МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
315
https://universalpublishings.com
BANK XUSUSIY KAPITALINI TAHLIL QILISHNING AHAMIYATI
Turopova Nigora Xolmurod qizi
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
O'ktamov Adham O'ktam o'g'li
Termiz davlat universiteti talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bugungi kunda mamlakatimizda bank
faoliyati va bank xususiy kapitalini yetarliligini tahlil qilish hamda imkoniyatlari
to'g'risida tadqiqotchi tomonidan izlanishlar olib borilgan.
Kalit so'zlar
: Moliya tizimi, bank, xususiy kapital, baholash usullari.
ЗНАЧИМОСТЬ АНАЛИЗА ЧАСТНОГО КАПИТАЛА БАНКА
Аннотация:
В данной статье исследователь провел исследование по
анализу банковской деятельности и достаточности частного капитала банка в
нашей стране сегодня.
Ключевые слова
: Финансовая система, банковское дело, частный
капитал, методы оценки.
SIGNIFICANCE OF ANALYSIS OF PRIVATE CAPITAL OF THE BANK
Abstract
: In this article, the researcher conducted research on the analysis of
banking activity and the adequacy of private capital of the bank in our country
today.
Key words
: Financial system, banking, private capital, valuation methods.
Bugungi kunda iqtisodiyot tarkibidagi korxona va tashkilotlarning
rivojlanishi, xususiy sektorning iqtisodiyot tarkibida oshib borishi raqobat muhitini
yanada rivojlantirmoqda. Albatta korxonalar rivojlanishlari uchun ma'lum bir
daromadlarini jamg'arib borishi lozim. Shu sababdan banklar faoliyatida xususiy
kapitalining yetarli yoki yetarli emasligini tahlil qilib borishi lozim.
Kapital (lotincha: capitalis - bosh, asosiy), sarmoya - keng ma'noda - o'z
egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar;
yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
316
https://universalpublishings.com
ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma'noda - ishlab
chiqarish vositalari ko'rinishidagi ishga qo'yilgan, ishlab turgan daromad manbai
(ashyoviy kapital). Kapitalning paydo bo'lishiga tovar ishlab chiqarish, tovar
muomalasi dastlabki shart hisoblanadi.
Bozorda o'ziga xos, alohida tovar -ish kuchining paydo bo'lishi bilan oddiy
tovar ishlab chiqarish kapitalistik ishlab chiqarishga aylanadi, tovar ishlab
chiqarishning shu davrida tovar muomalasidagi pul kapitaliga aylanadi.
Kapital ko'p sikllar davomida ishlab chiqarishda ishtirok etadigan asosiy kapital va
bir sikl davomida ishtirok etadigan va to'liq sarflanadigan aylanma kapitalga
bo'linadi.
Pul kapitali (sarmoya) - ashyoviy kapital sotib olish uchun sarflanadigan pul
vositalarini ifoda etadi, ya'ni pul kapitalga aylanishi uchun ishlab chiqarishga
avanslanadi. Iqtisodiy nazariyada kapital ishlab chiqarish omillaridan biri tarzida
izohlanadi. Qiymatning ko'payishi inson mehnati (ish kuchi) va ishlab chiqarish
vositalari (xom ashyo, mashina, stanoklar) birlashganda, ya'ni ishlab chiqarish
sharoitida yuz beradi. Kapital sanoat kapitali, savdo kapitali, ssuda kapitali,
sudxo'rlik kapitali (tarixiy) shakllarida faoliyat ko'rsatadi. Rivojlangan bozor
iqtisodiyoti sharoitlarida kapitalning korxona, firma, banklar kapitali, turli
aksiyadorlik jamiyatlariga tegishli aksiyadorlik kapitali, zahira kapitali, ustav kapital
singari ko'rinishlari mavjud. Tadbirkor jismoniy shaxslarga tegishli kapital
dastmoya deyiladi va har gal tovar olib sotishda ishlatiladi.
