403
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
RAQAMLI MARKETING XIZMATLARI TUSHUNCHASI VA O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Baxromova Nilufar Xoshimovna
Toshkent davlat yuridik universiteti, Uzluksiz ta’lim boshqarmasi xodimi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14492171
Annotatsiya. Ushbu maqolada raqamli marketing xizmatlari axborot mahsulotlari va
xizmatlari sifatida, hususan ma’lumotlar intellektual tizimi asosida o‘rganilgan.
Ushbu ma’lumotlar intellektual tizimlaridan foydalanishning turli jihatlari va ularni
sotishdan olinidagan foydani maksimallashtirish jaryonlari tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar: raqamli marketing, raqamli iqtisodiyot, axborot mahsulotlari, AKT, raqamli
texnologiyalar.
THE CONCEPT AND CHARACTERISTICS OF DIGITAL MARKETING SERVICES
Abstract. This article studies digital marketing services as information products and
services, in particular, based on information intelligence systems.
Various aspects of the use of these information intelligence systems and the processes of
maximizing the profit from their sale are analyzed.
Keywords: digital marketing, digital economy, information products, ICT, digital
technologies.
КОНЦЕПЦИЯ И ОСОБЕННОСТИ ЦИФРОВЫХ МАРКЕТИНГОВЫХ УСЛУГ
Аннотация. В данной статье услуги цифрового маркетинга изучаются как
информационные продукты и услуги, особенно основанные на интеллектуальной системе
информации. Анализируются различные аспекты использования этих интеллектуальных
информационных систем и процессы максимизации прибыли от их продажи.
Ключевые слова: цифровой маркетинг, цифровая экономика, информационные
продукты, ИКТ, цифровые технологии.
KIRISH
Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining
rivojlanishi
dunyoda
marketing
boshqaruviga turlicha yangicha yondashuvlar, jarayonlar transformatsiyasini talab qilmoqda.
Axborot jamiyatining rivojlanishi, aqlli iqtisodiyot, globallashuv jarayonlari raqamli
marketingdan foydalanishni taqozo etmoqda. Raqamli marketing paradigmasining o‘zi esa doimiy
ravishda rivojlanib bormoqda, bu biznesning muvaffaqiyatli rivojlanishi va raqobatdoshligi uchun
sharoit yaratadi.
404
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Raqamli marketing (ingl. digital marketing) bu raqamli axborot- kommunikatsiya
texnologiyalari va elektron vositalardan foydalangan holda mijozlar va biznes sheriklar bilan
o‘zaro munosabatlarni ta’minlashga qaratilgan marketing. Keng ma’noda raqamli marketing
deganda biz raqamli axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda marketing
faoliyatini amalga oshirishni tushunamiz [1].
ADABIYOTLAR SHARHI
Axborot biznesi xizmatlari bozoridagi jarayonlarni tahlil qilganimizda bozorning ideal
modeli sof raqobatga asoslanishi va u real iktisodiyotda uchramasligini inobatga olish lozim. Biroq
bozordagi sog‘lom raqobat bilan o‘xshash holatni qayd etish mumkin bo‘lgan vaziyat shuki, u
yerda axborot, hususan, dasturiy mahsulotlarni ko‘p sonli tarqatuvchilari faoliyat olib boradi.
Misol tariqasida axborot bozorining raqamli marketingdan foydalanish sohasini olib
qaraydigan bo‘lsak, bu yerda nosog‘lom raqobat tushunchasini qo‘llash o‘rinli bo‘ladi [2].
TADQIQOT METODOLOGIYASI VA EMPIRIK TAHLIL
Ko‘p kanalli savdo texnologiyasining innovatsion turlariga kanaldan tashqari va
kanallararo savdo kiradi. Ular bir nechta savdo kanallaridan tashkil topgan tizimning axborot
texnologiyalari asosida avtomatlashtirish bilan ajralib turadi. Ushbu ko‘p kanalli turlardan
foydalanish chakana savdo korxonasining AT-infratuzilmasini qayta tashkil etishni talab qiladi,
bu esa bitta AT muhitida turli tarqatish kanallari jarayonlarini amalga oshiradi. Ko‘p kanalli
kanallardan foydalanishda marketingning asosiy yangiliklaridan biri bu xaridorni sotuvchi uchun
mavjud bo‘lgan turli xil savdo kanallarida bir xil identifikatsiyalashdir. Ko‘p kanalli yondashuv
har bir mijozga shaxsiylashtirilgan munosabatni talab qiladi. U umuman savdo-sotiq
rivojlanishining asosiy marketing elementidir. Buning uchun ma’lum bir mijozga yo‘naltirilgan va
uni saqlab qolish va uning sadoqatini oshirishga qaratilgan yangi savdo tushunchalarini joriy etish
talab etiladi. Ushbu tushunchalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: shaxsiy reklama aksiyalari,
mijozga
maqsadli
takliflar,
sodiqlik
dasturlaridan
foydalanish,
savdo
kanallarini
avtomatlashtiradigan AT tizimlarida xaridorning shaxsiy hisob raqamidan foydalanish, tahlil
tizimlari asosida shaxsiy maqsadli marketing tashabbuslaridan foydalanish.
