`
21
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI NOMERLASHGA O‘RGATISHDA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Abdullayeva Aziza Sherqul qizi
TISU Boshlang‘ich ta'lim yo‘nalishi 2- bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14723081
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bugungi kunda ta’limda axborot texnologiyalarining roli
tobora ortib bormoqda. O‘quvchilarga turli mavzularni o‘rgatish jarayonida interaktiv
metodlar, kompyuter dasturlari va onlayn resurslar muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Ayniqsa,
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini sonlar va raqamlar bilan ishlashga o‘rgatish, ularni
nomerlashni o‘rganish jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning
bilimlarini mustahkamlashga, qiziqishlarini oshirishga va o‘rganish jarayonini yanada
samarali qilishga yordam berishi haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
axborot texnologiyalari, nomerlashga o‘rgatish, matematika, boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari, sonlar, raqamlar, kompyuter.
Kirish.
Boshlang‘ich sinfda sonlar va nomerlashni o‘rgatish– bu matematikani
boshlashning birinchi qadami bo‘lib, bu o‘qituvchilar uchun juda muhim vazifa hisoblanadi.
Nomerlash orqali o‘quvchilar sonlarni tushunib olishadi, tartib raqamlarini o‘rganadilar va
matematik asoslarni rivojlantirishga tayyorlanadilar.
Biroq, sonlar va nomerlashni o‘rgatish
jarayoni ko‘p hollarda o‘quvchilarning diqqatini jalb qilishda va ularni bu mavzuga
qiziqtirishda qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Shu nuqtada axborot texnologiyalari
yordamga keladi. Bu jarayon, o‘quvchilarga sonlarni tanish, ularni tartibga solish, o‘qish va
yozish kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Sonlar va nomerlashni o‘rgatish
orqali o‘quvchilar matematikaviy fikrlashni boshlashadi, mantiqiy va tizimli yondashuvni
o‘rganadilar, shuningdek, kundalik hayotda sonlar va tartib raqamlaridan qanday
foydalanishni tushunadilar.
Sonlar va nomerlashni o‘rgatishning maqsadlari:
1.
Sonlarni tushunish
: O‘quvchilar sonlarning mazmunini tushunib, ularni o‘qish va
yozish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Masalan, 1, 2, 3 kabi oddiy sonlarni tushunishdan
boshlanadi.
2.
Tartib raqamlarini o‘rganish
: O‘quvchilar sonlar yordamida tartib raqamlarini, ya’ni
birinchi, ikkinchi, uchinchi kabi tushunchalarni o‘rganadilar. Bu ko‘nikma o‘quvchilarga biror
narsaning joylashishini yoki o‘rin tanlashni o‘rganishda yordam beradi.
3.
Sonlar bilan amallarni bajarish
: Boshlang‘ich sinfda sonlar va nomerlashni o‘rganish
jarayonida o‘quvchilarga oddiy matematik amallarni, masalan, qo‘shish va ayirishni o‘rganish
mumkin.
4.
Tartibni anglash
: O‘quvchilar ketma-ketlikni tushunib, raqamlarni o‘zaro taqqoslashni
va ularni tartib bilan joylashtirishni o‘rganadilar.
Boshlang‘ich sinfda sonlarni o‘rgatish:
Sonlar boshlang‘ich sinfda juda oddiy va ravshan tarzda o‘rgatiladi. O‘quvchilarga
quyidagi tushunchalar beriladi:
Sonlar
: 0 dan 9 gacha bo‘lgan raqamlar va ularning o‘qilishi. Boshlang‘ich sinfda
o‘quvchilar birinchi navbatda sonlarning o‘qilishi, yozilishi va ularning o‘rni bilan tanishadilar.
`
22
Tartib raqamlari
: O‘quvchilar birinchi, ikkinchi, uchinchi kabi tartib raqamlarini
o‘rganadilar. Bu raqamlar narsa yoki hodisalarni o‘rganish va ularni tartibga solish uchun
ishlatiladi.
Masalan, "O‘qish uchun birinchi kitobni tanlang" yoki "Ikkinchi raqamni toping" kabi
misollar orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tartib raqamlarini amalda qo‘llashni
o‘rganadilar.
