Track record deforming effect and reactive photocurrents in semiconductor film

Abstract

Subject of the inquiry: tcnzosensitivity films Bi2Te3 , Sb2 Tc3 got under vacuum evaporation, high recouped silicon with deep level, flint p-n-transition, AGP film CdTc and Si.
Aim of the inquire is a study of mechanism origin EMF in p-n-transition in strong SRF floor. The Description speakers deforming effect in tcnzoscnsitivitics film by methods R(s) path and thermodynamics of the round-robin processes.
Methods of inquiry: The methods R(e) path in theories of the fluctuations. Modeling deforming effect. The Numerical experiments.
The results achieved and their novelty:
1. Reduction of vortical currents for the first time is shown at the expense of force Miller.
2. Method of thermodynamics of cyclic processes and (R (s)) diagrams for the first time is used for research of deformation effects in semiconductors.
3. Establish influence of the illumination of the own light on phase trajectory of deforming effect.
Practical value: Method phase path can be use when checking the features semiconductor. The Results studies of tcnzosensitivity can be used at development a new tenzogauges
Sphere of usage: Microelectronics, solid state physics, physics semiconductor, optoelectronics.

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
Branch of knowledge
CC BY f
1-21
14

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Gulyamov А. (2023). Track record deforming effect and reactive photocurrents in semiconductor film. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–21. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/43120
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

Subject of the inquiry: tcnzosensitivity films Bi2Te3 , Sb2 Tc3 got under vacuum evaporation, high recouped silicon with deep level, flint p-n-transition, AGP film CdTc and Si.
Aim of the inquire is a study of mechanism origin EMF in p-n-transition in strong SRF floor. The Description speakers deforming effect in tcnzoscnsitivitics film by methods R(s) path and thermodynamics of the round-robin processes.
Methods of inquiry: The methods R(e) path in theories of the fluctuations. Modeling deforming effect. The Numerical experiments.
The results achieved and their novelty:
1. Reduction of vortical currents for the first time is shown at the expense of force Miller.
2. Method of thermodynamics of cyclic processes and (R (s)) diagrams for the first time is used for research of deformation effects in semiconductors.
3. Establish influence of the illumination of the own light on phase trajectory of deforming effect.
Practical value: Method phase path can be use when checking the features semiconductor. The Results studies of tcnzosensitivity can be used at development a new tenzogauges
Sphere of usage: Microelectronics, solid state physics, physics semiconductor, optoelectronics.


background image

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ

C.

А.АЗИМОВ номли

«

ФИЗИКА-КУЁШ

»

ИЛМИЙ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ

БИРЛАШМАСИ С.В.СТАРОДУБЦЕВ номли

ФИЗИКА

-

ТЕХНИКА ИНСТИТУТИ

__________________________________________________________________

Қўлёзма хуқуқида

УДК

621.315.592

ГУЛЯМОВ АБДУРАСУЛ ГАФУРОВИЧ

ДЕФОРМАЦИОН ЭФФЕКТЛАР ДИНАМИКАСИ ВА ЯРИМЎТКАЗГИЧ

ПАРДАЛАРИДА РЕАКТИВ ФОТОТОКЛАР

01.04.10 –

Ярим ўтказгичлар физикаси

Физика-математика фанлари номзоди

илмий

даражасига давогарлик диссертацияси

А В ТО Р Е Ф Е РА Т И

ТОШКЕНТ

– 2010


background image

2

Иш

«

Физика-Қуёш

»

илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси Физика-Техника

институтида ва Наманган Муҳандислик-Педагогика институтида бажа

-

рилган

Илмий раҳбар

:

физика-математика фанлари доктори

,

профессор С.Х

.

Шамирзаев

Расмий оппонентлар

:

физика-математика фанлари доктори

,

профессор А.Ю.Лейдерман
физика-математика фанлари доктори

,

профессор С.З.Зайнобиддинов

Етакчи ташкилот

:

Ўзбекистон Миллий Университети

Ҳимоя

2010

йилнинг

“_____"________

кунида соат

_____

да

Д

.015.08.01

Ихтисослашган

кенгашнинг йиғилишида

ЎзР Фанлар академияси Физика

-

Техника институти

Физика-Қуёш

ИИЧБсида ўтказилади

.

Манзил

: 100084,

Тошкент

,

Бодомзор йули

, 2

б

уй

Тел

: (8-10-99871)- 235-12-71.

Факс

: (8-10-99871)-223-42-91

.

Е

-mail:karimov@uzci.net

Диссертация билан

ЎзР ФА

Физика-Қуёш

ИИЧБ сининг физика

-

техника

институти кутубхонасида

танишиш мумкин

.

Автореферат

2010

йилнинг

___________

да

тарқатилди

.

Ихтисослашган кенгаш илмий котиби

,

ф-м.ф.д

.,

профессор

Каримов А.В

.


background image

3

КИРИШ

Мавзунинг долзарблиги

:

Хозирги вақтда яримўтказгичлар ва бошқа

материалларни хоссаларини ўрганишнинг кўплаб усуллари мавжуд

,

лекин

хозиргача яримўтказгичларнинг хоссалари ўрганишда

фазалар траекторияси

усули қўлланилмаган

. “

Фазалар траекторияси

усули тербранма ва

термодинамик жараёнларни урганишда кенг қўлланиб келинади

.

Бу усул

намунани чуқурроқ тахлил этишга ёрдам беради

.

Бу муаммо анча долзарб

ҳисобланиб

,

унинг ечими яримўтказгичли электроника ривожига салмоқли

ҳисса қўшади

.

Электронларнинг қўзғалишини электромагнит майдон ёрдамида амалга

оширса бўлади

,

лекин ўша пайтнинг ўзида кристалл панжара нисбатан

тинч

холатда бўлади

.

Шундай қилиб системани мувозанат холатидан чиқариб

юбориш мумкин ва бу холатда яримўтказгич янги хоссага эга бўлади

,

ҳамда

намунада электр юритувчи кучлар юзага келади

.

Ўзгарувчан деформация

таъсиридаги яримўтказгичларнинг тензорезетив хоссалари релаксацион
хоссаларга боғлиқ

.

Деформацион жараёнлар динамикаси ва уларни

яримўказгичнинг тензохоссалари боғликлигини тадқиқ қилиш

,

кристалларда

кечаётган физик жараёнлар хақида катта маълумот бериши мумкин ва
энергетик холатларни аниқлаш имкониятини беради

.

Бундай тизимларни

ўрганишда умумий холда тебранма ва термодинамик жараёнларни
тавсифлашда ишлатиладиган услублардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир

.

Термодинамика услубларни релаксацион жараёнларни тадқиқ қилишга

қўллаш

яхши

натижалар

беради

.

Яримўтказгичларда

деформацион

эффектларни тадқиқ қилишда термодинамиканинг айланма жараёнлари ва
“фазалар траекторияси

усули қўлланилмаган

.

