115
YANGI O‘ZBEKISTON TA’LIM SHAROITIDA TALABALARDA MILLIY O‘ZLIKNI
RIVOJLANTIRISH
X.S.Salavatova
Urganch davlat pedagogika instituti mustaqil izlanuvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15241399
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Yangi O‘zbekiston ta’lim tizimidagi islohotlar kontekstida
talabalarda milliy o‘zlikni shakllantirishning ahamiyati, usullari va muhim yo‘nalishlari yoritilgan.
Milliy o‘zlikni rivojlantirish orqali yoshlarda tarixiy xotira, madaniy meros, fuqarolik mas’uliyati
va vatanparvarlik hissi mustahkamlanadi.
Kalit so‘zlar:
milliy o‘zlik, talaba, ta’lim, Yangi O‘zbekiston, milliy qadriyatlar,
vatanparvarlik.
Kirish.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining zamonaviy bosqichida yoshlarga e’tibor va ularning
ma’naviy kamoloti ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida belgilangan. Bugungi globallashuv davrida
milliy manfaatlarni anglash, milliy o‘zlikni saqlash va rivojlantirish yoshlar oldidagi eng dolzarb
vazifalardan biriga aylangan. Chunki aynan yosh avlod ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy
barqarorlikning bosh omili, Vatan taraqqiyotining poydevoridir.
Milliy o‘zlik – bu shaxsning o‘z xalqiga, tarixiga, madaniyatiga, urf-odatlariga sodiqligi,
o‘zligini anglash va uni faxr bilan e’tirof etishidir. Milliy manfaat esa davlat va xalq manfaatlarining
ustuvorligi, uni himoya qilishga bo‘lgan ongli yondashuvni anglatadi. Har bir yosh fuqaro o‘z
yurtining tarixiy merosini, boy madaniyatini va taraqqiyot yo‘lini anglaganida, u o‘z o‘rnini
jamiyatda to‘g‘ri belgilay oladi va fidokorlik bilan xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritganidan so‘ng ajdodlarimizdan meros
qolgan milliy an’analar, marosimlar, milliy qadriyatlarni – qayta tiklashga, asl qiyofasiga
keltirishga astoydil kirishdik. Boshqacha aytganda xalqimiz milliy o‘zligini anglash jarayoni yaqqol
ko‘zga tashlandi. Bulardan ko‘zlangan maqsad - yoshlarimizni milliy manfaatlar ruhida
tarbiyalashdan ham iborat bo‘ldi. Bu esa mustaqillikni mustahkamlash va u bilan bog‘liq
vazifalarni hal etishda o‘ta muhim ahamiyatga ega edi. Chunki, hamma davrlarda ham o‘z yurti,
o‘zi mansub bo‘lgan millat ehtiyoj va intilishlaridan bebahra qolgan shaxs ham, yurt ham hech
qachon gullab-yashnamagan, obod bo‘lmagan, taqdiri ayanchli ahvolda qolavergan. Bugungi
kunda milliy qadriyatlarimiz, an’ana va udumlarimiz, marosimlarimiz va ajdodlarimizga bo‘lgan
hurmat anchayin yuksaldi. Sho‘rolar davrida noto‘g‘ri talqin etilgan boy ma’naviy merosimiz asl
holiga qaytdi. Boshqacha aytganda milliy o‘zlikni anglash jarayoni o‘z kuchini ko‘rsata boshladi.
Shundan kelib chiqib, mamlakatimiz fuqarolari, shu jumladan, yoshlar ongi va ruhida ma’naviy
yuksalishga bo‘lgan intilishni yanada jonlantirish dolzarb masalaga aylandi. Jamiyatimiz
taraqqiyotiga erishish uchun mamlakatimiz yoshlarini komillik yo‘lida, ajdodlarimiz qoldirgan
boy ma’naviy merosga hurmat, milliy qadriyatlarimizni avaylab-asrash yo‘lida tarbiyalash muhim
o‘rin tutadi. Shu ma’noda, mustaqillik yillarida ilgari surilgan milliy istiqlol g‘oyasining bosh
g„oyasi - Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot qurishga intilish o„zlikni anglash va
taraqqiyot bilan bog„liq barcha masalalarga milliy manfaatlar nuqtayi nazaridan qarash muhim
hisoblandi. Milliy manfaat esa o„zligini anglayotgan xalq, millat ma‟naviyatini yuksaltirish, yosh
avlod ongi va qalbida yaratuvchilik, faollik kabi fazilatlarni tarbiyalash orqali amalga osha boradi.
