ZARMED
UNIVERSITETI
175
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
OʻSMIRLAR PSIXOLOGIYASIDAGI DOLZARB MASALALAR
Kuchkarova Fazilat Xankeldiyevna
Samarqand Zarmed universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi mudiri, dotsent
Rahmonova Fariza, Alisherova Moxina
Samarqand Zarmed universiteti talabalari
Annotatsiya.
Oʻsmirlar psixologiyasi jamiyatda doimo dolzarb boʻlgan
mavzulardan biri hisoblanadi. Bu bosqichda bolalar oʻzlarining shaxsiyati,
dunyoqarashlari va ijtimoiy munosabatlarini shakllantirishga kirishadilar. Oʻsmirlik
davri biologik, psixologik va ijtimoiy oʻzgarishlarning uygʻunlashishi bilan
belgilanadi. Mazkur maqolada oʻsmirlarning psixologik xatti-harakatlari, ularning ota-
onalar va atrofdagilar bilan munosabatlari, raqobat va individualizm masalalari,
shuningdek, zamonaviy texnologiyalar taʼsiri tahlil qilingan.
Kalit soʻzlar
: oʻsmirlar psixologiyasi, shaxsiy rivojlanish, ijtimoiy
munosabatlar, individualizm, raqobat, zamonaviy texnologiyalar, biologik oʻzgarishlar,
psixologik barqarorlik, kelajak perspektivasi, ota-ona rolida oʻzgarishlar.
Аннотация
. Психология подростков является одной из актуальных тем в
обществе. На этом этапе дети начинают формировать свою личность,
мировоззрение и социальные отношения. Подростковый возраст характеризуется
сочетанием биологических, психологических и социальных изменений. В данной
статье
рассматриваются
психологические
поведенческие
особенности
подростков, их взаимоотношения с родителями и окружающими, вопросы
конкуренции и индивидуализма, а также влияние современных технологий.
Ключевые слова
: психология подростков, личностное развитие,
социальные отношения, индивидуализм, конкуренция, современные технологии,
биологические изменения, психологическая устойчивость, перспективы
будущего, изменения в родительской роли.
Annotation
. Adolescent psychology is one of the most relevant topics in society.
At this stage, children begin to shape their personality, worldview, and social
relationships. Adolescence is characterized by a combination of biological,
psychological, and social changes. This article analyzes adolescents' psychological
behaviors, their relationships with parents and others, issues of competition and
individualism, as well as the influence of modern technologies.
ZARMED
UNIVERSITETI
176
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
Key words
: adolescent psychology, personal development, social relationships,
individualism, competition, modern technologies, biological changes, psychological
stability, future prospects, changes in parental roles.
Kirish.
Oʻsmirlar psixologiyasi inson hayotining eng murakkab va nozik
bosqichlaridan biridir. Ushbu davrda bolalar oʻzlarining fizik, intellektual va
emotsional jihatdan katta oʻzgarishlarga ega boʻladilar. Oʻsmirlar hayotining bu
bosqichi ularda mustaqillikka intilishni, oʻzaro munosabatlarda yangicha
yondashuvlarni va kelajakka nisbatan rejalashtirishni talab qiladi. Shu sababli,
oʻsmirlar psixologiyasidagi dolzarb masalalar ham jamiyatda, ham oilada keng
koʻlamda muhokama qilinadi.
Zamonaviy dunyoda oʻsmirlar psixologiyasiga taʼsir qiluvchi omillar juda koʻp.
Ularning orasida ijtimoiy media, oʻquv muhitdagi bosimlar, oilaviy munosabatlar va
jinsiy identifikatsiya masalalari alohida oʻrin egallaydi. Mazkur maqolada oʻsmirlar
psixologiyasidagi asosiy dolzarb masalalar tahlil qilinib, ularga yechim topish yoʻllari
koʻrib chiqiladi.
Tahlil va muhokama. Biologik va psixologik oʻzgarishlar.
Oʻsmirlik davri
inson rivojlanishining eng murakkab va muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi, chunki
bu davrda biologik, fiziologik va psixologik jihatdan keskin oʻzgarishlar sodir boʻladi.