Деформацион эффектлар

динамикасига ташқи факторларнинг таъсири ушбу жараёнларнинг

фазалар

портретларида

яққол акс этади

. “

Фазалар портрети

усули янги эффектлар

топиш ёки мавжуд бўлган эффектларни умумлаштириш имконини беради

.

Шу сабабли

,

кучли электромагнит майдонларда ЭЮК ҳосил бўлиш

механизмларини ва деформацион эффектлар динамикасини термодинамика
хамда

фазалар траекторияси

усули билан тадқиқ қилиш

,

долзарб хамда илмий

ва амалий томондан келажаги бор масаладир

.

Муаммонинг

ўрганилганлик даражаси

:

Адабиётларда қуйидаги

муҳим муаммолар кўриб чиқилмаган

:

1.

ЭЮК механизмлари умумлаштирилмаган

.

Уюрмавий токлар етарлича

тадқиқ қилинмаган

.

2.

Деформацион эффектлар динамикаси етарлича тадқиқ қилинмаган

.

Яримўтказгич

қаршилигининг

R(

e

)

яримўтказгичга

қўйилган

деформацияга

e

( t)

боғлиқлиги таҳлил этилмаган

.

3.

Аномал катта фотокучланишларни юзага келишида баллистик
токларнин роли етарлича ўрганилмаган

.

4.

Деформацион эффектларнинг

R(

e

)

портретига ёруғликнинг таъсири

тадқиқ қилинмаган

.

5.

ЎЮЧ майдонларида ЭЮКни юзага келиши ва аномал катта
фотокучланиш

механизмлари тўлалигича аниқланмаган

.


background image

4

Диссертация ишининг мақсади

:

Ўта юқори частотали(ЎЮЧ

)

майдондаги

p-n-

ўтишларда электр юритувчи кучларнинг(ЭЮК

)

ҳосил бўлиш механизм

-

ларини тадқиқ қилиш

.

Тензосезгир плёнкалардаги деформацион эффектлар

динамикасини термодинамиканинг циклик жараёнлари усули

,

ҳамда

тебранишлар назариясида кенг қўлланиладиган

фазалар траекторияси

усули

орқали ёритиш

.

Тадқиқод объектлари

:

Диссертация ишида деформациянинг тензосезгир

яримўтказгичли плёнкаларнинг хоссаларига таъсири ўрганилган

,

вакуумли

чанглатилиш натижасида олинган

Bi

2

Te

3

ва

Sb

2

Te

3

плёкаларнинг

экспериментал натижалари тахлил этилган

.

Доимий кучланганлик таъсирида

p-

Si<Ni>

намуналар учун токнинг гидростатик босим импульсига боғлиқлиги

тахлил этиб чиқилиб

,

бу жараённи тавсифловчи

R(

e

)

диаграммы қурилган

.

Ишнинг илмий янгилиги

:

1.

Электромагнит майдоннинг бир жинсли бўлмаган кўринишда
тақсимланиши ҳисобига хосил бўладиган ЭЮК

, p-n-

ўтишлардаги

уюрмали токларни камайтириши биринчи марта кўрсатиб берилди

.

2.

Яримўтказгичларда деформацион эффектларни ўрганишда илк бор

R(

e

)

портретлари усулидан фойдаланилди

.

3.

Деформацион эффектларнинг

R(

e

)

қаршилик-деформация боғлиқлигига

хусусий ёруғликнинг тасири аниқланди

.

Химояга олиб чиқилаётган асосий холатлар мазмуни

:

1.

Юқори частотали квазипотенциал

p-n-

ўтишдаги уюрмали токларни

камайтиради

.

2.

Деформацион эффектларнинг берк

R(

e

)

траекториялари электронли

жараёнларга боғлиқ

.

Очиқ

R(

e

)

траекториялари эса яримўтказгичнинг

параметрларининг ўзгариши билан тушунтирилади

.

3.

Хусусий

ёруғлик

билан

ёритиш

кучли

компенсацияланган

яримўтказгични ва

p-n-

ўтишнинг тензосегирлик коэффициентини

оширади

.

Ишнинг илмий ва амалий ахамияти

:

Термодинамиканинг циклик

жараёнлари усули

,

ҳамда тебранишлар назариясида кенг қўлланиладиган

“фазалар траекторияси

усули яримўтказгичларда деформацион эффектлар

динамикасини тадқиқ қилишда кенг қўлланиши мумкин

.

Тензосезгирлик

бўйича олинган тақиқод натижаларидан янги сегирлигини бошқариш мумкин
бўлган тензодатчиклар олишда фойдаланиш мумкин

.

Диссертация ишининг асосий натижалари

2003-2007

йилларга

мўлжалланган Ф

.2-1.55 “

Яримўтказгичларда электрюритувчи кучларнинг хосил

бўлишининг янги механизмлари

”, 2007-2011

йилларга мўлжалланган

“Динамика деформационных эффектов полупроводниковых плёнок и
воздействие

электромагнитных

волн

на

токи

возникающие

в


background image

5

полупроводниковых плёнках

”,

ҳамда ФА-Ф

2-

Ф

034_”

Усталостная повреждае

-

мость гетерогенных полупроводниковых материалов с очень сложной динами

-

кой

Давлат грантлари асосида олинган

.

Диссертация муаллифи ушбу грант

лойихаси иштирокчиларидан бири

.

Ишнинг апробацияси

:

Диссертация ишининг асосий натижалари

қуйидаги республика илмий-амалий конференцияларида маъруза қилинган
«Рост

,

свойства и применение кристаллов

»

ст

.88. 11-12-

апрел

, 2008

йил

,

Андижон

.

“Иқтидорли талабалар

,

магистрлар

,

аспирантлар

,

докторантлар ва

мустақил изланувчиларнинг илмий-амалий анжумани

”.

НамМПИ

,

Наманган

.

27-28

март

, 2008

й

. «

Хозирги замон физикасининг долзарб муаммолари

» II-

Республика илмий-назарий конференцияси материаллари

. 23-

бет

. 2004

й

.

ТерДу

.

Материалы международной конференции по

«

Фотоэлектрическим и оптиче

-

ским явлениям в полупроводниковых структурах

».

ст

.84, 2-3

октябр

2006

йил

,

Фарғона

.

Материалы международной конференции

«

Неравновесные процессы

в полупроводниках и в полупроводниковых структурах

»,

ст

. 147, 1-3

феврал

,

Тошкент

,

ва ЎзРФА ФТИ

,

НамМПИ

,

НамДУ семинар ва конференцияларида

маъруза қилинган

.

Чоп этилган мақолалар

:

Ишнинг асосий натижалари

5

та илмий журнал

-

ларда

,

ҳамда

6

та илмий амалий анжуманлар тўпламида чоп эилган

.

