`
106
IJTIMOIY IQTISODIY JARAYONLARNI RIVOJLANTIRISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINI OʻRNI
Qodirov Farrux Ergash o’g’li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Informatika va uni o’qitish metodikasi kafedrasi mudiri
Yodgorova Sohiba
Shahrisabz davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti
Matematika-Informatika-2-23 guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14499565
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ijtimoiy iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishda axborot
texnologiyalarining oʻrni mavzusida soʻz yuritiladi.
Kalit soʻzlar:
raqamli inqilob, Big Data, IoT, Moodle, Coursera, sunʼiy intellekt, elektron
kutubxona, elektron darslik, telemeditsina, kommunikatsiya , ZoodMall, Wildberries, elektron
tijorat, PaYme, Click, Fintech, texnologik tafovut, kiber xavfsizlik, investitsiya.
Bugungi kunda dunyo raqamli inqilob davrini boshdan kechirmoqda. Axborot
texnologiyalari (AT) ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarni tubdan o‘zgartirmoqda, ular rivojlanish
uchun muhim harakatlantiruvchi kuch sifatida qaralmoqda. Zamonaviy jamiyatda ATdan
foydalanish nafaqat kundalik hayot qulayligini oshirishga, balki iqtisodiy samaradorlik va
raqobatbardoshlikni oshirishga ham xizmat qilmoqda.Zamonaviy jamiyatda axborot
texnologiyalari (AT) iqtisodiy va ijtimoiy sohalarni rivojlantirishning muhim vositasi
hisoblanadi. Raqamli texnologiyalarning jadal rivoji ishlab chiqarish samaradorligini oshirish,
xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash va aholining turmush darajasini ko‘tarishda ulkan
ahamiyatga ega. Ushbu maqolada axborot texnologiyalarining ahamiyati, ularning ijtimoiy va
iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni, amaliy misollar va mavjud muammolar bilan birga
imkoniyatlari tahlil qilinadi.
1. Axborot texnologiyalari tushunchasi va rivojlanishi
Axborot texnologiyalari – bu axborotni yaratish, boshqarish, qayta ishlash va tarqatish
uchun ishlatiladigan vosita va texnikalar majmuasidir. Dastlab AT faqat ma’lumotlarni qayta
ishlash bilan cheklangan bo‘lsa, bugungi kunda u sun’iy intellekt, bulutli hisoblash, katta
hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blockchain va Internet of Things (IoT) kabi ilg‘or
yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. AT rivojlanishi global iqtisodiyotda "to‘rtinchi sanoat inqilobi"
(Industry 4.0) deb nomlangan davrni boshlab berdi, bu esa raqamlashtirishning iqtisodiyot va
jamiyatdagi o‘rnini yanada mustahkamladi. Axborot texnologiyalari iqtisodiy o‘sishning
harakatlantiruvchi kuchlaridan biridir. Ular ishlab chiqarish jarayonlarini modernizatsiya
qilish, xizmat ko‘rsatish va savdo operatsiyalarini avtomatlashtirishga imkon beradi.
2. Ijtimoiy jarayonlarga axborot texnologiyalarining ta’siri
Ta’lim sohasida: Raqamli ta’lim tizimlari masofaviy o‘qitishni kengaytirdi.
O‘zbekistonda Moodle va Coursera kabi platformalardan foydalanish masofaviy ta’limni
amalga oshirishda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Sun’iy intellekt yordamida talabalarning
bilim darajasini aniqlash va individual dasturlar ishlab chiqish imkoniyati yaratilmoqda.
Elektron darsliklar va raqamli kutubxonalar ta’lim sifatini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Sog‘liqni saqlash sohasida: Elektron sog‘liqni saqlash tizimlari bemor ma’lumotlarini
tezkor boshqarishga imkon yaratmoqda.
`
107
Masofaviy tibbiy xizmatlar (telemeditsina) imkoniyatlari, ayniqsa, qishloq hududlarida
sog‘liqni saqlash xizmatlarini yaxshilashga yordam bermoqda. Sun’iy intellekt yordamida
kasalliklarni erta aniqlash va davolash sifatini oshirish texnologik rivojlanishning muhim
yo‘nalishlaridan biridir.
Kommunikatsiya va axborot almashish sohasida: Ijtimoiy tarmoqlar global axborot
oqimini tezkorlik bilan yetkazish vositasiga aylandi. Ular fuqarolar bilan hukumat o‘rtasidagi
aloqani ham soddalashtirdi. Raqamli xizmatlar fuqarolarning davlat xizmatlariga oson kirish
imkoniyatini ta’minlaydi. Masalan, O‘zbekistonda "my.gov.uz" portali orqali ko‘plab davlat
xizmatlari elektron shaklda taqdim etilmoqda.
