ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
401
DEMOKRATIYALIQ REFORMALARDA MÁNAWIYATTIN ORNI
Sagindikov J.N.
QMU docent.
Baynazarova D.
magistr.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14171206
Annotatsiya. Bul maqalada Ózbekstanda insan huqıqları hám demokratiyalıq
reformalarda mánawiyattiń ornı haqqında sóz etilgen.
Gilt sózler: huquq, shólkem, parlament, demokratiya, reforma.
THE ROLE OF SPIRITUALITY IN DEMOCRATIC REFORMS
Abstract. This article discusses the role of spirituality in human rights and democratic
reforms in Uzbekistan.
Keywords: law, organization, parliament, democracy, reform.
РОЛЬ ДУХОВНОСТИ В ДЕМОКРАТИЧЕСКИХ РЕФОРМАХ
Аннотация. В данной статье рассматривается роль духовности в правах человека
и демократических реформах в Узбекистане.
Ключевые слова: закон, организация, парламент, демократия, реформа.
Ózbekstanda hám insan huqıqların qorǵawshi bir qatar shólkemler, parlament
demokratiyası hám huqıqıy mámlekettiń barlıq tiykarǵı institutları dúzildi.
Ózbekstan mámleket qurılısı hám basqarıw salasında túpkilikli reformalardan gózlengen
maqset birinshisidan, húkimet sistemaları bóliniwiniń konstitutsion Principine ámel etiliwin
támiyinlew, yaǵnıy mámlekettiń kúsh-qudıreti, áwele, demokratiyalıq institutlariniń gázezsiz
iskerlik kórsetiwi ushın shárt - sharayat jaratıw, puqaralar hám jámiettiń barlıq siyasiy, social
potencialın ámelge asıriw, isbilermenlik hám ekonomikalıq islerdiń erkinligi ushın zárúr
múmkinshiliklerdi shólkemlestirip beriw qábileti menen olshenedi.
Ekinshiden, basqarıw tarawinda ámelge asırilipatirǵan reformalardiń natiyjeliligin
kúsheytiw, yaǵnıy bul jerde gáp mámleketimizde demokratiya principlerıne tiykarlanǵan, áwele,
Konstitusiya hám nızamlarǵa muwapıq iskerlik júrgizetuǵın hesh qanday hámeldarlar, hátte, eń
kózge kóringen wazıypaǵa otırǵan adamlardıń da su'bektiv qálewine ǵárezli bolmaytuǵin jumıstı
turaqlı hám aktiv quraytuǵın, óz mánisine kóre jámiyetimizdiń alǵa jılısıwına ırkinish berip atırǵan
barlıq illet hám eski tásirlerdi saplastırıwǵa qurbi jetetuǵın nátiyjeli sistemanı payda etiw haqqında
barmaqta.
Ózbekstan insan huqıqları salasından óz siyasatın belgilewde 3 eń zárúrli principden kelip
shıǵadı.
1. Normativ hám shólkemlestirilgen táreplerden xalıq aralıq tájiriybeniń ústinligi.
2. Insanǵa qáwenderlik qılıw sıyaqlı watanımız tariyxıy tájiriybesin esapqa alıw;
3. Insan huqıqları boyınsha shet el milliy institutlar tájiriybesin esapqa alıw.
Insan huqıqları boyınsha milliy institutlar sisteması shólkemlestirilip, Respublikada 200
den artıq húkimetke qarawlı bolmaǵan basqarıw dástúrleri tiklenip atır. Sonday eken, jámiyetti
qaliplestiriw ushın áwele;
1. Dástúriy kriteryaǵa itibar beriw jáne onıń menen esaplasıw kerek.
2. Aldın mámleket xaliq turmısın kóteriw kerek. Sebebi turmıs sananı belgileydi.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
402
3. Puqaralar sanasın, oylawın ózgertiw kerek. Turmıstıń rawajlanıwı, óz gezeginde,
adamlar sana-sezimin jáne oylaw tárizin ózgertiwge alıp keledi.
4. Huqıqıy demokratiyalıq jámiyetke tábiyiy tártipte, hesh qanday zorıǵıw hám zıyansız
jetiwimiz kerek.
Ózbekstan puqaralıq jámiyetin dúziwdiń ayriqsha tárepleri Shıǵıs mámleketshililigin
rawajlandırıwǵa házirgi zaman jáhán demokratiyalıq háreketleriniń eń aldıńǵı tájiriybelerine
sáykes kelip atır. Bul jer júzinde hár qanday zorlıqshılıq hám kúsh isletiwdi biykarlaw menen
birge jáhán siyasiy mádeniyatın arttirıwǵa shaqırıw arqalı siyasatqa demokratiyalıq principlerdi
alıp kirisiwdiń ózbekona jolı bolıp tabıladı.
