асосида бўлади. Олинган боғликлик ва тобеликнинг таҳлили шуни кўрсатдики, насос станцияси атрофидаги ҳудуддан тортиб чикиладиган сувнинг максимал катталиги 40-45 градуслик бурчакда тартибга солувчи қалқитма қурилманинг диск затворини ёпиш соҳасида эришилади.
    8. ҒАР 00592 рақамли Патент бўйича фойдали модель даражасида насос ёки гидроэлектр станцияси биноси ва атрофидаги ҳудудидан фильтрация, дренаж ва жала сувларини бир пайтнинг ўзида олиб ташлаш учун тизим тавсия килади, бу тизим ҳам стационар ҳолатда, ҳам авариявий сув тошкинларида ишлашга мўлжалланган.
    9. Ишнинг натижалари бир қатор насос ва гидроэлектр станция эксплуатацияси амалиётига жорий этилган. Бажарилган комплекс экспериментал тадкикотлар ишлаб чикилган услуб ва математик моделларнинг мувофиқлигини тасдиклади. Теоретик ва экспериментал ҳисобларнинг ўртасидаги фарқ 6%дан юкори бўлмади, бу амалга оширилган тадқиқотларнинг ишончлилигини тасдиқлайди. Диссертация иши натижаларини жорий этишдан тушадиган тасдиқланган иқтисодий самардорлик йилига 200 млн сўмдан ошади.

    Жанна Титова
    1-80
    59   11