181
ISPAN SHALFEYI O’SIMLIGININ’ DA’RILIK QA’SIYETI.
Kalmuratova A.
2-basqısh magistrantı
Tursunboev H.E.
Ilimiy basshı: dotsent.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10035893
Anotatsiya.
Teziste ispan shalfeyi (Salvia hispanica L.) όsimliginin’ da’rilik qásiyetleri
haqqında maǵlıwmatlar keltirilgen.
Gilt sόzler:
Ispan shalfeyi tuqimi, da’rilik qa’siyeti.
MEDICINAL PROPERTIES OF THE SPANISH SAGE PLANT.
Abstract.
The thesis presents information about the medicinal properties of the Spanish
sage (Salvia hispanica L.).
Key words:
Spanish sage seed, medicinal properties.
ЛЕЧЕБНЫЕ СВОЙСТВА ИСПАНСКОГО ШАЛФЕЯ.
Аннотация.
В диссертации представлены сведения о лечебных свойствах шалфея
испанского (Salvia hispanica L.).
Ключевые слова:
семя испанского шалфея, лечебные свойства.
K
IRISIW
.
Respublikamizda da’rilik o’simliklerdin’ tu’rlerin u’yreniw, olardan xaliq
meditsinasinda qollaniliwina u’lken itibar qaratilmaqta. Usilar arasinda o’zinin’ da’rilik u’lken
ha’m paydali qa’siyeti menen chia o’simligide bar.
Ispan shalfeyi (
Salvia hispanica
L.) — Lamiaceae tuqimlasına tiyisli ósimlik. Ispan
shalfeyi Latin Amerikası (ásirese, Meksika), sonıń menen birge, AQShtin’ qubla-batıs bólegindegi
mámleketler xalqı tárepinen qollaniladi.
Boyı 1 m ge shekem bolǵan bir jıllıq ot ósimlik chia yamasa ispan shalfeyı - Oraylıq hám
Qubla Meksika, Gvatemala, Ekvador, Boliviya hám Argentina daǵı qurǵaqshıl hám yarım
qurǵaqshıl ıqlımı bolǵan tawlı aymaqlarda o’sedi. Ósimlik + 5° C den tómen hawa temperaturasına
shidamaydi. Tiyisli ıqlım sharayatında ol 60 - 90 sm biyiklikke jetedi. Japiraqlari qarama-qarsi
uzınlıǵı 4-8 sm, keńligi 3-5 sm. Gu’ller aq ren’ge iye. Tuqimlar kishi sopaq, diametri shama menen
1 mm. Olar bawır ren’, kúlreń, qara yamasa aq reńde bolıp, mayda bo'rtpe naǵıslı sızıqlı.
Ximiyaliq qurami: Chia tuqimlarında 20% protein, 34% may hám úlken muǵdardaǵı
antioksidantlar bar. Ásirese, linolenik hám basqa omega-3 may kislotalarina bay. Chia tuqimları
182
sonıń menen birge vitaminlarsi óz ishine aladı: A, C, E, B1, B2, PP, sonıń menen birge, kóp
muǵdarda kaliy, kaltsiy, magniy, fosfor, selen hám tsink.
Kóp muǵdarda antioksidantlar ámeldegi chia tuqimlari onıń joqarı antioksidant quramı
den-sawlıqqa unamlı tásir kórsetedi. Eń áhmiyetlisi, onıń antioksidantlari kletkalardaǵı
molekulalarǵa ziyan jetkizetug’in hám qariw hám saratan sıyaqlı keselliklerge alıp keletuǵın erkin
radikallar islep shig’ariwina qarsı gúresedi.
Júrek keselligi hám ekinshi túrdegi diabet qáwpin azaytadı. Qan basimin tu’siriwde
isletiledi. Sonday-aq su’yek ushın zárúrli bolǵan azıqlıq elementlarǵa bay. Buǵan kaltsiy, fosfor,
magniy hám belok kiredi. Onıń quramındaǵı kaltsiy ásirese tásirli. 30 gramm chia tuqimi ku’nlik
kaltsiyge bolǵan mútajliktiń 18 % qandiradi. Bul kópshilik sút ónimlerinen joqarı.
Sonıń menen birge bul túrdegi tuqimlardan paydalanıw qan basımın normallastıradı, sol
sebepli olar gipertoniya menen kesellengen insanlar ushın paydalı bolıp tabıladı. Ispan shalfeyi
tuqimları denege tómendegishe paydalı tásir kórsetedi:
-quramında kaltsiy, fosfor hám magniy bar ekenligi sebepli tıs hám su’yeklerdi
bekkemlew, bul ónim quramındaǵı omega-3 may kislotalari sebepli júrek-qan - tamır sistemasınıń
jumisına paydalı tásir, deneden xolesterin, may, kanserogenlar hám basqa zıyanlı elementlardı
shıǵarıp taslaw ,isheklerdi jaqsilaw, usınıń menen ish qatıwınıń aldın aladı.
Balalar ushın ispan shalfeyi tuqimları ósip atırǵan organizm ushın paydalı hám tómendegi
tásirge iye:
Nerv sistemasın bekkemleydi hám rawajlantıradı, suw hám mineral duzlar balansınıń
normal kórsetkishlerine alıp keledi; gormonal teń salmaqlılıqtı normallastıradı, bul ásirese
óspirimlik dáwirinde paydalı boladı , ishek hám basqa awqat as sińiriw organlarinin’ iskerligin
jaqsılaydı, anemiya rawajlanıwınıń aldın aladı.
Chia tuqimında vitaminlar hám makroelementler bolıp olar bala denesiniń tuwrı ósiwi hám
rawajlanıwına úles qosadı. Kaliy júrektiń tuwrı islewin támiyinleydi. Fosfor óz gezeginde balanıń
nerv sistemasın bekkemlewge járdem beredi hám kaltsiy menen birge bala denesiniń su’yekleri
hám tislerin bekkemleydi. Temir hám magniy qan payda boliwin normallastıradi. Tuqimdaǵı kóp
muǵdardaǵı magniy, marganets hám temir normal endokrin sistemanı saqlawǵa ja’rdem beredi.
REFERENCES
1. 12. X X Xolmatov, A I Karimov –’’Dorivor oʻsimliklar’’
2. O’ Pratov, Q Jumayev –’’Yuksak o’simliklar sistematikasi’’. Toshkent-2003.
3.
Сокольский И.