Pubertat davriga xos organizmdagi hormonlarning keskin oʻzgarishi natijasida
oʻsmirlarda emotsional labillik (oʻzgaruvchanlik), boyitish istagi va oʻz-oʻzini
aniqlashga intilish kuzatiladi.
Bu jarayonlar oʻsmirlarni oʻzlarini tanish asoslari, jinsiy identifikatsiya va
boshqa shaxsiy masalalar bilan bogʻliq muammolar bilan qarshi-qarshi qoʻyadi.
Psixologik jihatdan esa, oʻsmirlar mustaqillikka intilish, oʻz fikrlarini ifodalash
va boshqalar bilan oʻzaro munosabatlarni qurish qobiliyatiga ega boʻlishadi. Lekin
ushbu jarayonlar ularning hayotida koʻpincha stress, charchash va konfliktlarga olib
keladi. Masalan, oʻsmirlar oʻzlarining tanasidagi oʻzgarishlarga moslashishda
qiyinchiliklarga duch kelishadi, chunki ular hali oʻzlarini toʻliq anglamaydilar.
Shu bois, ularning psixologik salomatligini saqlash uchun maxsus koʻrsatmalar
va qoʻllab-quvvatlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Biologik oʻzgarishlar organizmni endokrin sistemasining oʻzgarishlari bilan
bogʻliqdir. Oʻsmirlar yoshi bolalikdan kattalikka oʻtish jarayonini belgilaydi, bu esa
ularda psixik dunyo tub burilishiga sabab boʻladi. Oʻsmirlar oʻzlarini yangicha sezishni
boshlaydilar va bu ularni nozik holatlarga tushib qolishiga olib keladi
ZARMED
UNIVERSITETI
177
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
Ijtimoiy munosabatlar va raqobat.
Oʻsmirlik davrida doʻstlik va jamoatchilik
munosabatlari oʻta ahamiyatga ega. Oʻsmirlar oʻzlarini guruh ichida aniqlashga harakat
qiladilar va ularning oʻzaro munosabatlari tez-tez raqobatga olib keladi. Raqobatning
intensivligi maktab, sport va ijtimoiy tarmoqlar kabi joylarda sezilarli darajada ortadi.
Oʻsmirlar oʻzlarini boshqalarga nisbatan yetarli deb his qilish uchun harakat qiladilar,
lekin bu jarayon ularni koʻpincha ruhiy bosimga soladi.
Ijtimoiy media ham oʻsmirlarning psixologik ahvoliga katta taʼsir koʻrsatadi.
Instagram, TikTok va boshqa platformalar oʻsmirlarga ideal tarzda hayot kechirish va
oʻzlarini boshqalar oldida namoyish qilishga undaydi. Natijada, ular oʻzlarini yetarli
boʻlmagan deb his qilishlari mumkin. Bunday holatlar depressiya va anksiyozlikka olib
kelishi mumkin. Zamonaviy texnologiyalar orqali oʻsmirlar virtual dunyoda oʻzlarini
haqiqiy hayotga qaraganda erkinroq his qiladilar, ammo bu ularni real hayotdagi
munosabatlardan uzoqlashtirishi mumkin
Oilaviy munosabatlar va ota-onalar roli.
Oʻsmirlarlik davrida ota-onalar bilan
munosabatlar oʻta nozik holatga keladi. Oʻsmirlar oʻzlarining mustaqilligini
isbotlashga intiladilar, ammo hali toʻliq oʻz-oʻziga yetarli emaslar. Shu sababli, ota-
onalar bilan konfliktlar koʻplab kuzatiladi. Ota-onalar oʻsmirlar bilan muloqot qilishda
ochiq, tushunarli va qoʻllab-quvvatlovchi munosabatlarni saqlashlari kerak.
Konfliktlarni hal qilishda ota-onalar oʻsmirlarning oʻz fikrlarini ifodalash imkoniyatini
berishlari zarur. Agar ota-onalar oʻsmirlarning oʻzgarishlarini tushunmasa yoki qabul
qilmasa, bu ularni ruhiy jihatdan zaif holatga tushirishi mumkin.