Bank kapitali birinchi darajali kapital va 2-darajali kapitaldan iborat bo'lib,
kapital zaxiralarining bu ikki asosiy turi bir necha jihatdan sifat jihatidan bir-biridan
farq qiladi (ilgari uchinchi darajali kapital deb nomlangan qulay uchinchi kapital
mavjud edi).
• Birinchi darajali kapital - bu bankning asosiy kapitali bo'lib, bankning
moliyaviy hisobotida aks ettirilgan zaxiralarni o'z ichiga oladi va o'z kapitali.Bu pul
bankning doimiy ravishda ishlashi uchun foydalanadigan va moliyaviy institutning
mustahkamligi asosini tashkil etadigan mablag'lardir.
• Ikkinchi darajadagi kapital - bu bankning qo'shimcha kapitali. Ushbu
mablag'larni tashkil etilmagan zaxiralar, subordinatsiyalangan muddatli qarzlar,
gibrid moliyaviy mahsulotlar va boshqa moddalar tashkil etadi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
317
https://universalpublishings.com
Bankning umumiy kapitali birinchi darajali va ikkinchi darajali kapitalni
qo'shib hisoblab chiqiladi. Tartibga soluvchilar bank kapitalining etarliligini
aniqlash va tartiblash uchun kapital koeffitsientidan foydalanadilar.
Birinchi darajadagi kapital ularning moliyaviy hisobotida oshkor qilingan
aktsiyadorlarning o'z mablag'lari va taqsimlanmagan daromadlaridan iborat bo'lib,
bankning moliyaviy holatini o'lchash uchun asosiy ko'rsatkichdir. Ushbu mablag'lar
bank korxona operatsiyalarini to'xtatmasdan yo'qotishlarni qabul qilishi kerak
bo'lganda kuchga kiradi. Birinchi darajali kapital bankni moliyalashtirishning asosiy
manbai hisoblanadi. Odatda, u bankdagi jamg'arilgan mablag'larning deyarli
barchasini o'z ichiga oladi. Ushbu mablag'lar, odatda, ishbilarmonlik faoliyati
to'xtatib qo'yilmasligi uchun zararlar yo'qolganda banklarni qo'llab-quvvatlash chun
yig'iladi. Bank kapitali birinchi darajali kapital va 2-darajali kapitaldan iborat bo'lib,
kapital zaxiralarining bu ikki asosiy turi bir necha jihatdan sifat jihatidan bir-biridan
farq qiladi (ilgari uchinchi darajali kapital deb nomlangan qulay uchinchi kapital
mavjud edi).
• Birinchi darajali kapital - bu bankning asosiy kapitali bo'lib, bankning
moliyaviy hisobotida aks ettirilgan zaxiralarni o'z ichiga oladi va o'z kapitali.Bu pul
bankning doimiy ravishda ishlashi uchun foydalanadigan va moliyaviy institutning
mustahkamligi asosini tashkil etadigan mablag'lardir. .
• Ikkinchi darajadagi kapital - bu bankning qo'shimcha kapitali. Ushbu
mablag'larni tashkil etilmagan zaxiralar, subordinatsiyalangan muddatli qarzlar,
gibrid moliyaviy mahsulotlar va boshqa moddalar tashkil etadi.