Илмий

ишлар рўйхати автореферат охирида келтирилган

.

Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми

:

диссертация

кириш

қисми

,

тўртта боб

,

хулосадан ва фойдалилган адабиётлар рўйхатидан иборат

.

Иш

109

саҳифада баён қилинган бўлиб

, 25

та расм

, 84

манбани ўз ичига олган

фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва

7

иловадан ташкил топган

.

Кириш қисмида

мавзунинг долзарблиги ва тадқиқод объектларининг

танланиши асослаб берилган

.

Ишнинг мақсади

,

қўйилган масалалар

,

натижалар

янгилиги ва амалий ахамияти ёритиб берилган

.

Биринчи боб

адабиётлар шархига бағишланган

.

Генерацион жараёнларга

ва рекомбинацион токларни юзага келиш механизмларига кучли ЎЮЧ
майдоннинг таъсири тахлил этиб чиқилди

.

Ўзгарувчан деформацияни

соҳалараро термик ўтишларга таъсири тақиқ қилинди

. “

Фазалар траекторияси

ёрдамида тебранувчан жараёнлар кўриб чиқилди

.

Циклик ва ноциклик

деформацион эффектлар тебранувчан жараёнларнинг

фазавий портретлари

кўринишида тавсифланиши мумкинлиги кўрсатиб берилди

.

Критик нуқталар

яқинида

фазалар траекториялари

кескин ўзгаришларга эга бўлиши аниқланди

.

Турли шароитларда юзага келадиган фотоЭЮКга деформациянинг таъсири
ўрганилди

.

Турли яримўтказгичли плёнкаларда баллистик фототокларнинг

таъсирини номоён бўлишини тахлил этилди

.

Иккинчи бобда

p-n-

ўтишда электрон ва коваклар концентрациясининг

ўзгаришига кучли ЎЮЧ майдоннинг таъсири тадқиқ қилинган

.

ЎЮЧ тўлқин

таъсирида

p-n-

ўтиш

,

ЭЮК ва ток генераторига айланади деган хулоса қилинди

.

ЎЮЧ тўлқин

p-n-

ўтишга статистик ва динамик таъсир этиши аниқланди

.

Статистик таъсир электрон ва ковакларни қизиши билан номоён бўлса

(§2.1),

динамик таъсир эса баръер баландлигининг тез ўзгаришида номоён бўлади

(§2.2).

Динамик таъсирнинг бошқа турдаги кўриниши бу уюрмавий токларда


background image

6

ЎЮЧ квазипотенциални хосил бўлишида номоён бўлади

.

Бир жинсли бўлмаган

электромагнит майдонда электромагнит майдон электрон газга босим ўтказа
бошлайди

.

Бу эса тўлқинюргич(волновод

)

ичида жойлашган намуна

генерациялаётган токга ўз хиссасини қўшиши керак

.

Бундай шароитларда

p-n-

ўтишларда уюрмавий токлар юзага келиши кўрсатиб берилган

(§2.3).

ЎЮЧ

квазипотенциал

p-n-

ўтишларда

ҳосил

бўлувчи

уюрмавий

токларни

камайтириши кўрсатиб берилди

(1-

расм ва

2-

расм

).

1-

Расм

.

Квазипотенциал таъсирини хисобга олувчи

p-n-

ўтишнинг бир ўлчовли

схематик кўриниши

.

Бу ерда

(

)

e

e

e

T

T

F

+

-

0

a

ва

(

)

h

h

h

T

T

F

+

-

0

a

-

электрон ва

коваклар термоЭЮК ва квазипоенциали

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

-

-

1

0

0

T

T

e

j

- p-n-

ўтишнинг электрон ва

коваклари термоЭЮК

.

E

1

0

E

1

=

0

p

n

T

e

= T

h

= T

0

T

e

= T

h

= T

0

T

e

, T

h

(

)

h

h

h

T

T

F

+

-

0

a

(

)

e

e

e

T

T

F

+

-

0

a

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

-

-

1

0

0

T

T

e

j


background image

7

Рис

. 2.

Квазипотенциал таъсирини хисобга олувчи

p-n-

ўтишнинг икки ўлчовли

схематик кўриниши

.

а

) p-n-

ўтишнинг тўлқинюргичдаги(волновод

)

жойлашуви

б

)

уюрмавий токларнинг намада тақсимланиши

.

Кучли ўта юқори частотали майдонда генерацияланувчи ЭЮК учун

қуйидаги ифода олинган

(

) (

)

h

e

e

e

h

e

T

T

T

T

F

+

F

+

-

+

+

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

-

-

=

0

0

0

1

a

a

j

e

Учинчи боб

яримўтказгичнинг электр ўтказувчанлигига ўзгарувчан

деформациянинг таъсирини тақиқ қилишга бағишланган

. §3.1

бўлимда

ўзгарувчан деформациянинг намунанинг қаршилигига таъсирини

R(

e

)

траекторияси ёрдамида кўриш мумкинлиги кўрсатиб берилган

.

“Фазалар

траекторияси”нинг шакли ташқи таъсирларга жуда сезгирлиги аниқланди

.

E=0

E≠

0

а

)

б

)

(

)

h

h

h

T

T

F

+

-

0

a

(

)

e

e

e

T

T

F

+

-

0

a

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

-

-

1

0

0

T

T

e

j


background image

8

Ўзгарувчан деформация таъсир этганда генерация ва концентрациянинг

ўзгариши орасида кечикиш мавжуд бўлади

.

Генерация тезлиги

g(

e

)

барьернинг

баландлиги ва соҳа кенглиги билан боғлиқ бўлиб

,

ташқи босимга тез

мослашади

,

яъни босим билан бир вақтда пайдо бўлади

.

Бироқ заряд

ташувчилар концентрацияси аста секинлик билан ортиб боради

.

Мувозанатсиз

заряд ташувчилар концентрацияси қуйидаги узлуксизлик тенгламаси орқали
аниқланади

.

n

e

e

I

e

n

g

t

n

Ñ

+

-

=

1

t

(2)

Бу ерда

n

I

электронлар токи зичлиги

,

t

-

электронлар яшаш вақти

.

Бир жинсли

намуна учун узлуксизлик тенгламаси қуйидаги кўринишга эга

.

t

e

e

n

g

t

n

-

=

(3)

Мувозанатсиз заряд ташувчилар концентрацияси билан генерацияси орасида
кечикиш мавжудлигини ҳисобга оладиган бўлсак

,

деформация

e

вақтнинг

ихтиёрий функцияси бўлган холат учун узлуксизлик тенгламасининг ечими
қуйидаги кўринишга эга бўлади

.

( )

0

2

,

)

(

dt

e

t

g

t

n

t

t

e

ò

=

t

e

(4)

n

e

-

e

боғлиқликни олиш услубини кўрсатиш учун биз кучсиз деформацияни

кўриб чиқамиз

,

яъни

1

<<

D

kT

e

.

