ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
304
MUSTAQILLIK YILLARIDA O’ZBEKISTONDA KITOBXONLIKNI
RIOJLANTIRISH
Komilova E’zoza Kamoliddin qizi
Millat Umidi Universiteti 1-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17574384
Annotatsiya
.
Ushbu maqolada mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida
kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan islohotlar, dasturlar va
tashabbuslar tahlil qilinadi. Shuningdek, aholi, ayniqsa yoshlar o‘rtasida kitob o‘qishga bo‘lgan
qiziqishni oshirish, axborot-resurs markazlari faoliyatini takomillashtirish hamda milliy
ma’naviyatni yuksaltirishda kitobxonlikning o‘rni yoritilgan. Maqolada davlat siyosatida
kitobxonlikni qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari va bu yo‘nalishda erishilgan yutuqlar ham
o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar:
kitobxonlik, ma’naviyat, ta’lim, yoshlar, axborot-resurs markazlari,
madaniyat, islohotlar, mustaqillik davri, o‘qish madaniyati, davlat siyosati.
PROMOTING READING IN UZBEKISTAN DURING THE YEARS OF
INDEPENDENCE
Abstract.
This article analyzes the reforms, programs, and initiatives implemented in
Uzbekistan during the years of independence to promote reading culture. It highlights the role of
reading in enhancing national spirituality, improving the activities of information-resource
centers, and increasing public — especially youth — interest in books. The paper also examines
the state policies and mechanisms aimed at supporting and developing reading culture in
Uzbekistan.
Keywords:
reading, spirituality, education, youth, information and resource centers,
culture, reforms, the period of independence, reading culture, state policy.
РАЗВИТИЕ ЧТЕНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются реформы, программы и
инициативы, осуществленные в годы независимости Узбекистана, направленные на
развитие культуры чтения. Особое внимание уделено роли чтения в повышении
национального духовного уровня, совершенствовании деятельности информационно-
ресурсных центров и укреплении интереса молодежи к книгам. Также исследуются
государственная политика и механизмы поддержки и развития книжной культуры в
Узбекистане.
Ключевые слова:
чтение, духовность, образование, молодёжь, информационно-
ресурсные центры, культура, реформы, период независимости, культура чтения,
государственная политика.
Kirish
Insoniyat tarixida bilim, ma’naviyat va tafakkurning asosiy manbai bu – kitobdir. Kitob
insonni o‘ylashga, tahlil qilishga, farqlash va xulosa chiqarishga o‘rgatadi. Har bir millatning
taraqqiyoti, uning madaniy va intellektual yuksalish darajasi bevosita xalqining kitobga
munosabati bilan belgilanadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
305
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng, millatning ma’naviy tiklanishida
kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish eng muhim vazifalardan biriga aylandi. Chunki asrlar
davomida xalqimizni ma’naviy jihatdan boyitgan manbalar – bu yozma meros, buyuk
allomalarimizning asarlari va adabiyot edi.
Bugun kitob – O‘zbekiston taraqqiyotining tayanchi, yoshlar ma’naviyatining kaliti
sifatida e’tirof etilmoqda. Mustaqillik yillarida bu yo‘nalishda davlat siyosati, ta’lim tizimi va
jamiyat miqyosida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi.
Mustaqillikdan oldingi davrda kitobxonlik holati
Sovet davrida o‘zbek jamiyatida kitoblar mavjud bo‘lsa-da, ularning mazmuni ko‘pincha
siyosiy-mafkuraviy ruhda edi. Asarlar “kommunistik tarbiya”, “mehnat qahramonligi”,
“partiyaviy g‘oya”larga yo‘naltirilgan bo‘lib, xalqning asl tarixini, diniy merosini, milliy
qadriyatlarini aks ettiruvchi adabiyotlar cheklangan edi.
Kutubxonalar soni ko‘p bo‘lsa ham, ulardan foydalanish imkoniyatlari tor edi. Kitob
o‘qish ko‘proq majburiy tarzda amalga oshirilgan, o‘quvchilarda mustaqil mutolaa madaniyati
shakllanmagan edi.
Ammo xalq orasida baribir kitobga muhabbat so‘nmagan — shoir va yozuvchilar asarlari
yashirin tarzda o‘qilgan, xalq og‘zaki ijodi avloddan avlodga o‘tgan. Mustaqillik aynan shu ichki
ehtiyojni uyg‘otdi va yangidan ma’naviy uyg‘onish davrini boshlab berdi.
Mustaqillikdan keyingi davrda kitobxonlik siyosati
1. Davlat rahbarlarining tashabbuslari
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov shunday degan edi:
> “Kitob — bu hayotning, bilimning, ma’naviyatning eng muhim manbai. Kitobni
qadrlash – millatni qadrlashdir.”
