SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
57
TEKSTIL SOXASIDA RAQOBATBARDOSHLIKNI OSHIRISH
Ikramova Nodira Burkhon kizi
Graduate student, Tashkent State University of Economics
https://orcid.org/0009-0002-6560-668X
https://doi.org/10.5281/zenodo.16880612
Annotatsiya
.
Ushbu
maqolada
O‘zbekiston
tekstil
sanoatida
raqobatbardoshlikni oshirish masalalari yoritilgan. Jahon bozoridagi
tendensiyalar,
innovatsion
texnologiyalarni
joriy
etish,
mahsulot
diversifikatsiyasi, brend yaratish va eksport salohiyatini kengaytirish
strategiyalari tahlil qilingan. Metodologik yondashuv sifatida tizimli tahlil,
xalqaro tajriba o‘rganish va iqtisodiy-statistik usullar qo‘llangan. Natijalar asosida
raqobatbardoshlikni oshirishning ustuvor yo‘nalishlari ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
tekstil sanoati, raqobatbardoshlik, innovatsiya, eksport, brend,
xalqaro standartlar.
Аннотация.
В данной статье рассматриваются вопросы повышения
конкурентоспособности текстильной промышленности Узбекистана.
Проанализированы мировые тенденции, внедрение инновационных
технологий, диверсификация продукции, создание бренда и стратегии
расширения экспортного потенциала. В качестве методологического
подхода использованы системный анализ, изучение международного
опыта и экономико-статистические методы. На основе результатов
определены
приоритетные
направления
повышения
конкурентоспособности.
Ключевые
слова:
текстильная
промышленность,
конкурентоспособность, инновации, экспорт, бренд, международные
стандарты.
Annotation.
This article explores the issues of enhancing the
competitiveness of Uzbekistan’s textile industry. It analyzes global market trends,
the introduction of innovative technologies, product diversification, brand
development, and strategies for expanding export potential. Methodological
approaches include system analysis, examination of international experience, and
economic-statistical methods. Based on the findings, priority directions for
improving competitiveness have been identified.
Keywords:
textile industry, competitiveness, innovation, export, brand,
international standards.
Global iqtisodiyotda tekstil sanoati nafaqat iste’mol tovarlari ishlab
chiqaruvchi yirik tarmoq, balki eksport salohiyati, bandlik darajasi va yalpi ichki
mahsulot (YaIM) o‘sishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatuvchi strategik yo‘nalish sifatida
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
58
e’tirof etiladi. So‘nggi yillarda xalqaro tekstil bozorida raqobatning keskinlashuvi,
texnologik yangiliklarning tez joriy etilishi va ekologik talablarning kuchayishi
natijasida korxonalar uchun innovatsion rivojlanish, mahsulot sifatini oshirish va
bozor diversifikatsiyasi kabi masalalar dolzarb bo‘lib bormoqda.
O‘zbekiston Respublikasida tekstil sanoati iqtisodiyotning yuqori
qo‘shimcha qiymat yaratuvchi tarmoqlaridan biri bo‘lib, paxta-to‘qimachilik
klasterlari tizimi, xomashyoni chuqur qayta ishlash imkoniyatlari va geografik
jihatdan qulay eksport yo‘nalishlari uning raqobat ustunligini belgilovchi omillar
sirasiga kiradi. Rasmiy statistika ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda
1
mamlakat
tekstil mahsulotlari eksporti 80 dan ortiq davlatga yetkazilgan bo‘lib, umumiy
hajmi 3,5 milliard AQSh dollaridan oshdi. Biroq, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega
mahsulotlar ulushining yetarlicha oshmasligi, dizayn va brend yaratishdagi
yetarli darajadagi innovatsiya kamligi, hamda xalqaro sifat va ekologik
standartlarga to‘liq moslashmaganlik tarmoqning global raqobatbardoshligini
cheklab qolmoqda.
Shu bois, tekstil sohasida raqobatbardoshlikni oshirish — zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish, innovatsion mahsulotlar ishlab chiqarish, xalqaro
sertifikatsiya talablariga javob berish, marketing va brending strategiyalarini
rivojlantirish bilan chambarchas bog‘liq. Ushbu maqolada O‘zbekiston tekstil
sanoatining raqobatbardoshlik salohiyatini oshirish yo‘nalishlari ilmiy tahlil
qilinadi, xalqaro tajriba asosida samarali strategiyalar ishlab chiqiladi va ularning
milliy iqtisodiyotga ta’siri baholanadi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
Tekstil sanoatida raqobatbardoshlik masalalari bo‘yicha ilmiy adabiyotlar
asosan uch asosiy yo‘nalishga jamlangan: xalqaro raqobat nazariyalari,
innovatsion
rivojlanish
strategiyalari
va
global
qiymat
zanjirida
integratsiyalashuv mexanizmlari.