У ҳолда

(4)

тенглама қуйидагича ёзилади

.

ò

¥

-

D

÷

ø

ö

ç

è

æ-

=

t

t

e

dt

e

kT

t

g

t

n

0

0

0

exp

)

(

t

e

t

(5)

Намунага деформациянинг синусоидал ярим даври қўйилган бўлсин

)

sin(

0

0

t

w

e

e

=

(0<t

0

<

p

/

w

)

деформациянинг

қолган моментларини йўқ деб ҳисоблаймиз

.

У ҳолда

(4)

ифода қуйидаги кўринишга эга бўлади

)

/

t

(0

,

exp

cos

)

sin(

1

sin

exp

)

(

0

2

2

2

0

0

0

0

0

0

0

w

p

t

w

wt

w

t

w

wt

e

w

e

t

t

<

<

ú

û

ù

ê

ë

é

÷

ø

ö

ç

è

æ-

+

-

+

D

=

D

÷

ø

ö

ç

è

æ-

=

ò

t

t

t

kT

g

dt

e

t

kT

t

g

t

n

t

t

e

(6)

Деформация тугагандан сўнг

(4)

формуланинг юқори чегараси

p

/

w

бўлиши керак

÷

ø

ö

ç

è

æ >

ú

û

ù

ê

ë

é

÷

ø

ö

ç

è

æ -

÷

ø

ö

ç

è

æ

+

+

D

=

w

p

t

wt

p

t

w

wt

e

1

2

2

2

0

exp

exp

1

1

)

(

t

t

kT

g

t

n

e

(7)

wt

=1

бўлган холдаги электронлар концентрациясини деформация билан

боғлиқлиги

3-

расмда кўрсатилган

.


background image

9

Деформациянинг

тўғри

тўртбурчакли

импульслар

учун

n

e

концентрацияни

e

деформация амплитудасига боғлиқлиги

4-

расмда

келтирилган

.

3-

расм

.

а

)

Концентрациянинг вақтга боғлиқлиги

(

узлуксиз эгри чизиқ

),

дефор

-

мациянинг

вақтга боғлиқлиги

(

пунктир эгри чизиқ

).

Ихиёрий бирликларда

.

b

)

Деформация жараёнининг

n(

e

)

траекторияси гистерезис халқасини ташкил

қилади

.

3

6

а

)

n

n

0

e

b)

e

ε

e

T

i

T

0

t

n

e

e

e

1

e

2

а

)

b)

4-

расм

.

а

)

Тўғри тўртбурчакли импульслар учун

e

нинг вақтга

боғлиқлиги

.

b)

Тўғри тўртбурчакли импульслар учун деформациянинг

e

концентрацияга боғлиқлик

фазалар

траекторияси

.


background image

10

Деформация амплитудаси камайгани сари

n

e

-

e

нинг юзаси хам

баландлиги хам кенглиги бўйича кичрайиши кўрсатиб берилди

.

5-

расмда релаксацион траекториялар кўрсатилган

.

Деформацион

эффектларнинг берк

R(

e

)

релаксацион траекториялари электронли жараёнларга

боғлиқ

.

Очиқ

R(

e

)

релаксацион траекториялари эса яримўтказгичнинг

параметрларини ўзгариши билан тушунтирилади

.

§3.2

бўлимда ЎзР ФА физика-техника институтининг яримўтказгичли

датчиклар лабораториясида вакуумли чанглатилиш натижасида олинган

Bi

2

Te

3

ва

Sb

2

Te

3

тензосезгир плёкаларнинг деформацион эффектлар динамикаси

тадқиқ қилинган

.

6-

расм

. Bi

2

Te

3

и

Sb

2

Te

3

тензосезгир плёнкаларнинг экспериментал ва назарий

фазалар

портрети

”.

а

)

хисоб-китоблар натижаси бўйича яримўтказгичлар параметрлари ўзгармайди

.

б

)

цикллар сони ортиб боришига қарамай

фазалар портрети

деярли ўзгармайди

.

Айрим плёнкалар учун циклик деформациялар таъсирида цикллар

ортиши билан фазалар портреты деярли ўзгармаган рис

. 6

б

.

Бизнинг

фикримизча

бу

цикллар

ортиши

билан

плёнкалар

параметрлари

D

R

ε

D

R

ε

а

)

b)

5-

расм

.

a)

Берк траекториялар учун релаксация фақат электронларга

боғлиқ

.

b)

Берк

траекториянинг

узилиб

кетишини

намунанинг

параметрлари ўзгариши билан боғласа бўлади

.

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

-600

-400

-200

0

200

400

600

N20
N80

N160
N540

N940
N1340

N1740
N2140

N2540
N2940

N3360
N3960

N4560
N5160

N5760
N6360

N7160
N7960

N8760

N9560

а

)

б

)


background image

11

ўзгармаётганлиги хақида далолат беради

,

намунадаги қаршиликнинг ўзгариши

эса асосан электрон жараёнларга боғлиқ

.

Бу фикрларни тасдиқлаш учун

яримўтказгичларнинг параметрлари вақт ўтиши билан ўзгартирмай назарий
хисоб ишлари олиб борилди

.

Хисоб ишлари натижалари

6

а-расмда келтирилган

бўлиб

,

унда хақиқатдан хам фаза портрети берк бўлиб эксперимент ва

назариянинг катта ўхшашлиги бор

.

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

-500

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

а

)

б

)

7-

расм

. Bi

2

Te

3

и

Sb

2

Te

3

тензосезгир плёнкаларнинг экспериментал ва назарий

фазалар

портрети

”.

а

)

цикллар сони ортиб бориши билан

фазалар портрети

ўз шаклини кескин

ўзгартиради

.

Бу материал параметрларининг ўзгариши ҳақида далолат беради

.

б

)

хисоб

-

китобларда яримўтказгич параметрлари вақтга боғлиқ бўлади

.

Плёнкаларнинг олиниш шарт шароитларига боғлиқ холда айрим плёнкаларнинг
характеристикалари ностабил бўлади

. 7-

расмда шундай плёнкаларнинг типик

фазали портретлари келтирилган

.

Расмдан кўриниб турибдики цикллар сонинг

ортиб бориши билан фазалар портретлари

,

қаршилик-деформация фаза

текислигида кескин кўчиб туради

.

Бизнинг фикримизга кўра бундай

ностабиллик намуналардаги структуравий ўзгаришларга боғлиқ

.

Вақт ўтиши

билан ва цикллар сони ортиб бориши билан параметрлар ўзгаришини хисобга
олган холда назарий хисоблашлар ўтказилди

. 7

б-расмда бу хисоблашлар

натижалари келтирилган

.

Расмдан кўриниб турибдики бу холда вақт ўтиши

билан фазалар портрети ўзгариб турибди ва траекториялар берк эмас

.

