№ 7 (2025) Педагогика и психология в современном мире: теоретические и практические исследования

Linguaculturology is a study that examines the close relationship between language and culture. It illustrates how cultural beliefs, values, and social rules influence the use of words. The paper will discuss the key concepts of linguaculturology, its evolution over time, and the relevance of linguaculturology in understanding communication among cultures. The research takes an approach of intently examining how language and culture rely on one another. It presents examples of various languages in order to demonstrate how culture influences meaning and communication approaches. The outcome indicates language is a means of communication, as well as a symbol of cultural identity, which influences and is influenced by cultural experiences.

Maqolada zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchi faoliyatini boshqarish bilan bog‘liq dolzarb masalalar tahlil qilinadi. O‘quvchilarning o‘quv jarayonidagi ishtirokini faollashtirish, mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish va ta’lim samaradorligini oshirish uchun boshqaruvning innovatsion yondashuvlarini tatbiq etish zarurligi asoslab beriladi. Shu bilan birga, maqolada interfaol metodlar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv hamda o‘qituvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi samarali hamkorlik muammolari yoritiladi.

Mazkur ilmiy ishda maktabgacha ta’lim yoshidagi tarbiyalanuvchilarning ijodkorlik salohiyatini rivojlantirish jarayonining psixopedagogik va didaktik asoslari tizimli tahlil qilinadi. Bolalarda divergent tafakkur, estetik idrok, obrazli fikrlash va kreativ intuitsiyaning shakllanishi hamda rivojlanishi jarayonida pedagogik intervensiyalar, stimulativ taʼlim muhitining roli asoslab beriladi. Tadqiqotda zamonaviy o‘yin texnologiyalari, interaktiv metodlar, STEAM-yo‘nalishidagi integratsiyalashgan yondashuvlar va ijodiy kompetensiyalarga yo‘naltirilgan topshiriqlarning samaradorligi empirik jihatdan o‘rganiladi. Shuningdek, tarbiyachilarning fasilitatorlik faoliyati orqali bolalarning individual qobiliyatlari va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda, ularning intelektual-emotsional rivojiga ko‘maklashuvchi metodik tavsiyalar ishlab chiqilgan. Tadqiqot natijalari asosida bolalar ijodkorligini shakllantirishda muhim bo‘lgan pedagogik shart-sharoitlar va transformatsion yondashuvlar aniqlab berilgan.

Mazkur maqolada O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin milliy sport turi bo‘lgan kurashning rivojlanishi, uning davlat miqyosida qo‘llab-quvvatlanishi va xalqaro maydonda ommalashuvi tahlil qilinadi. Mustaqillik yillarida milliy kurash sport turi sifatida rasmiy maqomga ega bo‘lib, unga bo‘lgan e’tibor ortdi, xalqaro musobaqalar tashkil etildi va sportchilar yuksak natijalarga erishdi. Kurash bo‘yicha xalqaro federatsiyaning tashkil etilishi va jahon chempionatlarining muntazam o‘tkazilishi uning global miqyosda tan olinishi va keng ommalashishiga xizmat qilmoqda. Maqolada kurashning rivojlanish bosqichlari, uni qo‘llab-quvvatlash siyosati va kelajakdagi istiqbollari yoritilib beriladi.

Maqolada oliy ta’lim jarayonida bo‘lajak o‘qituvchining deontologik kompetentlilik darajasi va uni rivojlantirish metod va vositalari haqida so’z boradi. Shuningdek rivojlangan davlatlarda bo‘lajak o‘qituvchining deontologik kompetentligini oshirishga doir olib borilayotgan ilmiy izlanishlar, deontologik kompetentlik darajasini baholovchi omillar, oliy ta’lim muassasasi bitiruvchisining shaxsiy, ijtimoiy, iqtisodiy va kasbiy munosabatlarga kirishishi, jamiyatda o‘z o‘rnini egallashi kabi ko‘nikmalarni egallashini ta’minlovchi deontologik yondashuvlar, pedagog olimlarning bu boradagi qarashlari va tavsiyalari haqida so‘z boradi.

This paper examines the comparative semantics of phraseological units in English and Uzbek. Phraseological units, including idioms, proverbs, and set expressions, play a significant role in both languages and carry deep cultural and linguistic meaning. The study investigates the similarities and differences between the two languages in terms of the meanings and usages of these units. Additionally, the paper explores how cultural, historical, and social factors influence the formation and interpretation of phraseological units in English and Uzbek. Effective strategies for teaching and translating phraseological units between these two languages are also discussed.

