`
148
METAVERSE VA UNING IQTISODIY IMKONIYATLARI
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Informatika va uni oʻqitish metodikasi" kafedrasi mudiri, ilmiy raxbar
Abdurahmonova Sevinch Olimjonovna
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Pedagogika fakulteti Matematika va informatika yoʻnalishi
2-kurs MI 1-23 guruh talabasi, abdurahmonovas242@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14500572
Annotatsiya:
Mazkur maqola Metaverse tushunchasini va uning iqtisodiy imkoniyatlarini
o'rganishga bag'ishlangan. Metaverse bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning yangi
paradigmasi sifatida yuzaga chiqmoqda. Maqolada Metaverse atrofidagi iqtisodiy imkoniyatlar,
yangi biznes modellar, va ulardan kelib chiqadigan ijtimoiy-iqtisodiy ta'sirlar muhokama
qilinadi. Ushbu maqolada biz Metaverse haqidagi eng qiziq maʼlumotlarni birgalikda koʻrib
chiqamiz.
Kalit soʻzlar:
Metaverse, iqtisodiyot, raqamli texnologiyalar, biznes modellari,
innovatsiyalar.
Annotation.
This article is dedicated to exploring the concept of the Metaverse and its
economic opportunities. The Metaverse is emerging as a new paradigm in the digital economy.
The article discusses the economic opportunities surrounding the Metaverse, new business
models, and the socio-economic impacts arising from them.
Keywords:
Metaverse, economy, digital technologies, business models, innovations.
Аннотация.
Данная статья посвящена изучению концепции Метавселенной и её
экономических возможностей. Метавселенная становится новой парадигмой в
цифровой экономике. В статье рассматриваются экономические возможности,
связанные с Метавселенной, новые бизнес-модели и социально-экономические
эффекты, вытекающие из них.
Ключевые слова:
Метавселенная, экономика, цифровые технологии, бизнес-
модели, инновации.
Kirish.
Metaverse - bu raqamli va fizik dunyo o'rtasidagi integratsiya asosida qurilgan
yangi interfeys bo‘lib, virtual va kengaytirilgan reallik texnologiyalari yordamida
foydalanuvchilarga innovatsion tajriba taqdim etadi. Bu atama dastlab ilmiy fantastik
adabiyotlarda qo'llanilgan bo‘lsa-da, bugungi kunda texnologik rivojlanish natijasida amaliy
hayotga kirib kelmoqda.
Iqtisodiy imkoniyatlar
:
Metaverse iqtisodiyoti raqamli xizmatlar va mahsulotlar uchun
yangi bozorlarga yo‘l ochadi.
Virtual savdo: Elektron tijorat yangi darajaga ko'tarilib, foydalanuvchilar o'z avatarlari
uchun tovarlar xarid qilmoqda.
Ko‘ngilochar sektor: Video o‘yinlar, virtual tadbirlar va raqamli san’at bozorida inqilob
yuz bermoqda.
Soʻnggi paytlarda Metaverse atamasidan juda ko’p foydalanmoqdamiz. Ushbu konsepsiya
bor-yoʻgʻi bir necha oy ichida Facebook va Microsoft kabi mashhur kompaniyalar qatorida
muhokama qilinadigan trend mavzuga aylandi. Xoʻsh, Metaverse nima o`zi? U bizning
hayotimizga qachon kirib keldi? Koʻplab kompaniyalar metamaʼlumotlar bazasidan
`
149
foydalanishni rejalashtirmoqdalar, bu esa odamlarning ishlash, oʻynash, elektron tijorat va
ijtimoiy muloqot qilishlari mumkin boʻlgan keyingi avlod immersiv virtual olamlari uchun katta
ahamiyat kasb etadi.