Michael Porter (1985)
2
o‘zining “Competitive Advantage” asarida raqobat
ustunligini shakllantirish omillarini “Besh kuch” modeli orqali tahlil qilib, soha
korxonalari uchun mahsulot differensiyatsiyasi, tannarxni optimallashtirish va
bozorga kirish strategiyalarining ahamiyatini ta’kidlaydi. Gereffi va Frederick
(2010)
3
esa global kiyim-kechak qiymat zanjiri modelini ishlab chiqib,
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish va
brend yaratishning strategik ahamiyatini ko‘rsatadi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi. (2024).
O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha yillik
hisobot
. https://www.mf.uz
2
Porter, M. E. (1985).
Competitive advantage: Creating and sustaining superior performance
. Free Press.
3
Gereffi, G., & Frederick, S. (2010). The global apparel value chain, trade and the crisis: Challenges and opportunities
for developing countries.
World Bank Policy Research Working Paper
, 5281. https://doi.org/10.1596/1813-9450-5281
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
59
OECD (2023)
4
hisobotida tekstil sanoatining barqaror rivojlanishi uchun
“yashil” texnologiyalar, qayta ishlangan materiallardan foydalanish, energiya
tejamkor ishlab chiqarish tizimlari va ekologik sertifikatsiya talablarini bajarish
muhim omillar sifatida qayd etilgan. Shuningdek, Banga (2013) o‘z tadqiqotida
global qiymat zanjirida ishtirok etish mamlakatlar uchun nafaqat iqtisodiy foyda,
balki texnologik bilim transferini ham ta’minlashini ta’kidlaydi.
O‘zbekiston olimlaridan M. Yo‘ldoshev (2021)
5
tekstil korxonalarida
innovatsion texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish bo‘yicha ilmiy tavsiyalar bergan bo‘lsa, Sh. Ismoilova (2022)
6
marketing
strategiyalarining eksport salohiyatini kengaytirishdagi o‘rnini tahlil qilgan.
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, raqobatbardoshlikni oshirishda
quyidagi yo‘nalishlar dolzarb ahamiyat kasb etadi:
ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish;
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulot turlarini ishlab chiqarish;
brend yaratish va marketing strategiyalarini takomillashtirish;
xalqaro sifat va ekologik standartlarga moslashish.
Demak, tekstil sanoatining global bozordagi muvaffaqiyati innovatsion
rivojlanish, samarali boshqaruv va xalqaro integratsiya mexanizmlarini
uyg‘unlashtirish orqali ta’minlanadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda tekstil sanoatida raqobatbardoshlikni oshirish omillari va
strategiyalarini aniqlash maqsadida kompleks ilmiy-uslubiy yondashuv
qo‘llanildi. Tadqiqot metodologiyasi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
Tizimli tahlil – tekstil sanoatining ichki va tashqi muhit omillarini baholash,
ishlab chiqarish jarayonlari, xomashyo bazasi, texnologik imkoniyatlar va eksport
salohiyatini aniqlash maqsadida qo‘llanildi. Bu jarayonda Porterning “Besh kuch”
modeli hamda SWOT-analiz asosida sohaning kuchli va zaif tomonlari,
imkoniyatlar va tahdidlar tahlil qilindi.
Qiyosiy tahlil – O‘zbekiston tekstil sanoatining raqobatbardoshlik
ko‘rsatkichlari Turkiya, Xitoy va Bangladesh kabi yetakchi ishlab chiqaruvchi
davlatlar tajribasi bilan solishtirildi. Bu orqali xalqaro bozorda muvaffaqiyatga
erishish uchun zarur bo‘lgan omillar aniqlashtirildi.
4
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2023).
Textiles and clothing: Sector overview
. OECD
Publishing. https://www.oecd.org
5
Yo‘ldoshev, M. (2021). Tekstil korxonalarida innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha ilmiy tavsiyalar.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va innovatsion rivojlanish jurnali
, 4(1), 78–86.
6
Ismoilova, Sh. (2022). Marketing strategiyalarining eksport salohiyatini kengaytirishdagi o‘rni.