Mazkur maqolada bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining metodik tayyorgarligi jarayonida elektron didaktik ta’minotning ahamiyati, ularni takomillashtirish yo‘llari va zamonaviy axborot texnologiyalarining o‘rni tahlil etiladi. Shuningdek, elektron resurslar yordamida metodik kompetensiyani shakllantirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar keltiriladi.

Ushubu maqolada bo‘lajak pedagog kadrlarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish texnologiyalari haqida so‘z yuritiladi. Ijodiy fikrlash pedagogik jarayonni yanada samarali, innovatsion va modernizatsiya qilinishini ta’minlaydigan asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. Maqolada pedagoglarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning samarali texnologiyalari, ularning afzalliklari va metodikasi tahlil qilinadi. Shu bilan birga, ijodiy fikrlashni rivojlantirishda duch kelinadigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari haqida fikrlar bildirilib, bo‘lajak pedagoglarning innovatsion ta’limga moslashuvi muhimligi ta’kidlanadi.

Mazkur maqola mativatsiya va motivlarni o‘rganish metodlariga bag‘ishlangan bo‘lib, inson faoliyatining harakatlantiruvchi kuchlari, motivlarning shakllanish jarayoni hamda ularga ta’sir etuvchi omillar tahlil qilinadi. Motivatsiya shaxsning ichki va tashqi rag‘batlantiruvchi omillar ta’sirida qanday rivojlanishi, uning individual xususiyatlari va tashqi muhit sharoitlari bilan qanday bog‘liqligi haqida fikr yuritiladi. Maqolada motivatsiya tushunchasi psixologik, sotsiologik va menejment nuqtai nazaridan keng yoritilib, motivlarning turlari, ularni aniqlash va tahlil qilish usullari keltirilgan. Xususan, motivatsiyani o‘rganishda eksperimental, kuzatish, test sinovlari, intervyu va so‘rovnomalardan foydalanish usullari afzallik va kamchiliklari, ilmiy tadqiqotlarda qo‘llash imkoniyatlari muhokama qilinadi.

Ushbu maqola inson psixikasining muhim jihatlaridan biri bo‘lgan xotira jarayonini har tomonlama tahlil qilishga qaratilgan. Xotiraning mazmuni, mohiyatini, inson faoliyatidagi ahamiyati va uning asosiy turlari keng yoritilgan. maqolada psixologiya, pedagogika, nevrologiya kabi fanlar uchun muhim nazariy asos bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa bilim berish jarayonida xotiraning o‘rni, o‘quvchilarning eslab qolish qobilyatini oshirish masalalari ta’lim sohasi uchun dolzarb sanaladi. Shu bilan birga, maqolada xotira bilan bog‘liq muammolar, xotira buzilishlari va ularni oldini olish yo‘llariga ham qisqacha to‘xtaladi.

Mazkur maqolada nogironligi bo‘lgan kattalar uchun inklyuziv ta’limning ahamiyati, unga moslashtirilgan dasturlar va ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan usullar yoritiladi. Inklyuziv ta’lim nogironligi bor shaxslarning jamiyatga to‘laqonli integratsiyasini ta’minlashga yordam beradi. Shu maqsadda moslashtirilgan o‘quv dasturlari, texnologik innovatsiyalar va psixologik-pedagogik yondashuvlar muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada jahon tajribasi va milliy model asosida takliflar berilgan.

Mazkur maqola maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning psixologik rivojlanishi ularning keyingi ta’lim jarayoni va shaxsiy rivojlanishi uchun asosiy bosqich hisoblanadi. Ushbu maqolada bolalar psixologiyasining muhim jihatlari, shaxsiy xususiyatlari, rivojlanish bosqichlari va ularga ta’sir etuvchi omillar tahlil qilinadi. Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar psixologiyasini inobatga olgan holda samarali ta’lim jarayonini tashkil etish usullari batafsil ko‘rib chiqiladi.

Ushbu tezisda inklyuziv ta'lim va birgalikda o'qitish (co-teaching) tushunchalari va ularning ta'lim tizimlaridagi o'rni tahlil qilinadi. Inklyuziv ta'lim va birgalikda o'qitish, o'zaro bog'liq bo'lsa-da, turli pedagogik yondashuvlarga asoslanadi. Inklyuziv ta'lim — bu alohida yordamga muhtoj bo'lgan bolalarni umumiy ta'lim tizimiga integratsiyalashga qaratilgan tizim bo'lib, barcha o'quvchilarga teng imkoniyatlar yaratish uchun o'qitish metodlari va resurslarini moslashtirishni talab qiladi. Birgalikda o'qitish esa ikki yoki undan ortiq o'qituvchining birgalikda ta'lim berish usulini bildiradi va maxsus ehtiyojlarga ega bo'lgan bolalarga ko'proq individual yondashuvni ta'minlashni maqsad qiladi. Tezishda inklyuziv ta'lim va birgalikda o'qitishning farqlari, samaradorligi, joriy etilishidagi qiyinchiliklar va ta'lim jarayonida ular qanday ishlatilishi haqida chuqur tahlil qilingan.