3. Iqtisodiy jarayonlarga axborot texnologiyalarining ta’siri
Raqamli iqtisodiyot: Elektron tijorat: Elektron tijorat platformalari nafaqat mahalliy
bozorda, balki global bozorda ham faoliyat olib borish imkonini yaratmoqda. O‘zbekistonda
ZoodMall, Wildberries va boshqa elektron tijorat platformalarining o‘sishi bunga misoldir.
Moliyaviy texnologiyalar (Fintech): Bank xizmatlarida raqamli texnologiyalar, masalan,
PayMe, Click, Apelsin kabi to‘lov tizimlari iqtisodiyotda tranzaksiya samaradorligini
oshirmoqda.
Ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligi: Sun’iy intellekt va robototexnika ishlab chiqarish
jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini beradi. Bu esa mahsulot sifatini yaxshilash va
xarajatlarni kamaytiradi. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida "aqlli" texnologiyalarni joriy etish
orqali hosildorlikni oshirishni rejalashtirmoqda. Masalan, dronlar yordamida dala monitoringi
amalga oshirilmoqda. Kichik va o‘rta biznesda: Raqamli reklama va mijozlar bilan onlayn
aloqa vositalari kichik va o‘rta biznesning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Elektron
tijorat platformalari orqali mahalliy mahsulotlar global bozorga chiqish imkoniyatiga ega
bo‘lmoqda.
4. Amaliy misollar va mamlakatlar tajribasi.
Estoniya: Dunyoning eng raqamlashtirilgan davlatlaridan biri. Elektron hukumat tizimi
orqali davlat xizmatlarining 99% onlayn shaklda taqdim etiladi. Singapur: Sun’iy intellekt va
IoT texnologiyalaridan foydalanib "aqlli shahar"ni yaratish yo‘lida rivojlanmoqda.
O‘zbekiston: "Elektron hukumat" tizimi va IT Park loyihalari raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirishda muhim qadamdir. Mamlakatda IT kadrlar tayyorlash maqsadida "One Million
Uzbek Coders" dasturi amalga oshirilmoqda.
5. Muammolar va imkoniyatlar. Muammolar: 1. Texnologik tafovut: Raqamli xizmatlar va
infratuzilmaga shahar va qishloq joylarida bir xil kirish imkoniyati mavjud emas. 2. Malakali
kadrlar yetishmasligi: IT sohasi bo‘yicha professional mutaxassislarning yetishmasligi ATdan
to‘liq foydalanishni qiyinlashtiradi. 3. Kiberxavfsizlik: Axborot xavfsizligini ta’minlash uchun
maxsus tizimlar va siyosat yetarli darajada rivojlanmagan. Imkoniyatlar: 1. Investitsiyalarni
jalb qilish: Texnologik startaplarni qo‘llab-quvvatlash uchun qulay biznes muhiti yaratish. 2.
Ta’lim tizimini rivojlantirish: Raqamli savodxonlikni oshirish va yangi texnologiyalarni
o‘rgatish uchun zamonaviy dasturlarni joriy etish. 3. Global bozorlar bilan integratsiya:
Mahalliy korxonalar uchun raqamli tijorat orqali global miqyosda faoliyat olib borish
imkoniyatlarini kengaytirish.
Xulosa.
Axborot texnologiyalari bugungi kunda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy
omiliga aylandi. Ular hayot sifatini yaxshilash, davlat xizmatlarini optimallashtirish va
`
108
iqtisodiy samaradorlikni oshirish uchun kuchli vositadir.Axborot texnologiyalari ijtimoiy va
iqtisodiy rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi kuchidir. Ularni samarali joriy qilish uchun
davlat, biznes va jamiyatning o‘zaro hamkorligi zarur. Raqamli infratuzilmani rivojlantirish,
kadrlar tayyorlash va texnologik xavfsizlikni ta’minlash orqali axborot texnologiyalarining
imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish mumkin. Shu asosda jamiyat va iqtisodiyotning barqaror
rivojlanishi ta’minlanadi.
Takliflar:
Raqamli infratuzilmani rivojlantirish uchun davlat dasturlarini kengaytirish.
AT bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlashni kuchaytirish. Innovatsion texnologiyalarni ishlab
chiqarish va qishloq xo‘jaligiga keng joriy etish. Axborot texnologiyalarini rivojlantirish orqali
O‘zbekiston nafaqat ichki bozorda, balki global raqobatda ham muvaffaqiyatga erishishi
mumkin.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
`
109
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