O‘zaro faoliyat kanallari orqali sotish (o‘zaro kanal) ko‘p kanalli kanallarga
integratsiyalashuv, o‘zaro ta’sir va o‘zaro aloqalarni boshqarishni o‘z ichiga oladi. Chakana savdo
uchun nafaqat bir nechta savdo kanallariga ega bo‘lish, balki ushbu kanallarni boshqarish
imkoniyatiga ega bo‘lish muhimdir. Bu chakana savdo kanalini hisobga olgan holda
xaridorlarning maqsadli guruhlariga turli vaziyatlarda ta’sir o‘tkazishiga imkon beradi.
Shuningdek, kanalni boshqarish mijozning qaysi kanalni afzal ko‘rishi asosida mijozlar
ishtirokini yaxshilash uchun muhimdir.
405
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
U yaxshi narxga Internetni, mahsulotni sinab ko‘rishni yoki unga tegishni afzal ko‘rgan
an’anaviy do‘konni planshet yoki smartfon yordamida xarid qilish uchun mobil kanalni tanlashi
mumkin. Ko‘p kanalli mahsulot narxining pasayishiga olib keladi, chunki turli tarqatish
kanallarida mahsulot narxi bir xil bo‘lishi kerak.
Kross kanal chakana savdosi mijozlarga barcha kanallarda uzluksiz xarid qilish tajribasini
taqdim etish uchun bir nechta savdo va marketing kanallarini birlashtiradi. Ushbu texnologiyadan
foydalangan xaridor turli xil kanallarda sotib olish jarayonining turli bosqichlarini amalga oshirishi
mumkin, masalan: statsionar kompyuter yoki mobil qurilmadan foydalangan holda Internetda
ma’lumot qidirish, lekin do‘konda (veb-to-store) xarid qilish, yoki do‘konda mahsulotni ko‘ring
va Internetda (do‘kondan-vebga) sotib oling.
Ko‘p kanalli statsionar va internet-do‘kon egalariga savdo samaradorligini oshirishga
imkon beradi. Ko‘p kanalli dasturni amalga oshirish uchun aqlli xususiyatlarga ega dasturlardan
foydalaniladi. O‘zaro faoliyat platformali yechimlardan foydalanadigan savdogarlar TOP-10
internet-do‘konlariga kiritilgan. Bu Frgos, Tecco, M&S, Buyuk Britaniyadagi Next; Konrad,
Bomprix, Weltbild Germaniyada; AQShdagi Walmart, Best Buy, Target, Masys.
Ko‘p kanalli konsepsiyani amalga oshirish uchun tegishli qo‘shimcha qurilmalar talab
qilinadi. Ro‘yxatdagi oqimlarni boshqarish uchun korxonalarni boshqarish tizimiga, ya’ni ERP
tizimiga o‘rnatilgan katalogdan foydalanish yetarli emas. Sinxronizatsiya va ma’lumotlar sifatini
ta’minlash orqali to‘ldirilgan tovarlarning yagona to‘liq katalogidan foydalanish talab etiladi.
Ushbu maqsadlar uchun yirik savdo korxonalari mahsulot katalogini boshqarish tizimidan,
RIM tizimidan foydalanishlari mumkin.
PIM-tizimlar (mahsulot to‘g‘risidagi axborotni boshqarish) tovarlarni reklama qilish va
sotish maqsadida axborotni markaziy boshqarish uchun ishlatiladi. Ma’lumotlar turli xil
kanallardan, shu jumladan geografik jihatdan tarqalgan savdo nuqtalaridan olinishi mumkin.