Yoshlar esa jamiyatimizning asosiy hal qiluvchi, yaratuvchi kuchidir. Yoshlarimizning huquq va
manfaatlarini himoyalash, ularning zamonaviy bilim va kasbga ega bo„lishini, jamiyatimiz
116
hayotida munosib o„rin egallashini ta‟minlashdan iborat, ta‟lim-tarbiya borasidagi ezgu maqsadni
ular ongiga yetkazish muhim ahamiyat kasb etadi. Yoshlar manfaatiga qaratilgan shu kabi
maqsadlar o„z-o„zidan amalga oshmaydi. Buni voqelikka aylanishi uchun o„zligimizni anglash,
yagona maqsadni aks ettiruvchi g„oyani tushunish va uning
Milliy o‘zlikni anglash va milliy manfaatlarni tushunish – bu faqat bilim emas, balki ruhiy-
axloqiy tarbiyaning mahsulidir. Shu sababli, tarbiyaviy tizimda quyidagi omillar muhim ahamiyat
kasb etadi:
Oila muhitida
:
Vatanga sadoqat, ota-bobolarga hurmat, urf-odatlarga rioya qilish orqali
bolalarda milliy g‘urur shakllanadi.
Maktab va oliy ta’limda
:
Tarix, adabiyot, huquq va siyosat fanlari orqali yoshlar o‘z xalqining
boy merosi va huquqiy ongini chuqur anglaydi.
OAV va ijtimoiy tarmoqlar orqali
: Yurt taraqqiyotini aks ettiruvchi ijobiy kontentlar
orqali yoshlarning dunyoqarashi kengayadi.
Yoshlar tashkilotlari va loyihalari orqali
: “Yoshlar – kelajagimiz” kabi dasturlar milliy
manfaatlarga xizmat qilish ruhiyatini mustahkamlaydi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek
:“Biz o‘z kelajagimizni barkamol avlod
tarbiyasiz tasavvur eta olmaymiz. Yoshlar – bu bizning eng katta boyligimiz va eng ishonchli
tayanchimizdir.”
Bu fikr milliy o‘zlikni anglagan, xalq manfaatlarini ustuvor deb bilgan yosh avlodsiz
taraqqiyot bo‘lmasligini anglatadi.
Yangi O‘zbekiston konsepsiyasi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilib,
quyidagi sohalarda tub islohotlarni nazarda tutadi:
Huquqiy demokratik jamiyat qurish
Adolatli ijtimoiy siyosat yuritish
Ilm-fan va ta’limga ustuvor ahamiyat berish
Bu g‘oya ta’lim tizimini ham yangi bosqichga olib chiqishni maqsad qilgan.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining bugungi bosqichida ta’lim tizimi nafaqat bilim berish,
balki shaxsni har tomonlama kamol toptirish, milliy qadriyatlar asosida yetuk inson sifatida
voyaga yetkazish kabi yuksak maqsadlarga xizmat qilmoqda. Shu munosabat bilan, talabalarda
milliy o‘zlikni rivojlantirish masalasi dolzarb ijtimoiy-pedagogik vazifalardan biriga aylanmoqda.
Milliy o‘zlik tushunchasi va uning pedagogik mohiyati
Milliy o‘zlik tushunchasi shaxsning o‘z millatiga mansubligini anglash, milliy qadriyatlarga
hurmat bilan qarash, o‘z tarixiga, tili va madaniyatiga ijobiy munosabatda bo‘lish kabi ko‘plab
ijtimoiy-psixologik va madaniy omillarni o‘z ichiga oladi. Bu tushuncha shaxsning ichki dunyosi,
ongli tanlovi va jamiyatga nisbatan tutgan o‘rni bilan chambarchas bog‘liqdir.
Pedagogik nuqtai nazardan qaraganda, milliy o‘zlik — bu ta’lim-tarbiyaning markaziy
komponenti bo‘lib, u yosh avlodda ma’naviyat, tarixiy xotira, madaniy identifikatsiya va ijtimoiy
mas’uliyatni shakllantirish orqali rivojlanadi. U nafaqat o‘zligini anglash, balki milliy iftixorni
tarbiyalash, vatanga sadoqatli va mas’uliyatli fuqaro bo‘lib yetishish uchun asos yaratadi.