Iqtisodiy tadqiqotlar
jurnali
, 3(2), 45–53.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
60
Iqtisodiy-statistik usullar – ishlab chiqarish hajmi, eksport ulushi, mahsulot
tannarxi, qo‘shimcha qiymat ko‘rsatkichi, energiya samaradorligi va xalqaro
sertifikatga ega mahsulotlar ulushi kabi indikatorlar bo‘yicha dinamik tahlil
amalga oshirildi. Ma’lumotlar manbai sifatida O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot va moliya vazirligi, O‘zbekiston tekstil sanoati uyushmasi hamda
xalqaro tashkilotlar (OECD, UNCTAD) hisobotlari ishlatildi.
Metodologik
yondashuvning
bunday
kompleksligi
soha
raqobatbardoshligini oshirishda strategik qarorlar ishlab chiqish, mavjud
resurslarni samarali taqsimlash va global bozor talablariga moslashuvchan
rivojlanish imkonini beradi.
Tahlil va natijalar
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston tekstil sanoati so‘nggi
yillarda barqaror o‘sish tendensiyasiga ega bo‘lib, eksport geografiyasi kengayib,
ishlab chiqarish hajmi ortib bormoqda. 2024-yilda umumiy ishlab chiqarish hajmi
3,5 milliard AQSh dollaridan oshib, eksport 80 dan ortiq davlat bozorini qamrab
oldi. Bu jarayon mamlakatning to‘qimachilik klasterlari tizimini joriy etishi,
xomashyoni chuqur qayta ishlash salohiyatini oshirishi hamda ishlab
chiqaruvchilar uchun qulay investitsion muhit yaratilishi bilan izohlanadi.
SWOT-analiz natijalari quyidagilarni ko‘rsatdi:
Kuchli tomonlar: xomashyo bazasining mavjudligi (paxta yetishtirish
hajmining yuqoriligi), klaster tizimining samaradorligi, mehnat resurslarining
arzonligi, geografik jihatdan strategik joylashuv.
Zaif tomonlar: dizayn va brend yaratishdagi innovatsiya
yetishmasligi, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ulushining pastligi,
energiya samaradorligining yetarli darajada emasligi.
Imkoniyatlar: xalqaro ekologik sertifikatsiyalarni joriy etish, texnik
tekstil va “yashil” mahsulotlar ishlab chiqarish, elektron tijorat platformalaridan
foydalanish orqali global bozorlarga chiqish.
Tahdidlar: global bozor talablarining tez o‘zgarishi, raqobatning
keskinlashuvi, ekologik talablarning kuchayishi, xomashyo narxlarining
tebranishi.
Qiyosiy tahlil natijalariga ko‘ra, Turkiya va Bangladesh kabi yetakchi
davlatlar raqobat ustunligini quyidagi yo‘llar bilan mustahkamlashga erishgan:
dizayn va moda tendensiyalariga moslashuvchan ishlab chiqarish, tezkor
logistika tizimlari, xalqaro sifat va ekologik standartlarga to‘liq moslashish.
O‘zbekiston uchun ushbu tajribalarni moslashtirish, ayniqsa brend yaratish va
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulot turlarini kengaytirish dolzarbdir.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
61
Ekspert baholash natijalariga ko‘ra, raqobatbardoshlikni oshirish bo‘yicha
eng ustuvor strategiyalar quyidagilar:
1.
Innovatsion texnologiyalarni (raqamli dizayn, avtomatlashtirilgan
tikuv liniyalari, 3D to‘qish uskunalari) keng joriy etish.
2.
Eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish, ayniqsa Yevropa Ittifoqi,
AQSh va Yaqin Sharq davlatlariga kirish.
3.
Mahsulot sifati va ekologik tozalik talablariga mos sertifikatlarni olish
(Oeko-Tex, GOTS va boshqalar).
4.
Brend va marketing strategiyalarini kuchaytirish, onlayn savdo
platformalarida faol ishtirok etish.
5.
Energiya tejamkor va ekologik barqaror ishlab chiqarish tizimlarini
yo‘lga qo‘yish.
Umuman olganda, tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston tekstil sanoatida
raqobatbardoshlikni oshirish uchun resurslar va imkoniyatlar yetarli, biroq
xalqaro bozordagi talablar va standartlarga moslashuv darajasini oshirish hamda
innovatsion rivojlanish sur’atlarini tezlashtirish zarur. Strategik yondashuv orqali
mamlakat tekstil sanoati global qiymat zanjirida yanada yuqori pozitsiyani
egallashi mumkin.
