124
BOSHLANGʻICH SINF OʻQUVCHILARIDA EKOLOGIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISHNING FALSAFIY XUSUSIYATLARINI OʻRGANISH
Mamanazarova Feruza
Termiz davlat pedagogika instituti talabasi
Abdunazarova Zebiniso Xudoyshukurovna
Ilmiy rahbar: Termiz davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15244338
Annotatsiya:
Mazkur maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilarida ekologik tafakkurni
shakllantirishning falsafiy xususiyatlarini takomillashtirish ahamiyatining maqsad va vazifalari,
ekologik tafakkurning falsafiy ahamiyati xususida fikrlar bildirilgan.
Abstract:
In this article, the goals and tasks of the importance of improving the philosophical
characteristics of the formation of ecological thinking in elementary school students, and the
philosophical importance of ecological thinking are expressed.
Kalit so‘zlar:
Boshlanğich, tafakkur, falsafiy, ekalogik, maqsad, vazifa.
Key words:
Thinking, philosophical, ecological, goal, task.
Zamonaviy psixologik-pedagogik adabiyotlarda kreativ yondashuvni takomillashtirishning
komponentlariga nisbatan turlicha yondashuvlar mavjud bo‘lib, ushbu yondashuvlar asosida
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ekologiyaga oid tushunchalarni shakllantirishda kreativ
yondashuvni takomillashtirishga qaratilgan komponentlar tuzilmasi o‘z aksini topgan.
Boshlang'ich sinf õquvchilarida ekologik tarbiya sistemasi ekologik tarbiya vazifalari rôyobga
chiqariladigan ilmiy asoslangan mazmun, vositalar, metodlar va shartlarning kompleks
mazmunidan iboratdir. Ekologik tafakkurning shakllanishi shaxsiy rivojlanish va o'z-o'zini
rivojlantirishga, borliq barqarorligi va tabiat uyg'unligining sub'ektiv tuyg'usiga yordam beradi.
Ekologik tarbiya bilan estetik tarbiyaning aloqasi dastavval shunda o'z ifodasini topadiki, tôlaqonli
jismoniy rivojlanish - bola estetik tashqi ko'rinishining garovidir. Boshlang'ich sinf ôquvchilarida
ekologik tarbiya sistemasi ekologik tarbiya vazifalari ruyobga chiqariladigan ilmiy asoslangan
mazmun, vositalar, metodlar va shartlarning kompleks mazmunidan iboratdir.
Boshlang‘ich sinflarda tabiiy fanlarni o‘qitishda ekologiyaga oid tushunchalarni kreativ
yondashuv asosida takomillashtirish zaminida o‘quvchilarga atrof-muhit bilan qanday
munosabatda bo‘lishni o‘rgatish ta’lim tizimining dolzarb masalasiga aylandi. Yangi asrning
barkamol o‘sayotgan o‘quvchisi o‘zida ekologik ta’lim-tarbiya unsurlarini ham namoyon eta olishi
zamon talabidir. Ekologik tushuncha - bu atrofmuhit to‘g‘risida chuqur bilimga, tabiatni asrash
tuyg‘usiga ega bo‘lish, o‘simlik va hayvonlarga nisbatan g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, tabiat zaxiralaridan
oqilona foydalanish, ularni ko‘paytirish borasida qayg‘urishga qaratilgan amaliy faoliyatning
yuksak ko‘rsatkichidir. Ekologik tushuncha insonda tabiatga atrof-muhitga mehr uyg‘otish,
tejamkorlik xususiyatlarini shakllantirishga qaratilgan tabiatni muhofaza qilish, uni avaylab
asrash tuyg‘ularini inson tafakkurida shakllantirishdan iborat. Shuningdek, ekologik tarbiyalash
jarayonida o‘quvchilarga tabiat boyliklarini tejab-tergashga, tabiatni muhofaza qilishga da’vat
etadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ekologiyaga oid tushunchalarni shakllantirishda kreativ
yondashuvni takomillashtirishning shakl, metod va vositalarini ishlab chiqishda quyidagi ish
turlarini bajarishni talab etadi:
1. Ekologik ta’lim-tarbiyaga oid tushunchalarning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud ekanligi;
2. Darslarni tashkil qilishda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish;
125
3. Fanlararo integratsiya ekologik ta’lim-tarbiya asosi ekanligi;
4. Muammoli vaziyat yaratish;
5. Test sinovlarini o‘tkazish;
6. Ekologik ta’lim-tarbiya mazmunida mashq bajarish va masalalar yechish.
7 Diktant, insho va bayon yozish;
8. Ekologik tarbiya mazmunida qiziqarli o‘yinlar: krossvord, rebus va ijodiy
9 Topshiriqlarni bajarish;
10. Darslik bilan ishlash.
Tabiat bilan inson o‘rtasidagi munosabatning buzilishi ekologik muammolarni yuzaga
keltirdi. Ya’ni inson tabiatga ziyon yetkazsa, uni muhofaza qilmasa, tabiatda ekologik zanjirlar
buzilib ketadi. O‘simliklar bilan hayvonlarning birgalikda yashaydigan guruhlari ekologik zanjirni
hosil qiladi. Tabiatda bunday ekologik zanjirlar hamma joyda bor. Agar ekologik zanjir buzilsa,
tabiat ekologik halokat qurshovida qoladi. Inson ona-tabiatning bir bo‘lagi bo‘lib, jonli va
jonsiztabiatni muhofaza qilishi va ekologik muammolar oldini olishi shart. Ekologik muammolar
yechimini birgalikda izlashni unutmaslik kerak.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
З.Х. Абдуназарова (2024). Tabiiy Fanlarni O‘Qitishda O‘Quvchilar Ekologik Tafakkurini
Shakllantirishning O‘ziga Xos Xususiyatlari. Inter Education & Global Study, (3 ), 123-129.
2.
Abdunazarova, Z. (2024). The Content Of Using The Heritage Of Central Asian Thinkers In
The Formation Of Ecological Thinking Of Primary Class Students In The Teaching Of Natural
Sciences.
News Of The Nuuz
,
1
(1.6.1), 43-45. Https://Doi.Org/10.69617/Nuuz.V1i1.6.1.3664
3.
Abdinazarova Zebiniso Khudoyshukurovna, . (2024). Pedagogical Significance Of Using The
Heritage Of Central Asian Thinkers In Forming Ecological Thinking In Primary Class Natural
Science
Lessons.
International
Journal
Of
Pedagogics
,
4
(04),
95–97.
Https://Doi.Org/10.37547/Ijp/Volume04issue04-18
4.
Abdinazarova Zebiniso Khudoyshukurovna, & Kasimov Shavkat Urolovich.(2022). Main
Tasks Of Moral Education And The Role Of Youth inlife. Galaxy International Interdisciplinary
Research Journal, 10(4), 547–551.
5.
Abdunazarova, Z. (2024). Developing The Opportunities Of Forming Students'ecological
Thinking In The Teaching Of Natural Sciences. World Bulletin Of Social Sciences, 32, 80-83.
6.
Al-Buxoriy, Imom Ismoil. Hadis. Al jome’ as-sahih. 4-kitob. - T.: - Qomuslar bosh tahririyati,
1997.- 528 b.
7.
At-Termiziy, Abu Iso. Ash shamoil an-nabaviya.- T.: Cho‘lpon, 1993. -112b.
8.
Avazov Sh. Maktabda ekologik tarbiya.
-
Toshkent: O‘qituvchi, 1992. 62 b.
9.
Zebiniso Abdunazarova. (2023). Formation Of The Components Of Ecological Thinking In
Primary Class Students. Emergent: Journal Of Educational Discoveries And Lifelong Learning
(Ejedl), 4(07), 4–9.
10.
10. Zebiniso Abdunazarova. (2024). Developing The Opportunities Of Forming Students’
Ecological Thinking In The Teaching ofnatural Sciences. World Bulletin Of Social Sciences, 32, 80-
83.
126
11.
Zebiniso Abdunazarova. (2024). Developing The Opportunities offorming Students’
Ecological Thinking In The Teaching Of Natural Sciences. World Bulletin Of Social Sciences, 32, 80-
83.
12.
Абдуназарова Зебинисо Формирование экологическогомышления У Учащихся
Начальных Классов "Экономика Исоциум" 11(114) 2023
13.
Абдуназарова, З. Х. (2024). Tabiiy Fanlarni O ‘Qitishda O ‘Quvchilar Ekologik Tafakkurini
Shakllantirishning O ‘Ziga Xos Xususiyatlari.
Inter Education & Global Study
, (3 (1)), 123-129
14.
Z.X. Abdunazarova (2024). Boshlang‘Ich Sinf O‘quvchilarida Ekologik Tafakkurni
Shakllantirishning Falsafiy Xususiyatlarini Takomillashtirish Ahamiyati. Inter Education & Global
Study, (8), 342-348.
15.
Абдуназарова З.Х. (2023). Формирование Экологического Мышления У Учащихся
Начальных Классов. Экономика И Социум, (11 (114)-1), 486-489.
16.