Siyasiy mádeniyat, ideologiya hám ruwxıylıq túsinikleri dárejesi jámiyet turmısında insan
qatnasıwınıń qandaylıǵı belgileydi. Bilgenimizdey, siyasiy mádeniyat, ideologiya hám ruwxıylıq
joqarı bolǵan orında adamlar húkimet jumıslarında aktivlew qatnasadı. Nızam hám qararlar
qanday qabıl etiliwi, onıń atqarıwı qanday qadaǵalaw qılınıp atırǵanlıǵın gúzetip baradı,
munasábet bildiredi.
Ózbekstanda mámleketlik emes hám jámiyetlik shólkemleri iskerligin tereńlestiriw
boyınsha qatar jumıslar ámelge asırılıp atır. Sońǵı alti yarim jıl ishinde mámleketimizde jámiyetlik
birlespeleri hám mámleketlik emes shólkemler sanı artip hám olar endi adamlardıń social pikirin
qáliplestiriwge aktiv tásir kórsetip atırǵanın kóriwimiz múmkin. Ózbekstan óziniń ǵárezsiz jolına
qádem qoyǵan dáslepki kúnlerde, eski ideologiyadan pútkilley waz keshilipatirǵan , jańa
ideologiya bolsa ele islep shıǵılmaǵan, ilimiy tiykarlap berilmegen gezlerde ruwxıylıq salasında
boslıq payda boldı. Sol sebepli de jańa milliy ideya, milliy ideologiyanı jaratıw zárúrshiligi kún
tártibindegi tiykarǵı másele etip belgilendi.
Milliy ǵárezsizlik ideologiyası millettiń - ózbeklerdiń mápi menengana shegaralanǵan
emes. Ózbekstanda jasapatırǵan ózbekler, qaraqalpaqlar,qazaqlar, tájikler, orıslar, ukrainlar,
yaxudiylar, qullası Respublikamizdi óziniń janajan watanı dep bilgen, Ol menen maqtanatuǵın
barlıq millet hám xaliqlardiń teń huqiqlılıǵın, qadr-mánisin, ar-namıs hám milliy namısın,
máplerin qorǵawda ideologiyamız úlken orın tutadı.
Milliy ǵárezsizlik ideologiyası milletti hám barlıq xalıqlardı birlestiriw, uyǵinlastiriw,
watan gúlleniwi, jurt paraxatshiliqti hám xalıq párawanlıǵı jolında xizmet qılıp atır.
Házirgi waqıtta júz berip atırǵan ayırım unamsız jaǵdaylar, orınsız is-háreketler, jawız ısler
áwele ideologiyalıq boslıq sebepli júzberip atır. Nege degende, ele turmıslıq tájiriybege iye
bolmaǵan, aq qarani ayrip ulgirmegen jaslar hár túrli tásirlerge berilwsheń boladı. Mısal ushın,
birpara jaslardı joldan shalǵıtipatirǵan diniy ekstremizm qáwpin alayıq. Bul abırjı aǵıs ayriqsha
tariyxga iye. Atap aytqanda, 80-jıllardıń aqırında mámleketimizge ózin “dos”, “dinles”, “milletles”
etip kórsetip, islam dininiń sapliǵi ushın gúreske “shaqırıwshi” ayırım birewler kirip keldi. Olar
múqaddes dinimizdiń túp mánisin bilmegen ápiwayı adamlardı, sawatsiz jaslardı óz duzaǵina
ilindirip, bizge biygana diniy isenimlerdi jayıwǵa urındı. Eger biz, eń dáslep, jaslarımızdıń isenim-
erkin bekkemlesek, erk-ıqrarın quwatlı qilsak, olardı óz ǵárezsiz pikirine iye bolǵan bárkámal
insanlar etip tárbiyalasaq, olardıń sanasına ata-babalarımızdıń múqaddes qádiriyatların
qáliplestirsekǵana, olardıń el perzentimen, dep namıs hám maqtanısh penen jasawına erisken
bolamiz hám sondaǵana olar milliy túbirleri quwatlı, dúnyanı tereń tusinip jetetuǵın, zaman
rawajlanıwı menen birge qádem taslaytuǵın insanlar bolıp jetilisedi.