Nomerlashni o‘rgatish:
Nomerlash - bu o‘quvchilarga tartib raqamlarini o‘rganish, narsalarni yoki hodisalarni
belgilashda raqamlarni ishlatishni o‘rgatish jarayonidir. Bu o‘quvchilarni tartibni tushunishga,
ketma-ketlikni sezishga va tartibli ishlashga o‘rgatadi.
Nomerlashning asosiy yo‘nalishlari
:
1.
Tartibni anglash
: Nomerlash orqali o‘quvchilar sonlarni o‘zaro taqqoslashni
o‘rganadilar. Masalan, "eng katta" yoki "eng kichik" sonni topish, o‘rinlarni belgilash (birinchi,
ikkinchi, uchinchi).
2.
Vaqt va joyni belgilash
: Nomerlashni o‘rgatish orqali o‘quvchilar vaqtni va joyni
aniqlashda sonlardan foydalanishni o‘rganadilar. Masalan, "darsning birinchi qismi", "kuning
ikkinchi soati" kabi tushunchalar yordamida vaqtni tartibga solish.
3.
Vazifalarni bajarish
: Nomerlash orqali o‘quvchilar bir-biriga bog‘liq bo‘lgan vazifalarni
tartib bilan bajarishni o‘rganadilar.
Ta’limda axborot texnologiyalaridan foydalanish
Bugungi kunda boshlang‘ich sinfda sonlar va nomerlashni o‘rgatishda axborot
texnologiyalarining qo‘llanilishi katta ahamiyat kasb etadi. Kompyuterlar, smartfonlar va
ta’lim dasturlari o‘quvchilarga interaktiv usulda sonlarni o‘rgatish imkonini beradi. Masalan:
Interaktiv o‘yinlar
: Sonlar va tartib raqamlarini o‘rganish uchun mo‘ljallangan onlayn
o‘yinlar.
Mobil ilovalar
: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun yaratilgan matematik ilovalar,
ularni nomerlash va sonlar bilan ishlashga o‘rgatadi.
Multimedia vositalari
: Video va animatsiyalar orqali o‘quvchilar sonlar va nomerlashni
tushunishadi.
Tadqiqot metodologiyasi va tahlil natijalari.
Axborot texnologiyalarining
boshlang‘ich ta’limda qo‘llanilishi o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishlarini
oshiradi va o‘rganishni yanada qiziqarli va samarali qiladi. Quyidagi vositalar orqali
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini nomerlashga o‘rgatishda axborot texnologiyalaridan
foydalanish mumkin:
1.
Interaktiv ta’lim dasturlari
: Kompyuter yoki mobil qurilmalar yordamida
ishlatiladigan interaktiv dasturlar orqali o‘quvchilar sonlar, tartib raqamlari va nomerlashni
o‘rganadilar. Masalan, "Numicon" yoki "Khan Academy" kabi dasturlar o‘quvchilarga sonlarni
visual tarzda ko‘rsatib, ularni interaktiv ravishda o‘rgatadi. Bu o‘quvchilarga o‘rganayotgan
mavzuni yanada yaxshi tushunishga yordam beradi.
2.
O‘yinlar va simulyatsiyalar
: Kompyuter o‘yinlari va matematik simulyatsiyalar orqali
o‘quvchilarga sonlar va nomerlashni o‘rganish qiziqarli va o‘rgatish jarayonini osonlashtiradi.
Masalan, "Math Blaster" yoki "SplashLearn" kabi o‘yinlar bolalar uchun raqamlarni aniqlash,
tartib raqamlarini tushunish va nomerlashni o‘rganish uchun juda foydalidir.
`
23
3.
Elektron ta’lim resurslari
: O‘qituvchilar onlayn resurslar va ta’lim platformalaridan
foydalanib, darslar uchun turli taqdimotlar, videolar yoki interaktiv materiallarni
tayyorlashlari mumkin. Bu materiallar o‘quvchilarga o‘rganayotgan mavzuni kengaytirish va
chuqurlashtirish imkonini beradi. Masalan, YouTube’da joylashgan ta’lim video materiallari
orqali o‘quvchilar sonlar va nomerlash haqida qo‘shimcha ma’lumotlar olishlari mumkin.
4.