Metaverse aslida Virtual Reallikmi? Metaverse kompyuter uskunalari orqali real dunyoni
parallellashtirish va virtual reallik (VR) hamda kengaytirilgan reallik (AR) imkoniyatlarini
yoʻnaltirishga qaratilgan texnologiyalardan iborat. Endilikda Meta nomi ostida Facebook,
Metaverse kelajagini oʻrganib, shu bilan birga uni muqobil dunyoga aylantirish uchun koʻproq
asbob va uskunalar ishlab chiqishga harakat qilmoqda. Kompaniya kiyilganda
foydalanuvchilarga ushbu muqobil dunyoda narsalarga tegishiga imkon beradigan taktil
qoʻlqop ustida ishlayotganlarini eʼlon qilgan edi. Meta "Virtual olamda haqiqiy olamdagidek
epchil boʻla olmaymiz" deb tan oldi, lekin ushbu qoʻlqoplar bilan vaziyatni oʻzgartirishga
harakat qilinmoqda.
Kompyuterga foydalanuvchining qoʻl harakatlarini tushunish va aks ettirishda yordam
berish bilan birga, qoʻlqoplar bosim, tekstura va tebranish kabi narsalar uchun bir qator
murakkab, nozik sezgilarni yaratish orqali foydalanuvchi harakatlarini taʼminlashga qaratilgan.
Meta foydalanuvchilarning qoʻlqop bilan ishlashini quyidagicha taʼriflaydi:
“Oʻta real 3D avatar bilan virtual 3D boshqotirmasi ustida ishlayotganingizni tasavvur
qilib koʻring. Stoldan virtual jumboqni olganingizda, u avtomatik ravishda barmoqlaringiz
harakatini toʻxtatadi va xuddi qoʻlingizda turgandek tuyuladi. Buyumni tekshirish uchun
yaqinroq ushlaganingizda, uning qirralari aniqligi va sirtining silliqligini sezasiz, soʻngra uni
joyiga qoʻyganingizda oʻzingizdan qoniqish his qilasiz.” [4]
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili.
Metaverse mavzusidagi ilmiy va amaliy manbalar
uning rivojlanish istiqbollari va iqtisodiy ta'sirini o‘rganishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan,
Deloitte kompaniyasining 2023-yilgi hisobotida metaverse iqtisodiyoti global yalpi ichki
mahsulotning o‘sishida muhim omil bo‘lishi keltirilgan. Shuningdek, Smith (2023) o‘z
tadqiqotida Metaverse'ning start-uplar uchun o‘ziga xos imkoniyatlar yaratishini tahlil qilgan.
[3]
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur maqolani yozishda ilmiy adabiyotlar tahlili va sifatli
tadqiqot metodlari qo‘llanildi. Iqtisodiy statistikalar va jahon miqyosida faoliyat yurituvchi
kompaniyalarning hisobotlari asosida Metaverse iqtisodiyoti haqidagi ma'lumotlar
umumlashtirildi. AQSh metaverseni jadal rivojlantirmoqda. Tadqiqotga ko'ra, Amerika
Qo'shma Shtatlari yillik yalpi ichki mahsulotga 760 milliard dollardan 2035 milliard
dollargacha hissa qo'shish potentsialiga ega bo'lgan metaverse global rivojlanishida kuchli
o'ringa ega bo`lib bormoqda. Hisobotda ta'kidlanishicha, Amerika kompaniyalari hozirda
metaversedan yangi kompaniyalar yaratish uchun foydalanmoqda. Daromad manbalari va
ko`rsatkichlarni oshirish ko`zda tutilmoqda. AQShdagi brendlar va chakana sotuvchilar virtual
tovarlarni jismoniy buyumlari bilan birga sotmoqda. Ayni paytda, boshqa Amerika
kompaniyalari o'zlarining jismoniy mahsulotlarini targ'ib qilish va xaridorlarga xarid qilishdan
oldin ularni virtual qoplamalar orqali sinab ko'rishga imkon berish uchun metaversedan
foydalanadilar. Bundan tashqari, hisobotda Amerika kompaniyalari qanday qilib yaxshilangan
operatsion samaradorlikka guvoh bo'layotgani tasvirlangan, xususan, VR xodimlarini immersiv
o'qitish va onlayn o'zaro munosabatlarni yanada realroq qilish orqali masofaviy ishlashni
yaxshilash. [2] Raqamli egizaklar, masalan, AQSh kompaniyalari tomonidan qurilishdan oldin
`
150
ob'ektlar yoki binolarning dizaynini optimallashtirish uchun allaqachon foydalanilmoqda, bu
esa biznesga vaqt va pulni tejash imkonini beradi.