O‘zbek pedagogikasida milliy o‘zlikni shakllantirish jarayonida quyidagi jihatlar muhim
hisoblanadi:
Milliy qadriyatlarni bolalikdan boshlab singdirish;
Tarixiy shaxslar va voqealarni o‘rganish orqali yoshlarning ongini boyitish;
Ona tiliga hurmatni rivojlantirish;
117
Milliy bayramlar, urf-odat va an’analarni qadrlashga o‘rgatish.
O‘zbek mutafakkirlaridan Abu Nasr Forobiy, Alisher Navoiy, Mahmudxo‘ja Behbudiy va
boshqa ma’rifatparvarlarning asarlarida ham milliylikni anglash va uni tarbiyaviy jarayonlarga
tatbiq etish g‘oyalari ustuvor o‘rin egallaydi. Masalan, Forobiy o‘zining “Fozil odamlar shahri”
asarida aql, axloq va bilim uyg‘unligida kamol topgan insonni yetishtirish g‘oyasini ilgari suradi.
Bu esa milliy o‘zlikning shakllanishida bilim va ma’naviyatning muhimligini tasdiqlaydi.
Yangi O‘zbekiston ta’lim tizimining maqsad va islohotlari
Yangi O‘zbekiston konsepsiyasi doirasida ta’lim tizimida quyidagi asosiy yo‘nalishlar
belgilangan:
Milliy g‘oya va qadriyatlar asosida ta’lim mazmunini boyitish;
O‘zbek tilining nufuzini oshirish va uning ta’limdagi rolini mustahkamlash;
Talabalarda tarixiy xotirani rivojlantirish, buyuk ajdodlar merosini o‘rganishga
undash;
Innovatsion va zamonaviy o‘quv metodikalar orqali milliylik va zamonaviylik
uyg‘unligini ta’minlash.
(Manzara: Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Ma’naviyatli avlod –
yuksak taraqqiyot kafolati” g‘oyasi ta’lim islohotlarining ma’naviy tayanchi sifatida xizmat
qilmoqda.)
Talabalarda milliy o‘zlikni shakllantirish usullari
1.
O‘quv dasturlarida milliy qadriyatlarga asoslangan fanlarni keng joriy etish
(masalan,
“O‘zbekiston tarixi”, “Ma’naviyat asoslari”, “Etika va estetik tarbiya”).
2.
Ijodiy loyihalar va tadbirlar orqali tarixiy merosni chuqur o‘rganishga imkon yaratish
(muzeylarga tashrif, tarixiy shaxslar hayotiga bag‘ishlangan taqdimotlar).
3.
Milliy madaniyat, urf-odat va san’atni ta’lim jarayoniga integratsiyalash
(xalq musiqa asarlari, milliy liboslar, amaliy san’at namunalaridan foydalanish).
4.
Axborot texnologiyalaridan foydalanib, yoshlar orasida milliylikni targ‘ib qilish
(milliy qadriyatlar haqida mobil ilovalar, ijtimoiy tarmoqlarda targ‘ibot roliklari).
Pedagogik va ijtimoiy natijalar
Milliy o‘zlikni rivojlantirish orqali:
Talabalarda o‘zligini anglash va o‘ziga bo‘lgan ishonch ortadi;
Vatanparvarlik, sadoqat, ijtimoiy faollik kuchayadi;
Madaniyatlararo muloqotda o‘z millatiga xos yondashuv saqlanadi;
G‘oyaviy tahdidlar va madaniy assimilyatsiyaga qarshi immunitet kuchayadi.
Xulosa
Yangi O‘zbekiston ta’lim tizimining maqsadi — ilmli, ma’naviyatli, vatanparvar, o‘z milliy
qadriyatlariga sodiq yosh avlodni tarbiyalashdir. Bu borada milliy o‘zlikni rivojlantirish ta’limning
eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Demakki, har bir pedagog va har bir ta’lim
muassasasi bu jarayonda faol ishtirok etishi zarur.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Rasulov A., Jo‘rayev X.
Milliy qadriyatlar va ularning yoshlar tarbiyasidagi o‘rni.
Toshkent:
118
Ma’naviyat, 2017.
2.
Karimova M.
Shaxsning milliy o‘zligini shakllantirishda ta’limning o‘rni.
Toshkent, 2021.
3.
Abdug‘anieva G. (2021).
Yoshlar va ijtimoiy ong.
Samarqand: Ilm Ziyo.
4.
Tursunov N. (2018). "Ta’lim tili va milliy ong".
Til va adabiyot
, 4(2).
5.
Yoqubova D. (2021). "Ta’lim va ijtimoiy muhit integratsiyasi".
Oliy ta’limda innovatsiyalar
,
1(3), 28–34.