Virtual va kengaytirilgan haqiqat (VR va AR)
: Virtual haqiqat (VR) yoki
kengaytirilgan haqiqat (AR) texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarga sonlarni ko‘rish va
ularni hayotda qanday ishlatishni o‘rgatishda katta yordam beradi. Masalan, AR ilovalari
orqali o‘quvchilar o‘zlarini virtual dunyoda raqamlar va tartib raqamlarini topib, ularni
interaktiv tarzda o‘rganishlari mumkin.
O‘quvchilarga qo‘shimcha yordam -
Axborot texnologiyalarini o‘quvchilarning bilimini
rivojlantirishda qo‘llash, ularning o‘rganish jarayonini faollashtiradi va individual
yondashuvni ta’minlaydi. Har bir o‘quvchi o‘z tezligida va qiziqishiga qarab mavzuni
o‘rganishi mumkin. Shuningdek, onlayn testlar va mashqlar yordamida o‘quvchilarning bilim
darajasi doimiy ravishda tekshirib borilishi mumkin.
Xulosa.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini nomerlashga o‘rgatishda axborot
texnologiyalaridan foydalanish nafaqat o‘quvchilarni qiziqtirish, balki ular uchun
matematikaning murakkab bo‘lmagan, qiziqarli va intuitiv bo‘lgan tomonlarini ochib beradi.
Interaktiv dasturlar, o‘yinlar, onlayn resurslar va yangi texnologiyalar yordamida
o‘qituvchilar o‘quvchilarga samarali va ko‘p qirrali ta’lim berish imkoniga ega. Bu esa
o‘quvchilarning muvaffaqiyatli ta’lim olishlarini ta’minlashga yordam beradi.
References:
1.
Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o‘qitish metodikasi (kasb-hunar kollejlari
o’quvchilari uchun o’quv qo’llanma) – T.: ” Ilm-Ziyo ”, 2003.
2.
Jumayev M.E., „ Matematika o’qitish metodikasidan praktikum “- Toshkent.: O‘qituvchi,
2004.
3.
Jumayev M.E., Tadjiyeva Z „Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi“
Toshkent.: Fan va texnologiya, 2005.
4.
Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish nazariyasi.-T.:
”IlmZiyo”, 2005.
5.
R. A. Mavlonova, N.H.Rahmonqulova, K.O.Matnazarova, M. K. Shirinov, S.Hafizov.
Umumiy pedagogika. – Toshkent: “ Fan va texnologiya nashriyoti ”, 2020.
6.
A.Musurmanova, X.Ibragimov, O.Jamoliddinova, K.Risqulova, S.Yo‘ldosheva, A.Jumayev,
F.Babashev, P.Isamova, S.Sharipova, G‘.Salohiddinova, K.Todjibayeva. Umumiy pedagogika. –
Toshkent: “Yoshlar 7. nashriyot uyi”, 2020
7.
KREATIVLIGINI OSHIRISHDA MENTAL ARIFMETIKANING O'RNI M Ziyaqulova, S Ashurova, N
Toshpulatova - Development and innovations in science, 2023
8.
The importance of riddles in the development of students creativity in the learning
process ZMS Qizi - Asian Journal Of Multidimensional Research, 2021
9.
BOSHLANGICH SINF OQUVCHLARINING LUGATLAR BILAN ISHLASH JARAYONIDA
`
24
KREATIVLIGINI OSHIRISH MSQ Ziyaqulova, HIQ Raxmatova - … : Innovative, educational,
natural and social sciences, 2021
10.
Ziyaqulova Maftuna Shuhrat qizi ‘‘Boshlang'ich sinf o'quvchilariga axloqiy tarbiya
berishda hadislarning ahamiyati’’ TA'LIM FAN VA INNOVATSIYA . -ISSN 2181-8274, 2024-yil.
11.
Ziyaqulova Maftuna Shuhrat qizi ‘‘ Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida shaxslararo muloqot
madaniyatini shakllantirish’’. ‘‘Муғаллим ҳәм үзликсиз билимлендириў’’
/Илимий-
методикалық журнал 2024 5/2-сан ISSN 2181-7138. Нөкис -
2024
12.
Ziyaqulova Maftuna Shuhrat qizi ‘‘Problems and solutions of scientific and innovative
research’’ ‘‘Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ijobiy fazilatlarni shakllantirish mexanizmi’’-
2024- yil 182-1187-betlar Volume 01. ISSUE 07 universalconference.us.