Бу тадқиқ

этилаетган

намуналарнинг

характеристикаларини

ностабиллигини

тасдиқлайди

.

Ушбу фазалар траекториясининг сонли хисоб ишлари

Maple 9.5

программаси ёрдамида амалга оширилган

.

Ўзгарувчан параметрлар деб

N

g

-

рекомбинацион марказлар сони

,

σ

-

марказларни қамраб олиш кесими ва α

-

рекомбинацион марказларнинг ўзгариш тезлиги назарда тутилади

.

Генерацияни

вақтга боғлиқ холда пайдо бўлиши ε

–n

текисликда фазалар тректориясини

кўчиради

.

Юқоридаги ҳисоблашларда генерация тезлиги қуйидагича олинган

( )

(

)

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

-

÷

ø

ö

ç

è

æ

+

+

-

+

=

1

cos

exp

2

cos

cos

0

kT

t

ed

t

N

t

t

G

G

t

g

g

i

i

w

a

w

w

(8)

G

i

=4e+5; G

0

=10;

σ

=0.01;

α

=1e+4;


background image

12

Хисоб ишларида фойдаланилган қолган параметрлар эса диссертациянинг
иловаларида келтирилган

.

§3.3

бўлимда компенсацияланган кремнийда динамик деформацион

эффектларнинг

фазалар портретлари

қурилган

. [1]

да

p-Si<Ni>

намуналар

учун доимий кучланганлик остида намунадан ўтаётган токнинг гидростатик
босим импулсига боғлиқлиги

293

К температурада кўрилган

.

Босимнинг

ўзгариш тезлиги

dP/dt=10

8

Па

/c

ни ташкил этади

.

Рис

. 8.

Кучли компенсацияланган

p-Si(Ni)

намуналарда токнинг

I=f(t)

кинетик

боғлиқлиги

,

(I)

импульс таъсир этганда

,

(II)

импульс олиб қўйилгандан сўнг

.

Бу экспериментал ишларнинг натижаларидан фойдаланиб фазавий порт

-

ретлар олинди

9

ва

10-

расмлар

.

9-

расм

.

Кучли компенсацияланган

p-Si(Ni)

намуналар

учун ток-босим

фазавий портрети

”.

10-

расм

.

Қаршилик-босим

фазавий портрети

кучли компенсацияланган

p-Si(Ni)

намуналар

учун

.

4-

расмдан кўриниб турибдики изотермик жараён деформацияси фазавий

портретлари тўғри тўртбурчак шаклига эга

.

Лекин

[1]

ишнинг экспериментал


background image

13

натижалари асосида олинган фазавий портретлари тўғри тўртбурчак шаклига
эмас

,

балки ўзига хос трапеция шаклига эгалигини кўришимиз мумкин

.

Бундай

назариянинг экспериментдан четлашишини қандай тушунтирса бўлади

?

Буни

қуйидагича тушунтирса бўлади

.

Назарий тадқиқотларда биз температуранинг

ўзгармайди деб ҳисоблаганмиз

, 8-

расмдан кўриниб турибдики экспериментда

температура Келвин шкаласи бўйича

289

до

301

градусгача ўзгаради

.

Мана шу

қўшимча қизиш заряд ташувчилари генерацияси

фазали портретлар шаклини

тўғри тўртбурчак шаклидан четлашишга олиб келади

.

§3.4

бўлимда яримўтказгичга кучли ЎЮЧ майдон таъсир этгандаги

фазавий портретлари қурилган

.

Фазавий портретлардан яримўтказгичга кучли

ЎЮЧ майдон таъсир этгандаги кечадиган жараёнларни тахлил этишда
мувофаққиятли фойдаланиш мумкин деган хулоса қилинди

.

§3.5

бўлимда яримўтказгич хусусий ёруғлик билан ёритилганда

тензосезгирликга таъсири кўриб чиқилган

.

Ёруғлик частотаси қизил чегарага

яқин бўлган холат кўриб чиқилган

.

Ёритилганда тензосезгирлик коэффициенти(ТСК

)

қуйидагича бўлади

( )

( )

( )

( )

(

)

e

e

e

I

J

J

I

J

J

S

S

S

S

+

+

=

0

ТСК

(9)

қизил чегарага яқинида

( )

0

=

I

J

S

( )

e

a

t

e

E

I

i

I

s

J

0

,

=

,

0

I

ёруғлик интенсивлиги

( )

( )

( )

0

)

0

(

)

0

(

0

0

0

0

0

0

0

ТСК

S

S

S

S

J

I

e

КТЧ

J

I

kT

J

I

kT

J

I

J

e

a

t

e

a

t

e

a

t

e

a

t

e

e

+

=

+

D

=

+

D

=

+

=

(10)

p–n-

ўтиш ТСК си

тескати сижишда ёритилган ортади

3

10

,

18

10

0

,

2

-

10

~

,

8

10

-

=

=

-

=

e

a

t

I

с

,

10

~

0

S

J

I

a

t

,

3

10

-

=

e

4

10

4

10

0

ТСК

ТСК

»

+

=

яъни қизил чегарада ёритиш ТСК ни кескин ошириб

юборади

.

§ 3.6

бўлимда

p-n-

ўтиш тензосезгирлигини спектрал боғлиқлиги кўриб

чиқилган

.

Юпқа

p-n-

ўтишнинг вольтампер характеристикаси қуйидаги

кўринишга эга

.

÷

÷
ø

ö

ç

ç
è

æ

-

=

1

kT

eU

S

e

j

j

(11)

p–n-

ўтиш ТСК сини доимий

U

-

кучланиш остида қуйидаги формуладан

аниқлаймиз

.

e

j

dj

l

l

j

j

ТCК

=

D

D

÷

ø

ö

ç

è

æ

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

:

~

(12)

l

dl

=

e

-

нисбий деформация

.

Токнинг нисбий ўзгариши тўйиниш токининг нисбий ўзгариши билан

аниқланади

.


background image

14

s

j

s

j

j

j

D

=

D

(13)

p–n-

ўтиш ТСК си қуйидагига тенг

e

R

R

ТСК

D

=

(14)

Кичик токларда

1

<<

S

j

j

;

kT

s

j

j

j

s

j

kT

I

ТСК

D

=

×

D

=

-

кучланиш генератори

режимидаги каби

I

ТСК

U

ТСК

=

.

Тескари токларда эса

0

<

U

,

kT

ТСК

D

=

.

Тўғри токларда ТСК камаяди

,

ток генератори режими ўлчашлар учун

қулай

.

Кучланиш генератори режимида ТСК токга боғлиқ бўлмайди

.

Ток

генератори режимида ТСК ток катталигига боғлиқ бўлади ва катта токларда

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

=

÷÷

ø

ö

çç

è

æ

+

=

S

U

S

U

I

j

j

ТСК

j

j

ТСК

ТСК

ln

1

ln

агар

1

>>

S

j

j

бўлса

.

