№ 7 (2025) Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения

Mazkur maqola matematikaning kundalik hayotdagi o‘rni va ahamiyatini yoritadi. Unda matematikaning turli sohalarda, jumladan, moliya, savdo, transport, sog‘liqni saqlash va texnologiyada qanday qo‘llanilishi ko‘rsatilgan. Maqola matematik bilimlarning hayotda bevosita ishlatilishi va ularning odamlar uchun qanday foydali ekanligi haqida umumiy tasavvur beradi

Akmeologik yondashuv asosida bo‘lajak tarjimonning kasbiy kompetentligini rivojlantirish mazmuni yoritilgan.  Akmeologik yondashuv  asosida bo‘lajak   tarjimonning kasbiy kompetentligini rivojlantirish   yondashuvlari  tahlili  amalga oshirilgan.

Dasturiy ta'minot sanoati bugungi raqamli jamiyatning ajralmas qismini tashkil etadi. Har bir soha – ta'lim, sog‘liqni saqlash, moliya, transport, davlat boshqaruvi – bevosita yoki bilvosita dasturiy ta'minotga tayanadi. Shu sababli, bu sohaga ixtisoslashgan korxonalar rivojlanishi butun iqtisodiyot barqarorligi va samaradorligiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Ammo bu rivojlanish bir tekisda, muammosiz kechayotgani yo‘q. Dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchi korxonalar global miqyosda tez o‘zgaruvchan talablar, raqobatning kuchayishi, texnologik murakkablik va yuqori sifatga bo‘lgan ehtiyoj oldida turli darajadagi tashkiliy, texnik va inson omillari bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqda.

Хизмат кўрсатиш ҳозирги кунда кўплаб давлатлар миллий иқтисодиётининг асосий тармоғи сифатида ялпи ички маҳсулотнинг катта қисмини ташкил этиб, жаҳон меҳнат ресурсларининг деярли учдан икки қисмининг бандлигини таъминламоқда. Аҳолига хизмат кўрсатиш сўнгги йилларда иқтисодиёт тармоқлари орасида энг истиқболли соҳалардан бири сифатида эътироф этилмоқда. Шу сабабли, ҳозирги кунда ривожланган ҳамда тараққий этаётган давлатлар миллий иқтисодиётида номоддий ишлаб чиқаришнинг мазкур йўналишлари тез суръатлар билан ривожланиб бормоқда.​

Amir Temur  O'rta Osiyo va butun dunyo tarixida buyuk harbiy rahbar, davlat arbobi va madaniyat homiysi sifatida tanilgan. Ushbu maqola Amir Temurning davlat arbobi sifatidagi roli va uning tarixdagi o‘rni haqida so‘z yuritadi. Maqolada Temurning harbiy yurishlari, siyosiy islohotlari, iqtisodiy siyosati va madaniy merosi tahlil qilinadi. Amir Temur o‘zining harbiy muvaffaqiyatlari bilan katta hududlarni zabt etib, Temuriylar imperiyasini yaratdi. Shuningdek, u markazlashgan boshqaruv tizimini o‘rnatdi, davlatni iqtisodiy va siyosiy jihatdan mustahkamladi. Uning Samarqandni ilm-fan va madaniyat markaziga aylantirishi, ilmiy va madaniy rivojlanishga qo‘shgan hissasi uning buyukligini yanada oshiradi. Temurning siyosiy va madaniy merosi, uning davlat boshqaruvi, qonunlar va madaniy yutuqlari bugungi kunda ham o‘rganilmoqda va dunyo tarixida o‘z izini qoldirgan. Bu maqola Amir Temurning buyuk davlat arbobi sifatidagi ahamiyatini keng yoritib beradi va uning tarixdagi o‘rni hamda merosini chuqur tahlil qiladi.

Ushbu maqolada ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish masalalari ko'rib chiqilgan. Maqolada ayollar tadbirkorligining rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillar, mavjud qo'llab-quvvatlash mexanizmlari va ularni takomillashtirish yo'llari tahlil qilingan. O'zbekiston va xorijiy davlatlardagi tajribalar asosida ayollar tadbirkorligini yanada rivojlantirish uchun tavsiyalar ishlab chiqilgan. Tadqiqot natijasida moliyaviy qo'llab-quvvatlash, ta'lim va malaka oshirish, huquqiy va ma'muriy mexanizmlarni takomillashtirish bo'yicha takliflar berilgan.

Ushbu maqolada milliy iqtisodiyotni diversifikatsiyalash sharoitida davlat byudjeti soliqli daromadlarining samarali ijrosini ta'minlash yo'nalishlari tahlil qilingan. Tadqiqot davomida soliq tizimidagi muammolar, soliq ma'murchiligining zamonaviy tendensiyalari hamda iqtisodiyotni diversifikatsiyalash sharoitida soliq tizimini takomillashtirish mexanizmlari o'rganilgan. Maqolada soliq tushumlarini oshirish va soliq bazasini kengaytirish bo'yicha ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqilgan.