Oʻsmirlar oilaviy munosabatlarda oʻzlarini aniqlashga harakat qiladilar. Ular
oʻzlarining boshqacha fikrlashini va istaklarini namoyon qilishga urinadilar. Lekin bu
jarayon ota-onalar bilan zoʻr berishlariga olib kelishi mumkin. Oʻsmirlar oʻzlarining
boshqacharoq fikrlashini namoyon qilish orqali oʻzlari haqidagi fikrlarni bildirishga
intiladilar, ammo bu ota-onalar uchun qiyinlik tugʻdirishi mumkin. Shuning uchun, ota-
onalar oʻsmirlar bilan muloqot qilishda tushunarli va qoʻllab-quvvatlovchi boʻlishlari
lozim.
Zamonaviy texnologiyalar taʼsiri.
Zamonaviy texnologiyalar oʻsmirlarning
hayotiga chuqur taʼsir koʻrsatadi. Ijtimoiy tarmoqlar, onlayn oʻyinlar va virtual
kommunikatsiyalar ularning real hayotdagi munosabatlariga tasir qiladi. Baʼzan
oʻsmirlar virtual dunyoda oʻzlarini haqiqiy hayotga qaraganda erkinroq his qiladilar.
Lekin bu ularni ijtimoiy izolyatsiyaga olib kelishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlar oʻsmirlarga yangi doʻstlar topish va oʻzlarini dunyoga
namoyish qilish imkonini beradi, lekin bu ham negativ taʼsirlarga olib kelishi mumkin.
ZARMED
UNIVERSITETI
178
“Ijtimoiy va gumanitar ta’lim yo‘nalishlardagi talabalarning
kompetentligini oshirish: muammolar va yechimlar” mavzusida
Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to’plami
Samarqand-2025. 23-24-may
Oʻsmirlar oʻzlarini ideal hayot yoʻliga yaqinlashtirishga harakat qiladilar, ammo bu
ularni haqiqiy dunyodagi muammolardan uzoqlashtirishi mumkin. Bundan tashqari,
zamonaviy texnologiyalar oʻsmirlarda vaqt rejalashtirish va real hayotdagi
munosabatlarni rivojlantirish qobiliyatini kamaytirishi mumkin. Shuning uchun,
oʻsmirlarga texnologiya bilan ishlashda cheklovlar qoʻyish va ularni real hayotga
qaratish muhimdir.
Xulosa.
Oʻsmirlar psixologiyasidagi dolzarb masalalar keng koʻlamli va
murakkabdir. Ushbu davrda oʻsmirlar biologik, psixologik va ijtimoiy jihatdan katta
oʻzgarishlardan oʻtadilar. Ular oʻzlarini aniqlash, mustaqillikka intilish va kelajakka
nisbatan rejalashtirishga harakat qiladilar. Oʻsmirlar psixologiyasidagi muammolarni
hal qilish uchun ota-onalar, pedagoglar va psixologlar birgalikda ishlashi lozim.
Bundan tashqari, zamonaviy texnologiyalar taʼsirini kamaytirish va oʻsmirlarning real
hayotdagi munosabatlarini rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega.
Mazkur masalalarni yechish orqali oʻsmirlarning psixologik salomatligini
saqlash va ularni mustaqil, barqaror va samarali fuqarolar sifatida tarbiyalash mumkin.
Foydalangan adabiyotlar roʻyxati:
1. Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive
Theory . Prentice-Hall.
2. Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2009). The Narcissism Epidemic: Living in the
Age of Entitlement . Free Press.
3. Steinberg, L. (2014). Adolescence . McGraw-Hill Education.
4. Arnett, J. J. (2000). "Emerging Adulthood: A Theory of Development from the Late
Teens Through the Twenties". American Psychologist , 55(5), 469–480.
5. Prensky, M. (2001). "Digital Natives, Digital Immigrants". On the Horizon , 9(5), 1–
6.
6. Turkle, S. (2011). Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less
from Each Other . Basic Books.