Ток генератори режимида

ТСК

ток ортиши билан логарифмик равишда камаяди

.

§ 3.7

бўлимда ёритилган

p–n-

ўтишнинг тензосезгирлигига ва ТСКсига

ёруғликнинг таъсири курилган

.

Ёритилган

p–n-

ўтишнинг тензосезгирлиги доимий

деформация

0

e

,

ёруғлик

частотаси

w

ва её ёруғлик интенсивлиги

0

I

билан бошқариш мумкин деган

хулоса қилинди

.

Критик нуқталар яқинида деформация таъсирида ютилиш

коэффициенти кучли ўзгариши мумкин

,

бунинг натижасида

p–n-

ўтишнинг ТСК

си аномал катта катталикларга эришиши мумкин

.

Тўртинчи боб

яримўтказгичли плёнкаларда реактив фотоЭЮКнинг хосил

бўлишига бағишланган

. §4.1

бўлимда турли хил холларда баллистик фотоЭЮК

хосил бўлиши мухокама этилган

,

реактив фототоклар кўп холларда номоён

бўлиши кўрсатилган

.

Қалинлиги фотоэлектроннинг эркин югуриш йўлига тенг

бўлган плёнкаларда фотоЭЮК баллистик токлар хисобига юзага келиши
кўрсатилган

.

§4.2

бўлимда

p-n-

ўтишда реактив фотоЭЮКнинг номоён бўлиши масаласи

кўрилган

.

§4.3

бўлимда баллистик фототокларга асосланган аномал катта

фотомагнитЭЮК мухокама этилади

,

назарий баҳолашлар эксперимент

натижалари билан солиштирилади

.

Аномал катта фотокучланишларни(АФК

)

частотага боғлиқлигини ютилиш коэффициентини фотон энергиясига

(

) (

)

m

g

g

E

h

E

h

-

-

=

n

n

a

~

2

1

боғлиқлиги билан тушунтириш мумкинлиги кўрсатиб


background image

15

берилган

.

Фотоэлектронлар тезлиги

(

)

2

1

~

v

g

E

h

-

n

иккала холда хам фотомагнит

кучланишга ўз хиссасини қўшади

.

§4.4

бўлимда деформацияни АФК-эффектга таъсири реактивных

фототоклар ёрдамида тушунтирилади

. [2]

да аномал катта фотокучланишлар

кузатилади

(11-

расм

).

Эксперимент натижаларини реактив фототоклар билан

тушунтирса бўлади

,

чунки фотоэлектронлар пайдо бўлиши билан уларнинг

энергияси ёруғлик частотаси ва деформация билан белгиланади

.

11-

расм

. CdTe : Ag

плёнкаларини механик деформация таъсирида

АФК

V

ни нисбий

ўзгариши

.

K

T

лк

L

3000

10

3

2

=

×

=

бўлганда

.

Эйнштейна тенгламасига асосан фотоэлектронларнинг максимал кинетик

энергияси қуйидагича

( )

( )

e

e

n

e

n

D

+

-

=

±

»

g

g

E

h

E

h

mv

2

2

(15)

хусусий ютилиш чегараси яқинида

e

D

»

»

D

2

2

mv

U

e

(16)

яъни

,

деформация билан тормозлолвчи кучланиш чизиқли боғлиқлиги

кузатилади

.

Бундан келиб чиқадики

,

агарда АФК эффект реактив токлар билан

белгиланса юпқа плёнкаларда АФК кучланиш ва деформациянинг тўғри
пропорционал боғлиқлиги кузатилиши керак

.

Расмдан кўриниб турибдики

деформациянинг

±(1-3)·10

-3

чегарасида кучланишнинг нисбий ўзгариши

U

U

D

0

ва

0,1

оралиқда бўлади

.

Ушбу муҳим хулоса АФК плёнкаларидаги АФК

эффекти рактив фототоклар билан боғлиқлигини тасдиқлайди

.

Бобнинг сўнгида

ёруғликнинг АФК плёнкалар тензосезгирлигига

таъсири мухокама этилади

. [2]

ишида

CdTe:Ag

АФК плёнкалар чўзилиш ва

қисилишдаги фототензосезгирлигининг ўзгариши кўрилган

(12-

расм

).

0,05

0,1

0,1

0,05

ε

10

3

1

2

3

-3

-2

U

U

D


background image

16

Рис

. 12 CdTe:Ag

АФК плёнкаларни қисқа туташув токига боғлиқлиги

,

.

.

10

2

3

ед

отн

-

×

±

=

e

механик деформация остида

.

Кичик диаграммада чўзилиш ва

қисилишдаги фототензосезгирлигининг ўзгариши кўрилган

.

Экспериментда

n

K

максимуми фотоннинг энергияси хусусий ютилишга

тенг бўгандаги

эВ

h

3

.

1

=

n

холатга тўғри келади

. 3

бобда биз назарий

тадқиқотларимизда

хусусий

ютилиш

тезосезгирлик

коэффициентини

оширишини аниқлаган эдик

.

Ушбу экспериментал маълумот бизнинг

хулосамизни тасдиқлайда

.

ХУЛОСА

Ишнинг асосий натижалари ва хулоса

:

1.

ЎЮЧ тўлқин электрон газининг қизиши ва баръер баландлигини
ўзгартириши орқали хам статистик хам динамик таъсир кўрсатади

.

Бу эса

p-n-

ўтишда рекомбинацион токларни ортишига олиб келади

.

2.

Бир ўлчовли модел орқали токларни бахолаш тўғри эмас

.

Токларни икки

ўлчовли моделда кўрилганда уюрмали токлар юзага келади

.

3.

ЎЮЧ квазипотенциал

p-n-

ўтишларда ҳосил бўлувчи уюрмавий токларни

камайтирди

.

4.

Берк

фазавий траекториялар

электронли жараенлар билан боғлиқ

,

очиқ

“фазавий траекториялар”яримўтказгич параметрлари ўзгариши билан
боғлиқ

.

5.

Ёруғлик

деформация-ўтказувчанлик

фазавий

портретини

ўтказувчанлик ўқи бўйлаб қаттиқ ўзгартириб юборади

.

6.

Хусусий ёруғлик билан ёритиш намунанинг тензосезгирлигини оширади

.

7. p-n-

ўтишларда иссиқ ташувчиларнинг термоЭЮК кинетикасининг

фаза

портретлари

қурилди

.

8. p-n-

ўтишнинг тензосезгирлик коэффициенти хусусий ютилиш чегарасида

кескин ортади

..


background image

17

9.

Плёнкалардаги аномал катта фотокучланиш ва аномал катта
фотомагниткучланишлар баллистик токларга боғлиқ бўлиши мумкин

.

