`
145
FIZIKA O’QITISHDA VIRTUAL O’YINLARNING AHAMIYATI
Oʻrinboyeva Kumushoy Sultonbek qizi
Andijon Davlat pedagogika instituti
Aniq va tabiiy fanlar. Fizika va texnologik taʼlim kafedrasi oʻqituvchisi
Muxtarova Roziyaxon Shavkatbek qizi
Ibrohimjonova Zuhra Ikromjon qizi
Ashurboyeva Moxichehra Jasurbek qizi
Aniq va Tabiiy fanlar fakulteti Fizika va astronomiya yoʻnalishi
202-guruh talabalari
https://doi.org/10.5281/zenodo.15245006
Annotasiya:
Mazkur maqolada zamonaviy ta’lim jarayonida virtual o’yinlardan
foydalanishning fizika fanini o’qitishdagi ahamiyati yoritilgan.Vertual òyinlar ta'lim jarayonida
innovation yondashuv sifatida qaralib,ular o'quvchilarda fanga bo'lgan qiziqishni oshirish
murakkab fizik tushunchalarni osonroq tushunish,eksperimentlarni xavfsiz va interaktiv
shaklda bajarish imkoni berishi ta'kidlangan.Shuningdek,vertual o'yinlar orqali
o'quvchilarning mantiqiy fikrlash,muammo yechish,hamkorlikda ishlash kabi ko'nikmalarini
rivojlantirish mumkinligi ko'rsatib o'tilgan.
Kalit soʻzlar:
fizika, virtual laboratoriya, eksperiment, kompyuter, dasturiy vosita,
intellektual salohiyat.
АННОТАЦИЯ
В статье подчеркивается важность использования виртуальных игр при обучении
физике в современном образовательном процессе.Виртуалние игри рассматриваются
как иннаватсионний подход к образаватэлному процессу,повишаюушей интерес
учащихся к науке подчеркивая ,что более лёгкое понимание сложных физический
концепций позлавяет проводит эксперименти в безопасной и интерактивный форме.
Ключевые слова:
физика, виртуальная лаборатория, эксперимент, компьютер,
программное обеспечение, интеллектуальный потенциал.
ABSTRACT
This article highlights the importance of the use of vertical games in the modern
educational process in teaching physics.Vertual games are considered as an innovative
approach to the educational process,they increase students interest in science,and it is argued
that an easier understanding of complex physical concepts makes it possible to carry out
experiments in a safe and interactive form.
Keywords:
physics, virtual laboratory, experiment, computer, software, intellectual
potential.
KIRISH:
Virtual fizik eksperimentlar kompyuter texnologiyalari yordamida fizik modellarni
amalga oshirish tufayli ilmiy izlanishlarda ham, oʻquv jarayonida ham nisbatan yangi yoʻnalish
hisoblanadi. Fizika fanining rivojlanishi va fizikani oʻrganish turli xil fizik hodisalarning
modellarini qurish va oʻrganish bilan uzviy bogʻliq bo’lib shuningdek,fizik qonunlarni
soddalashtirilgan ekvivalent modellarini intellekt tomonidan oʻrganishda ilmiy asoslangan
yondashuvlarni yaratish dolzarb muammolardan biri bo’lib qolmoqda.
Fizika fanini pedagogik dasturiy vositalar asosida oʻqitishda oʻquvchilarning intellektual
salohiyatlarini rivojlanishiga yoʻnaltirilgan ilmiy-uslubiy tadqiqotlar eng muhim dolzarb
`
146
muammolardir.Fizik hodisaning kompyuter modellari orqali oʻquvchilarning tafakkurlari
rivojlanadi.Shu dasturlardan biz unumli foydalana olmoqdamizmi? degan bir o‘rinli savol
paydo bo‘ladi. Kompyuter texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi ba’zi sohalar oldiga
yangi talablar qo’ymoqda. Ta’limning masofaviy o‘qitish usuli xozirgi kunda o‘zining
dolzarbligini ko‘rsatmoqda. Fizika fanini masofaviy o‘qitishda virtual laboratoriyalarni yaratish
hozirgi vaqtda muammoligicha qolmoqda. O’qituvchining bergan topshirig‘iga qarab virtual IP
da laboratoriya ishini bajarish, masala echish va taxlil qilish topshiriqlarining hisobotini
elektron pochta orqali o‘qituvchiga yuboradi. Interactive Physics Kinematika masalalarini
modellashtirishda Erkin tushish deb, jismning og‘irlik kuchi ta’sirida havosiz joyda yerga
tushishiga aytiladi. Virtual o‘quv laboratoriya ochiq va masofaviy o‘qitish g‘oyasiga muvofiq
bo‘lib, ta’lim jarayonidagi moddiy-texnik ta’minot borasidagi muammolarni oz bo‘lsada
bartaraf etdi. Virtual laboratoriya – bu simulyatsiya qilingan tajribalarni yaratish va o‘tkazish