Bankning umumiy kapitali birinchi darajali va ikkinchi darajali kapitalni
qo'shib hisoblab chiqiladi. Tartibga soluvchilar bank kapitalining etarliligini
aniqlash va tartiblash uchun kapital koeffitsientidan foydalanadilar.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda Hozirgi yuqori raqobatli bozor iqtisodiyoti sharoitida
kompaniyalar barqaror faoliyati o'z resurslardan oqilona foydalanishga bog'liq
hisoblanadi. Bunda korxonalarda xususiy kapital miqdorini ko’paytirish hamda
undan samarali foydalanish muhim аmаliy аhаmiyat kаsb etаdi. Kompaniya va
korxonalarning hissasi mamlakat YAIMda katta qismni tashkil etib, ularning
faoliyati butun iqtisodiyotga ta'sir qilmasdan qolmaydi. 2017-2021 yillarda
O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha
Harakatlar strategiyasida uchinchi ustuvor yo’nalish “Iqtisodiyotni rivojlantirish va
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
318
https://universalpublishings.com
liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlari” – deb
, unda davlat mulkini
xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tartib-taomillarini soddalashtirish,
xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning ustav jamg’armalarida davlat
, davlat mulki xususiylashtirilgan ob’ektlar bazasida xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish; korporativ
boshqaruvning zamonaviy standart va
, korxonalarni strategik
boshqarishda aksiyadorlarning rolini kuchaytirish kabi ishlar ko'zda tutilgan.
Hududlarda korxonalarning ishlab chiqarish salohiyatini oshirish, mahalliy
korxonalarni qo’llab quvvatlash, ularning ishlab chiqarish samaradorligini
ta’minlash negizida aynan shu korxonalar va kompaniyalarni xususiy kapitali
hajmini oshrish yotadi desak xato bolmaydi.Yana bir masala - hozirgi kunda
O‘zbekistonning davlat tashqi qarzi Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi
mezonlariga ko‘ra xavfsiz hisoblanadi. Ayni vaqtda tashqi qarz hisobidan
hududlarda amalga oshiriladigan loyihalar bundan buyon mahalliy kengashlar va
jamoatchilik muhokamasidan o‘tkaziladi. Ularning natijalari to‘g‘risida
jamoatchilikka hisobot berish tizimi yo‘lga qo‘yiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. 2020-2024-yillarda O'zbekiston Respublikasi davlat moliyasini boshqarish
tizimini takomillashtirish Strategiyasi. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi,
25.08.2020-y., 09/20/506/1210-son.
2. O'zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi. 2013-y., 26-dekabr.
3. Samandarova G. Davlat byudjetining milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati va
o'ziga xosliklari. "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali.
№ 3, may-iyun, 2021.
4. Sherov A.U. O'zbekistonda byudjet siyosati: amaliy va strategik
yo'nalishlari // "Xalqaro moliya va hisob" ilmiy elektron jurnali. № 1, fevral, 2019-
yil.
5. Бюджетно-налоговая политика Узбекистана: основные результаты и
приоритеты. БИ Нурмухамедова, НМ Юлдашева - Science and Education, 2022
6. Fond bozori rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari va iqtisodiy o'sish
bilan bog'liqligi AAOGL Nurmuxamedov, BI Nurmuxamedova Science and
Education 4 (3), 836-847
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
319
https://universalpublishings.com
7. Analysis of the financial statements of enterprises as a task for independent
work of students B Nurmukhamedova, Y Akhunova ISJ Theoretical & Applied
Science, 06 (110), 282-285.
8. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 21-fevraldagi
"2030 yilgacha bo'lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va
vazifalarni amalga oshirishni jadallashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar
to'g'risida"gi 83-sonli Qarori.
9. Буранова, Л. В. (2023). ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ИПОТЕЧНОГО
ЖИЛИЩНОГО
КРЕДИТОВАНИЯ.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 2(19), 437-345.
10. Turopova, N. (2023). O ‘zbekiston moliya tizimida mahalliy moliyaning
o‘ziga xos xususiyatlari.
11. Turopova, N., & Jumanazarov, H. (2024). OʻZBEKISTONDA TURIZM
SOHASINI RIVOJLANTIRISHDA GID HAMROHLIGI VA TARJIMONLIK
FAOLIYATINING AHAMIYATI. Молодые ученые, 2(9), 129-131.