10.p-n-

ўтиш генерациялаётган фотоЭЮКни реактив фототоклар оширади

.

11.

Аномал катта фотокучланишни деформацияга чизиқли боғлиқлиги
фотоЭЮКни баллистик механизмини яққол тасдиқловчи фактдир

.

Фойдаланилган адабиётлар

:

1.

О.О.Маматкаримов

.

Тензоэлектрический эффект в кремнии с глубокими

уровнями и в структурах на их основе

.

Диссертация на соискание учёной сте

-

пени доктора физико-математических наук

.

Ташкент

-2003.

2.

С.М.Отажонов

.

Аномальные фотоэлектрические явления в полупроводни

-

ковых плёночных структурах из соединений

A

2

B

5

c

глубокими примесными

уровнями

.

Диссертация на соискание учёной степени доктора физико

-

математических наук

.

С

.480.

Диссертация мавзуси бўйича чоп эттирилган ишлар

:

Илмий журнал ва тўпламдаги мақолалар

:

1.

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

М.Г.Дадамирзаев

,

А.Гулямов

.

Аномально боль

-

шие фотонапряжения в полупроводниковых пленках

,

обусловленные реактив

-

ной фотоэдс

. «

Альтернативная энергетика и экология

». 2007,

5(49),

ст

. 103-

107.
2.

М.А

hmetoglu, S.H.Shamirzaev, G.Gulyamov, M.Dadamirzayev,

А

.G.Gulyamov.

Change in the resistance of the semiconductor in the variable deformation fiald.
Rom.Journ.Phys., vol.52. nos/ 3-4, p. 319-327, Bucharest, 2007.
3. C.

Х.Шамирзаев

,

Г.Гулямов

,

М.Г.Дадамирзаев

,

А.Г.Гулямов

.

Коэффициент

неидеальности вольтамперных характеристик

p-n-

переходов в сильном сверх

-

высокочастотном поле

.

ФТП

, 2009,

том

43,

вып

.1.

стр

.53.

4. C.

Х.Шамирзаев

,

Г.Гулямов

,

М.Г.Дадамирзаев

,

А.Г.Гулямов

.

Вихревые токи

,

возникающие на

p-n-

переходе в сверхвысокочастотном электромагнитном поле

.

ФТП

, 2009,

том

43,

вып

.9.

стр

.1210.

5.C.

Х.Шамирзаев

,

Г.Гулямов

,

М.Г.Дадамирзаев

,

А.Г.Гулямов

.

Электродвижу

-

щая сила на выпрямляющем барьере в сверхвысокочастотном электромагнит

-

ном поле

.

УФЖ

, 2009,

том

11,

вып

.2.

стр

.122-127.

Хақаро ва Республика конференцияларда чоп этилган мақолалар

.

1.

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

А.Г.Гулямов Коэффициент неидеальности ВАХ

p-

n-

перехода в сильном СВЧ поле

.

Материалы международной конференции по

«Неравновесные процессы в полупроводниках и в полупроводниковых струк

-

турах

»,

ст

. 147, 1-3

февраля

, 2007

г

.

г.Ташкент

.

2.

С.Х.Шамирзаев

,

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

А.Г.Гулямов

.

Ўта юқори часто

-

тали

(

ЎЮЧ

)

электромагнит майдонидаги ўтказувчан лик ва силжиш токларини

бахолаш

. «

Замонавий физиканинг фундаментал ва амалий муаммолари

»

Рес

-


background image

18

публика илмий-амалий конференция материаллари

, -

бет

, 18-19.05.07,

Тош

-

кент шахри

.

3.

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

А.Г.Гулямов

Кучли ЎЮЧ майдондаги

p-n-

ўтишда ўтказувчанлик ва силжиш токлари

. «

Рақобатбардош кадрлар тайёрлаш

:

тажриба ва муаммолар

»

Республика илмий-амалий конференцияси материалла

-

ри тўплами

(III-

кисм

), 12-

бет НамМПИ

-2007

й

.

4.

УЮЧ майдондаги тугриловчи контактда электронларнинг кизиши ва токнинг

тугриланиши

.

Труды материалов республи-канской научно-практической кон

-

ференции

. «

Проблемы альтернативной энергетики и энергосбережения

». 25-26

сентября

.

Наманган

-2007

г

.

Ст

.86.

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

А.Г.Гулямов

5.

Г.Гулямов

,

С.Р.Бойдедаев

,

А.Г.Гулямов

.

Реактив фотоэюк билан богланган

аномал катта фотокучланишлар

.

Труды материалов республи-канской научно

-

практической конференции

. «

Проблемы альтернативной энергетики и энерго

-

сбережения

». 25-26

сентября

.

Наманган

-2007

г

.

Ст

.87.

6.

Г.Гулямов

,

А.Г.Гулямов

.

ЎЮЧ электромагнит майдондаги

p-n-

ўтишда ҳосил

бўладиган уюрмали токлар

.

Материалы

V-

ой Республи-канской научной кон

-

ференции

«

Рост

,

свойства и применение кристаллов

» 11-12

апреля

.

Андижан

-

2008

г

.

Ст

.125.


background image

19

Техника фанлар номзоди даражасига давогар Гулямов Абдурасул
Гафуровичнинг

01.04.10-

яримўтказгичлар физикаси ихтисослиги бўйича

“Деформацион эффектлар динамикаси ва яримўтказгич пардаларида реактив
фототоклар

мавзудаги диссертациясининг

РЕЗЮМЕСИ

Таянч сўзлар

:

Иссиқ электронлар

,

баллистик фототоклар

,

реактив фото

-

токлар

,

юқоричастотали квазипотенциал

,

фазалар траекториялари

,

фазалар

портрети

,

динамик тензосезгирлик

,

уюрмали токлар

,

аномал катта

фотокучланишлар

,

АФК-эффекти

.

Объекты исследования

:

Вакуумли чанглатилиш орқали олинган

Bi

2

Te

3

ва

Sb

2

Te

3

тензосезгир плёнкалар

,

чуқур сатхли кучли компенсацияланган

кремний

,

кремнийли

p-n-

ўтишлар

, CdTe df Si

АФК плёнкалари

.

Диссертация ишининг мақсади

:

Ўта юқори частоталимайдондаги

p-n-

ўтишларда электр юритувчи кучларнинг ҳосил бўлиш механизмларини тадқиқ
қилиш ва тензосезгир плёнкалардаги деформацион эффектлар динамикасини
“фазалар траекторияси

усули орқали ёритиш

.

Тадқиқод

методлари

:

Тебранишлар

назариясидаги

фазалар

траекторияси

методи

.

Деформацион эффектларни моделлаштириш

.

Сонли

экспериментлар

.

Олинган натижалар ва уларни янгилиги

:

1.

Илк бор уюрмали токларни Миллер кучи ҳисобига камайиши кўрсатилди

.

2.