Xulosa va tavsiyalar
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston tekstil sanoati so‘nggi
yillarda sezilarli o‘sish sur’atlarini namoyon etmoqda va mamlakat eksport
salohiyatining strategik tarmoqlaridan biriga aylangan. Xomashyo bazasining
boyligi, ishlab chiqarish quvvatlarining kengayishi, klaster tizimining joriy etilishi
hamda qulay geografik joylashuv sohaning asosiy raqobat ustunliklarini belgilab
beradi. Biroq, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ulushining yetarlicha
oshmasligi, dizayn va brend yaratishdagi innovatsiyalar darajasining pastligi,
xalqaro sifat va ekologik standartlarga to‘liq moslashmaganlik tarmoqning global
raqobatbardoshligini cheklovchi omillar sifatida saqlanib qolmoqda.
Tadqiqot asosida quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
1.
Innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish – raqamli dizayn, 3D
to‘qish uskunalari, avtomatlashtirilgan tikuv liniyalari va ishlab chiqarish
jarayonlarini raqamlashtirish orqali samaradorlikni oshirish.
2.
Mahsulot diversifikatsiyasi – texnik tekstil, ekologik toza (organic
cotton) mahsulotlar va yuqori qo‘shimcha qiymatga ega dizaynerlik
kolleksiyalarini ishlab chiqarishni kengaytirish.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
62
3.
Brend va marketing strategiyalarini rivojlantirish – xalqaro
ko‘rgazmalarda ishtirok etish, global elektron tijorat platformalarida faol bo‘lish
va milliy brend imidjini kuchaytirish.
4.
Xalqaro standartlarga moslashish – Oeko-Tex, GOTS kabi ekologik va
sifat sertifikatlarini olish orqali Yevropa Ittifoqi, AQSh va boshqa rivojlangan
bozorlar talablariga javob berish.
5.
Energiya tejamkorlik va ekologik barqarorlik – qayta tiklanuvchi
energiya manbalaridan foydalanish, chiqindilarni qayta ishlash va “yashil” ishlab
chiqarish tizimlarini joriy etish.
6.
Kadrlar salohiyatini oshirish – dizayn, moda menejmenti, xalqaro
marketing va texnologik ishlab chiqarish bo‘yicha malakali mutaxassislar
tayyorlash.
Xalqaro tajriba ko‘rsatadiki, raqobatbardoshlikni oshirishda texnologik
yangilanish, sifat menejmenti, bozor diversifikatsiyasi va barqaror ishlab
chiqarish yondashuvlari uyg‘un qo‘llanilgandagina yuqori natijalarga erishish
mumkin. Shu bois, O‘zbekiston tekstil sanoatida ishlab chiqarish samaradorligi va
eksport salohiyatini oshirish, global bozor talablariga moslashuvchan
strategiyalarni amalga oshirish kelgusidagi barqaror o‘sishning muhim garovi
hisoblanadi.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar:
1. Banga, R. (2013). Measuring value in global value chains. UNCTAD Policy Brief,
18, 1–4. https://unctad.org
2. Gereffi, G., & Frederick, S. (2010). The global apparel value chain, trade and the
crisis: Challenges and opportunities for developing countries. World Bank Policy
Research Working Paper, 5281. https://doi.org/10.1596/1813-9450-5281
3. Ismoilova, Sh. (2022). Marketing strategiyalarining eksport salohiyatini
kengaytirishdagi o‘rni. Iqtisodiy tadqiqotlar jurnali, 3(2), 45–53.
4. Organisation for Economic Co-operation and Development. (2023). Textiles
and clothing: Sector overview. OECD Publishing. https://www.oecd.org
5. Porter, M. E. (1985). Competitive advantage: Creating and sustaining superior
performance. Free Press.
6. Yo‘ldoshev, M. (2021). Tekstil korxonalarida innovatsion texnologiyalarni joriy
etish bo‘yicha ilmiy tavsiyalar. O‘zbekiston iqtisodiyoti va innovatsion rivojlanish
jurnali, 4(1), 78–86.
7. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi. (2024). O‘zbekiston
iqtisodiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha yillik hisobot. https://www.mf.uz
8. O‘zbekiston tekstil sanoati uyushmasi. (2024). To‘qimachilik sanoati
rivojlanishi va eksport ko‘rsatkichlari. https://uztextile.uz