Z.X. Abdunazarova (2024). Boshlang‘Ich Sinf O‘Quvchilarida Ekologik Tafakkurni
Shakllantirishning Falsafiy Xususiyatlarini Takomillashtirish Ahamiyati. Inter Education & Global
Study, (8), 342-348.
17.
Zebiniso Abdunazarova. (2024). Developing The Opportunities Of Forming Students’
Ecological Thinking In The Teaching Of Natural Sciences.
World Bulletin Of Social Sciences
,
32
, 80-
83. Retrieved From
18.
З.Х. Абдуназарова (2024). Tabiiy Fanlarni O‘qitishda O‘quvchilar Ekologik Tafakkurini
Shakllantirishning O‘ziga Xos Xususiyatlari. Inter Education & Global Study, (3 ), 123-129.
19.
Abdinazarova Zebiniso Khudoyshukurovna, . (2024). Formation Of Ecological Thinking In
Teaching Natural Sciences.
International Journal Of Pedagogics
,
4
(04), 91–94.
20.
Abdunazarova, Z. (2024). The Content Of Using The Heritage Of Central Asian Thinkers In
The Formation Of Ecological Thinking Of Primary Class Students In The Teaching Of Natural
Sciences.
News Of The Nuuz
,
1
Https://Doi.Org/10.69617/Nuuz.V1i1.6.1.3664
21.
Абу Али Ибн Сина Избранное В 2-х томах . Восточная философия (ал-Хикма ал -
машрикийа) Руководство по философии ( Китаб ал - хидая) Трактат об определениях (ар-
Рисала фи-л-худуд ) Трактат об этике ( ар-Рисала фи-лахлак ) . Душанбе – Ашгабат.:
Культурный центр Посольства ИРИ в Туркменистане - 2003.,
22.
Форобий Абу Наср Фозил одамлар шаҳри. - Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ
мероси, 1993.
23.
Abdunazarova , Z. . (2025). Qadimgi manba ‘‘avesto’’ dadagi tabiat haqidagi falsafiy
qarashlarining MOHIYATI.
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические
исследования
,
4
(5),
37–41.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/zdpp/article/view/71651
24.
Abdunazarova,
Z.
(2025).
EKOLOGIK
MADANIYATNI
SHAKLLANTIRISHDA
QADRIYATLARNING FALSAFIY QARASHLARI VA OʻRNI.
Решение социальных проблем в
управлении и экономике
,
4
(3), 16-21.
25.
Abdunazarova, Z. (2025). SHARQ ALLOMALARINING TABIAT HAQIDAGI FALSAFIY
FIKRLARI.
PROBLEMS AND SOLUTIONS OF SCIENTIFIC AND INNOVATIVE RESEARCH
,
2
(2), 158-
169.
26.
Abdunazarova, Z., & Mamanazarova, F. (2025). BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARIGA
QO’YILADIGAN MALAKA TALABLARI.
PROBLEMS AND SOLUTIONS OF SCIENTIFIC AND
INNOVATIVE RESEARCH
,
2
(2), 106-110.
27.
Abdunazarova, Z. (2025, February). BOSHLANG ‘ICH SINFLARDA TABIIY FANLARNI
O‘QITISHDA TA’LIM FALSAFASI. In
CONFERENCE ON THE ROLE AND IMPORTANCE OF SCIENCE IN
THE MODERN WORLD
(Vol. 2, No. 2, pp. 276-281).
28.
ABDUNAZAROVA, Z. (2024). TАBIIY FANLARNI O ‘QITISHDA BOSHLANG ‘ICH SINF
127
O‘QUVCHILARIDA
EKOLOGIK
TAFAKKURNI
SHAKLLANTIRISHDA
O
‘RTA
OSIYO
MUTAFAKKIRLARI MEROSIDAN FOYDALANISH MAZMUNI.
News of the NUUz
,
1
(1.6. 1), 43-45.
29.
Abdunazarova, Z. (2025, February). BOSHLANG ‘ICH SINFLARDA TABIIY FANLARNI
O‘QITISHDA TA’LIM FALSAFASI. In
CONFERENCE ON THE ROLE AND IMPORTANCE OF SCIENCE IN
THE MODERN WORLD
(Vol. 2, No. 2, pp. 276-281).
30.
Abdunazarova, Z. (2025). Ekologik madaniyatning ma’naviy madaniyat tizimidagi
o’rni.
Инновационные исследования в современном мире: теория и практика
,
4
(8), 78-84.
31.
Абдиназарова, З. Х. (2021). Нетрадиционные модели образования в начальном
образовании. In
конструктивизм в психологии и педагогике
(pp. 3-5).