Omni-kanal texnologiyasini qo‘llash. Qo‘shma so‘zlardagi “omni” so‘zi to‘liqlik,
universallikni anglatadi. Ushbu texnologiya ko‘p kanalli texnologiyani ishlab chiqishdir, ammo
uning qo‘llanilishi turli kanallardan foydalanishda muammosiz yondashishga qaratilgan. Shu
bilan birga, barcha kanallar yagona ma’lumotlar bazasi, narxlar, reklama aksiyalari va boshqalar
bilan ishlaydi. Ularga kirish Internetga ulangan mobil qurilmalar, statsionar kompyuterlar, B2C
va B2B axborot tizimlari, televizorlar, kataloglar yordamida amalga oshiriladi.
Xizmatni shaxsiylashtirish ushbu texnologiyadan foydalanishning muhim omilidir. Ushbu
texnologiya ma’lum xaridorlarning ijtimoiy tarmoq saytlariga, Internet-saytlarga, sodiqlik
dasturlaridan, ma’lumotlarni yig‘ish usullaridan foydalanganda olingan ma’lumotlardan samarali
foydalanishga imkon beradi.
406
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Turli kanallardan ma’lumot real vaqtda qabul qilinadi, bu esa xaridorning o‘ziga xos
ehtiyojlarini hisobga olgan holda uni sotib olish uchun ishlatishga imkon beradi. Ushbu yondashuv
savdo samaradorligini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin, ammo bu korxonaning tashkiliy
tuzilmasini o‘zgartirishni talab qiladi.
Kompaniyalarni ko‘p kanalli bo‘lishga undovchi asosiy kuchlari quyidagilarni o‘z ichiga
oladi:
1)
raqobatchilar yangi strategiyani ilgari amalga oshirishidan qo‘rqishi;
2)
yangi texnologiyani tatbiq etgan korxona raqobatchilarga nisbatan faqat vaqtinchalik
ustunlikni oladi. Shu sababli, korxonalar o‘z faoliyat segmentida yetakchilikni saqlab qolish uchun
doimiy ravishda yangilik kiritishga majbur. Shuningdek, ko‘p kanalli biznes imkoniyatlarini
qo‘llab- quvvatlovchi texnologiyani nazarda tutadi.
Ko‘p kanalli ulanishni ta’minlaydigan tizimlarga Intel ning chakana intellektual axborot
tizimlari kiradi. Ular sizga barcha kanallar orqali xaridorlar uchun mahsulotning jozibadorligini
nazorat qilish, iste’molchilarning xatti-harakatlarini ishonchli va xavfsiz tahlil qilish imkonini
beradi va tahlil natijalariga ko‘ra moliyaviy daromadlarni yaratishga yordam beradi. Intelning
o‘zaro aloqada va ishonchli chakana razvedkasi dinamik bozorda ajralmas bo‘lishi uchun zarur
bo‘lgan barcha ma’lumotlarni taqdim etadi. Ular zamonaviy ko‘p kanalli chakana bozorda
zaxiralarni, ortiqcha narsalarning to‘liq ko‘rinishini va nazoratini ta’minlaydi. Ushbu tizimlar
savdogarlarga bir nechta manbalardan, shu jumladan do‘konlardan, yetkazib beruvchilardan va
omborlardan inventarizatsiya ma’lumotlarini osonlikcha birlashtirish, tahlil qilish va boshqarish
imkoniyatini beradi. Shunday qilib, u pul mablag‘lari va kerakli resurslar to‘g‘risida ma’lumotni
o‘z vaqtida olish imkoniyatini beradi, shuningdek kerakli vaqtda kerakli savdoni amalga oshirish
uchun real imkoniyatlarni beradi.
Intel kompaniyasining aqlli chakana savdo tizimlariga quyidagilar kiradi: Phosabby Sotial
display Boost Brandi, Intellegent Self-Offers Center, Intellegent Shelf Label Solution, Intellegent
dynamic Store Merchandising.
Ko‘p kanalli marketing sodiqlik dasturlarini, raqamli kvitansiyalarni, mobil kuponlarni,
turli xil kanallarda sotiladigan mobil to‘lovlarni yagona tizimga birlashtirishga imkon beradi.
Shunday qilib, ko‘p kanalli marketing Germaniyaning Etalon GmbH kompaniyasi tomonidan
qo‘llaniladi, bu uchun kompaniya NuBON ko‘p kanalli yechimidan foydalanadi. Ushbu yechim
shahar telefonlari, onlayn xaridlar va mobillik kabi kanallarni birlashtiradi. Tizim raqamli cheklar,
mobil kuponlar, mobil to‘lovlar va sodiqlik dasturlari bilan o‘zaro aloqada.
Raqamli marketingning kanallari:
Internet.