uchun interfaol muhit. Ushbu masofaviy laboratoriyalar foydalanuvchilarga, ayniqsa
o‘qituvchilar va talabalarga amaliy bo‘lmagan o‘rganish tajribalarini taklif qiladi. Hozirgi kunda
turli mavzulardaa virtual laboratoriya ishlariga ko‘proq e’tibor berilmoqda. Virtual
laboratoriyalar ko‘rish qobiliyatini, interaktivligini oshirishga, shuningdek, talabalarning
kognitiv va ijodiy faolligini shakllantirishga yordam beradi. Ular atrofdagi dunyo obyektlari va
jarayonlarini taqlid qilish, haqiqiy laboratoriya jihozlaridan foydalanishni tashkil qilish
imkonini beradi. Elektr jihozlarini ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha elektrchi
(tarmoqlar bo‘yicha) va elektr tarmoqlari va elektr jihozlarining elektri bo‘yicha
mutaxassisliklari uchun Elektr virtual laboratoriyasidan foydalanilmoqda. Ushbu kasblar
bo‘yicha talabalar sxemalarni yig‘ish, o‘lchash asboblari bilan tanishish va miqdorlarni
o‘lchashni o‘rganadilar, ya’ni. Fizika darslarida ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan barcha
ko‘nikmalar ishlab chiqarish ta’limi darslarida oladi. Rossiyalik mutaxassislar fikricha, axborot
texnologiyalari boʻyicha oʻqitish amaliy va laboratoriya mashgʻulotlari samaradorligini kamida
30% ga, talabalar bilimini nazorat qilishning obyektivligini esa 20-25%ga oshirishi mumkin
ekan. Hozirgi vaqtda zamonaviy o‘quv jarayoni faol o‘qitish usullarini ta’minlovchi interfaol,
multimediaga boy ta’lim resurslaridan foydalanganda samaraliroq bo‘lishi aniqlandi.
Butalablarga eng yaxshi ta’lim resurslari va virtual haqiqat tizimlari javob beradi. Bunday
elektron resurslarga misol sifatida kompyuter ta’lim muhitida real dunyo obyektlarining xatti-
harakatlarini taqlid qila oladigan va o‘quvchilarga kimyo, fizika, matematika, informatika,
biologiya kabi ilmiy va tabiiy fanlar bo‘yicha yangi bilim va ko‘nikmalarni egallashga yordam
beradigan virtual laboratoriyalarni keltirish mumkin. Virtual laboratoriya asosi - kompyuter
dasturi yoki muayyan jarayonlarni kompyuterda modellashtirishni amalga oshiradigan tegishli
dasturlar majmui hisoblanadi. Masofaviy virtual laboratoriya - bu turli ilmiy markazlarga
tegishli bo'lgan va internet orqali o'zaro manfaatli hamkorlik aloqalari bilan bog'liq bo'lgan bir
necha olimlarning guruhli tashkiliy tuzilmasi. Fizikani o'rganishda virtual laboratoriya
ishlaridan foydalanish ahamiyatlidir. Fizikani chuqur anglash nazariyani o'rganish va uni turli
hisoblash, sifatli va eksperimental muammolarni hal qilish uchun virtual laboratoriyalar qo'l
keladi. Agar o’quvchi ma'ruzalarda nazariy savollar bilan tanishsa, unda nazariya laboratoriya
mashg'ulotlarida qo'llaniladi va bundan tashqari, jismoniy o'lchovlarni o'tkazish, natijalarni
qayta ishlash va taqdim etishda amaliy ko'nikmalar shakllanadi. Laboratoriya ishlariga
mustaqil tayyorgarliksiz, o’quvchilar tomonidan laboratoriya ishlari natijalarini sifatli va
`
147
muvaffaqiyatli himoya qilish mumkin emas. Keyingi darsga tayyorgarlik ko'rish jarayonida
birinchi navbatda ushbu qo'llanmada bajarilgan ishlarning tavsifini o'rganish kerak. Shuning
uchun darslikdagi har bir ish uchun ish mavzusiga mos keladigan materialni o'qish kerak. Uning
asosiy nazariy tamoyillarini o'zlashtirmasdan, o'lchash tartibining mantig'idan xabardor
bo'lmasdan, ushbu ish bilan bog'liq o'lchov vositalaridan foydalanmasdan ishni boshlash
mumkin emas. An'anaviy laboratoriya ishi bilan taqqoslaganda, virtual laboratoriya ishi bir
nechta afzalliklarga ega. Birinchidan, qimmat uskunalar va xavfli radioaktiv materiallarni sotib
olishning hojati yo'q. Masalan, kvant yoki atom yoki yadroviy fizikadagi laboratoriya ishlari
uchun maxsus jihozlangan laboratoriyalar talab etiladi. Virtual laboratoriya ishi esa
fotoelektrik effekt, Ruterfordning alfa zarralarini tarqalish tajribasi, kristall panjarasini
elektron tarqalish orqali aniqlash, gaz qonuniyatlarini o'rganish, yadroviy reaktorlar va
boshqalar kabi hodisalarni o'rganishga imkon beradi. Ikkinchidan, laboratoriyada kursi mavjud