Natijaviylik.
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, mobil texnologiyalar singari
metaverse ham global va mahalliy iqtisodiyotga jiddiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Mobil
texnologiyalar geografiya cheklovlarini yengib o'tish orqali foydalanuvchilarning internetga
ulanish usulini o'zgartirdi va metaverse ham xuddi shunday yo'ldan foydalanmoqchi. AR/VR,
videokonferensaloqa va ko‘p o‘yinchili o‘yin kabi texnologiyalarni birlashtirish orqali biz
ulanish va joylashuvni tubdan o‘zgartirishimiz mumkin. Metaverse ilovalarining kutilayotgan
diapazoni ham aloqa, oʻyin-kulgi, taʼlim, sogʻliqni saqlash, ishlab chiqarish va chakana savdoni
oʻz ichiga olgan mobil texnologiyalarga oʻxshaydi. Bundan tashqari, mobil texnologiya yaqinda
paydo bo'lgan texnologik yangilik bo'lib, uning qabul qilinishi va ta'siri to'g'risida ko`plab
ma'lumotlar mavjud. Iste'molchilar uchun uning qiymat taklifi metaversega o'xshash bo'lib, uni
metaversening potentsial ta'sirini tushunish uchun ideal analogga aylantiradi. Hisobotlar turli
mintaqalar va mamlakatlarda AR va VRni o'z ichiga olgan metaverse texnologiyalaridan joriy
foydalanishni, shuningdek, ulardan maksimal darajada foydalanish orqali erishish mumkin
bo'lgan potentsial iqtisodiy foydalarni o'rganadi. Meta tomonidan qo'llab-quvvatlangan
tadqiqot metaversening potentsial iqtisodiy foydalarini muhokama qiladi. Mobil
texnologiyalarning joriy etilishi va innovatsion ta'siri metaverse potentsialining o'xshashligini
ta'minlaydi, bu bizning o`zaro muloqot qilishimizni va biznes yuritishimizni xuddi shunday
o'zgartirishi mumkin. Amerika korxonalari yangi daromad oqimlarini yaratish va mavjudlarini
yaxshilash uchun metaversedan allaqachon foydalanmoqda. Yaqin Sharq global texnologiya
markazlariga aylanish uchun metaversega katta miqdorda sarmoya kiritmoqda. Osiyo-Tinch
okeani mintaqasi metaverse texnologiyalarni qabul qilish va rivojlantirishda dunyoda
yetakchilik qiladi. Xususan, Yaponiya, Tayvan va Koreya VR sanoatining gullab-yashnagan
ekotizimlariga ega.[5] Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, Metaverse iqtisodiyoti quyidagi
yo‘nalishlarda sezilarli yutuqlarga erishmoqda:
- yangi biznes modellarni rivojlantirish;
- raqamli va fizik iqtisodiyot o‘rtasida innovatsion ko‘prik yaratish;
- raqamli infratuzilmani takomillashtirish.
Muammo va yechimlar.
Muammolar: Metaverse iqtisodiyoti o‘zining yangi ekanligi
sababli ayrim muammolarga duch kelmoqda, jumladan:
-texnologik infratuzilma yetarlicha rivojlanmagan;
-huquqiy va axloqiy me'yorlar aniq belgilanmagan;
-raqamli tengsizlik masalalari dolzarb;
Yechimlar: Mazkur muammolarni hal etish uchun quyidagilar taklif qilinadi:
- davlat va xususiy sektor o‘rtasida hamkorlikni kuchaytirish;
- metaversega oid qonunchilik bazasini rivojlantirish;
- ta’lim va malaka oshirish dasturlarini joriy etish. [1]
Xulosa.
Metaverse zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylanmoqda. Ushbu
maqola natijalari shuni ko‘rsatadiki, Metaverse iqtisodiyoti kelajakda ko‘plab yangi
imkoniyatlar yaratib, innovatsiyalarni tezlashtirishga xizmat qiladi. Shuningdek, u iqtisodiy
o‘sishga sezilarli hissa qo‘shadi.
`
151
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
`
152
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