Ushbu kanal global tarmoqqa ulangan har qanday qurilmalardan: noutbuklar,
planshetlar, kompyuterlar, smartfonlar va boshqalardan foydalanishni ta’minlaydi, raqamli
407
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
marketingning bir qismi sifatida reklama Internetda joylashtiriladi (qidiruv, kontekstual, banner,
tizer va boshqalar), passiv yoki virusli reklama uchun turli xil tarkibni yaratish (videolar, matnli
maqolalar va boshqalar), ijtimoiy tarmoqlarda tovarlar va xizmatlarni reklama qilish, ekspert
xulosalarini nashr etish, saytni qidiruv tizimini optimallashtirish.
Raqamli televidenie.
U analog televizorning bozordagi o‘rnini asta-sekin bosmoqda va
tobora global tarmoq bilan integratsiyalashmoqda. Raqamli telekanalda raqamli marketingning
eng keng tarqalgan formati bu tijorat tanaffuslarida efirga uzatiladigan qisqa videofilmlarni
yaratishdir. Ba’zi hollarda, sudraluvchi chiziqlar va boshqa imkoniyatlar ham qo‘llaniladi.
Mahalliy tarmoqlar.
Bularga kompyuterlarning turli xil mahalliy “uyushmalari” kiradi.
Bular bitta ofis ichidagi korporativ tarmoqlar, yakka tartibdagi uylar, shaharlardagi
mahalliy tarmoqlar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Ushbu kanal orqali odatda aniq geografik
ma’lumotlarga ega auditoriyaga mo‘ljallangan tovarlar va xizmatlarning reklamalari tarqatiladi.
Mobil qurilmalar.
Bu uyali telefonlar, smartfonlar. Mobil qurilmalar orqali targ‘ib
qilishning eng keng tarqalgan usuli bu reklama taklifi bilan SMS xabarlarni yuborishdir. U
mijozlar bazasiga ko‘ra (ya’ni xizmatlardan foydalangan yoki ushbu kompaniyadan tovar sotib
olgan odamlar soniga qarab) ham, mustaqil telefonlar to‘plamlariga ko‘ra ham amalga oshirilishi
mumkin. Mobil gadjetlar kanali orqali siz boshqa vositalardan ham foydalanishingiz mumkin,
masalan, WOW-qo‘ng‘iroqlar, firma takliflari, uchinchi tomon dasturlarida reklama.
XULOSA VA MUNOZARA
Shunday qilib, quyidagi xulosalar qilish mumkin:
1)
marketing logistika tizimining rentabelligi (yetkazib berishni bajarish) va kirish manbai
(xarajatlar);
2)
daromadlar va xarajatlar ma’lum bir munosabatdadir, ya’ni u korxonaning o‘ziga xos
xususiyatlari va bozorning o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi: bozorning o‘ziga xosligi
xizmat ko‘rsatish darajasini va uning asosida xarajatlarni belgilaydi; xarajatlar shuning uchun
sotish dinamikasi bilan belgilanadi;
3)
bozorga yo‘naltirilganligi darajasida. Shu bilan birga, ushbu tizimning vazifalari faqat
mahsulotga yo‘naltirilgan ekan (marketing menejmentining dastlabki tushunchalaridan biri), bu
muvaffaqiyatsizlikka uchraydi;
REFERENCES
1.
Tedeev A.A. Elektron tijorat (elektron iqtisodiy faoliyat): Huquqiy tartibga solish va
soliqqa tortish. M .: Oldin. 2002. 224-bet.
408
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
2.
F. G. Pankratov, Yu K. Bazhenov, V. G. Shaxurin. Reklama asoslari. M.: 2011 yil. Art.
345-348., Abalkin L.I. Siyosiy iqtisod va iqtisodiy siyosat - M.: Mysl, 1970.-232s.
3.
Tereshchenko L.K. Elektron tijoratni huquqiy tartibga solish // Huquqiy dunyo. 2001. No
10. B. 36-42.
4.
Alekseev I.Yu. Elektron tijorat: Internetda tadbirkorlik faoliyatining huquqiy muammolari
// Advokat, 2000. No 3. S. 43.
5.
Sigarev A.V. Elektron tijorat: iqtisodiy beqarorlik sharoitida muammolar va istiqbollar //
Rossiya Ichki ishlar vazirligining Moskva universiteti axborotnomasi. 2013 yil. № 2. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/elektronnaya-kommertsiya-vyzovy-i-perspektivy-v-
usloviyah-ekonomicheskoy-nestabilnosti (kirish sanasi: 29.01.2023).