bo'lmagan jarayonlarni taqlid qilish mumkin. Virtual laboratoriyalar ko‘rish qobiliyatini,
interaktivligini oshirishga, shuningdek, talabalarning kognitiv va ijodiy faolligini
shakllantirishga yordam beradi. Ular atrofdagi dunyo obyektlari va jarayonlarini taqlid qilish,
haqiqiy laboratoriya jihozlaridan foydalanishni tashkil qilish imkonini beradi. Elektr jihozlarini
ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha elektrchi (tarmoqlar bo‘yicha) va elektr
tarmoqlari va elektr jihozlarining elektri bo‘yicha mutaxassisliklari uchun Elektr vertual
laboratoriyasidan foydalanilmoqda. Ushbu kasblar bo‘yicha talabalar sxemalarni yig‘ish,
o‘lchash asboblari bilan tanishish va miqdorlarni o‘lchashni o‘rganadilar, ya’ni. Fizika
darslarida ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan barcha ko‘nikmalar ishlab chiqarish ta’limi darslarida
oladilar.Shu sababli, ushbu mavzular bo‘yicha virtual laboratoriyadan foydalanish ularga
kompyuterlat dunyosiga kirishga, o‘qituvchiga o‘yin texnologiyasidan foydalanishga imkon
beradi. Fizikaning turli bo‘limlarida qo‘llaniladigan pedagogik dasturiy vositalar muhiti,
informatsion ta’lim muhiti, intellektual o‘qitish tizimlari, multimediali darslar, keys
laboratoriyalar, fizik hodisaning kompyuter modelini yaratish va dasturiy ta’minotini yaratish
sohasidagi o‘quvchilarning ilmiy tadqiqot ishlarga yo‘naltirilishi katta amaliy ahamiyatga ega.
Virtual o‘quv laboratoriyaning o‘zi esa faqatginalaboratoriya mashg‘ulotlarida emas, balki
talabalarning kurs va diplomloyihalarida, o‘quvtadqiqot ishlarida qo‘llanilishi mumkin. “Virtual
laboratoriya” tushunchasining mohiyati tarkibiyqism bo‘lgan virtual asbob yordamida (oddiy
elektron asbob bilan ishlagandek) kompyuterdaishlash imkoniyatini beradigan, oddiy
kompyuterga qo‘shimcha qilingan apparatli vadasturlivositalar to‘plamini ifodalashdan
iboratdir. Virtual laboratoriya o‘quv multimedia majmualaridan foydalanish yaxshi
samaraberadi. Bilish faoliyatining asosiy bosqichlariga quyidagilar: 1. Tanishuv, qabul qilish:
metodik tavsiyalar, bosma qo‘llanmalar. 2. Anglash, mustahkamlash va bilimlarni tekshirish:
elektron o‘quv qo‘llanmalar, testtizimlari, virtual o‘quv xonalari. 3. Kasbiy yo‘nalgan ko‘nikma
va malakalarni shakllantirish, intuisiyani rivojlantirish:matematik yoki immitasion modellash,
trenajerlar va boshqa o‘quv tizimlari. 4. Loyiha-tadqiqotchilik o‘quv faoliyati: o‘quv yoki ishlab
chiqarish qo‘shimcha dastur paketlari kiradi.
XULОSА:
Fizikaning turli bo’limlarida qo’llaniladigan pedagogik dasturiy vositalar muhiti,
informatsion ta’lim muhiti, intellektual o’qitish tizimlari, multimediali darslar, keys
`
148
laboratoriyalar, fizik xodisaning kompyuter modelini yaratish va dasturiy ta’minotini yaratish
sohasidagi o’quvchilarning ilmiy tadqiqot ishlarga yo’naltirilishi katta amaliy ahamiyatga ega.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
D.I.Kamalova, L.X.Turabova. “Fizika fanini o’qitishda elektron o’quv qo’llanmalardan
foydalanishning ahamiyati”. “Polish science journal” International scientific journal. Warsaw,
Poland. Issue 4(37). April. 2021. pp. 222-225.
2.
F.O.Nabiyeva, D.I.Kamalova. O’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirishida STEAM
yondashuvining ahamiyati. Fizika fanini axborot va innovatsion texnologiyalar muhitida
o’qitishning zamonaviy tendensiyalari: muammo va yechimlar Respublika ilmiy-amaliy
konferensiya 10.10.2023. 227-230 bet.
3.
D.I.Kamalova, Y.O’.Mardanova. The role of pedagogical competencies in improving
technical knowledge of students in the higher education system. International scientific-online
conference “Innovation in the modern education system”. Washington, USA. Part 12. November
25. 2021. pp. 434-437.
4.
D.I.Kamalova,
Y.O’.Mardanova.
“Nutzung
pädagogischer
kompetenzen
beimentwicklungtechnischen wissens von studierenden im e-learning-umfeld”. “Berlin
Studies” transnationaljournal of science and humanities. Germany. Volume 1. Issue 1.5.
November. 2021. pp. 405-411