Integrativ yondashuvlarning mukammalligini tavsiflarkan,  Jeyms Uilson (Jorj Vashinton Universiteti professori) zamonaviy pedagogikaning yetakchi  va modernizatsiyalashgan unsurlaridan biri deya e’tirof etgan. Ushbu maqolada integrativ yondashuv asosida talabalarni innovatsion kompetetligini rivojlantirishning didaktik imkoniyatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Mazkur maqolada muammolarni hal qilish va nizolarni boshqarish jarayonida psixologik yondashuvlarning o‘rni va ahamiyati yoritilgan. Insonlararo munosabatlarda yuzaga keladigan ijtimoiy va shaxsiy ziddiyatlarni anglash, ularning sabablari va oqibatlarini tahlil qilish orqali samarali hal qilish yo‘llari tahlil etilgan. Psixologik nazariyalar asosida muammolarni hal qilishda empatiya, faol tinglash, emotsional intellekt va konstruktiv muloqotning o‘rni ko‘rsatib berilgan. Shuningdek, nizolarni boshqarishda individual va guruhiy psixologik xususiyatlarning hisobga olinishi zarurligi asoslab berilgan. Tadqiqot natijalari amaliyotda psixologik yondashuvlardan foydalanish orqali ijtimoiy muammolarni barqaror va ijobiy hal qilish imkonini berishini ko‘rsatadi.

This articlе analyzеs thе rolе of intеractivе gamеs in dеvеloping vocabulary in thе procеss of lеarning Еnglish. Thе principlеs of lеarning through gamеs, thе impact of gamе mеthods on languagе lеarning, and thеir importancе in incrеasing thе lеvеl of mastеry, еspеcially among childrеn and adolеscеnts, arе highlightеd. Thе articlе shows ways to incrеasе studеnts' intеrеst in thе languagе, strеngthеn activе participation and mеmorization skills through various typеs of intеractivе gamеs (for еxamplе, word sеarchеs, rolе-playing gamеs, quizzеs). Thе rеsults of еmpirical rеsеarch and thеir analysis arе also prеsеntеd.

Ushbu maqolada adabiyot darslarida loyiha asosida o‘qitish usullaridan foydalanishning nazariy va amaliy jihatlari tahlil qilinadi. Loyiha asosida o‘qitish o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, adabiy asarlarni chuqur tahlil qilish va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Maqolada loyihaviy ta’limning asosiy prinsiplari, samaradorligini oshirish yo‘llari hamda adabiyot darslariga moslashtirish metodlari yoritiladi.

Ushbu maqola zamonaviy ta'lim tizimida yangi texnologiyalarni qo'llashning dolzarbligi va ahamiyati, shuningdek, psixologik va pedagogik tadqiqiotlarning ta'limda yangi texnologiyalarni foydalanishga ta'siri haqida ma'lumot beradi. Bundan tashqari, oʻquvchilarning texnologiyalarni qoʻllashga bo`lgan munosabati va ularning ta'lim samaradorligiga ta'siri, turli oʻquv fanlarida texnologiyalardan foydalanishning oʻziga xos xususiyatlari, oʻqituvchilarning texnologiyalarni qoʻllashga tayyorligi  va ularning malakasini oshirish kabi jihatlar tahlil etiladi.

Ushbu maqolada shaxsning kasbiy rivojlanish jarayoni psixologik nuqtai nazardan tahlil qilinadi. Kasbiy shakllanish insonning ijtimoiy va psixologik xususiyatlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, uning motivatsiyasi, o‘z-o‘zini anglash darajasi, hayotiy maqsadlari va professional identifikatsiyasi kabi omillar muhim rol o‘ynaydi. Maqolada shaxsning kasbiy rivojlanish bosqichlari, bu jarayonda yuzaga keladigan psixologik to‘siqlar va ularni bartaraf etish usullari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, samarali kasbiy o‘sishni ta'minlovchi psixologik omillar va sharoitlar tahlil qilinadi.