12. Turopova, N., & Ochilov, J. (2024). MAKABGACHA TA’LIM
TASHKILOTLARIDA NUTQ O’STIRISH MASHG’ULOTLARI ORQALI
BOLALARNI MUSTAQIL FIKRLASHGA O’GATISH BORASIDA OLIB
BORILGAN ILMIY TADQIQOT ISHLARI TAHLILI.
Молодые ученые
,
2
(9),
124-128.
13. Turopova, N., & Daniyarov, I. (2024). O ‘ZBEKISTONDA SHAXSIY
OLIYAVIY JAMG ‘ARMA YIG ‘ISHDA OYLIK MAOSHNING
OʻRNI.
Молодые ученые
,
2
(9), 60-62.
14. Turopova, N., & Buriyev, A. (2024). ASSESSMENT AND
IMPLEMENTATION METHODS OF THE EFFECTIVENESS OF MARKETING
ACTIVITIES.
Молодые ученые
,
2
(9), 24-29.
15. Turopova, N., & Abdurahmonov, B. (2024). MARKETING:
MARKETING
FAOLIYATI
SAMARADORLIGINI
BAHOLASH
USULLARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 4-11.
16. Turopova, N., & Qudratov, I. (2024). INFLYATSIYA: O’ZBEKISTON
IQTISODIYOTIDA INFLYATSIYA DARAJASI.
Молодые ученые
,
2
(9), 91-97.
17. Turopova, N., & Jo‘rayev, A. (2024). TALABA-YOSHLAR TA’LIM
DASTURIDA
IJTIMOIY-GUMANITAR
FANLARNI
O
‘RGATISH
METODOLOGIYASI.
Молодые ученые
,
2
(9), 63-66.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 4, 30 Апрел
320
https://universalpublishings.com
18. Turopova, N., & Norbekov, Z. (2024). RAQAMLI IQTISODIYOT
TUSHUNCHASI, AFZALLIKLARI VA AMALIY AHAMIYATI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 103-106.
19. Turopova, N., & Norbayev, S. (2024). TIJORAT BANKLARIDA
QIMMATLI QOG’OZLARGA QILINGAN INVESTITSIYALAR TAHLILI VA
SHU BILAN BOG’LIQ MUAMMOLAR.
Молодые ученые
,
2
(9), 85-87.
20. Turopova, N., & Keldiyev, A. (2024). MAMLAKAT BANK
TIZIMINING
IQTISODIY
XAVFSIZLIGINI
TA'MINLASH
MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 76-78.
21.Turopova, N., & Elomonov, H. (2024). O ‘ZBEKISTONDA HUDUDLAR
KESIMIDA
RAQAMLI
IQTISODIYOTNING
RIVOJLANISH
HOLATI.
Молодые ученые
,
2
(9), 36-42.
22.
Turopova, N., & Jo’lliyev, M. (2024). O'ZBEKISTON
RESPUBLIKASIDA
IQTISODIYOTNING
TUTGAN
O'RNI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 67-72.
23. Turopova, N., & Elmurodova, M. (2024). TEXNOLOGIYALARNING
RIVOJLANISHINING ISH O ‘RNIGA TA’SIRI.
Молодые ученые
,
2
(9), 33-35.
24. Turopova, N., & Misirov, T. (2024). O ‘ZINI O ‘ZI
BOSHQARISH.
Молодые ученые
,
2
(9), 111-113.
25. Turopova, N., & Jumayev, R. (2024). YASHIRIN IQTISODIYOTNI
QISQARTIRISH MASALALARI.
Молодые ученые
,
2
(9), 73-75.
26. Turopova, N., & Choriyev, M. (2024). “ISLOM IQTISODIYOTI” VA
“ISLOM MOLIYASI” TUSHUNCHALARI VA ISHLASH TARTIBI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 30-32.
27.Turopova, N., & Ergasheva, F. (2024). TA’LIM TIZIMIDA RAQAMLI
VA AXBOROT RESURSLARDAN FOYDALANISH ISTIQBOLLARI.
Молодые
ученые
,
2
(9), 43-45.