XIX асрдаги тўқимачилик корхоналарининг фаолияти узлуксиз ишлаб чиқариш жараёни учун хом-ашёнинг зарурий заҳирасини яратиш муаммосини ўткир қилиб қўйди. Заҳираларни яратишнинг биринчи методи бўлиб тақвимли бошқариш методи ҳисобланиб, бунда ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун хом-ашё маълум бир вақт даврини ҳисобга олиб олдиндан сотиб олинар эди. Бироқ, турли хилдаги олдиндан кўриб бўлмайдиган ҳолатлар (ўз вақтида буюртма бермаслик, таъминотчилар айби билан хом-ашёни етказиб бериш муддатлари бузилиши) билан боғлиқ ҳолда режалаштирилган санада хом-ашё етарли бўлмай қолар ва ишлаб чиқаришнинг тўхтаб қолиши рўй берарди.

Zamonaviy iqtisodiy rivojlanish sharoitida investitsiya loyihalarini samarali boshqarish masalasi global va milliy darajada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda jahon bozorlaridagi o‘zgaruvchanlik, texnologik innovatsiyalar, raqobatning kuchayishi va resurslar uchun kurash loyihalarning har bir bosqichini puxta va strategik rejalashtirishni talab qilmoqda. Investitsiya loyihalari iqtisodiy o‘sish, yangi ish o‘rinlari yaratish, raqamli transformatsiya va infratuzilmani rivojlantirish kabi asosiy yo‘nalishlarning harakatlantiruvchi kuchi sifatida e’tirof etiladi. Ayniqsa, rivojlanayotgan davlatlar uchun investitsion faollik  xalqaro kapitalni jalb qilish, yangi texnologiyalarni import qilish va xalqaro bozorga integratsiyalashish vositasi sifatida muhim strategik vazifa bo‘lib qolmoqda.

Davlat byudjeti har qanday davlatning ijtimoiy-iqtisodiy barqarorligini ta’minlaydigan asosiy moliyaviy hujjat hisoblanadi. Undagi daromadlarning asosiy qismini soliqlar tashkil qiladi. Soliqli daromadlarning to‘liq va o‘z vaqtida ijro etilishi esa davlatning ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirish, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va umumiy fiskal barqarorlikni saqlab qolishdagi imkoniyatlarini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2023-yil yakuni bo‘yicha ma’lumotlariga ko‘ra, davlat byudjetining 80% dan ortig‘i soliqli tushumlar hisobidan shakllangan. Shu bois, ushbu daromadlar ijrosining samaradorligini oshirish, mavjud muammolarni tahlil qilish va yechimlar ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.

Zamonaviy global loyihalar ijtimoiy, iqtisodiy, texnologik va siyosiy omillar kesishmasida shakllanmoqda. Ular murakkab struktura, ko‘p qatlamli manfaatdor tomonlar va tez o‘zgaruvchan tashqi muhit bilan xarakterlanadi. Bunday loyihalarda manfaatdor tomonlarni (stakeholderlarni) boshqarish nafaqat loyiha muvaffaqiyati uchun, balki uning ijtimoiy maqbulligi va uzoq muddatli barqarorligi uchun ham hal qiluvchi omil hisoblanadi. Murakkab loyihalarda manfaatdor tomonlar sonining ko‘pligi, ularning manfaatlarining o‘zaro zidligi va qaror qabul qilishdagi ta’siri ushbu boshqaruv sohasini yanada muhimlashtirmoqda.

Bugungi globallashuv va ochiq iqtisodiyot sharoitida rivojlanayotgan mamlakatlar uchun xorijiy kredit liniyalarini jalb qilish iqtisodiy o‘sishni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashning muhim vositasiga aylanmoqda. Bunday kreditlar, asosan, xalqaro moliya institutlari, xorijiy banklar va donor mamlakatlar tomonidan uzoq muddatli, past foizli yoki imtiyozli shartlarda taqdim etiladi. Bu kreditlar investitsion loyihalarni moliyalashtirish, infratuzilma sohalarini rivojlantirish, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash, hamda yangi ish o‘rinlarini yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Xususan, so‘nggi yillarda O‘zbekistonda ushbu yo‘nalishda sezilarli siljishlar kuzatilib, xorijiy moliyalashtirish hisobidan turli tarmoqlarda yirik loyihalar amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillaridan boshlab bosqichma-bosqich iqtisodiyotni liberallashtirish, moliyaviy tizimni mustahkamlash va tashqi iqtisodiy faoliyatni faollashtirish yo‘lida muhim islohotlar olib bormoqda. Bu jarayonda valyuta siyosati va operatsiyalarining samarali tashkil etilishi muhim strategik yo‘nalishlardan biri sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, 2017-yildan boshlab olib borilgan valyuta bozorini erkinlashtirish siyosati O‘zbekistonning iqtisodiy ochiqligi, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro moliyaviy tizimga integratsiyalashuvi uchun qulay zamin yaratdi. Bugungi kunda valyuta operatsiyalari iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlarida hal qiluvchi o‘rin tutmoqda. Shu sababli, ularning samarali tashkil etilishi, huquqiy asoslari, amaliy mexanizmlari va raqamli texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvi dolzarb ilmiy va amaliy muammo sifatida e’tirof etiladi.