Xalıq oylawindagi jańa pikirler degende biz tómendegilerdi názerde tutamız.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
403
Házir hesh bir xalıq yamasa mámleket bolmaydı, eger ılım- pán hám texnalogoya tarawları
gúlleniwine dıqqat qaratpasa, ideologiya boyınsha da keyin basıp qaladı. Ruwxıylıq da eskirip
qaladı, sózi sóz bolmay qaladı, inabatqa alınbaydı. Amerika, ingliz, francuz, yapon, ital'yan
xalıqları ilim hám texnalogoya tarawlarında aldıńǵılıq qılıp atırǵanliqlari ushın da pútkildúnya
siyasatina jetekshi ekenin názerden shetke qaldırıw múmkin emes dep oylaymiz. Ālbette,biz de
sonday jol tutsaq arzıydı.
Ruwxıy - etikalıq hám materiallıq rawajlanıw, xalqımızdıń ázeliy turmıs tárizine aynalǵan
bilim hám ádalat mámlekette demokratiyalıq processlerdi tereńlestiriwdiń kepilligi bolıp tabıladı.
Demokratiyalıq process uzaq dawam etetuǵın úzliksiz process bolǵanlıǵı ushin jańasha
oylawdı qáliplestiriw, huqıqıy, siyasiy hám ruwxıy jańalaniwlar kerekligi ańlap jetildi. Nızam
ústinligine erisiw ushın aldın barlıqtıń siyasiy teńligi támiyinlenedi. Xalıqtıń siyasiy aktivligi
tikkeley onıń jámiyet social siyasiy processlerine qanshellilik tiyisliligi menen belgileniwi ańlap
jetildi. Xalıqtıń siyasiy mádeniyatı qáliplesti. Demokratiyanıń taǵı bir belgisi-jámiyette
oppoziciyanıń bar ekenligi, bizde haqıyqıy mániste oppoziciya bolmaǵan. Áwele, reformalar
ótkeriw, jámiettiiń rawajlanıw hám jańalanıw jolınan alǵa barıwı boyınsha alternativ baǵdarlama
túrlerin usınıs etiwge ılayıq ámeliy oppoziciyanı názerde tutıw kerek.
Demokratiyalıq jámiyetti rawajlandırıwdıń zárúrli ruwxıy faktorlarınan biri- bul húkimet
tarmaqlarınıń bóliniw principi bolıp tabıladı. Yaǵnıy nızam shıǵarıwshı parlament, orinlawshi
hákimiyat bolǵan ministrler Kabineti, sud hám ǵalaba xabar quralları sonday demokratiyaliq,
huqıqıy mámleket hám puqaralıq jámiyetin quriwdiń zárúrli elementleri bolıp tabıladı.
Mámleket mákemesi (apparat)- mámleket mexanizminiń bir bólegi bolıp, mámleket
hákimiyatın ámelge asırıw ushın húkimet kepilliklerine iye bolǵan organlar kompleksinen ibarat
hám ol ruwxıylıq salasındaǵı siyasatti de júrgizedi.
Mámleket mexanizmi mámleket mákemesinen tısqarı mámleket mákemeleri hám
ruwxıylıq salasın qadaǵalawshi mámleket shólkemlerin de óz ishine aladı. Usınıń menen birgelikte
bir qatar siyasiy institutlar, yaǵnıy túrli partiyalar, kásiplik awqamları, jaslar shólkemleri hám de
dóretiwshilik awqamlar -jazıwshılar, jurnalistler, súwretshiler, kinoshılar, teatr ǵayratkerleri,
ilimiy mákemeler mámleket siyasatın, atap aytqanda ruwxıylıq salasındaǵı siyasatti ámelge asıriw
salasında iskerlik júrgizedi.
Húkimet tarmaqları hár birewiniń demokratiyalıq processlerin tereńlestiriw boyınsha
tutqan ornı hám roli úlken bolıp tabıladı. Házirgi zaman demokratiyalıq processleri “tórtinshi
húkimet” baspasóz iskerliginen paydalanıwdı talap etpekte. Ásirese ruwxıylıq salasında “tórtinshi
húkimet”tiń roli úlken. Ol mámleket siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı bolǵan ruwxıylıqtı
joqarilatatuǵin bólegi bolıp tabıladı.
Mámleket rawajlanıwı bir normaǵa túsken hám izbe-iz ámelge asırılıp atırǵan
mámleketliklerge siyasiy dúńyaǵa kózqaras, siyasiy iskerlik shaxs ruwxıylıqında bekkem
ornalasip, puqaralardıń etikalıq normalarina aylanıp qaladı.
Juwmaqlap aytqanda, demokratiya, yaǵnıy nızamnıń ústinligi hám oǵan tolıq ámel etiw
jámiyet ruwxıylıqınıń rawajlanıwına járdem beredi. Sebebi jámiettiiń rawajlanıwı adamlar
sanasıniń ózgeriwine alıp keledi. Óz gezeginde haqıyqıy demokratiya ruwxıylıq tárepten jetik
jámiyette gana qaliplesedi.