Oʻsmirlik davri — shaxsning rivojlanishidagi muhim bosqich boʻlib, bu davrda oʻsmirlar oʻzligini, ijtimoiy rolini va boshqalar bilan aloqalarini shakllantiradilar. Ushbu maqolada oʻsmirlarning ziddiyatsiz shaxslararo munosabatlarga kirisha olishida separatsiyaning ahamiyati koʻrib chiqiladi. Separatsiya — bu oʻsmirning ota-onalaridan yoki boshqa muhim shaxslaridan mustaqil boʻlish jarayoni hisoblanadi. Bu jarayon oʻsmirlarning ijtimoiy va emotsional rivojlanishida muhim rol oʻynaydi.

Interfaol trenajyorlarni umumta’lim maktablarida jismoniy tarbiyaga (PE) integratsiyalashuvi o‘quvchilarning faolligini, motivatsiyasini va jismoniy samaradorligini oshirish yo‘lidagi progressiv qadamdir. Ushbu texnologiyalar, jumladan virtual haqiqat (VR), harakat sensorlari va kengaytirilgan haqiqat (AR) an'anaviy PE yondashuvlarini to'ldiradigan immersiv va shaxsiylashtirilgan o'rganish tajribalarini taklif qiladi. Ushbu tezis jismoniy tarbiya bo'yicha interfaol simulyatorlarning tarbiyaviy ahamiyatini o'rganadi, ularning ko'nikmalarni rivojlantirish, inklyuzivlik va o'quvchilarning sog'lig'i haqida uzoq muddatli xabardorligini oshirish qobiliyatini ta'kidlaydi. Narxlar, o'qituvchilar malakasini oshirish va infratuzilma kabi muammolarni hal qilish kerak bo'lsa-da, ushbu vositalarning PE sifati va mavjudligini yaxshilash uchun salohiyati katta.

Bugungi kunda musiqa tarbiyasi oldiga qoʻyilgan vazifalar oʻquvchi-yoshlarda barcha musiqiy qobiliyatlarini oʻstirish, ijodiy intilishga ragʻbatlantirish, hayotga ongli va ijodiy munosatda boʻlish hususiyatlarini tarbiyalashni takozo etadi.  Shu sababli bolalar bogʻchasidan, umumtaʻlim maktablarida 1- sinfdan boshlab bolalarda eng avvalo musiqaga qiziqish uygʻotish, vokal va jamoa bo’lib kuylash malakalarini shakillantirish, milliy xalq qoʻshiqlarini oʻrgatish, musiqa asarlari tilini tushunish, musiqa asarlarini ongli idrok etish, unda emotsional, badiiy zavq olishga oʻrgatish eng dolzarb vazifalardan qilib qoʻyildi. Mazkur maqola bolalar musiqa va san’ at maktablarida vokal va jamoa bo‘lib kuylash malakalarini mazmun va mohiyati haqida ma’lumot beradi.

Bugungi kunda jamiyat tez sur’atlarda o’zgarayotgan bir davrda yashayapmiz. Texnologiyalar, axborot oqimi, ijtimoiy tarmoqlar va turli madaniyatlarning bir-biriga ta’siri shaxs ongiga kuchli ta’sir ko’rsatib, shaxsiy identifikatsiya (o’zini anglash), qadriyatlar inqirozi va maqsadsizlik va izlanish holatlarini keltirib chiqarmoqda.

Maqolada shaxs qobiliyatlarini eksperimental usullar yordamida o‘rganish jarayoni ko‘rib chiqiladi. Eksperimental tadqiqotlar yordamida shaxsning turli qobiliyatlari, ularning rivojlanishi va o‘zgarishi, shuningdek, bu qobiliyatlarning psixologik aspektlari o‘rganiladi. Tadqiqotlar, shaxsning maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatida qanday qobiliyatlar muhim rol o‘ynashini aniqlashga, shuningdek, eksperimentlar orqali shaxsning ichki potentsialini qanday ochish mumkinligini ko‘rsatishga qaratilgan.

Ushbu matnda psixologiyada kuzatish metodining mohiyati, turlari va qo‘llanilish sohalari yoritib berilgan. Kuzatish — voqelikdagi hodisalarni rejali, tizimli va mukammal tarzda idrok qilish orqali psixik holatlarni o‘rganishga xizmat qiluvchi asosiy ilmiy metodlardan biridir. Metodning obyektiv (tashqi) va subyektiv (o‘zini-o‘zi) turlari mavjud bo‘lib, ular insonning xatti-harakati, his-tuyg‘ulari, nutqi va faoliyatini o‘rganishda qo‘llaniladi. Kuzatish jarayonida ilmiy xulosalar chiqariladi, farazlar ilgari suriladi va psixik holatlar tahlil qilinadi. Matnda kuzatish metodining tarixiy rivoji, uni qo‘llash shartlari va bosqichlari ham ko’rsatib o’tilgan