Hozirgi kunda tijorat banklarining moliyaviy faoliyatida valyuta operatsiyalarining tutgan o‘rni tobora ortib bormoqda. Valyuta bozorining erkinlashuvi, xalqaro hisob-kitoblar hajmining ko‘payishi, konvertatsiya operatsiyalarining faollashuvi banklar zimmasiga ancha katta javobgarlik yuklamoqda. Ayniqsa, bu operatsiyalarning to‘g‘ri va shaffof yuritilishi, xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga (IFRS) muvofiqligi, hisob-kitobning aniqligi va auditi yuqori sifatli bo‘lishi talab etiladi. Shu sababli valyuta operatsiyalari hisobi va auditini takomillashtirish bugungi bank tizimi uchun dolzarb masalaga aylangan.

Davlat ulushining mohiyati va rolini qisqacha quyidagicha tushuntirish mumkin. Iqtisodiy nazorat. Davlat ulushi kompaniyaning iqtisodiy faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish imkoniyatini beradi. Bu davlatga bozorni boshqarish, korporativ raqobatni nazorat qilish va milliy iqtisodiyotning muhim tarmoqlarini himoya qilish imkonini yaratadi. Milliy xavfsizlik. Ba'zi hollarda, davlat ulushi kompaniyalarda milliy xavfsizlikka ta'sir etadigan qarorlarni qabul qilishda ishtirok etishi mumkin. Masalan, energetika yoki harbiy sanoatdagi kompaniyalarda davlat ulushi xavfsizlik va strategik manfaatlar uchun zarur bo'lishi mumkin. Investitsion qo'llab-quvvatlash. Davlat ulushi jamiyatga investitsiyalarni jalb qilishda ishonchni oshiradi. Investorlar davlatning ulushi bor kompaniyalarni, ko'pincha barqaror va xavfsizroq deb hisoblashadi, chunki davlat moliyaviy barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. Ijtimoiy va ekologik mas'uliyat. Davlat aksiyador sifatida jamiyatning ijtimoiy va ekologik mas'uliyatlarini ko'proq hisobga olishi mumkin. Masalan, atrof-muhitni muhofaza qilish yoki ishchilarni himoya qilish kabi masalalar davlatning aksiyador sifatidagi ishtiroki orqali ta'minlanishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasida moliyaviy islohotlarning keng ko‘lamda amalga oshirilishi bank-moliya tizimi oldiga yangi talab va vazifalarni qo‘ymoqda. Xususan, tijorat banklari faoliyatida soliq majburiyatlarini aniq va shaffof yuritish, hisob-kitoblarni qonunchilikka muvofiq tarzda olib borish va o‘z vaqtida hisobotlar topshirish bugungi kunda moliyaviy intizom va tartibning muhim ko‘rsatkichlaridan biriga aylangan. Banklar yuridik shaxs sifatida davlat oldida bir nechta turdagi soliqlar bo‘yicha javobgar hisoblanadi. Ushbu soliqlar bo‘yicha hisob yuritish, to‘lovlarni aniqlash, hisobotlarni tayyorlash va davlat organlariga taqdim etish murakkab tizimni tashkil etadi.

Xalqaro obligatsiyalar bozorining tahlili. Bozorning global o‘sishi: Xalqaro obligatsiyalar bozori so‘nggi yillarda tez o‘sdi. Yangi rivojlanayotgan bozorlar, shu jumladan, O‘rta Osiyo mamlakatlari, Xitoy va Hindiston kabi yirik iqtisodiyotlar bu bozorda faol ishtirok etmoqda. Bozorning o‘sishi, global kapitalni jalb qilishning samaradorligini oshiradi. Investitsiyalarni jalb qilishdagi global tendensiyalar: Bugungi kunda global iqtisodiyotda investitsiyalarni jalb qilishning asosiy tendensiyalaridan biri, rivojlanayotgan mamlakatlarga qaratilgan ilg‘or investitsiya strategiyalarini ishlab chiqishdir. Rivojlanayotgan bozorlar uchun xalqaro obligatsiyalar chiqarish, ularga yangi moliyaviy imkoniyatlar yaratadi. Xalqaro obligatsiyalar vositasida kapital jalb qilishning amaliy misollari. O‘zbekistonda xalqaro obligatsiyalar chiqarish:

Ushbu ilmiy tezisda O‘zbekiston Respublikasining xalqaro valyuta bozoriga integratsiyasi jarayonlari va uning rivojlantirish yo‘nalishlari ilmiy asosda tahlil qilinadi. Mazkur tadqiqotda xalqaro valyuta bozori tushunchasi, uning funksiyalari va O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun ahamiyati yoritilgan. O‘zbekistonning xalqaro valyuta bozoriga integratsiyasini kuchaytirish uchun zarur bo‘lgan asosiy omillar, strategiyalar va xalqaro tajriba o‘rganilgan. Tadqiqot natijalariga asoslanib, O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun samarali valyuta siyosatini shakllantirish, valyuta nazoratini takomillashtirish va xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.

O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng va undan oldingi yillarda bir qator o‘zbek olimlari huquqshunoslik maktabining shakllanishi va rivojlanishiga o‘zlarining salmoqli hissalarini qo‘shganlar. Ulardan ayrimlari ma’muriy huquq, fuqarolik huquqi, jinoyat huquqi kabi bir qator huquqlarning rivojlanishida o‘z ilmiy faoliyatlarini olib borgan.

Raqamli iqtisodiyot zamonaviy texnologiyalar asosida shakllanayotgan global iqtisodiy tizim bo‘lib, unda axborot texnologiyalari (IT) muhim rol o‘ynaydi. IT-startaplar esa ushbu iqtisodiyotning innovatsion dvigateli bo‘lib, yangi texnologiyalarni joriy etish va bozorni rivojlantirishda asosiy o‘rin tutadi. Ushbu maqolada IT-startaplarning raqamli iqtisodiyotdagi o‘rni, ularning muvaffaqiyat omillari va rivojlanish tendensiyalari ko‘rib chiqiladi.

Katta ma’lumotlar (Big Data) zamonaviy biznes dunyosining ajralmas qismiga aylanib, kompaniyalarga yanada samarali qarorlar qabul qilish, operatsion jarayonlarni avtomatlashtirish va mijozlarga moslashtirilgan xizmatlar taqdim etish imkoniyatini bermoqda. Ushbu maqolada Big Data tushunchasi, uning biznesga ta’siri va muvaffaqiyatli qo‘llanilish holatlari tahlil qilinadi.

Ushbu maqola aksiologik leksikani – tilda qadriyatlarni ifodalashni – o‘rganishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda leksik birliklarning semantic va stilistik xususiyatlari, shuningdek, implisit va eksplisit baholash jarayonlari tahlil qilinib, ularning jamiyatdagi qadriyat va me’yorlarni aks ettirishdagi roli yoritilgan. Natijalar til ifodalaridagi qadriyatlar konseptual modelini yanada chuqurroq anglashga xizmat qiladi.

Pathological hyperbilirubinemia develops due to exacerbation of physiological mechanisms or addition of pathogenetic factors, including: 1) hemolytic conditions (immune conflicts, erythrocyte membranopathies and enzymopathies); 2) polymorphism of genes encoding bilirubin metabolism enzymes; 3) obstructive processes in the biliary system; 4) metabolic and endocrine disorders; 5) infectious and inflammatory diseases with liver damage.

Ushbu maqola O'zbekistonda davlat va xususiy sheriklik (DXSh) loyihalarini boshqarishning innovatsion mexanizmlari va ularni xalqaro tajriba asosida joriy etish istiqbollarini tahlil qiladi. Tadqiqot adabiyotlar tahlili va mavjud ma'lumotlar asosida DXSh loyihalarini samarali boshqarish uchun zarur bo'lgan institutsional, huquqiy va iqtisodiy mexanizmlarni ko'rib chiqadi. Maqolada O'zbekistonda DXSh loyihalarini amalga oshirishning joriy holati hamda xalqaro ilg'or tajribalardan foydalanish orqali ushbu sohani rivojlantirish imkoniyatlari muhokama qilinadi.

Мазкур тезисда давлат хизматчилари имижининг шаклланиш босқичлари, назарий асослари ва амалий жиҳатлари тадқиқ этилган. Давлат хизматчиси имижига таъсир этувчи омиллар, унинг таркибий қисмлари ва асосий хусусиятлари таҳлил қилинган. Ўзбекистон Республикасида давлат хизматчилари имижини шакллантиришнинг долзарб масалалари, миллий хусусиятлари ва замонавий талаблари ёритиб берилган. Шунингдек, давлат хизматчилари имижини шакллантиришда оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларнинг ўрни, инқирозли вазиятларда имижни бошқариш механизмлари кўриб чиқилган.