Uning davrida “Ma’naviyat va ma’rifat” markazi, “Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston
Milliy kutubxonasi” va “O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi” orqali xalqni kitob bilan
bog‘lash ishlari olib borildi.Shuningdek, mustaqillik yillarida “O‘zbekiston Yozuvchilar
uyushmasi” faoliyati kengaytirilib, mahalliy ijodkorlarni qo‘llab-quvvatlash uchun “Oltin qalam”
mukofoti, “Yilning eng yaxshi kitobi” tanlovlari yo‘lga qo‘yildi.
2.Prezident Shavkat Mirziyoyev davrida yangi bosqich
2017-yil 12-yanvar kuni Prezident Shavkat Mirziyoyev “Kitob mahsulotlarini chop etish
va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish
to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi.
Ushbu qaror asosida:
“Kitobxonlik haftaligi” tadbirlari o‘tkazila boshlandi;
“Eng faol kitobxon” respublika tanlovi har yili millionlab yoshlarni qamrab olmoqda;
“Kitob karvoni”, “Yosh kitobxonlar festivali”, “O‘qigan biladi” kabi loyihalar tashkil
etildi;
Maktab va kutubxonalarga yangi adabiyotlar yetkazib berildi;
2021-yil “Kitobxonlikni rivojlantirish yili” sifatida e’lon qilindi.
Natijada, yoshlar orasida kitobga qiziqish sezilarli darajada oshdi. Internet asrida ham
kitobning qadri saqlanib qolayotgani – bu O‘zbekiston siyosatining yutug‘idir.
3. Nashriyotlar va tarjima maktabining rivoji
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
306
Mustaqillik yillarida o‘nlab yangi nashriyotlar paydo bo‘ldi: “Yangi asr avlodi”, “Hilol-
Nashr”, “Cholpon”, “Sharq”, “Akademnashr”, “Ziyo-Media” kabi.
Ular diniy, tarixiy, badiiy, ilmiy va bolalar adabiyotini muntazam chop etmoqda.
Shuningdek, xorijiy adabiyotlar tarjimasi kuchaydi. Jorj Oruell, Ernest Xeminguey,
Gabriel Garsia Markes, Paulo Koelo, Jaloliddin Rumiy, Dante Aligeri, Lev Tolstoy kabi
yozuvchilarning asarlari o‘zbek tiliga tarjima qilinib, kitob do‘konlarida keng tarqatildi.
Tarjima jarayonida yosh tarjimonlar avlodi shakllanib, o‘zbek adabiy tilini boyitishda
faol rol o‘ynamoqda. Bu esa O‘zbekistonni jahon adabiy makoniga yaqinlashtirdi.
4. Kutubxonalar tizimining modernizatsiyasi
2006-yilda qabul qilingan “Axborot-kutubxona tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi
qaror asosida respublika bo‘ylab axborot-resurs markazlari (ARM) tashkil etildi.
Bu markazlarda foydalanuvchilar nafaqat bosma kitoblar, balki elektron adabiyotlar,
ma’lumotlar bazalari, internet resurslaridan foydalanish imkoniga ega bo‘ldi.
Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona to‘liq raqamlashtirilib, dunyo
kutubxonalariga ulangan. Hududlarda ham “Mahalla kutubxonasi”, “Mobil kutubxona”,
“Elektron ARM” kabi yangi shakllar paydo bo‘ldi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda 10 mingdan ortiq kutubxona faoliyat yuritadi, ularning
aksariyati yoshlar uchun bepul ochiq.
5.Yoshlar orasida kitobxonlik madaniyatining shakllanishi
Yoshlar orasida kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishni oshirish maqsadida turli harakatlar va
aksiyalar tashkil etildi:
“Bir yosh – bir kitob” loyihasi;
“Kitob sovg‘a qil” aksiyasi;
“Kitob bilan o‘sim” dasturi;
Maktab, kollej va oliygohlarda “Eng faol kitobxon” nominatsiyalari.
Bugun yoshlar faqat qog‘ozli kitob emas, balki audiokitob va elektron kitoblar orqali ham
o‘qish imkoniga ega. Booknomy, Ziyonet, Kitob.uz, Asaxiy Books, Google Books kabi
platformalar mutolaa madaniyatining yangi shaklini yaratmoqda.
Ayni paytda, yoshlar o‘z bloglarida o‘qigan kitoblari haqida fikr almashmoqda, ijtimoiy
tarmoqlarda “#kitobsevar”, “#bookreviewuz” kabi taglar ostida kitob tavsiyalari berilmoqda.
Bu – zamonaviy avlodda o‘qish madaniyatining shakllanayotganining yaqqol dalilidir.
6.Raqamli asrda kitobning o‘rni
Raqamli texnologiyalar tez rivojlanayotgan bugungi davrda ham kitobning qadri
kamaygani yo‘q, aksincha, u yangi shaklga kirdi. Elektron kutubxonalar, onlayn nashrlar, mobil
ilovalar orqali bilim olish imkoniyati yanada qulaylashdi.