Яримўтказгичларда деформацион эффектларни тадқиқ қилиш учун

биринчи марта

фазалар потрети

методи қўлланилди

.

3.

Деформацион

эффектлар

фазавий

траекториялари”га

хусусий

ёруғликнинг таъсири аниқланди

.

Практическая

значимость

:

“Фазалар

траекторияси

усули

яримўтказгичларда деформацион эффектлар динамикасини тадқиқ қилишда
кенг қўлланиши мумкин

.

Тензосезгирлик бўйича олинган тақиқод

натижаларидан янги сегирлигини бошқариш мумкин бўлган тензодатчиклар
олишда фойдаланиш мумкин

.

Қўлланилиш соҳаси

:

Микроэлектроника

,

қаттиқ жисм физикаси

,

яримўтказгичлар физикаси

,

тензометрия

,

оптоэлектроника

.


background image

20

РЕЗЮМЕ

диссертации Гулямова Абдурасула Гафуровича на тему

«

Динамика деформа

-

ционных эффектов и реактивные фототоки в полупроводниковых плёнках

»

на

соискание учёной степени кандидата физико-математических наук по специ

-

альности

01.04.10 –

физика полупроводников

.

Ключевые слова

:

Горячие электроны

,

баллистические фототоки

,

реак

-

тивные фототоки

,

высокочастотный квазипотенциал

,

фазовые траектории

,

фа

-

зовые портреты

,

динамическая тензочувствительность

,

вихревые токи

,

ано

-

мально большие фотонапряжения

,

АФН-эффект

.

Объекты исследования

:

тензочувствительные плёнки

Bi

2

Te

3

и

Sb

2

Te

3

по

-

лученные при вакуумном напылении

,

сильнокомпенсированный кремний с глубокими уров

-

нями

,

кремневые

p-n-

переходы

,

АФН плёнки

CdTe

и

Si.

Целью диссертации

является исследование механизмов возникновения

ЭДС в

p-n-

переходах в сильных СВЧ полях

.

Описание динамики деформацион

-

ных эффектов в тензочувствительных плёнках методами фазовых траекторий и
термодинамики циклических процессов

.

Метод исследования

.

Методы фазовых траекторий в теории колебаний

.

Моделирование деформационных эффектов

.

Численные эксперименты

.

Полученные результаты и их новизна

:

4.

Впервые показано

,

уменьшение вихревых токов за счёт силы Миллера

.

5.

В полупроводниковых плёнках впервые применён метод фазовых портре

-

тов для исследования деформационных эффектов в полупроводниках

.

6.

Установлено влияние освещения собственного света на фазовые траекто

-

рии деформационных эффектов

.

Практическая значимость

:

Метод фазовых траекторий может быть ис

-

пользован при контроле характеристик полупроводников

.

Результаты иссле

-

дования тензочувтвительности могут быть использованы при разработке но

-

вых тензодатчиков с управляемой чувствительностью

.

Область применерния

:

Микроэлектроника

,

физика твердого тела

,

физи

-

ка полупроводников

,

тензометрия

,

оптоэлектроника

.


background image

21

RESUME

Thesis of Gulyamov Abdurasul Gafurovich on the scientific degree competition of
the doctor of philosophy in physical-mathematical sciences on specialty 01.04.10 -
a physics semiconductor subject "Track record deforming effect and reactive photo-
currents in semiconductor film".

Keywords:

Hot electrons, ballistic photocurrents, reactive photocurrents, radio-

frequency quasipotential, R(

e

) trajectory and portraits, dynamic tenzosensitivity ,

circle currents , anomalous greater photo-tension.

Subject of the inquiry:

tenzosensitivity films Bi2Te3 , Sb2 Te3 got under vacuum

evaporation, high recouped silicon with deep level, flint p-n-transition, AGP film
CdTe and Si.

Aim of the inquire

is a study of mechanism origin EMF in p-n-transition in

strong SRF floor. The Description speakers deforming effect in tenzosensitivities film
by methods R(

e

) path and thermodynamics of the round-robin processes.

Methods of inquiry:

The methods R(

e

) path in theories of the fluctuations. Mod-

eling deforming effect. The Numerical experiments.

The results achieved and their novelty:

1. Reduction of vortical currents for the first time is shown at the expense of force
Miller.
2. Method of thermodynamics of cyclic processes and (R (

e

)) diagrams for the first

time is used for research of deformation effects in semiconductors.
3.Establish influence of the illumination of the own light on phase trajectory of de-
forming effect.

Practical value:

Method phase path can be use when checking the features semi-

conductor. The Results studies of tenzosensitivity can be used at development a new
tenzogauges

Sphere of usage:

Microelectronics, solid state physics, physics semiconductor, op-

toelectronics.

References

Г.Гулямов, С.Р.Бойдедаев, А.Г.Гулямов Коэффициент неидеальности ВАХ р-п-перехода в сильном СВЧ поле. Материалы международной конференции по «Неравновесные процессы в полупроводниках и в полупроводниковых структурах», ст. 147, 1-3 февраля, 2007г. г.Ташкент,

С.Х.Шамирзаев, Г.Гулямов, С.Р.Бойдедаев, А.Г.Гулямов. Ўта юқори часто-тали (ЎЮЧ) электромагнит майдонидаги ўтказувчан лик ва силжиш токларини бахолаш. «Замонавий физиканинг фундаментал ва амалий муаммолари» Республика илмий-амалий конференция материаллари, -бет, 18-19.05.07, Тош-кент шахри.

Г.Гулямов, С.Р.Бойдедаев, А.Г.Гулямов Кучли ЎЮЧ майдондаги р-п-ўтишда ўтказувчанлик ва силжиш токлари. «Рақобатбардош кадрлар тайёрлаш: тажриба ва муаммолар» Республика илмий-амалий конференцияси материаллари тўплами (Ш-кисм), 12-бет НамМПИ-2007й.

УЮЧ майдондаги тугриловчи контактда электронларнинг кизиши ва токнинг тугриланиши. Труды материалов республи-канской научно-практической конференции. «Проблемы альтернативной энергетики и энергосбережения». 25-26 сентября. Наманган-2007г. Ст.86. Г.Гулямов, С.Р.Бойдедаев, А.Г.Гулямов

Г.Гулямов, С.Р.Бойдедаев, А.Г.Гулямов. Реактив фотоэюк билан богланган аномал катта фотокучланишлар. Труды материалов республи-канской научно-практической конференции. «Проблемы альтернативной энергетики и энергосбережения». 25-26 сентября. Наманган-2007г. Ст.87.

Г.Гулямов, А.Г.Гулямов. ЎЮЧ электромагнит майдондаги р-п-ўтишда хосил бўладиган уюрмали токлар. Материалы V-ой Республи-канской научной конференции «Рост, свойства и применение кристаллов» 11-12апреля. Андижан-2008г. Ст. 125.