Ammo bu qulayliklar bilan birga insonning diqqatini tarqatuvchi omillar ham
ko‘paymoqda. Shu sababli, mutolaa madaniyatini yoshlar ongiga singdirish – ta’lim tizimining
eng muhim vazifasiga aylandi.
Bugun o‘quvchilarning darslikdan tashqari badiiy adabiyot o‘qishiga rag‘batlantirish, ota-
onalar va o‘qituvchilarning bu jarayonda faol ishtiroki zarur.
Xulosa
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston kitobxonlik sohasida ulkan yutuqlarga erishdi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
307
Kitob endi nafaqat bilim manbai, balki milliy o‘zlikni anglash, ma’naviy tiklanish,
tafakkur kengayishining timsoliga aylandi.
Davlat rahbari Shavkat Mirziyoyevning so‘zlari bilan aytganda:
> “Kitob o‘qigan insonning ongi yorishadi, tafakkuri o‘sadi, qalbi poklanadi. Kitobxon
xalq hech qachon yo‘qolmaydi.”
Bugun har bir o‘zbek o‘quvchisi kitobni hayotining bir qismiga aylantirsa, bu
mamlakatning ertangi kuni yanada porloq bo‘ladi.
Kitob – nurdir, ma’naviyat chirog‘idir.
Uni asrash, sevish va targ‘ib qilish – har birimizning fuqarolik burchimizdir.
📚
Manbalar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 12-yanvardagi PQ-2755-son qarori
2.
Islom Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.
3.
Sh. Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi.
4.
O‘zbekiston Milliy kutubxonasi ma’lumotlari (2024).
Badiiy asarlar bilan tanishtirishda quyidagi metodlardan foydalanish mumkin:
Davra suhbati metodi. O'quvchilar o'rtasida va kichik guruhlarda aylana stol atrofida o'z
fikr-mulohazalarini bildirish orqali olib boriladigan o'qitish metodidir.
Davra suhbati. O'quvchilarning o'tilgan mavzu yuzasidan o'zaro savol-javob qilishlari
hamda erkin fikr bildirishlarini nazarda tutuvchi metoddir.
Davra suhbati. O'tilgan mavzu yuzasidan o'quvchilarning erkin fikr bildirishlarini nazarda
tutuvchi metoddir.
Davra suhbati. O'quvchilarning o'tilgan mavzu yuzasidan o'zaro savol-javob qilishlari
hamda erkin fikr bildirishlarini nazarda tutuvchi metoddir.
Maktablar kitobxonlikni oshirishda muhim rol o'ynaydi. Quyida maktablarning
kitobxonlikni rivojlantirishdagi ayrim vazifalari keltirilgan:
O'quvchilarni kitobxonlikka qiziqtirish. O'quvchilarni kitobxonlikka qiziqtirish uchun
turli tadbirlar tashkil qilish ham da ularning kitob o'qishini rag'batlantirish.
Kitobxonlik madaniyatini shakllantirish. Maktablarda kitobxonlik madaniyatini
shakllantirish, o'quvchilarning o'qish madaniyatini rivojlantirish bo'yicha kompleks chora-
tadbirlarni amalga oshirish.
Adabiy asarlar bilan tanishtirish. O'quvchilarni adabiy asarlar bilan tanishtirish hamda
ularning o'qish qiziqishlarini aniqlash.
Kitobxonlik tanlovlarini o'tkazish. Yoshlarni kitob o'qishga undash hamda ularning o'qish
madaniyatini shakllantirishga yordam berish.
Mustaqillik yillarida O'zbekistonda kitobxonlikni rivojlantirishga qaratilgan ayrim chora-
tadbirlar:
2017–2020-yillarda qabul qilingan prezident va hukumat qarorlari. Hujjatlar
kitobxonlikni rivojlantirishni davlat siyosatining ustuvor yo'nalishiga aylantirdi.
2020-2025-yillarga mo'ljallangan kitobxonlikni rivojlantirish va qo'llab-quvvatlash milliy
dasturi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
308
Dastur
kitobxonlikni
rivojlantirish
bo'yicha
normativ-huquqiy
hujjatlarni
takomillashtirish, sifatli bosma mahsulotlarni tashkil etish, tarjima ishlarini tizimlashtirish va
boshqa vazifalarni o'z ichiga oladi.
Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish. Noshirlik sohasidagi
huquqiy bazani takomillashtirish, zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, elektron kitobxonlik
uchun sharoit yaratish.
Aholi, ayniqsa yoshlar o'rtasida kitobxonlikni ommalashtirish. Ta'lim muassasalarini
adabiyotlar bilan ta'minlash, kitobxonlik madaniyatini oshirish, kitobxonlik madaniyatini
rivojlantirish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Kitobxonlik madaniyatini shakllantirish. Maktablarda, oliy o'quv yurtlarida va boshqa
ta'lim muassasalarida o'tkaziladigan tanlovlar, ko'riklar, bayramlar, kutubxonalar va kitob
do'konlarini tashkil etish.
